606616599

DZIAŁALNOŚĆ POLSKICH ORGANIZACJI KATOLICKICH. 147

ków Konferencji Pokojowej w Wersalu, zwłaszcza ze strony angielskiej. Tak więc obie te umowy zawierały szereg niedomówień i tym samym pozostawiały okazję do rozlicznych zatargów i sporów¹.

3. Polacy w Wolnym Mieście Gdańsku

Stan liczebny

W chwili powstania Wolnego Miasta Gdańska 15 listopada 1920 roku istniała w nim już wielotysięczna grupa Polaków, zamieszkałych tu stale i posiadających tradycje polskości swych rodzin. Szeregi Polonii gdańskiej zostały wzmocnione w następnych latach przybyłymi tu obywatelami polskimi, na co wydatnie wpłynęło utworzenie polskich władz, urzędów i instytucji. Znalazło to również swoje odbicie w strukturze społecznej. Jednakże określenie dokładnej liczby Polaków znajdujących się w tym okresie w Wolnym Mieście Gdańsku jest bardzo trudne. Zwłaszcza przy uwzględnieniu faktu, że przeprowadzane przez władze gdańskie spisy ludności celowo zaniżały stan narodowości polskiej, aby w ten sposób podtrzymać tezę o niemieckim charakterze Gdańska. Zdaje się również, że wiele osób pochodzenia polskiego nie ujawniało swej narodowej przynależności w spisie językowym, czy przy wyborach. Przyczynę tego należy upatrywać bądź w małym uświadomieniu politycznym i społecznym, bądź też w wynarodowieniu spowodowanym długotrwałą akcją germanizacyjną a często w presji pracodawców niemieckich¹².

Spis ludności w Wolnym Mieście Gdańsku wykazywał ponad 35 000 ludności polskiej, mającej obywatelstwo gdańskie lub polskie¹³. Stanowiło to 9,1% ogółu ludności. W samym Gdańsku i w Sopocie procent ten był wyższy, gdyż wynosił odpowiednio 10,7% i 21,1%. Na terenach rolniczych kształtował się poniżej przeciętnej ogólnej, wynosząc dla powiatu Wyżyny Gdańskie 8,8%, dla powiatu Niziny Gdańskie 1,5% i dla powiatu Wielkie Żuławy 2,2%¹⁴.

Najbardziej miarodajnych obliczeń dokonał w okresie międzywojen-

1

   M. Pelczar, dz. cyt., 158—159. Jeżeli Traktat Wersalski miał 9 artyku-łcw a Konwencja Paryska 40 artykułów, to Umowa Warszawska miała i-ch aż 244, a dalsze (pertraktacje i ®pory polsko-gdańskie liczyły do końca 1936 roku 599 pozycji. Ogłoszone były drukiem w 11 tomach przez Komisarza Generalnego Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1923—1937 pod tytułem Zbiór dokumentów urzędowych... (dz. cyt.).

¹²    T. K i j e ń sk i, Ilu jest Polaków na terenie Wolnego Miasta Gdańska, Rocznik Gdański, 2/3, 1928/29, 113—122 i odbitka.

¹⁸ Za obywateli gdańskich narodowości polskiej uznano tylko tych Polaków, którzy świadomie i wyraźnie zgłosili swą przynależność do narodu polskiego.

¹⁴ E. Cieślak, Cz. Biernat, Dzieje Gdańska, Gdańsk 1969, 472. Por. Gdańsk, jego dzieje i kultura, Warszawa 1969, 572; K. Piwa.rski, Dzieje Gdańska w zarysie, Gdańsk 1946, 292—293.