5768085870

sposób ich definiowania przez uczniów. Pojęcia przyrodnicze mają częściej niż społeczne podstawę obrazową, stąd są prostsze do zrozumienia i definiowania. Przykładem pojęć środowiskowych o skrajnym stopniu obrazowości - niższym i wyższym, są np. pary takich pojęć, jak: świerk -praca, rzeka - usługi, góra - koleżeństwo itp. Przykładem pary pojęć o niższym i wyższym stopniu abstrakcyjności ze względu na ich specyfikę merytoryczną są takie pojęcia, jak: fabryka - produkcja, sosna - formacja roślinna, deszcz - klimat, dąb - szata roślinna itp. J. Flis³⁴, na przykładzie pojęć geograficznych, wskazuje na trudności w klasyfikowaniu niektórych pojęć pod względem stopnia abstrakcyjności merytorycznej. Określa je jako pojęcia pewnych zbiorów realnych, będących pojęciami całościowymi. Zalicza do nich takie pojęcia jak np.: ludność, roślinność, rzeźba terenu, sieć osadnicza, przemysł, pogoda.

Strukturalny układ pojęć szczegółowych podporządkowanych pojęciom ogólnym, tworzący zakres pojęciowy treści przedmiotowych rzeczywistości społeczno-przyrodniczej poznawanej przez uczniów na poziomie wczesnoszkolnym przedstawiono w tabeli nr 2. Zestawienie to może stanowić wskazówkę praktyczną dla tworzenia przez nauczyciela określonych struktur dydaktycznych wokół wymienionych pojęć.

Tabela 2. Struktury pojęciowe treści programowych środowiska społeczno-przyrodniczego

Lp.	Pojęcie ogólne	Pojęcia szczegółowe
1.	środowisko przyrodnicze abiotyczne	1.    widnokrąg - kierunki na widnokręgu 2.    ruchy Ziemi - obiegowy, obrotowy - podstawowe skutki -dzień, noc, doba, rok 3.    plan, mapa - znaki umowne, legenda mapy, skala, 4.    formy terenu - góry, wyżyny, niziny 5.    krajobrazy - morski, górski, równinny, pagórkowaty 6.    skała, minerał, rodzaje skał 7.    woda - stany skupienia wody 8.    formy występowania wody w przyrodzie - źródło, rzeka, jezioro, staw, morze, ocean, zatoka 9.    miejsca występowania wody w przyrodzie - warstwa wodonośna, woda podziemna, woda powierzchniowa

^M J. Flis, Pojęcia i ich kształtowanie w toku nauczania geografii w szkole ogólnokształ cącej, Wydawnictwo Naukowe WSP, Kraków 1982, s. 48.

24