Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Warszawie
2008/2009, semestr II.
Michalina Kubiak
Psychologia
Numer albumu:
Definicje, rodzaje definicji, podział ze względu na ich zadania i budowę.
Definicja jest to zdanie wyjaśniające złożone z dwóch członów: definiowanego (definiendum) i definiującego (definiens), połączonych tzw. spójnikiem definicyjnym (np. jest). Mianem definiowania określa się zabieg, który podejmuje się w celu ustalenia, jakie znaczenie posiada w danym języku dane wyrażenie. Definicja ma na celu sformułowanie wypowiedzi o określonym kształcie, w której informuje się o znaczeniu danego wyrażenia językowego drogą wskazania innego wyrażenia przynależącego do danego języka i posiadającego w danym języku to samo znaczenie, co wyrażenie, którego znaczenia poszukujemy. Słowo „definicja” ma dwa zasadniczo rożne znaczenia, gdyż wyróżnia definicje realne i definicje nominalne, choć są to wyrażenia zupełnie odmiennego rodzaju.
Definicja realna - jest to zdanie, posiadające taką charakterystykę pewnego przedmiotu, (przedmiotów) jakiegoś rodzaju, którą tym i tylko tym przedmiotom można przypisać.
Charakterystyka ma być tak dobrana, aby można było na jej podstawie wnioskować o możliwie wszystkich ważnych cechach tych przedmiotów.
ma ona być najzwięźlejszym ujęciem wiedzy o przedmiotach danego rodzaju. Definicja realna jest wypowiedzią w języku pierwszego stopnia, formułuje twierdzenia o cechach wspólnych dla jakichś uprzednio wydzielonych przedmiotów.
opiera się na założeniu, iż uprzednio widzieliśmy przedmioty, które zaliczymy do przedmiotów danego rodzaju. Np. Bursztyn jest to żywica skamieniała. Istotną cechą budowy tej definicji jest forma łącznika definicyjnego. Ma on postać wyrażenia - "jest to", lub "to tyle, co" itp. odsyłającego do cech danego przedmiotu.
Definicja nominalna - jest to wyrażenie podające informację o znaczeniu jakiegoś słowa (słów). Jest wypowiedzią w języku drugiego stopnia, określa ona bezpośrednio jak w danym języku równoznacznie można zastępować wyraz, (wyrazy) słowami znanymi już co do znaczenia, na użytek przedmiotu któremu podajemy definicję. Np. Słowo "bursztyn" znaczy tyle, co "żywica skamieniała". Istotną cechą budowy tej definicji jest forma łącznika definicyjnego. Ma on postać wyrażenia - "znaczy tyle, co", lub "należy rozumieć jako" itp. odsyłającego do znaczenia słowa na gruncie danego języka.
Rodzaje definicji ze względu na ich zadania:
Definicja sprawozdawcza - jest to definicja informująca o znaczeniu danego przedmiotu, wskazuje ona, jakie znaczenie ma czy też miał kiedyś wyraz definiowany w pewnym języku, składa nam sprawozdanie z tego, jak pewna grupa ludzi posługuje lub posługiwała się pewnym wyrazem czy wyrażeniem. Np. W Polsce w dawnym języku myśliwych wyraz „kot” znaczył tyle, co „zając”. Definicja ta ma odtwarzać takie znaczenie wyrazu, jakie ma on w danym języku, gdy definiowany wyraz nie ma wyraźnej treści (nazwa nieostra), to definicja ta musi tę nieostrość zachować. Jeśli definicja ta wiernie złoży sprawozdanie o znaczeniu danego słowa to zdanie jest prawdziwe, jeśli niewłaściwie to zdanie jest fałszywe. Podajemy definicję wówczas, gdy ktoś nie zna ustalonego już znaczenia lub, gdy chcemy w toku rozmowy upewnić się, czy w ten sam sposób rozumiemy dany wyraz.
Definicja projektująca - jest to definicja, która wprowadza do danego języka nowy wyraz (zwrot), lub ze względu na jakiś określony cel zmienia zastane w danym języku znaczenie danego wyrazu (zwrotu). Przez tę definicję ustanawia się regułę znaczeniową, która danemu słowu lub zespołowi słów (dźwiękowi mowy lub napisowi) ma być w przyszłości nadawane znaczenie. Definicję mającą na celu zmianę znaczenia danego wyraz nazywa się niekiedy definicją regulującą i mówi się, że jest to definicja, która najczęściej koryguje jakąś wadę znaczeniową, głównie nieostrość lub niewyraźność. Natomiast definicję która nie musi definiować zupełnie nowego słowa (słowo to może być już znane) tylko nowe ma być znaczenie, które mu się nadaje, i jest ona potrzebna wtedy, kiedy pojawia się potrzeba wprowadzenia nowego wyrazu (wyrażenia) do języka nazywamy również definicją konstrukcyjną. Definicja projektująca jest definicją projektującą tylko do momentu aż zostanie przyjęta przez jakąś grupę ludzi (np. wspólnotę uczonych). Od tego momentu jest ona definicją sprawozdawczą.
Rodzaje definicji ze względu na ich budowę:
Definicja równościowa - polega na podaniu wyrażenia równoznacznego dla słowa definiowanego. Definiują słowa należy pamiętać aby je definiować w ich typowym kontekście, definiendum musi zawierać wyraz definiowany, ale w skład definiendum wchodzić może nie tylko ten wyraz.
Składa się ona z trzech części:
1. zwrotu językowego, który zawiera wyraz definiowany (definiendum),
2. zwrot, który stwierdza, że definiendum ma takie samo znaczenie, jak wyraz zawarty w trzeciej części,
3. część definiująca, są to znane słuchającemu wyrazy, których użyto do wyjaśnienia
znaczenia pewnego zwrotu.
Jednakże nie zawsze można podać wyrażenie równoznaczne dla samego słowa definiowanego. Obok nich istnieją definicje, które nie dostarczają w pełni tego typu informacji - nie określają one w pełni znaczenia i zakresu definiowanego wyrazu. Tego rodzaju definicje, mające szerokie zastosowanie w nauce, w nauczaniu i w życiu codziennym, to właśnie definicje cząstkowe.
Definicja klasyczna, jest definicją równościową, jest zbudowana: „Wyraz A znaczy tyle, co B mające cechę C”; polega na:
• wskazaniu treści tej nazwy - definicja intencjonalna,
Np. nazwa „prostokąt” wskazuje na coś co ma cechy równoległoboku, a ponadto cechę równoboczności,
• wskazaniu wszystkich desygnatów - definicja ekstensjonalna,
• wskazaniu zakresów nazw, które w sumie dają zakres nazwy definiowanej - definicja zakresowa,
Np. „Zbożem w rozumieniu niniejszego rozporządzenia jest pszenica, żyto, jęczmień, owies, kukurydza, gryka i proso”. Należy tak definiować daną nazwę A porównując jej zakres z zakresem ogólniejszym nazwy B (B-rodzaj, do której należy gatunek przedmiotów oznaczonych nazwą A), ograniczonym przez dodanie cech C, zwężających należycie ten szerszy zakres (C-różnica gatunkowa). Np. „Dom(A) jest to budynek (B) mieszkalny(C).
Definicję równowartościową klasyczną intencjonalną i ekstencjonalną możemy wysłowić na trzy różne sposoby:
• stylizacja słownikowa
„wyrażenie A jest naszym zdaniem równoznaczne z wyrażeniem B mającym cechę C”
- definicja w tej stylizacji głosi, że pewien wyraz czy wyrażenie ma takie samo znaczenie, jak wskazywane drugie wyrażenie np. wyraz „ustawa” znaczy tyle, co „zbiór przepisów prawnych uchwalony jako całość przez parlament”, definiendum i definiens są tu użyte w supozycji materialnej, przy tej stylizacji nie ma wątpliwości co do definiowanego charakteru wypowiedzi, jest to wyraźnie wypowiedz mówiąca o znaczeniu zwrotu definiowanego.
• stylizacja semantyczna
wyrażenie A oznacza przedmioty B mające cechę C
- definicja w tej stylizacji głosi, że pewien wyraz czy wyrażenie oznacza takie a takie
przedmioty lub odnosi się do takich a takich cech, zdarzeń czy stosunków np. wyraz „słód” oznacza wszelkie zboże sztucznie kiełkowane, definiendum występuje w supozycji materialnej; wiedząc co dany wyraz oznacza możemy go w razie potrzeby zastąpić innym wyrazem.
• stylizacja przedmiotowa
przedmioty z gatunku A to przedmioty rodzaju B wyróżniające się cechą C
- definicja w tej stylizacji wskazuje znaczenie wyrazu definiowanego mówiąc o cechach tego, do czego wyraz definiowany się odnosi, albo wymieniając gatunki przedmiotów, które obejmuje dany rodzaj np. wyraz „popielniczka” jest to naczynie przeznaczone do zbierania popiołu i niedopałków papierosów, nie mówi się tu bezpośrednio o słowie „popielniczka”, lecz za pomocą słowa „popielniczka” mówi się o przedmiotach tą nazwą oznaczonych, definiendum i definiens są tu użyte w supozycji prostej.
Definicja ostensywna (deiktyczna) - Najbardziej ogólnie rzecz biorąc, definicja ostensywna jest to definicja informująca o znaczeniu (sposobie rozumienia) danego terminu przez wskazanie w jakiś sposób (np. gestem wskazującym) konkretnego egzemplarza (konkretnych egzemplarzy) przedmiotu będącego desygnatem definiowanego terminu. Składa się na nią, oprócz formuły słownej (np. to jest A), wskazanie desygnatu podpadającego pod to pojęcie.
Definicja indukcyjna albo rekurencyjna, formułujemy regułę indukcyjną oraz wskazujemy jeden przedmiot, następnie potrafimy wg. tego przenieść te cechy na następny przedmiot.
np. „Słuchaczem I roku WSMiZ jest pani kowalska oraz wszystkie osoby siedzące przed panią kowalską. I wszystkie osoby siedzące po prawej stronie pani Kowalskiej”.
Definicja aksjomatyczna, czyli definicja przez postulaty, polega na tym, że wyraz definiowany umieszczamy w zdaniu lub kilku zdaniach, w których inne wyrazy mają znane nam już znaczenie i na podstawie przykładu posługiwania się wyrazem definiowanym w tych zdaniach pozwalamy się innym domyśleć, jakie znaczenie nadajemy temu wyrazowi.
Formułuje się tu dwa postulaty:
• „Nie jest tak, że zarazem: A jest B i nie jest tak, że A jest B”
• „A jest B lub nie jest taj, że A jest B”
Definicja redukcyjna służy do definiowania terminów teoretycznych (czyli takich, które nie są spostrzeżeniowymi, i do spostrzeżeniowych pozostają w określonych stosunkach definicyjnych). Pojęć (predykatów) dyspozycyjnych nie daje się definiować równościowo w oparciu o terminy spostrzeżeniowe, czyli terminy, których konotację stanowi cecha obserwowalna zmysłowo (np. jakiś kolor, dźwięk, itp.). Predykaty te przypisują pewnym obiektom dyspozycje do reagowania tak a nie inaczej w określonych warunkach (np. „rozpuszczalny w wodzie”, „odporny ma mróz”, „kochliwy”). Na podstawie analizy predykatu „rozpuszczalny w wodzie” przedstawić można ten sposób definiowania. Predykat ten wprowadzić można przy pomocy tzw. obustronnego zdania redukcyjnego R.
Definicje operacyjne najczęściej tworzone są przy pomocy zdań redukcyjnych. Definicja operacyjna to taka definicja cząstkowa, w której znaczenie definiowanej nazwy określane jest drogą podania czynności (operacji) niezbędnych do określenia znaczenia tej nazwy.
Podstawowe błędy w definiowaniu (Definicje równościowe):
Definicje fałszywe - Koniecznym warunkiem prawdziwości definicji równościowej musi być tożsamość zakresowa jej członów - definiendum i definiens muszą być zakresowo tożsame. A zatem: Definicja fałszywa jest to taka definicja, w której nie zachodzi stosunek tożsamości zakresowej definiendum i definiensa.
Biorąc pod uwagę powyższą relację, wyróżnia się następujące odmiany definicji fałszywej:
definicja za wąska
definicja za szeroka
Definicja jest za wąska, gdy definiens jest zakresowo podrzędny względem definiendum. Np. Marynarz jest to osoba pływająca na statku handlowym.
Błąd: za wąski definiens - istnieją osoby pływające np. na statkach pasażerskich, wojennych. Definicja jest za szeroka, gdy definiens jest zakresowo nadrzędny względem definiendum. Np. Adwokat jest to osoba wykonująca zawód prawnika.
Błąd: za szeroki definiens - istnieją osoby wykonujące zawód prawnika, które nie są adwokatami, np. prokurator czy sędzia.
Definicja nieinformująca to taka definicja, która nie spełnia co najmniej jednego z następujących trzech warunków:
jej człon definiujący (definiens) jest zrozumiały dla osoby (osób), dla której (których) definicja jest przeznaczona;
osoba (osoby), do której (których) definicja jest adresowana, rozumie (rozumieją) człon definiujący (definiens) tej definicji właściwie;
człon definiujący definicji nie zawiera wyrazu (zwrotu) definiowanego.
1