Literka.pl - Rola rodziny i jej funkcje

Rola rodziny i jej funkcje

Data dodania: 2004-09-28 15:00:00

Wiele autorów usiłuje zbudować własne , mniej lub bardziej zadawalające definicje
rodziny i jej określenia . Platon uważał rodzinę za "podstawową komórkę życia
społecznego i główną instytucję wychowawczą . August Comte natomiast nazwał rodzinę
pomostem między jednostką a społeczeństwem , wskazując w ten sposób na jej
podstawową rolę w społeczeństwie". RODZINA I JEJ FUNKCJE

    Wiele autorów usiłuje zbudować własne, mniej lub bardziej zadawalające definicje
rodziny i jej określenia. Platon uważał rodzinę za « podstawową komórkę życia
społecznego i główną instytucję wychowawczą. August Comte natomiast nazwał rodzinę
pomostem między jednostką a społeczeństwem, wskazując w ten sposób na jej
podstawową rolę w społeczeństwie „
    Rodzina zapewnia ciągłość biologiczną społeczeństwa i przekazuje dziedzictwo
kulturowe następnym pokoleniom. Rodzinę określa się bardzo często jako grupę
społeczną, stanowiącą duchowe zjednoczenie szczupłego grona osób, skupionych we
wspólnym ognisku domowym aktami wzajemnej pomocy i opieki, oparte na wierze w
prawdziwą lub domniemaną łączność biologiczną, tradycję rodzinną i społeczną. 0 Grupę
rodzinną wyróżnia spośród innych grup współwystępowanie następujących cech:
wspólne zamieszkanie członków, wspólne nazwisko, wspólna własność, ciągłość
biologiczna oraz wspólna kultura duchowa 0 .
    0 Rodzina będąca małą grupą społeczną zachowuje swe niepowtarzalne odbicie i
stanowi źródło wychowania. Jest podstawową formą opieki nad dzieckiem, ponieważ
stanowi pierwszy i naturalny podmiot wychowania 0.wychowanie w rodzinie zawiera się
w całokształcie oddziaływań rodziny podejmowanych świadomie i celowo, przebiegający
w sposób samorzutny, okolicznościowy i niezamierzony. Prowadzi ono do trwałych zmian
w osobowości jednostki. Rodzina jako środowisko wychowawcze i jako ważna instytucja
w systemie wychowawczym spełnia następujące funkcje :

opiekuńczą, wyrażającą troskę o zabezpieczenie bytu materialnego, o zdrowie
rodziny ,
emocjonalną, polegającą na zaspokojeniu potrzeby bliskich, serdecznych
kontaktów, które umożliwiają współżycie społeczne, sprzyjają kształtowaniu cech
charakteru i umiejętności współżycia ,
kształcącą, polegającą na rozwijaniu zainteresowań poznawczych, kształceniu
umiejętności i nawyków pracy ,
aktywizacji twórczej, polegającej na rozbudzaniu zainteresowań, pobudzaniu do
samokształcenia i samodoskonalenia się .     Wymienione funkcje są w zasadzie
nierozdzielne ze względu na ich wzajemne powiązania, a zwłaszcza psychologiczne

przesłanki procesu wychowania .
     Działania opiekuńcze podejmowane przez rodzinę mają na celu zaspokojenie
mają na celu zaspokojenie podstawowych potrzeb biologicznych dziecka .
    Wyrażają one troskę o zabezpieczenie bytu materialnego– zapewnienia
pożywienia, właściwych warunków snu, wypoczynku, troskę o zdrowie, ochronę
przed niebezpieczeństwem.
    Rodzina wypełniając te funkcję, kształtuje u dziecka nawyki i przyzwyczajenia
związane z zaspokajaniem tych potrzeb, tworzy odbudowę społeczno– kulturową
(np. higiena pracy, wypoczynku ). Stwarza zatem warunki do kształtowania potrzeb
wyższego rzędu– poznawczych oraz do realizacji zainteresowań. daleko idąca
pomoc lekarska, system świadczeń i zabezpieczeń społecznych ograniczają obecnie
funkcję opiekuńczą rodzinny, bowiem opiekę czysto materialną ( pożywienie, dach
nad głową, warunki snu ) zapewnić mogą inne instytucje. Jednakże funkcja ta jest
nadal istotna wobec małych dzieci, a następnie wobec zniedołężniałych członków
rodziny. Rodzina nie może być natomiast zastąpiona przez inne instytucje w
zakresie zaspokajania podstawowych potrzeb psychicznych. W.D. Wall zwraca
uwagę, że dla prawidłowego rozwoju dziecka trzeba znacznie więcej niż
zapewnienie opieki czysto materialnej. Chodzi mianowicie o poczucie
przynależności do kogoś, oparcie, uczucie rodziców i osób bliskich. Warunki te są
niezbędne do prawidłowego rozwoju dziecka i przygotowania go do życia w
społeczeństwie. Nasila się zainteresowanie problemami, które dotykają
mechanizmów powstawania w środowisku rodzinnym pragnień, postaw i aspiracji
życiowych.
    Stwierdza się bowiem, że kierownicza rola rodziców w kształtowaniu osobowości
dziecka polega na takim organizowaniu trybu życia i aktywności, by poza
zaspokajaniem potrzeb biologicznych i uczeniem dziecka, w jaki sposób te potrzeby
zaspokajać, rozbudzać u dziecka potrzeby psychospołeczne, kształtować jego
uczucia, intelekt, wyobraźnię. Psychologiczny mechanizm wpływu rodziny opiera się
głównie na kształtowaniu doświadczeń społecznych dziecka, których wyniki zależą
od prawidłowego układu stosunków emocjonalnych między rodzicami i dziećmi,
bowiem sfera emocjonalna wywiera ogromny wpływ na wszelkie uczenie się oraz
motywuję do podejmowania działań. Zaspokajanie potrzeb emocjonalnych
jednostek nabrało obecnie nowego znaczenia. W tej mierze wypowiadają się
lekarze, pedagodzy, politycy społeczni i inni specjaliści. Sygnalizują oni, że
upowszechnieniu wielkomiejskiego trybu życia, zaburzeniom stosunków
międzyludzkich towarzyszy niebezpieczeństwo popadania ludzi w stany
niepewności, lęków i frustracji, u których podłoża leży zagrożenie poczucia
bezpieczeństwa, a nadmiar bodźców prowadzi do zaburzenia sfery intelektualnej i
emocjonalnej.
    Rodzina prawidłowo wypełniająca swe zadania wychowawcze może tu najbardziej
skutecznie przeciwdziałać tym niekorzystnym zjawiskom, zarówno w okresie
dzieciństwa jak i w okresie intensywnego dojrzewania młodzieży, kiedy to wzrasta
krytycyzm, poszukiwanie swego miejsca w życiu, a jednocześnie zaznacza się silne
oddziaływanie– nie zawsze wychowawczo korzystne– grup rówieśniczych.
Najogólniej chodzi tu o wyposażenie dziecka w taki zasób życia uczuciowego i uczuć
społecznych, które nie tylko ułatwiają kontakty społeczne, lecz sprzyjają
kształtowaniu równowagi emocjonalnej, kształtują odporność na sytuację nie
sprzyjające, zapobiegają frustracjom, umożliwiają proces adaptacji społecznej .
    Nowe jakościowo zadania wyłaniają się przed rodziną w zakresie kształtowania
stosunku dziecka do pracy. W interesującej nas teorii pedagogicznej wskazuje się,

że rodzina jest grupą, w której dziecko może nie tylko zdobyć umiejętności
wykonywania prostych czynności gospodarskich, a nade wszystko może
najskuteczniej zrozumieć sens pojęcia 0 współpraca 0 .
    Na rodzinie w znacznym stopniu spoczywa obowiązek kształtowania stosunku
dziecka do pracy, a więc ugruntowania postawy dobrego, odpowiedzialnego za
powierzony odcinek spraw współpartnera. Podkreśla także związek między pracą
dziecka a pozostałymi dziedzinami jego życia. Praca pojmowana jako forma
rzetelnej nauki i jako udział w gospodarstwie domowym jest istotnym elementem
kultury życia codziennego, ściśle powiązanym z kulturą czas wolnego. Każda
rodzina– według J. Szczepańskiego– stwarza własne środowisko kulturowe w
ramach ogólnej kultury życia społecznego.
    Dostarcza ona dziecku wzorów zachowań, sposobów spędzania czasu wolnego,
wartościowania rozmaitych zjawisk społecznych. Przygotowuje dziecko do odbioru
dóbr kultury poprzez organizowanie wypoczynku, rozrywki, kontrolę i
ukierunkowanie jego kontaktów z kulturą we własnym i szerszym środowisku
społecznym. Ta funkcja rodzinny współczesnej bynajmniej nie maleje, chociaż jej
realizacja napotyka wiele trudności. Ogromne znaczenie w funkcji wychowawczej
rodziny ma zabezpieczenie potrzeb dzieci i młodzieży .
    Ich rozsądna realizacja uczy, wychowuje, przygotowuje do samodzielności .
Amerykański psycholog Maslaw wyróżnił siedem grup potrzeb podstawowych.
Należą do niech :

potrzeby fizjologiczne
potrzeba bezpieczeństwa
potrzeba przynależności i miłości
potrzeba uczucia
potrzeba samo urzeczywistnienia
potrzeba wiedzy i rozumienia
potrzeby estetyczne     Otton Lipkowski stwierdza, że 0 rodzina daje poczucie,
gniazda rodzinnego 0, w którym dziecko zawsze winno znaleźć ciepło, opiekę,
bezpieczne schronienie, do którego może wrócić w trudnych chwilach
życiowych. Rodzina stwarza warunki psychicznej równowagi, spokoju, odwagi,
ufność do innych 0.
     Stanisław Kowalski pisze o rodzinie, że 0 spełnia one trzy podstawowe
funkcje: prokreacyjną, wychowawczą i gospodarczą. Wskazuje, że funkcję te
są sprzężone z sobą i tworzą jedną całość, że mają istotne znaczenie dla
członków rodziny i dla społeczeństwa. Rodzina zaspokaja potrzebę intymnego
współżycia, daje oparcie swoim członkom w trudnych sytuacjach życiowych,
daje im poczucie bezpieczeństwa, przygotowuje do życia w społeczeństwie 0.
     Analizując wszystkie wartości i funkcje wychowawcze rodzinny należy
stwierdzić ,że w dobie przeistoczeń społecznych rodzina systematycznie ulega
przeobrażeniom, a funkcje wychowawcze narażone są na wyraźne osłabienie .
     Mimo niewątpliwego osłabienia rodziny jako grupy społecznej jej funkcja
wychowawcza nie zanika, a potrzeba utrzymania trwałej rodziny jako
najlepszego miejsca wzrastania i wychowywania się dzieci bezustannie trwa .
     Od wielu lat we wszystkich krajach panuje pogląd, że uzdrowienie rodziny
współczesnej zależy przede wszystkim od dwóch czynników: od dokonania
reform w ustawodawstwie rodzinnym oraz wychowania młodych do życia
rodzinnego i od wychowania rodziców do zadań, jakie stają przed nimi jako
ludźmi bezpośrednio odpowiedzialnymi za rozwój i los swoich dzieci .
     Niektórzy badacze życia rodzinnego uważają, niewątpliwy postęp w

kierunku przyznania członkom rodziny wolności i znacznej niezależności
sprawił, że jej jedność jest obecnie jednością raczej duchową niż materialną,
opartą na pewnych wspólnych przeżyciach, a nie na podstawach
ekonomicznych .
     W wyniku tego postępu i indywidualizowania, rodzina poniosła pewną
stratę– stała się mniej trwała, głównie dlatego, że nowe postawy związków
małżeńskich wymagają od ludzi wyższego poziomu umysłowego i moralnego,
większej odpowiedzialności społecznej. Dlatego właśnie w większości krajach
rozwija się akcję wychowywania młodych do małżeństwa, wychowania i
pomocy rodzicom w sprawach opieki i wychowania dzieci. Ze względu na fakt,
że obok rodzin złych widzimy wiele rodzin dobrych, które w tych samych lub
podobnych warunkach ekonomicznych i społecznych w pełni wykonują swe
zadania utrwala się przekonanie, że wiele zależy od poziomu i charakteru
samych rodziców i że działalność pedagogiczna w środowisku rodziców jest
dobrym środkiem utrwalania rodziny jako instytucji wychowawczej dla dobra
dzieci i młodzieży .
     Walka o trwałość rodziny powinna być wygrana, ponieważ dla dziecka i jego
rozwoju wzrastanie w kole rodzinnym, gdzie bierze się pod uwagę jego wiek,
stopień rozwoju i istotne właściwości i gdzie jest ono blisko związane z kilkoma
stale czuwającymi nad nimi i odpowiedzialnymi za jego samopoczucie
osobami, ma bardzo duże znaczenie. Poważne zaburzenia w rozwoju dziecka
rzadko występują w zdrowej rodzinie, natomiast występują tam, gdzie nie ma
ścisłego, bliskiego współżycia rodzinnego. Najważniejszym bowiem warunkiem
dobrego rozwoju dziecka jest normalne życie jego rodziny. Jeśli to życie ulega z
innych przyczyn zaburzeniom i rozkładowi– wychowanie dziecka staje się
ciężkim problemem. W stosunku do dzieci pochodzących z takich rodzin
zawodzą często najbardziej nawet wymyślne środki wychowawcze
podejmowane przez dalsze otoczenie dziecka. Chodzi tu bowiem nie tylko o
oddziaływanie na dziecko innych osób spoza rodziny, ile o poprawienie
atmosfery życia rodzinnego. To właśnie atmosfera i organizacja tego życia,
stosunki między jej członkami i stosunek członków rodziny do dziecka w
sposób niezauważalny kształtują jego osobowość i wpływają na jego
samopoczucie w rodzinie i w życiu. Istotna różnica w oddziaływaniu na dziecko
rodziny i innych instytucji wychowawczych polega na tym, że najlepsza nawet
instytucja musi specjalnie organizować swoje czynności i funkcje, podczas gdy
życie w rodzinie przebiega w sposób zupełnie naturalny .
     Dziecko od pierwszych dni swego życia tkwi wewnętrznie i organicznie w
ustalonym porządku życia rodzinnego. W rodzinie właśnie już w pierwszych
latach życia uczy się ono w sposób naturalny liczenia się z ustalonym w niej
porządkiem społecznym, potrzebami innych jej członków z interesem rodziny
jako całości .
     Wychowawczy wpływ rodziny jest tak silny, że do dziecka w mniejszym
stopniu trafiają świadomie stosowane zabiegi wychowawcze, niż określona
tradycyjna atmosfera rodzinnego domu, która w sposób częstokroć
niezamierzony kształtuje jego poglądy, postawy uczuciowe, przyzwyczajenia.
Prawidłowa rodzina przekazuje przy tym dzieciom wartościowe postawy
społeczne, stwarza warunki dla ich wszechstronnego rozwoju i wszelkiego
działania, ułatwia im też wejście w szersze życie, stanowi bowiem mocne
oparcie w chwilach trudnych i niebezpiecznych. Dlatego tak wielki znaczenie
życiowe ma wzajemne zaufanie między dziećmi a rodzicami. Rodzina spełnia

swe główne zadania, jeśli ma dzieci i jeśli potrafi stworzyć dobre, naturalne
warunki dla ich fizycznego i psychicznego rozwoju i właściwie pokierować ich
wychowaniem .
     Zadania wychowawcze są bardzo ważne, realizacja ich jednak sprawia
trudności wielu rodzinom. Nie wszystkie rodziny mają świadomość tych zadań,
nie zastanawiają się nad problemami wychowania, nie znają zasad
prawidłowego postępowania z dziećmi. Rada pedagoga może w tych
trudnościach wieli rodzinom wydatnie pomóc. Literatura w zakresie pedagogiki
życia rodzinnego jest dość bogata i wciąż narasta. Zarówno dla rodziców jak i
dla nauczycieli może stać się prawdziwą pomocą w wychowaniu dzieci.
     Źródłem prokreacyjnej funkcji rodziny jest dążenie człowieka do
zaspokajania popędu płciowego, które to dążenie wraz z chęcią posiadania
potomstwa doprowadziło między innymi do powstania małżeństwa i rodziny
oraz stanowi dotąd podstawę motywacji zawierania związków małżeńskich
przez konkretna pary. W kulturach pierwotnych funkcja ta stanowiła naturalny
produkt zaspokajania popędy płciowego, uregulowanego społecznie przez
normy współżycia małżeńskiego i życia rodzinnego. W warunkach ówczesnych
od współżycia płciowego nie oddzielono jeszcze jego naturalnych następstw, a
więc prokreacji. W miarę postępu cywilizacji wszakże stawała się ona coraz
bardziej przedmiotem kontroli w formie świadomej regulacji poczęć czy
urodzeń, w związku z czym obecnie w omawianym zakresie rozróżnia się dwie
funkcje rodziny: zaspokajani popędu płciowego małżonków i prokreację .
     Funkcja prokreacyjna poza zaspokajaniem popędu płciowego i chęci
posiadania dzieci zapewnia trwałość biologiczną :

1. samej rodziny jako grupy społecznej
2. społeczeństwa globalnegoWreszcie funkcja gospodarcza rodziny

warunkuje pełnienie przez nią dwóch poprzednich.
     Wiadomo, że do niedawna rodziną w swej masie pełniła ją łącząc swe
gospodarstwo domowe z własnym zakładem produkcyjnym tzn. spełniała
ją w zakresie tak produkcji, jak i konsumpcji dóbr ekonomicznych i ze
dopiero w epoce wielkiego przemysłu zredukowała tą swoją funkcję do
konsumpcji dóbr produkowanych przez specjalistyczne przedsiębiorstwa.
Wiadomo wszakże, że jeszcze w społeczeństwie współczesnym, rodzinny
( zakład ) warsztat pracy zachował się na wsi w postaci rolnego
gospodarstwa indywidualnego, a w mieście w postaci zakładu drobnej
produkcji lub usług. Rodzina zawsze pełniła i pełni istotną rolę w
gospodarce społeczeństwa globalnego.
     Pełniąc funkcje produkcyjno– konsumpcyjne zaspokajają potrzeby
swych członków, gromadziła dobra ekonomiczne dla siebie jako grupy,
wreszcie przekazywała nadwyżkę wyprodukowanych dóbr dla użytku
społeczeństwa .
     Zapewniając bowiem nadal, jakkolwiek na innej zasadzie– mianowicie
na zasadzie zarobkowania przez pracę najemną– zaspakajania bieżących
potrzeb ekonomicznych swych członków jak i potrzeb wynikających z jej
własnych funkcji i aspiracji jako grupy. Rodzina pozostaje w dalszym
ciągu, jak to trafnie stwierdził J. Szczepański, ważną jednostką
gospodarczą kraju. Jej gospodarstwo domowe– jak pisze Szczepański– jest
elementem rynku, decyzje ekonomiczne milionów rodzin składają się na
bieg życia gospodarczego w równie ważnym stopniu, jak decyzje
makroekonomiczne instytucji planujących i jest rzeczą oczywistą, że

między decyzjami ekonomicznymi rodziny a decyzjami ekonomicznymi w
skali> nie może powstać zbyt duży rozziew .
     Jak widzimy, te trzy sprężone ze sobą funkcje rodziny mają istotne
znaczenia dla niej samej, jej członków i dla społeczeństwa jako całości,
dotyczą bowiem samych podstaw egzystencji i rozwoju społeczeństwa .

Bibliografia

1. F. Adamski– Socjologia małżeństwa PWN, Warszawa 1982
2. O. Lipkowski– Dziecko społecznie niedostosowane i jego

resocjalizacja PZWS, Warszawa 1971

3. S. Kowalski– Socjologia wychowania PWN, Warszawa 1982
4. A. Kelm– Formy opieki nad dzieckiem w Polsce Ludowej PWN,

Warszawa 1968

5. Z. Giereluk– Lubowicz WSiP, Warszawa 1979
6. W. Pomykało ( pod. red. ), Encyklopedia pedagogiczna, Warszawa

1993

7. R. Wroczyński, Pedagogika społeczna PWN, Warszawa 1979

OPRACOWAŁA
Małgorzta Pinkowska

Literka.pl - Rola rodziny i jej funkcje Literka.pl - Rola rodziny i jej funkcje