3014254475

32

Wiadomości Uniwersyteckie

KOFERENCJE • SYMPOZJA • ZJAZDY

KSIĄŻKA JAKO PAMIĘĆ KULTURY

Taki tytuł nosiła ogólnopolska konferencja naukowa zorganizowana przez Zakład Nauki o Książce Instytutu Filologii Polskiej Uniwersytetu Gdańskiego w dniach 27-28 września br. Organizatorom przyświecał podwójny cel tego przedsięwzięcia. Pragnęli, z jednej strony, przedyskutować zagadnienie roli książki we współczesnej kulturze początku XXI wieku, w dobie wzmagającej się roli komunikacji multimedialnej. Z drugiej strony chcieli uczcić pamięć wybitnego badacza historii książki i teoretyka książki profesora Karola Głom-biowskiego (1913-1986) spędzającego lata młodości w okolicach Gdańska i prowadzącego prace badawcze nad książką na Uniwersytecie Wrocławskim, a pod koniec życia na Uniwersytecie Gdańskim. W konferencji uczestniczyło wielu uczniów profesora Głombiow-skiego z Wrocławia i Gdańska (Uniwersytet oraz Biblioteka PAN) zawdzięczających mu osiągnięte tytuły profesorskie oraz stopnie naukowe. Do nich dołączyli przedstawiciele innych ośrodków naukowych: Uniwersytetu Śląskiego, Uniwersytetu Łódzkiego, Uniwersytetu Mani Curie-Skłodowskiej, Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Akademii Pedagogicznej w Krakowie, Pomorskiej Akademii Pedagogicznej w Słupsku, Biblioteki Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz z Biblioteki Narodowej.

Referat wprowadzający do meritum zagadnień zatytułowany: „Historia czytelnictwa według profesora Karola Głombiowskiego" wygłosił najwybitniejszy jego uczeń, a zarazem znakomity bibliolog i teoretyk książki prof. dr hab. Krzysztof Migoń z Uniwersytetu Wrocławskiego. Przedstawił w nim informację o dorobku naukowym Profesora Głombiowskiego, a także o osiągnięciach nowej dyscypliny humanistycznej, zrodzonej w II połowie XX wieku, jaką jest historia czytelnictwa. Referent wskazał, iż kiedy w roku 1946 absolwent filologii klasycznej mgr Głombiowski rozpoczynał swoją pracę naukową, badania nad czytelnictwem były w powijakach, a problematyka rozpatrywana obecnie przez tę dyscyplinę znajdowała się na peryferiach humanistyki. Droga do ukształtowania warsztatu naukowego Głombiowskiego wiodła poprzez studia filologii klasycznej, ukończone z wyróżnieniem na Uniwersytecie Warszawskim w 1938 roku, oraz pracę zawodową w bibliotece. Jako bibliotekarz Głombiowski zetknął się z dawną książką. Fundamentalne znaczenie dla nowej dyscypliny - historii czytelnictwa - ma jego monografia wydana w latach 60. Problemy czytelnictwa. Ta jednak wartościowa książka nie została zauważona w humanistyce polskiej, a tym bardziej światowej i dlatego badacze powołują się na dzieło stworzone przez francuskiego uczonego Franęois Fuereta.- Li-vre et societe dans la France du XVIIle siecle, mimo ze praca Głombiowskiego jest bardziej kompetentna.

W swojej teorii książki Głombiowski wskazywał, iż o roli książki decyduje tekst, treść i forma, ale także komponenty kulturowe. Tak więc nauka o książce jest nauką o człowieku - czytelniku. Toteż badając czytelnictwo należy brać pod uwagę reakcje czytelników, warunki, w jakich przebiegają procesy czytelnicze, wykształcenie społeczeństwa. Stojąc na stanowisku, że historia czytelnictwa jest częścią składową bi-bliologii, stworzył zasadnicze pojęcia naukowe funkcjonujące w tej dyscyplinie oraz metody badawcze opierające się na socjologii. Referent dostrzega dwie fazy w pracach badawczych Głombiowskiego: w okresie pracy na Uniwersytecie Wrocławskim koncentrował on swoje wysiłki nad zagadnieniem historii książki, podczas gdy w okresie gdańskim skupiał główną uwagę na teorii książki.

Oprócz osiągnięć naukowych referent wyeksponował również zaangażowanie patriotyczne profesora Głom-biowkiego, czego świadectwem było zorganizowanie w roku 1953 wystawy we Wrocławiu na temat związków kulturalnych Śląska z Polską. 40% ekspozycji stanowiły zagadnienia książki polskiej na Śląsku. W latach 70. pojawiła się jego publikacja zatytułowana Literatura polityczna na Śląsku. Ukoronowaniem tych badań miała być monografia poświęcone recepcji książki polskiej na Śląsku, której nie zdązył oddać do druku.

Ten tok wywodów kontynuowała dr Elżbieta Piotrowska z Uniwersytetu Gdańskiego w referacie „Pamięć książki w rozprawach naukowych profesora Głombiowskiego". Autorka wskazała, iż wiele teoretycznych zagadnień odnoszących się do czytelnictwa wywodzi się od profesora. Przede wszystkim wskazała na propagowanie przez niego myśli Grzegorza z Tour, by czytelnicy książki odbierali treść zgodnie z intencją jej autora, bo zmieniając tekst podczas lektury będą pisali tę książkę na nowo. Następnie na odwoływanie się do idei Jana Am osa Komeńskiego, by poprzez czytelnictwo odnieść praktyczną korzyść. Dlatego czytelnik winien utrwalać to, co jest dla niego nowe, użyteczne i piękne.

Następnie odbywały się obrady w dwu sekcjach. Pierwsza, w której wygłoszono 11 referatów, odnosiła się do problematyki refleksji historycznej nad książką jako świadectwem kultury. Zajmowano się zagadnieniami wpływu piśmiennictwa jako czynnika formułującego greckie widzenie świata, książką w środowisku gdańskim i na różnych obszarach Rzeczypospolitej, księgozbiorami świeckimi i zgromadzeń zakonnych oraz zagadnieniami drukarstwa.

W sekcji drugiej, w której wygłoszono 12 referatów, dominowała problematyka recepcji książki. Tli referenci przedstawiali świadectwa związane z czytelnictwem dawnych czasów poprzez kolekcjonowanie książek, oprawy kodeksów, umieszczanie not na książkach, dedykacje. Znalazły się też wyniki badań prowadzonych przez dr Tferesę Ra-dwan-Wińską. dotyczące zagadnienia utrwalania w pamięci wrażeń wyniesionych z lektury współczesnych czytelników. Z kolei dr Iwona Zechciał przedstawiła swoje spostrzeżenia dotyczące obcowania z książką człowieka niepełnosprawnego. Pracownica Biblioteki Jagiellońskiej dr Danuta Patkaniowska omówiła zagadnienie polskiej książki literackiej drugiego obiegu jako świadectwa kultury, zwracając uwagę na występowanie w tamtych czasach problematyki patriotycznej oraz religijnej. Referentka zapytana w dyskusji, czy można mówić o kontynuacji tamtych wątków w literaturze obecnej, stwierdziła, że zeszły one obecnie na plan dalszy. Z tym nurtem wywodów koresponduje poniekąd referat dr. Stanisława Kond-ka z Biblioteki Narodowej na temat socrealistycznej rewaloryzacji literatury popularnej w okresie odwilży gomuł-kowskiej. Interesujące spostrzeżenie na temat porzekadła: Habent sua fata li-belli przedstawiła mgr Katarzyna Ku-czyńska-Koschany w referacie omawiającym recepcję twórczości R. M. Rilke-go zarówno przez przeciwników faszyzmu, jak też i zwolenników w okresie II wojny światowej, co może być świadectwem, że dzieło literackie zdolne jest funkcjonować ponad granicami politycznymi i ideologicznymi. Pracownik muzeum mgr Stanisław Ludwig wskazał w sposób przekonujący rolę muzeów w popieraniu recepcji książki. Wreszcie, w tej sekcji wygłosiłem swój referat „Kulturotwórcza rola książki w badaniach naukowych Szymona Starowol-skiego".

W drugim dniu obrad dwa referaty nawiązywały do problematyki dnia poprzedniego, 7 pozostałych dotyczyło zagadnienia książki w kontekście komunikacji multimedialnej. Profesor Anna Mi-goniowa z Uniwersytetu Wrocławskiego wygłosiła ciekawy, a dla środowiska naukowego niezmiernie interesujący referat „Dysertacje akademickie: kłopotliwy typ książki naukowej". Do podjęcia tej problematyki zainspirowała ją opinia profesora Głombiowskiego, który jako bibliotekarz spotkawszy się we Wrocławiu z dawnymi dysertacjami uniwersyteckimi bardzo nisko ocenił ten typ literatury. Referentka stwierdziła, iż na przestrzeni dziejów przechodziły one ewolucję. Obecnie autorka zalicza do nich prace niedru-kowane wykonywane dla osiągnięcia promocji na stopień licencjata, magistra i doktora, dodając jeszcze informację, że w Niemczech zalicza się do nich również spisy wykładów oraz wystąpienia rektorów. Zdaniem referentki tego typu dzieła z punktu widzenia bibliologicznego mają swoisty charakter. Jako specyficzny rodzaj literatury dostarczają one takiej informacji, której nie znajdujemy w książkach naukowych. Ten typ piśmiennictwa zasługuje na badanie, ponieważ jest pamięcią kultury naukowej i kultury książki. Sądzę, iż ten referat można byłoby opublikować na łamach „Wiadomości Uniwersyteckich”, ponieważ jest udokumentowany ciekawymi spostrzeżeniami i może pobudzać do refleksji promotorów dysertacji naukowych. Referat prof. dr hab. Hanny Tadeusiewicz z UŁ „Grafika (1930-1939) i jej znaczenie dla rozwoju przemysłu i sztuki typograficznej" stanowił zwieńczenie rozważań poświęconych problematyce historycznej.

Pozostałych siedem referatów w mniejszym lub większym stopniu odnosiło się do zagadnienia konfrontacji książki z przekazami multimedialnymi. Prof. dr hab. Janusz Sowiński z Uniwersytetu Wrocławskiego wskazał, iż dzięki nowym technikom można zmieniać druk tekstów na ich korzyść, co szczególnie uwidacznia się przy ilustracjach, ale też deformować od strony graficznej i estetycznej. Ze względów oszczędnościowych typografia disneyowska wyparła w Polsce dobrą typografię książki dla dzieci. Na zakończenie przytoczył stanowisko prof. Głombiowskiego, iż jakikolwiek będzie miała wynik konfrontacja między komputerami a tradycyjną książką, książka będzie istniała tak długo, jak będzie istniała cywilizaqa śródziemnomorska. W innych referatach, w tym mgr. Krzysztofa Karaudy z UMCS, poruszano zagadnienie wykorzystania technik multimedialnych do upowszechniania treści zawartych w książkach. To wywołało żywą dyskusję. W podsumowaniu konferencji stwierdzono, że nikt nie zdoła powstrzymać technik multimedialnych, będą one pomocne do edukacji, ale nieodzowny jest udział człowieka w tym procesie. Mimo rozwoju tych technik nic nie zdoła zastąpić tradycyjnej książki.

Konferencję należy uznać za udaną pod względem merytorycznym i organizacyjnym, co jest szczególną zasługą prof. dr. hab. Wiktora Peplińskiego i jego współpracowników. Jest ewenementem, że organizatorzy nie pobierali od uczestników wpisowego, a referentom zapewnili komfortowe warunki zamieszkania wraz z wyżywieniem, dając na dodatek honorarium za wygłoszone referaty. Sesję uświetniła wystawa poświęcona profesorowi Głombiowskie-mu, gdzie znalazł się humorystyczny wierszyk napisany odręcznie przez jego przyjaciół na okoliczność obrony pracy doktorskiej na podstawie dysertacji o bibliotece konwentu franciszkanów w Nysie w XVII wieku. (Święty Franciszek /gardził książkami / Pobożny mnniszek / zył z ptaszętami. / A Karol drugi / przed nim w sekrecie / zrobił doktorat / na bibliotece / (braci zakonnych]).

Antoni Krawczyk

2001, numer 8