5169916121

Małgorzata Wrzeciono

wszechnianiu książek naukowych. Ich oficyny zaliczane były do najlepiej zaopatrzonych w dzieła naukowe. Jednocześnie, spotykali się tu literaci i ludzie nauki.

Księgarstwo polskie w XIX w., chociaż ograniczone kordonami zaborów prosperowało równie pomyślnie, jak w okresie poprzedzającym upadek Rzeczypospolitej. Najprężniej działały te księgarnie, które funkcjonowały w dużych ośrodkach naukowych i kulturalnych. Istniejące tam szkoły i wyższe uczelnie gwarantowały odbiór książek, co dla księgarzy będących także handlowcami miało istotne znaczenie ekonomiczne. Systematyczny i gwarantowany wzrost dochodów księgarń, pozwalał na stałe poszerzanie asortymentu o nowe dzieła, istotne dla upowszechniania wiedzy.

Wielu księgarzy w szczególny sposób związanych było z nauką, należał do nich Józef Zawadzki, księgarz wileński, który niemalże od początku swojej działalności księgar-sko-wydawniczej piastował tytuł księgarza i nakładcy okręgu szkolnego w Wilnie. Po nim funkcję tę przejął Teofil Glilcksberg. Do ich obowiązków należało zaopatrywanie w podręczniki i książki naukowe uczniów i profesorów wileńskiego okręgu szkolnego. Mimo trudności spowodowanych sytuacją polityczną kraju, księgarze starali się rozpowszechniać dorobek nauki rodzimej i światowej. Dostarczali czytelnikom przede wszystkim dzieł autorów polskich, a dopiero w dalszej kolejności prac zagranicznych. Starano się o to, aby czytelnicy otrzymywali książki najbardziej aktualne, informujące o najnowszych osiągnięciach nauki.

Rolę reklamy w handlu doceniano już od najdawniejszych czasów. O jej znaczeniu nie zapominali także księgarze. Jej rozwój w XIX w. spowodowany był również rosnącym wśród właścicieli oficyn zrozumieniem dla roli informacji o książce. Księgarze polscy stosowali różne środki reklamy. Ukazywały się prospekty wydawnicze, ogłoszenia o prenumeracie, wydawano katalogi księgarskie, informowano o nowych książkach poprzez ogłoszenia prasowe. Właśnie owe ogłoszenia prasowe były najbardziej popularną formą informowania o nowościach wydawniczych, gdyż miały one szerszy zasięg oddziaływania. Gazety i czasopisma docierały bowiem do szerszego kręgu czytelników niż katalogi księgarskie. Jednakże najbardziej pełną formą reklamy książki były i pozostały katalogi księgarskie lub księgarsko-nakładcze³. Księgarze polscy publikowali najczęściej katalogi asortymentowe i nakładowe. Natomiast - wg opinii Karola Estreichera prawie w ogóle nie ukazywały się katalogi antykwaryczne Katalogi, które w owym czasie dostarczały czytelnikom i klientom księgarń informacji o nowościach i ich zasobach stały się jednym ze źródeł służącym m.in. poznaniu rozwoju nauki, szerzeniu się wiedzy w społeczeństwie. Jak pisze J. Rudnicka - „[...] katalogi zawierają ważny, a czasami jedyny materiał świadczący o przenikaniu książki w życie społeczeństwa i narodu”^{1 2}. Katalogi księgarskie stanowią podstawową bazę źródłową do poznania oferty wydawniczej księgarń, pozwalają także na częściową analizę ich działań w zakresie popularyzacji osiągnięć nauki. Liczba i jakość ukazują-

³ A. P i 1 a k, Prasowe ogłoszenia księgarskie jako źródło do dziejów książki, „Studia o Książce” 1976, t. 6, s. 69.

1

K. Estreicher, Katalog książek, polskie. W: Encyklopedia Powszechna Maurycego Orgelbranda, Warszawa 1863,1.14, s. 391-395.

2

J. Rudnicka, Dawne katalog jako źródło do dziejów książki, „Rocznik Biblioteki Narodowej” 1971, t. 7, s. 392-393.