5167289638

148 WIADOMOŚCI. URZĘDU PATENTOWEGO Nr 1/1952

Inż. MIECZYSŁAW ULASIŃSK1

METODY OTRZYMYWANIA WŁÓKNA

Z ROŚLIN ŁYKOWYCH

Len uprawiany jest na olej lub na włókno. Lny oleiste sieje się rzadko, a w okresie pełnej dojrzałości siemienia zbiera się z pola i odziarnia. Siemię idzie na olej, a słoma na ściółkę. Niejednokrotnie len jest zbierany przed okresem pełnej dojrzałości i wówczas siemię „dochodzi" w czasie suszenia. Ziarno jest mniej pełne, lecz za to słoma nadaje się do przerobu w fabrykach na grubszą przędzę. Inaczej przedstawia się sprawa z lnem na włókno. Nasienie musi być wówczas selektywne i sieje się je gęsto. Przy dobrych warunkach gleby i atmosfery otrzymuje się słomę długą i cienką, o niewielkiej ilości rozgałęzień u wierzchołka, ziemia jednak wymaga starannej uprawy, nawozów, a plantacja pielęgnacji — co najmniej dwukrotnego pielenia. Roślinę wyrywa się z korzeniami i suszy, najlepiej w warunkach naturalnych, na powietrzu. Przy zbiorze len winien być sortowany, tj. łodygi dobierane według długości, koloru słomy, grubości itd. Następnie len jest odziarniany, tj. oddziela się słomę od siemienia. Słoma taka jest już produktem handlowym, lecz ze względu na jej wielką objętość i wysokie koszty transportu nie wytrzymuje przewozu na wielkie odległości. Aby słoma lniana była surowcem odpowiednim dla fabryk przetwórczych, tj. przędzalń, musi podlegać dalszej obróbce, aż do otrzymania z niej włókna. To samo odnosi się również do konopi.

Z dawna znane były sposoby otrzymywania włókna ze słomy roślin łykowych — lnu i konopi, mianowicie: 1) przez rozkładanie na łące, czyli tzw. roszenie, co obecnie przyjęto nazywać „słaniem", oraz 2) drogą moczenia słomy w wodzie, zwanego obecnie roszeniem. Lny słane dawały włókno bardziej szare, ciemniejsze, lecz delikatniejsze, a więc bardziej cienką przędzę; lny roszone w wodzie — włókno jaśniejsze, mocniejsze (na osnowę), lecz nie tak delikatne. W niektórych okolicach Polski i krajów sąsiednich lny rozkładano na łące; w innych, gdzie były dobre po temu warunki: stawy lub rzeczki o słabym prądzie, lub gdzie budowano specjalne doły, lny roszono w wodzie. W pewnych jeszcze okolicach lny najpierw moczono w wodzie, a przed końcem procesu roszenia wyjmowano z wody i rozkładano na łące. Otrzymywano w ten sposób lny delikatniejsze, mające cechy lnu słanego, a jednocześnie cała słoma była równo wyroszona. W Belgii jeszcze mniej więcej do roku 1930 moczono słomę w rzece Lys (ogólnie znane piękne i cienkie lny Courtrai), lecz takie roszenie ogromnie podnosiło cenę włókna i opłacało się tam moczyć tylko długą, bardzo cienką słomę wysokich gatunków. Następnie należy wymiędlić słomę, tj. oddzielić włókno od drzewnika. Dokonywano tego ręcznie na tarlicy lub cierlicy, na których drzewnik został pokruszony, a następnie oddzielony w postaci paździerzy — ręcznie lub na tzw. „trzepakach belgijskich". Widzimy więc, jak dużo ręcznej pracy wymaga uprawa lnu. Toteż w początku obecnego wieku na zachodzie Europy rolnik, o ile decydował się uprawiać len na włókno, to na obróbkę słomy, wykonywaną zwykle przez kobiety i wymagającą dużo zachodu i umiejętności, a przy tym niezbyt popłatną, nie decydował się. Dlatego obszar lnu na zachodzie Europy zaczął zmniejszać się szybko, a w niektórych krajach zanika zupełnie.

Poniższa tabela daje obraz zmniejszania się areału lnu w Europie.

Zasiewy lnu w tysiącach ha*)

Kraj	1860	1887	1897	1913	1928	1932	1937
Austro-Węgry .	186,9	98.4	100,6	39.tt	-
Auolta ....	99,5	54 7	18,9	26,4	18,4	8	—
Belgia ....	56,8	39.3	30,6	25,2	23 8	16	28
Francja . . .	107,0	43.7	25,1	31,2	34,9	10	28
Holandia . . .	26,0	15,3	10.9	16.2	19,2	24	28
Niemcy . . .	191,0	109 3	33.9	18,2	13,2	17	57
Włochy . . .	80,9	49.2	51 4	20,5	?	?	—
l^{o*»jn — /SRU .	306	1223, i	1223,1	1237	1730	2520	—
Czechosłowacja	—	—	—	—	21.4	7	—
Es'Onia . . .	-	—	7	42.1	33.5	10	31
Litwa ....	—	—	—	55,1	75,3	51	69
Łotwa . . .	—	—	—	69,1	68,7	32	—
ł olska ....	•••		—	81,8	114,1	140	146

Do zmniejszania się areału lnu przyczynił się także szybki rozwój przemysłu, w szczególności przemysłu bawełnianego, który powodował spadek zapotrzebowania na wyroby lniane, gdyż cena ich była znacznie wyższa w porównaniu z wyrobami bawełnianymi. Uprawa lnu przesuwa się na wschód i już przed pierwszą wojną światową Rosja była głównym dostawcą włókna lnianego. Ale w końcu XIX wieku uprawa roślin zbożowych przestaje być w Europie opłacalna, rolnicy więc z konieczności wracają do uprawy roślin technicznych, częściowo

również do. lnu.

%

Uprawa i wyprawa lnu może być możliwa i opłacalna, jeżeli z metody chałupniczej przejdzie się na pracę rolniczo-przemysłową. W związku z tym skonstruowano wiele maszyn. Siewniki umożliwiają znaczne zwiększenie plantacji, suszarki — suszenie słomy, międlarki — szybkie i tanie międlenie itd. Sprawę roszenia załatwiono w ten sposób, że przy dużych plantacjach, ewentualnie przy przędzalniach lub jako specjalne zakłady, zaczęły powstawać roszarnie przemysłowe, w których roszono len, mocząc go w specjalnych basenach. Produkcja niektórych roszarń była nawet poważna, a przemysł zyskał, gdyż otrzymywał teraz duże partie lnu tej samej jakości. Naturalnie, sposób roszenia lnu drogą słania był na Zachodzie rzadko stosowany ze względu na duże obszary niezbędne do tego celu oraz wysokie koszty robocizny. Zaznaczyć jednak należy, że na obszarach wschodnich obróbka słomy

^#)    * edłuo danych Towarzystwa Lniarskiego w Wilnie z po

prawkami według danych GUS.