4442198909

nieograniczoną orientację w otoczeniu i stwarza najwyższą adaptację człowieka — naukę, zarówno w formie ogólnoludzkiego empiryzmu, jak i w formie wyspecjalizowanej”.

W ujęciu tym została podkreślona myśl, że wskutek wmieszania się nowych struktur mózgowych cała wyższa czynność nerwow^ra człowieka zaczyna przebiegać inaczej, na nowej „zasadzie”, określonej jako „zasada abstrakcji, a zarazem uogólniania”. Jak widać, pojęcie abstrakcji, które w pracach psychologicznych oznacza abstrakcyjne przedstawienie przedmiotów czy zjawisk otoczenia, w ujęciu Pawłowa zmieniło swoje znaczenie na „zasadę wyższej czynności nerwowej człowieka”. Gdybyśmy chcieli bliżej jeszcze zrozumieć tę ideę, należałoby takie pojmowanie „abstrakcji” porównać z innym pawłowowskim terminem, mianowicie z „analizą”. Analiza również stanowł pewną „zasadę” wyższej czynności nerwowej, ale spotykaną również u zwłerząt, tzn. nie ograniczoną do drugiego układu. Nie przeprowadzając tu w całości tego porównania, zwrócę tylko uwagę, że tak samo jak „analiza” oznacza w istocie pewne formy nerwowego odzwierciedlania, mianowicie odzwierciedlanie wybiórcze (por. str. 197), tak i „abstrakcję” należałoby rozumieć jako swoistą postać nerwowego odzwierciedlania (Lewicki, 1957, str. 105, 116). Pawłów nie rozwinął dokładniej tego pomysłu, ograniczył się tylko — tak jak to często czynił — do zamarkowania go jako pewnej intuicji, pozostawiając innym domyślenie jej do końca. Spróbujmy uczynic to o tyle, o ile jest to potrzebne dla obecnych rozważań.

Wydaje się, że pojęcie abstrakcji jako pewnej formy nerwowego odzwierciedlania można dobrze włączyć w poprzednie uwagi na temat pojęciowego poznawania i reakcji w^biórczo-ogólnej, jako jego kryterium. Pomysł Pawiowa, aby abstrakcję uważać za „zasadę wyższej czynności nerwowej”, może stanowić podstawę dla ujęcia ogólnego, pojęciowego poznawania nie tylko jako przedstawienia abstrakcyjnego, ale jako abstrakcji nerwowej, abstrakcyjnego odzwierciedlania przedmiotów⁷ w korze mózgowej. Odzwierciedlanie takie musi być przede wszystkim wybiórcze, tzn. kora mózgowa musi odzwierciedlać tylko dany szczegół, np. ilość czy kwadratowy kształt figury geometrycznej, inne zaś właściwości przedmiotu