120139392

130 RECENZJE I PRZEGLĄDY PIŚMIENNICTWA

przestrzeganie postanowień norm —jakiekolwiek byłoby nasze prywatne zdanie o ich doskonałości — w takiej zwłaszcza dziedzinie jak informacja o dokumentach, a już szczególnie zautomatyzowana, jest jedynym dostępnym ogólnie sposobem uzyskania wzajemnej komunikatywności różnych systemów informacji w obrębie kraju i poza nim. Wprawdzie łamanie czy raczej lekceważenie przepisów bibliograficznych jest, niestety, cechą nieomal wszystkich polskich pakietów oprogramowania bibliotecznego z wbudowanym formatem (formatami) wprowadzania i prezentowania informacji o dokumentach, jednakże jest to łatwiejsze do zrozumienia, ponieważ mamy tu do czynienia raczej z radosną twórczością informatyków niż specjalistów — bibliotekarzy i bibliografów.

Pierwszy problem stwarza już tytuł dokumentu. Przywraca on do oficjalnego użycia termin „opis katalogowy”, nie występujący w polskich normach terminologicznych z dziedziny bibliotekarstwa i bibliografii, zastąpiony w nich (nie bez walki) terminem „pozycja (zbioru informacji

0    dokumentach)”. Opis katalogowy w rozumieniu recenzowanego dokumentu odpowiada dokładnie zakresowi (definicji) tego terminu; w systemie zautomatyzowanym odpowiednikiem „pozycji zbioru informacji o dokumentach” jest „rekord bibliograficzny”, zawierający opis bibliograficzny (nie katalogowy!) dokumentu oraz inne potrzebne w systemie informacje, takie jak elementy opisu treści, hasła formalne, tropy odsyłaczy, dane biblioteczne itp. Odstąpienie już w tytule od tej „filozofii” terminologicznej spycha nas z powrotem w chaos dyskusji nad tym, czy i czym różni się opis katalogowy dokumentu od jego opisu bibliograficznego, a także zgrabnie otwiera pytanie, czy opis dokumentu oznaczany w rekordzie USMARC istotnie musi być zgodny z Polską Normą, odnoszącą się przecież do opisu bibliograficznego książek?

Jest to dobrze postawione pytanie; popatrzmy na elementy (podpola) omawianego już wyżej pola 245 strefy 1 opisu bibliograficznego w USMARC:

$a Tytuł

Sb Ciąg dalszy tytułu

Sc Pozostałe elementy strefy tytułu i oznaczenia odpowiedzialności

Sn Numer części

$p Nazwa części

Żaden z tych elementów nie jest znany (z nazwy) powoływanej tu normie PN-82/N-01152/01; używa się tam odpowiednio terminów „tytuł właściwy”, „dodatki do tytułu”, „tytuł równoległy”, „pierwsze oznaczenie odpowiedzialności”, „następne oznaczenie odpowiedzialności”, „oznaczenie tomu”, „tytuł tomu”. Te pozornie terminologiczne różnice dotykają wcale głęboko merytorycznego sensu postanowień powoływanej normy, a pośrednio także zaleceń ISBD(M): dotyczą celowości wyodrębniania elementów i danych opisu bibliograficznego, wraz z ustaleniem ich źródła oraz formy i porządku podawania, a także oddzielania (oznaczania) ich odpowiednimi znakami umownymi w celu identyfikacji dokumentu i kontroli przetwarzania opisu (wcale niekoniecznie automatycznego). Przejęcie, poza strukturą rekordu, także terminologii USMARC jest próbą sugerowania, że wyodrębnianie to nie ma znaczenia dla systemów zautomatyzowanych, gdzie opis bibliograficzny najwygodniej jest traktować jako monolityczny obrazek do wyświetlania lub drukowania, zaś wszystkie dane wyszukiwania trzeba i tak powtórzyć (oznaczyć w innym miejscu rekordu). Jest to sugestia wyjątkowo niebezpieczna, zwłaszcza dla dalszych prac nad rozwojem

1    doskonaleniem zautomatyzowanych systemów informacji o dokumentach.

Podobnie wygląda także deklarowana we Wstępie zgodność struktury polskiego rekordu USMARC z PN-84/N-09015 (polskim odpowiednikiem normy ISO 2709). Zgodność ta wyraża się — jak wyjaśniono — faktem, że rekord USMARC „składa się z nagłówka rekordu, tablicy adresów i pól danych”, przy czym: „nagłówek rekordu” (notabene w PN nazwany „etykietą rekordu”), ani tablica adresów nie są omówione w recenzowanym dokumencie. Według powoływanej normy etykieta rekordu jest polem stałej długości o 24 znakach, zawierającym na określonych pozycjach znakowych ściśle określone zakodowane elementy informacji o rekordzie i opisywanym w nim dokumencie, m.in. status rekordu w zbiorze. W USMARC informacja ta podana jest w polu danych kontrolnych „Rec stat”. Pola danych kontrolnych w USMARC prawdopodobnie mają odpowiadać grupie pól nazwanych w Polskiej Normie „polami zarezerwowanymi”. Pola danych (także zarezerwowane) wg PN-84/N-09015 identyfikowane są przy pomocy etykiety pola zdefinio-