120139393

FORMAT OPISU KSIĄŻEK 131

wanej jako „trzy znaki identyfikujące pole” (p. 3.12 powoływanej normy), tymczasem pola danych kontrolnych USMARC mają etykiety o długości od 3 do 8 znaków, co spełnia wymagania ISO 2709, ale pozostaje w jawnej sprzeczności z postanowieniami powoływanej normy polskiej. Brak omówienia struktury i zawartości etykiety rekordu formatu USMARC, przy występowaniu całkiem gdzie indziej jednego z jej znormalizowanych elementów, nasuwa podejrzenie, że i w tym punkcie rekord USMARC nie odpowiada dokładnie postanowieniom Polskiej Normy. Jestem pewna, że to samo można odnieść także do innego obowiązkowego elementu rekordu PN

—    tablicy adresów. Wbrew pozorom nie czynię z tego faktu zarzutu recenzowanemu dokumentowi, raczej wręcz przeciwnie: rekord formatu wewnętrznego systemu informacji o dokumentach nie tylko nie musi, ale wręcz nie powinien w pełni odwzorowywać struktury rekordu przeznaczonego do wymiany, a więc ani ISO 2709, ani PN-84/N-09015. Można zatem było z całą słusznością zrezygnować z powoływania się we Wstępie na tę zgodność, oraz — tym samym

—    z dyskutowania w tej recenzji wiecznie żywego problemu, jakie cechy formatu sprawiają, że jest on lub nie jest formatem typu MARC.

Na koniec kilka drobiazgów: w świetle postanowień wielokrotnie tu już wspominanej normy PN-82/N-01152/01 dość zagadkowo brzmi informacja, że dane strefy 1 „w zasadzie podaje się w kolejności i formie występującej w opisywanej książce” (245-1 Zawartość pola), zaś redakcja akapitu Znaki umowne na tej samej i następnej stronie sugeruje, że każdy z wymienionych znaków podaje się dwukrotnie: kończąc wpisywanie zawartości pierwszego z podpól i rozpoczynając wpisywanie zawartości drugiego. Wyjątkowo zawikłana wydaje się także instrukcja stosowania i przeznaczenie pierwszego wskaźnika pola 245, a załączone przykłady nie ułatwiają jej zrozumienia. Trudno jednoznacznie ustalić, czy wartość tego wskaźnika ma znaczenie dla sposobu wyszukiwania w zbiorach systemu (po co, skoro „System zapewnia zawsze bezpośredni dostęp do tytułu podanego w polu 245”), czy też dla „możliwości tworzenia dodatkowego zapisu” (gdzie?). Podanie tytułu „Stanisława Ignacego Witkiewicza wiersze i rysunki” wśród tytułów, które „nie nadają się do wyszukiwania” nie ułatwia zrozumienia sprawy. W USMARC (oryginale) wartość i funkcja tego wskaźnika jest identyczna dla pól 245 i 246 (title added entry), co oznaczałoby jedynie tyle, że tytuł „nieznaczący” z punktu widzenia informacyjnych funkcji systemu nie znajdzie się w systemowym „indeksie” tytułowym (zbiorze szybkiego wyszukiwania). W odniesieniu do tytułu właściwego — nawet sfingowanego lub rodzajowego — nie ma to żadnego sensu. Notabene: jeżeli tytuł jest dodany przez opisującego, to jaki „tytuł w formie do wyszukiwania” można podać w polu 246? Wydaje się, że taki wskaźnik, występujący we wszystkich polach USMARC przeznaczonych do oznaczania tytułu, służy różnym celom informacyjnym (i edycyjnym), zależnie od systemu, w którym użyto formatu; bardzo przydałoby się tu wyjaśnienie, co dokładnie powoduje on w VTLS.

Instrukcja zaopatrzona jest w obszerne fragmenty — czasem podane w nieco odmiennej redakcji — postanowień powoływanych skądinąd dokumentów — PN-82/N-01152/01 Opis bibliograficzny. Książki oraz Przepisów katalogowania książek Marii Lenartowicz, co moim zdaniem, nie jest niezbędne w formacie; katalogowanie dokumentów, nawet w systemie zautomatyzowanym, powierza się na ogół bibliotekarzom, dla których przepisy bibliograficzne są podstawową wiedzą zawodową. Odczuwalny jest natomiast w wielu miejscach brak informacji o sposobie wykorzystywania (przetwarzania) wprowadzanych informacji przez system, dla którego specyficznie Instrukcja została przygotowana — VTLS. Informacje takie wydają się pożyteczne wszędzie tam, gdzie wymagana jest decyzja opisującego co do wyboru zakodowanej (czytelnej maszynowo) informacji o wprowadzanym elemencie (danej), np. wartości pierwszego wskaźnika pola 245.

Format USMARC i, niestety, także jego wersja polska, jest formatem trudnym i pracochłonnym w użyciu, wymagającym stosowania (ręcznego wprowadzania) podwójnego systemu oznacz-ników zawartości, zwłaszcza przy danych opisu bibliograficznego (znaków umownych ISBD i elementów oznaczenia struktury rekordu) oraz powtarzania wielu elementów opisu dokumentu, nawet takich, które — zgodnie z przepisami — podaje się w samym opisie w formie do wyszukiwania. Nie rewanżuje się on bibliotekarzowi ułatwieniami w przetwarzaniu — tworzeniu, wyszukiwaniu i udostępnianiu — informacji o dokumentach w sposób adekwatny do wysiłku