14 Rzecz o ZMS - ani laurka, ani pamflet
przezwyciężonych bądź odradzających się zjawisk i praktyk sprawowania władzy za pomocą metod administracyjno-biurokratycznych, uważanych poniekąd za kwintesencję stalinizmu, było koniecznością wynikającą przede wszystkim z nacisków zewnętrznych, ale także z ewolucji stanowiska kierownictwa Związku, zmian w jego składzie, dyskusji i sporów wewnątrzzwiązkowych
Aby do końca zrozumieć powody ewolucji orientacji ideowopolitycznej ZMS, czy też tracenia „rewolucyjnego impetu", bo i takie interpretacje tego faktu nie były i me są obce uczestnikom ówczesnych wydarzeń bądź ludziom zajmującym się dzisiaj dziejami Związku, trzeba się odnieść do problemu relacji między ZMS a PZPR,
Na tle doświadczeń okresu ZMP-owskiego - całkowitego i bezwzględnego podporządkowania związku młodzieży dyrektywom partii, ingerencji w wewnętrzne sprawy organizacji, administrowania - ZMS od momentu powstania ze szczególną siłą eksponował i podkreślał suwerenność, samodzielność i samorządność Związku, a więc zasady rozstrzygania wszystkich kwestii związanych z charakterem organizacji, jej programem, kształtem organizacyjnym itp. jedynie na gruncie statutu i prawomocnych decyzji odpowiednich władz Związku.
Jakkolwiek ZMS od samego początku określał się jako organizacja bliska ideowo partii, uznająca kierownictwo ideowe i polityczne PZPR, starał się bronić przed ewentualnością recydywy złych doświadczeń z okresu stalinowskiego w relacjach: związek młodzieży - partia Był to wyraźny powrót do leninowskich koncepcji stosunku partii do młodzieży. Zwraca na to uwagę Bogdan Hillebrandt, gdy pisze: „Zagadnienia związku młodych komunistów i jego samodzielności stanowiły jeden z punktów obrad zwołanego w sierpniu 1917 roku w Piotrogrodzie VI Zjazdu SDPRR/b/ Zjazd opowiedział się za utworzeniem związku młodzieży - samodzielnego organizacyjnie, z partią związanego więzią ideową. Przyjęta przez Zjazd rezolucja "W sprawie związków młodzieży" stwierdzała: „Ingerencja partii w sprawy organizacyjne młodzieży robotniczej me powinna mieć charakteru kurateli nad tą młodzieżą /.../. Partia nasza powinna dążyć do tego. aby również w Rosji młodzież robotnicza stworzyła samodzielne organizacje, nie podporządkowane organizacyjnie, lecz jedynie duchowo związane z partią. Jednocześnie jednak partia dąży do tego. aby organizacje te już od pierwszej chwili swego istnienia nabrały socjalistycznego charakteru"
Wydaje się, ze ta koncepcja wzmacniała owo tak stanowcze podkreślanie postulatu o prawie do samodzielności Związku rozumianej jako „prawo do posiadania i wypowiadania własnego zdania, występowania