2795179595

czającą je rzeczywistość jako nieodłączną część samego siebie utożsamiając się emocjonalnie z każdym zjawiskiem. Aby zobaczyć siebie jako część świata, czyli dostrzec swe odbicie w otaczających ludziach i przedmiotach potrzebna jest olbrzymia ilość sygnałów burzących „podmiotowy” sposób odbierania rzeczywistości. Główna siła bodźców odwracających „podmiotowy” punkt widzenia na „przedmiotowy” została, jak mi się wydaje, zgromadzona w przedmiotach fantazyjnych, czyli takich, których cechy wykraczają poza znaną nam rzeczywistość. Atrybut fantazyjności posiada większość zabawek, gdyż ich zastosowanie w nierzeczywistej przestrzeni zabawy i gry skłania ich wytwórców do nadawania im cech nierealnych.

Również w teatrze lalek zasadniczy kierunek poszukiwań twórców marionetek, kukieł, pacynek i lalek nie przejawia się w zbliżaniu ich formy do kształtów realnych, lecz w odnajdywaniu znaczenia przy pomocy najprostszych metafor plastycznych. Siła fantazji oddala i dzieli bliski i oswojony świat dziecka, wprowadza w nim podział na rzeczy realne i nierealne, prawdziwe i nieprawdziwe. Zdumienie rodzące się na widok kształtów dziwnych, obcych jest pierwszym sygnałem działania sił, które pochodzą z wyobraźni innego człowieka. Cecha odległości. obcości fantazji utrudnia proces utożsamiania się z przedmiotem i ułatwia dziecku samouświadomienie tego procesu. Tym właśnie można by tłumaczyć pojawianie się u większości dzieci fazy pogardy dla wszystkiego, co nosi rozpoznane już kształty nierealności. Jeśli te same, lub tylko podobne figurki były jednocześnie przedmiotem zabiegów obrzędowych i dziecięcej zabawy to charakter ich wzajemnie sprzecznych ról miał olbrzymie znaczenie dla psychiki człowieka. Sądzę, że wpłynął decydująco na kształtowanie demityzujących form myślenia. Silny związek teatru lalkowego z formami zeświecczonego mitu — baśnią, legendą nie ulega wątpliwości. Tradycyjny repertuar teatru lalek zawsze będzie nazywany baśniowym. Wzajemny związek teatru i baśni determinuje szereg wspólnych cech: zwięzłe struktury narracyjne, posługiwanie się metaforą, schematyzm postaci, szybkość akcji. Baśń przekazuje informacje kategoryczne, nie podlegające dyskusji, zniewala wyobraźnię, przedstawiając prawdy baśniowego świata jako prawdy absolutne. Młody odbiorca chłonie baśniową rzeczywistość ' wszystkimi zmysłami, utożsamiając się emocjonalnie z bohaterami tego świata. Tak więc mityczne widzenie świata wykazuje wiele wspólnych cech z „podmiotowym" odbiorem rzeczywistości. W teatrze mitotwórczy charakter baśni potęgują zachowane i jeszcze odczuwalne rytualne cechy teatru: wydzielone miejsce i czas spektaklu, zbiorowe uczestnictwo, określone reguł/ zachowania. Teatralna lalka steruje emocjami widza, określa tempo przepływającego czasu, stwarza odmienny baśniowy świat. W przeciwieństwie do lalki w teatrze, która jest nośnikiem informacji zewnętrznej — narzuconej odbiorcy, zabawka w dużej mierze zostaje obdarzona informacją przez dziecko, które łączy w trakcie zabawy funkcje nadawcy i odbiorcy komunikatu. Dziecko stwarza zabawowy świat i jednocześnie uczestniczy w jego iluzorycznym życiu. Prawdopodobnie sprzeczność tych ról sprawia, że dziecko potrafi odbierać sytuację jako prawdziwą i nieprawdziwą naraz, w jego umyśle

istni«jqcym Jako byt wiród Innych bytów, Jako byt opronlczony w cza-nic i przestrzeni. Podmiotot©o*ciq rzqdzq praioo moralne, prawa powin-no.ci. przedmiotowoictĄ — obiektywne, ilepe prawa przyczyny i ikuUcu. (W. Pawluczuk: 2yu>ioł i /orma. Warszawa 1®78. s. 13).

stnieje ścisłe oddzielenie faktów realnych od fantastycznych

Rewolucja techniczna XIX w. wykształciła u ludzi dążenie do bezwzględnego oddzielenia prawdy i nieprawdy. W efekcie zatracamy umiejętność odczuwania stanów granicznych, swoistego zawieszenia między rzeczywistością a fantazją. Ten brak wpływa decydująco na charakter współczesnych, dominujących w naszej cywilizacji mitów, produkują je na skalę masową mass-media odpowiednio preparując fakty. Przewaga informacji obrazowej ciągle się powiększa w porównaniu z informacją mówioną i pisaną. Dominuje obraz realistyczny, niejednokrotnie tak wyreżyserowany, że dla efektu bezpośredniości, auten-ycznosci rozmija się z rzeczywistą wymową faktów. Sztuczna produkcja zdarzeń — filmowa, telewizyjna zaczyna odgrywać większą rolę w naszej świadomości niż wydarzenia rzeczywiste Jednocześnie informacje z odległych rejonów świata, bądź nieznanych środowisk, z którymi nigdy nie zetknęliśmy się przekazywane nawet w formie bezpośredniej relacji odbieramy jako wydarzenia fantastyczne, smakując ich obcość, dziwność i odczuwając dystans dzielący nasze realne życie od obrazów na ekranie. Przemieszanie fantazji z realiami, obecność mitów spowijających gęstą siecią rzeczywistość i utkanych z jej elementów sprawia, że równowaga między autentyzmem i fałszem zaczyna się chwiać. Dlatego potrzebna jest ciągła modyfikacja kryteriów, za pomocą których uświadamiamy sobie prawdziwe znaczeme obrazów nieustannie wciskających się w nasza świa-i podświadomość.

chodzi o to by walczyć z zalewem ciągle nowych przed-. ““WWW, z całą ikonosferą produkowaną już tylko w sposób pośredni przez ludzi, chodzi o to, by już od najmłodszych lat uczyć się panowania nad prefabrykowaną materią. Główne zadanie

auce odgrywa zabawka — przedmiot, któremu znaczenie w dużym stopniu nadaje dziecko, sprawując w ten sposób nad mm władzę oraz teatr lalkowy, który ma możliwość wchłonięcia i opanowania technicznej ikonosfery XX wieku. Symptomem pojawienia się tego zjawiska w teatrze lalkowym są przedstawienia w rodzaju Snu klowna łódzkiego Teatru Lalek „Pinokio , w którym marionetka jest w stanie udźwignąć wiele problemów współczesnego świata bez użycia słowa. Innym przyk-a m może byc spektakl włoskiego teatru Compagnia Drama-tico Vegetale pt: Alice nello spccchio wg Lewisa Carrolla, w którym doskonałe zastosowanie znajdują nowoczesne tworzywa pla,tyczne w budowaniu fantastycznych postaci. Elementy scenografii skomponowane są z dużych kolorowych klocków, przestawianych jak w zabawie dla dzieci. Drugi kierunek poszukiwań zderzania teatralnej i zabawowej funkcji lalki łączenia teatru z zabawą prezentował Teatr Dzieci Zagłębia Jana Dormana. Większość przedstawień Dormana (Kaczka Konik) rozgr/wa się w dwóch zasadniczych fazach: w trakcie pierwszej, dzieci oswajają się z przedmiotem, biorącym udział w spektaklu, odnajdując go w przestrzeni rzeczywistości już oswojonej — w parku, przedszkolu, na ulicy, druga faza przebiega w przestrzeni teatralnej, gdzie te same przedmioty zaczy-^naJ3 i.grac”. Te dwa odmienne sposoby oddziaływania przedmiotu na psychikę dziecka w zabawie i teatrze lalkowym uzupełniają się wzajemnie wykształcając u dziecka świadomość jeg „ z lotowości” i wprowadzając go w ciągle nieznany świat materii

Zofia Zielińska

187