6307877565

O możliwości antycypacji w stosunkach międzynarodowych 241

teoretycznego była rozwijana w trakcie trwania zimnej wojny, przez co nie uwzględniała w wystarczającym stopniu możliwości transformacji ładu międzynarodowego⁴¹. Problemy z przewidzeniem tak olbrzymiej zmiany, jaką był upadek komunizmu, wystawił na ciężką próbę wiarygodność badaczy ładu międzynarodowego. Lekcją wyciągniętą z tych zdarzeń była konstatacja, że ponieważ decydenci polityczni nie mogą się obejść bez myślenia i planowania strategicznego przyszłości, istniejące podejścia teoretyczne muszą zintensyfikować pracę nad wzmocnieniem wymiaru predykcyjne-go tej dziedziny wiedzy. Innymi słowy, należało podjąć namysł nad rozszerzeniem puli uwzględnianych do tej pory zmiennych, w tym przede wszystkim nad wpływem czynnika ideacyjnego⁴². Służyło temu na przykład pojawienie się i dynamiczny rozwój konstruktywizmu w obrębie nauk społecznych.

(Neo)realizm i konstruktywizm

Każdy z dwóch głównych nurtów teoretycznych we współczesnej nauce o stosunkach międzynarodowych kładzie nacisk na inną z wymienionych cech struktury. (Neo)realiści (zwani niekiedy realistami strukturalnymi) doceniają wpływ międzynarodowego układu sił. Szeroko pojmowany konstruktywizm szczególne znaczenie nadaje ideom. Wpływ środowiska geograficznego nie jest bagatelizowany przez żaden z głównych nurtów, jednak każdy z nich akcentuje jego inny wymiar.

Wielu badaczy uznaje pozytywistyczną perspektywę (neo)realizmu za podejście niedające się pogodzić z postpozytywistyczną propozycją konstruktywistów. Dla pierwszych „struktura międzynarodowa jest siłą samą w sobie; jest czynnikiem ograniczającym zachowania państw, a sama może nie podlegać kontroli”⁴³, przez co uwzględnienie jej w procesie tworzenia prognoz wydaje się zabiegiem naturalnym z punktu widzenia tej teorii. By przewidzieć przyszłość wystarczy opisać zasady funkcjonowania struktury systemu międzynarodowego. Konstruktywiści natomiast odrzucają założenie mówiące o niezmienności struktury systemu międzynarodowego. Wzamian uznają stały, wymuszany strukturą systemu międzynarodowego interes narodowy ufundowany na zasadzie samopomocy za koncepcję konstruowaną pod wpływem między innymi kultury strategicznej. W tym przypadku przewidywanie przyszłości oznacza próbę jej wyinterpretowania z idei obecnych w głowach elity przywódczej danego państwa. Oczywistym ograniczeniem takiego postępowania jest niemożliwość przewidzenia treści idei, jakie przyjmą politycy w przyszłości.

⁴¹    Indeed, IR scholarship from the mid-1950s to the mid-1980s may be characterized as the accumulation of explanations of Cold Wars persistence. Propositions rangedfrom intemational anarchy with its attending security dilemmas, to the built-in propensity of arms races to escalate, to the machinations of military-indus-trial interests, to the propensity of men and women to reject discrepant information. The sum was a powerful theory of intemational non-change. K. Goldmann, International Relations: An Overview, [w:] A New Handbook of PoliticalScience, red. R.E. Goodin, H.D. Klingemann, Oxford 1998, s. 408.

⁴²    Zob. A. Wendt, Społeczna teoria stosunków międzynarodowych, przeł. W. Derczyński, Warszawa 2008.

⁴³    K. Mingst, Podstawy stosunków międzynarodowych, przeł. G. Łuczkiewicz, M. Habura, Warszawa 2006, s. 72.