4442198858

ani co chce badać, ani jak to czynić. Mianowicie Hearnshaw pomija kwestię, czym jest samo „myślenie pojęciowe”, a zamiast tego wysuwa tezę, że badania nad myśleniem powinny dotyczyć „zdolności do myślenia pojęciowego”, za właściwą metodę zaś takich doświadczeń uważa testy (l.c., str. 3, 5). Stanowisko takie wydaje się jednak wybiegiem, umożliwiającym autorowi uchylenie się od odpowiedzi na pytanie, jak należy w terminach nie introspekcyjnych określić „myślenie”, co w rezultacie doprowadza do czysto werbalistycznego żonglowania niejasnymi pojęciami. Przesuwając punkt ciężkości z procesów umysłowych na „zdolność do myślenia pojęciowego”, autor zastąpił tylko jeden niejasny termin innym, równie niezrozumiałym. Nie wiadomo przecież, czym jest „zdolność”, pojęcie to nabiera sensu dopiero z chwilą, gdy podamy jego aktualny odpowiednik, w tym wypadku proces umysłowy, do którego osobnik jest „zdolny”. „Zdolność” stanowi wtedy pewną charakterystykę jednostki jako takiej, dla której typowe jest wykonywanie danej czynności umysłowej w pewien określony sposób, lepszy lub gorszy. Ale do tego trzeba wiedzieć, o jaki idzie proces, jeśli zaś tego nie podamy, tworzymy zbitkę dwóch niewiadomych i trudno oczekiwać, aby pomiar tej nieokreśloności, przy pomocy najlepiej nawet skonstruowanych testów, mógł rozwiązać problematykę myślenia pojęciowego. Dla badań nad myśleniem jako składnikiem mechanizmu zachowania się należałoby raczej najpierw określić, co to są za procesy.

Toteż wydaje się, że w problemie metodologicznym psychologii myślenia należy na pierwszy plan wysunąć zagadnienie pojęć, a przede wszystkim zagadnienia samego pojęcia myślenia. Dopiero odpowiedziawszy na to pytanie, tj. określiwszy co to jest myślenie, można zastanawiać się nad wyborem techniki badania, dostosowanej do natury tych procesów. Zagadnienie metodologiczne sprowadza się więc w gruncie rzeczy do problemu terminologicznego.

Problem ten da się jeszcze rozbić na dwa drobniejsze. „Myślenie” w potocznym rozumieniu tego słowa obejmuje dwa typy procesów: jeden z nich — to czynności, które można inaczej określić jako „po-