4645771705

ZAGADNIENIE BUDOWNICTWA BIBLIOTECZNEGO

sażenia nowoczesnych bibliotek narodowych, zorganizowane w Warszawie w dniach 22-25 czerwca 1964 r. przez Komisję Budownictwa i Wyposażenia Bibliotek IFLA (organizatorka prof. dr Helena Więckowska)⁴.

II. ZARYS ROZWOJU BUDOWNICTWA BIBLIOTECZNEGO W XIX i XX w.

Demokratyzacja oświaty i nauki w XIX w. będąca rezultatem zwycięskiej burżuazyjnej rewolucji francuskiej, oraz zasadniczy postęp w drukarstwie (ulepszenie stereotypii — 1795, wynalazek litografii ■— 1796, budowa maszyn papierniczych — 1799, wynalazek żelaznej prasy drukarskiej — 1800, pierwsza prasa pospieszna zbudowana przez Fryderyka Koniga — 1811, druk dziennika Times na maszynie pospiesznej Koniga i Bauera — 1814, litografia w Polsce — 1817, drukarnia stereotypowa w Warszawie 1826-31, pierwsza prasa pospieszna w Polsce — 183C), w wyniku tego wzrost produkcji wydawniczej oraz w konsekwencji zwiększona frekwencja czytelników, spowodowały w ciągu XIX wieku zasadniczą zmianę w budownictwie bibliotecznym. Przed bibliotekami stanęły wówczas nowe problemy techniczne. Nie tylko rosła liczba bibliotek, ale zaczął się zmieniać wygląd budynku bibliotecznego. Budowle biblioteczne wznoszone w XVI-XVIII w. (np. biblioteki uniwersyteckie w Padwie, Genui i Palermo) miały charakterystyczną formę architektoniczną: była to jedna reprezentacyjna duża sala biblioteczna, gdzie mieścił się cały księgozbiór składający się z pięknie oprawnych książek, czytelnicy i bibliotekarz.

W nowych warunkach w XIX w. prawa obywatelstwa domagała się przede wszystkim książka i jej czytelnik. Dlatego wobec znacznego wzrostu piśmiennictwa trzeba było znaleźć osobne pomieszczenia dla książek, a rosnąca ciągle liczba czytelników stwarzała konieczność zapewnienia im odpowiednich warunków do pracy. W rezultacie tego procesu w budynku bibliotecznym zaczęły wyodrębniać się trzy zasadnicze części: magazyn książek, pomieszczenia przeznaczone dla opracowujących te książki (pracownie) i wreszcie lokale przewidziane dla korzystających z książek (czytelnie). Słowem, konstrukcja lokali bibliotecznych przechodzi zasadnicze przeobrażenie wraz ze wszystkimi konsekwencjami wynikającymi z tych zmian. Do głosu dochodzą nowe elementy planowania, takie jak np. ekonomia miejsca, pomiary wysokości, szerokości i długości, czynniki współzależne, normy regulujące wiele spraw, które należy brać pod uwagę przy rozwiązywaniu problemów budownictwa bibliotecznego. Droga do osiągnięcia najlepszego układu była jednak długa i dość skomplikowana, zwłaszcza, gdy wzbogaciły się formy pracy i zadania bibliotek.

Twórcą koncepcji nowego typu budynku bibliotecznego był włoski architekt Leopold Della Santa. Pomysł swój wyłożył w pracy pt. Della Costrucione e del Regolamenta di una publica universale bibliotheca (Firenze 1816). W planowaniu uwzględnił zasadnicze elementy zaczerpnięte z życia i praktyki oraz nowe zasady kształtowania się budynku bibliotecznego, w którym występuje zgodność funkcji biblioteki, gromadzenia, opracowania i użytkowania zbiorów. Della Santa nie tylko sformułował nowoczesne tezy, lecz dał także przykładowe rozplanowanie gmachu bibliotecznego. Zapoczątkował on nową erę w budownictwie bibliotecznym.

Projekt jego nie został zrealizowany. Niemniej jednak nowe gmachy biblioteczne, które wybudowano w połowie XIX wieku, posiadają już odrębne magazyny dla książek oraz odrębne czytelnie dla użytkowników bibliotek. Zasługą francuskiego architekta Leona Labrouste’a jest wprowadzenie nowych zasad budownictwa w Bibliotece Sainte Genevieve (1843-1850) oraz gruntowna moderni-

⁴ Edward Kossuth: Międzynarodowe Seminarium poświęcone budownictwu i wyposażeniu bibliotek narodowych. Bibliot. R. 31: 1964 nr 11 s. 340-344.

Przegląd Biblioteczny 1966 — 2