1484605541

Eticka dimenzia v asubjektivnej fenomenologii Jana Patoćku

Vśetko to - podia Patoćku - kladie na ćloveka vysoke naroky, a tak by było możno pochopit, że se ćlovek teto sve uloze, tak teżke a riskantni, ktera zveda narok na nejyyśśi vypeti, na sebepfekonani, puvodne vyhyba, że ji nepojima vażne, że se pred ni zaslepuje, że se zatvrzuje domnelymi samozrejmostmi [11,151].

V suvislosti s yymedzemm ćloveka ako bytosti historickej, resp. dejinnej, uvażuje Patoćka aj o historickej dimenzii jeho mravneho żivota. Z tychto jeho uvah vyplyva, że moralka je sui generis historickym fenomenom, lebo mravni żivot je założeń v samotne historicke podstate lidskosti jako poźadavek starosti o sebe [11,165].

Zaroveń si vśak Patoćka uvedomuje, że moralka ma nepochybne aj svoju (ludsky) spoloćensku stranku apovahu, że je spoluutvarana akousi spoloćenskou moralitou danej spoloćnosti, jej kulturou, tradiciou i konvenciou, prićom je (spatne) touto spoloćnostou (priamo alebo sprostredkovane) nielen vymahana, resp. pożadovana, ale tież (priamo alebo sprostredkovane) sankcionovana. Prave z toho (z tohto stavu) ale płynie urćite nebezpećenstvo, totiż: to, że mravni żivot ztuhne v pevna dogmata, ktera se stanou jakoby nedoknutelnymi magickymi formulemi, że z moralky se stanę cosi ritualne poverecneho. Je sicejiste, że na mravnipravidla prijata se nesmi sahat hrubou rukou, że boj s nimi musi byt mravni, nikoli souboj pouheho instiktu s normou, ale na druhe strane, je nutne pripustit, je - li naśe pojeti spravne, że neni żadnych samospasitelnych odvekych mravnich formuli, jichż zachovavani by zarućovalo mravni żivot. Je napr. jiste, że pratelstvi je vysoka mravni hodnota, ale kdo by pochyboval, że mravnt żivot muźe se rozvijet i mimo jeho ramec? Z naśeho stanoviska i zakony vernosti, povażovane obecne za nejprisnejśi, mohou byt nekdy poruśeny, deje - li se to ve jmenu jeste pfisnejśiho ukolu... Żadna soustava mravnich pravidel a zakonu navytvofi mravnt osobnost a neni dost podrobna a jednoznaćna, aby staćila na konkretni situace. A tak od pravidel a zakonu musi mravni legalismus vżdy znovu rekurovat k żive, rozhodujici se osobę, v niż je tak dosvedćen neodvolatelny pramen mravniho, nejen instinktivnihożivota [11, 165-166].

Patoćka sa takto vracia k akcentovaniu individualnej zodpovednosti ćloveka za se-ba, za svoju duśu, za svoju existenciu, za svoj żivot, lebo iba on (osobne) sa móże staraf o svoju duśu a iba on móże ud elit’ svojmu żivotu zmysel, ku któremu nepochybne prinależi aj jeho konkretna mravna dimenzia. Kriterium mravnosti sa nachadza v ćloveku a je zavisle od ćloveka. Zda sa, że Patoćkov pristup k vnimaniu moralky (a jej kriterii) je sokratovsky intelektualisticky a individualisticky.

Akiste nie nahodou Patoćka sam charakterizoval tuto (ći takuto) moralnu nauku ako nauku subjektmstickou, pro kterou neni v rozhodne veci, tj. v otazce smyslu mo-ralniho żivota, rozhodnuto bez nas pred nami, także by staćilo hotovy smysl vzit, pochopit uskutećnit. Naproti tomu nejde o subjektmzmus ve smyslu libovule: ćloveku se tu

WYŻSZA SZKOŁA FINANSÓW I ZARZĄDZANIA W WARSZAWIE    1 5