12 Rzecz o ZMS - ani laurka, ani pamflet
przez wiele lat /aż po rok 1968/ największą liczebnie część Związku. Ale wyakcentowanie robotniczego charakteru organizacji nie wynikało z arytmetyki, lecz z przesłanek ideologicznych. Chodziło bowiem o to, aby świadomość robotnicza czyli świadomość przodującej, rewolucyjnej klasy społecznej wyznaczała i określała postawy wszystkich środowisk młodzieży, w których miał działać ZMS Trudno powiedzieć czy takie założenie implikowało kadrowy charakter organizacji. W każdym razie było to zamierzenie bardzo ambitne, tym bardziej, jeśli się zważy, że w okresie narodzin ZMS pojawiły się wyraźne symptomy spadku zainteresowań społeczno-politycznych wśród młodzieży. Na Zjeździe Konstytucyjnym ZMS w kwietniu 1957 roku delegaci reprezentowali zaledwie około 40 tysięcy członków.
ZMS, jak już wspomniałem, był dzieckiem polskiego Października. Jego twórcami byli młodzi robotnicy i studenci zaangażowani emocjonalnie i politycznie w walkę z systemem stalinowskim. Byli to aktywiści ZMP a także chłopcy i dziewczęta spoza tego kręgu, odczuwający potrzebę społecznej aktywności, działań na rzecz odrzucenia wszelkiego zła i nieprawości zniekształcających lub wręcz uniemożliwiających urzeczywistnianie założeń i ideałów socjalizmu. Socjalizmu, który dla tych młodych ludzi nie był pustym dźwiękiem, mrzonką czy ustrojem społeczno-politycznym w stalinowskim wydaniu. ZMS wyrósł z nurtu negacji tego systemu, ale nie negacji socjalizmu jako perspektywy rozwoju kraju i warunku realizacji dążeń młodego pokolenia do nauki, godnej pracy, awansu społecznego i kulturalnego, ochrony socjalnej, wypoczynku i zabawy.
Ideowopolityczna orientacja ZMS w momencie jego powstawania była wyraźnie i jednoznacznie orientacją socjalistyczną, aczkolwiek niewolną od radykalizmu, właściwego i naturalnego w owych czasach dziejowej burzy, wielkich pasji, namiętności w walce przeciwko wszelkim przejawom i pozostałościom systemu stalinowskiego. W deklaracji ideowopolitycznej wyrażone zostało pragnienie pełnego uczestnictwa młodych w budowaniu humanistycznie rozumianego ustroju socjalistycznego, autentyzmu demokracji, wywierania wpływu Związku na decyzje wagi państwowej, kształtowanie polityki gospodarczej i społecznej. „Na pierwszy plan w programie bieżącej działalności ZMS wysunięto hasła walki przeciwko pozostałościom stalinizmu, walki o podniesienie roli samorządów robotniczych do rangi rzeczywistego przedstawiciela załóg zakładów pracy, postulaty demokratyzacji ruchu związkowego gwarantującego rzeczywistą