431985004

od ekstrospekcyjnego uświadamiania sobie przedmiotów zewnętrznych, po wtóre zaś — teza, że człowiek zdolny jest tylko do „samoobserwacji” w rozumieniu tiepłowowskim nie da się pogodzić z niewątpliwymi faktami, dostępnymi każdemu człowiekowi, mianowicie z tzw. zeznaniami introspekcyjnymi. Rozpatrzę kolejno oba zarzuty rozpoczynając od pierwszego.

Wyjść tu trzeba od pewnej, zresztą bardzo słusznej, uwagi Tiep-łowa, mianowicie od stwierdzenia, żc nic wszystkie słowne wypowiedzi człowieka zaliczane dawniej do zeznań introspekcyjnych są w istocie wypowiedziami na temat procesów psychicznych. Jeśli ktoś podaje np., że kwadrat A jest jaśniejszy od kwadratu B, albo że z dwóch porównywanych tonów, ton X jest wyższy od tonu Y — to wypowiedzi te dotyczą nie przeżyć, ale przedmiotów zewnętrznych, są to „zeznania ekstrospekcyjne”, a nie „introspekcyjne”. Ale — co podkreśla i autor — nie można ich uważać również za „zeznania samoobserwacji”. „Zeznaniami samoobserwacji należy nazywać tylko wypowiedzi badanych »o sobie«, o swoich działaniach i przeżyciach” — konkluduje Tiepłow (1. c., str. 78—-79). Przypomnijmy sobie jednak, że „samoobserwacja” może dotyczyć, zdaniem Tiep-łowa, wyłącznie treści przeżyć, natomiast sam proces przeżywania jest jej niedostępny. Toteż cała trudność posługiwania się pojęciem samoobserwacji w znaczeniu, jakie nadaje mu autor, polega na tym, że nie widać różnicy pomiędzy wypowiedziami człowieka na temat „treści” przeżyć, tj. „zeznaniami samoobserwacji” i wypowiedziami dotyczącymi przedmiotu zewnętrznego, którego odzwierciedleniem jest dane przeżycie, tj. „zeznaniami ekstrospekcyjnymi”.

Tiepłow mógłby tu wysunąć pewien kontrargument, mianowicie stwierdzić, że treść jest przecież właściwością przeżycia, a więc wypowiedzi na temat treści będą właśnie wypowiedziami o przeżyciu. Na to jednak odpowiemy, że przy uświadamianiu sobie otoczenia, np. przy spostrzeganiu go, gdy człowiek znajduje się w „nastawieniu ekstrospekcyjnym”, treść odzwierciedlenia utożsamia się dla spostrze-gającego z samym przedmiotem, a jego wypowiedzi na temat przedmiotu są zarazem wypowiedziami na temat treści odzwierciedlenia. Szczególnie wyraźnie widać to w wypadku złudzeń zmysłowych.

75