FRANZ STANZEL

SYTUACJA NARRACYJNA I EPICKI CZAS PRZESZŁY

Otto Ludwig dokonuje podziału na:

• opowiadanie właściwe - „opowiadanie relacjonujące”

• opowiadanie sceniczne - „prezentację sceniczną”

• trzecia forma łącząca obie powyższe

„opowiadanie relacjonujące” a „prezentacja sceniczna”

CZAS

• opowiadanie relacjonujące -przydatne do stopniowego kształtowania przebiegu zdarzeń które mają sens gdy rozegrają się w wyobraźni autora, zostaną skomentowane i zinterpretowane.

• prezentacja sceniczna bezpośrednio unaocznia czytelnikowi akcję, skupia się na tym, co jest „tu i teraz”. Mamy wrażenie współuczestniczenia, skupia przedmioty przedstawiane w czasie i przestrzeni.

Obecność autora-uwidocznianie się w opowiadaniu lub ukrywanie za światem przedstawionym.

• W opowiadaniu relacjonującym - obok opowiadanej akcji konkretyzuj się także narrator i sam proces opowiadania.

• W przypadku prezentacji scenicznej obraz narratora nie zostanie wywołany w świadomości czytelnika.

-wpływa to na na kształtowanie się wyobrażeń w świadomości odbiorcy.

OPOWIADANIE AUKTORALNE

• autor ujawnia się poprzez zwroty do czytelnika ,komentarze do wydarzeń, refleksje itd., wprowadza w świat przedstawiony czytelnika pokonując przepaść od jego świata.

• Autor i narrator przedstawia samego siebie, jednak pozostaje poza światem przedstawionym.

• Związek między autorem a światem przedstawionym zmusza autora do występowania w roli kronikarza ,wydawcy pamiętnika itd. (nie rozwija się dalej-ogr. swobody ruchów narratora)

• niezależność od świata przedstawionego

• Cechą auktoralnej sytuacji opowiadania jest dystans narracji. W epice (Emil Staiger)-epos, gdy dystans jest widoczny uwaga czytelnika dzieli się na obszar autora w którym toczy się proces opowiadania i świat przedstawiony w którym przebiega opowiadana akcja. Dzięki temu zyskuje napięcie

• Przy interpretacji należy pamiętać, że narrator =/ autorem.

• Aby odróżnić osobowość rzeczywistego autora od osobowości narratora, ważne jest pojęcie auktoralnego medium. Obejmuje ono tylko te rysy auktoralnego narratora, które objawiają się czytelnikowi na podstawie jego samoukształtowania w toku narracji.

• Gdy narrator auktoralny ma określoną postawę wobec przedmiotu narracji=udramatyzwoanie

• powieść auktoralna - obecność autora w postaci auktoralnego narratora jest to zasadniczy czynnik

iluzjotwórczy i porządkujący,przewaga formy relacji, reżyserująca,kierująca, komentująca ingerencja narratora (char.cechy powieści auktoralnej)-->wskazuje też na obecność narratora, jego tu i teraz w akcie opowiadania

- tu i teraz narratora - czytelnik przyjmuje za punkt wyjścia swej czasowo - przestrzennej orientacji

w świecie przedstawionym (punkt ten nazywany jest centrum orientacyjnym czytelnika)

OPOWIADANIE PERSONALNE

-czytelnik utożsamia się z jedną postaci obecnych na scenie

- narrator ustępuje na dalszy plan , pośredniość przestawienia zostaje przed czytelnikiem ukryta.( obraz jak w teatrze)

• W przypadku prezentacji z personalną sytuacją narracyjną czynnikiem iluzjotwórczym i porządkującym jest medium personalne, czyli jedna z postaci występujących w utworze i centrum orientacji czytelnika znajduje się w owej postaci. Czytelnik identyfikuje się z nią że przejmuje czasową i przestrzenną określoność jej przeżycia.

• Medium personalne zawsze musi być postacią występującą w powieści.-czytelnikowi wydaje się ze to jej oczami patrzy na świat przedstawiony

OPOWIADANIE NEUTRALNE

• perspektywa neutralna obserwacji nie znajduje się w żadnej z postaci, mimo to perspektywa jest tak zbudowana, że obserwator lub czytelnik ma złudzenie uczestniczenia w zdarzeniach, jako ich wyimaginowany świadek.-->dłuższe utwory epickie+personalna,auktoralna syt.narracyjna.= SCENA OBIEKTYWNA

• obiektywizacja przez intersubiektywizację

• narracja prowadzona jest z kilku punktów widzenia

• centrum obserwacji znajduje się „tu i teraz” momentu akcji.

POWIEŚĆ W PIERWSZEJ OSOBIE: - dopuszcza ukształtowanie:

a. auktoralne - autor w postaci medium auktoralnego zajmuje określoną postawę wobec przedmiotu

narracji, pośredniość opowiadania ulega udramatyzowaniu

b. personalne - narrator ustępuje na dalszy plan; pośredniość przedstawienia zostaje przed

czytelnikiem ukryta

= obraz jak w teatrze

Sposoby narracji

Kate Friedeman- epickość ,wyłącznie w obecności narratora

F,Spielhagen- całkowite znikniecie narratora

R.Petsch—badanie podst. form epickich

Otto Ludwig,Percy Lubbock - sceniczna prezentacja bogatsza pod względem kształtowania od opowiadania relacjonującego.

Oskar Walzel- zwrot od formy narracyjnej do przez. scenicznej

PRZEKROJE TOKU POŚREDNICZENIA:

a) auktoralna sytuacja narracyjna:

CZYTELNIK (oczekiwanie) - AUKTORALNY NARRATOR (jego tu i teraz w akcie opowiadania) -

RZECZYWISTOŚĆ PRZEDSTAWIONA (akcja o dystans narracji oddalona od tu i teraz narratora) -

AUKTORALNY NARRATOR (jego tu i teraz w akcie opowiadania, komentarz akcji) - CZYTELNIK

(obraz w świadomości, w którym akcja jawi się w aspekcie auktoralnej interpretacji)

-tu: czytelnik zawsze wyobraża sobie rzeczywistość przedstawioną z czasowo - przestrzennej pozycji

narratora, na podstawie i w aspekcie auktoralnej interpretacji.

b) personalna sytuacja narracyjna

CZYTELNIK (oczekiwanie) - postać powieściowa jako PERSONALNE MEDIUM (jej tu i teraz

w aktualnym momencie akcji, świat przedstawiony jako treść jej świadomości) - CZYTELNIK

(w jego wyobrażeniu jawi się taki świat przedstawiony, jaki odzwierciedlił się w personalnym

medium, a towarzyszy mu wrażenie, jakie osobowość tego medium wywarła na czytelniku)

c) scena obiektywna, fragment przedstawiony neutralnie

- brak wyraźnie scharakteryzowanej osobowości personalnego medium; akcja rozwija się w wyobraźni

czytelnika pozornie bez subiektywizacji, interpretacji -->ILUZJA OBIEKTYWNOŚCI

SYTUACJA NARRACYJNA I JEJ ROLA

Na podstawie sytuacji narracyjnej można się np. zorientować co do stopnia interpretacji i aspektu, w jakim przedmiot opowiadania pojawia się w wyobrażeniach odbiorcy. Oprócz tego określa ona stan orientacji, który ma wpływ na obraz zarysowujący się w świadomości czytelnika.

Proces wyobrażeń jest zależny od indywidualnego czytelnika

2 podstawowe typy czytelników:

1. TYP:

- skłonność do intensywnego i scenicznie udramatyzowanego wyobrażenia sobie tego, co aktualnie opowiadane

- plastyczna, precyzyjna realizacja przedstawionej sceny

- poprzedni obraz zostaje szybko wyparty przez następny

- zainteresowanie opowiadaniami z napięciem (zdążających od jednej fazy do drugiej)

- szybko dostosowuje się do zmian sytuacji narracyjnej

2. TYP:

- osiąga mniejszą intensywność obrazowania

- kolejne elementy ciągu skupiają się i osiągają koegzystencję

-zainteresowanie akcją rozwijającą się wolniej, z wyraźnie zaznaczonymi liniami ewolucji

-pozwala, by pierwotna sytuacja narracyjna nadal funkcjonowała w jego wyobraźni

-cały ciąg opowiadania będzie odczuwany jako relacja auktoralna

-ceni powieści o akcji postępującej wolniej, z wyraźnie zaznaczonymi liniami rozwoju i bogatą siecią wewnętrznych powiązań

EPICKI CZAS PRZESZŁY

ROMAN INGARDEN - problem epickiego czasu rozpatruje od strony ontologii dzieła literackiego i przedstawionej w nim rzeczywistości, wskazując na quasi realny sposób istnienia rzeczywistości przedstawionej w utworze. To, że zdarzenia przedstawiane są zazwyczaj w czasie przeszłym, stanowi przede wszystkim wyraz różnicy między światem przedstawionym a realnym.

- 3 możliwe warianty usytuowania centrum orientacji:

1. w opowiadającym autorze

2. w świecie przedstawionym

3. w którejś z przedstawionych osób

KATE HAMBURGER - fakty, wydarzenia przedstawione w utworze opowiadane są jako teraźniejsze, aby umożliwić zagłębienie się w nie wyobraźnią narratora i czytelnika, a tryb przeszłości ma za zadanie podkreślenia fikcyjności świata przedstawionego.

ORIENTACJA W SFERZE CZASOWEJ zależy od centrum orientacji czytelnika.

EPICKI CZAS PRZESZŁY JEST TU WYRAZEM PRZESZŁOŚCI

narracja auktoralna, opowiadanie relacjonujące (właściwe), wydarzenia jako przeszłe

• Jeśli znajduje się ono w „tu i teraz” narratora auktoralnego, gdzie dominuje relacjonujący tryb narracji

• wówczas wydarzenia funkcjonują w świadomości czytelnika, jako przeszłe

• najpierw opowiadane jest wydarzenie, później następuje komentarz, więc przenosi się to na perspektywę czytelnika jako spojrzenie wstecz

EPICKI CZAS PRZESZYŁ JEST TU WYRAZEM TERAŹNIEJSZOŚĆ

narracja personalna i neutralna

• Jeśli centrum orientacji czytelnika znajduje się w „tu i teraz” jakiejś postaci lub w wyimaginowanym obserwatorze bezpośrednio w scenie przedstawionej w utworze akcji (n. personalna) i (neutralna)

• wówczas aluzja może się konkretyzować w wyobraźni czytelnika jako coś teraźniejszego.

---