Literka.pl - Niesłyszący i słabosłyszący w świetle literatury

Niesłyszący i słabosłyszący w świetle literatury

Data dodania: 2006-10-04 08:05:53

Pedagogika głuchych jest działem pedagogiki specjalnej o bogatej historii. Na przestrzeni
wieków poglądy na głuchotę uległy stopniowym zmianom. Od pozbawienia życia czy
traktowania jak umarłych (prawo Likurga w Sparcie) poprzez oddawanie im czci
(Starożytna Persja, Egipt) lub też skazywanie na wygnanie, przeklinanie, pozbawianie
praw obywatelskich, wyłączenie z nauczania (starożytność, czasy Arystotelesa), poprzez
pozostawianie samym sobie i całkowitej obojętności (średniowiecze) wreszcie poprzez
próby zorganizowanej opieki i kształcenia.
NIESŁYSZĄCY I SŁABOSŁYSZACY W ŚWIETLE LITERATURY

SURDOPEDAGOGIKA łac.„Surdus– głuchy”.

Pedagogika głuchych jest działem pedagogiki specjalnej o bogatej historii.
Na przestrzeni wieków poglądy na głuchotę uległy stopniowym zmianom. Od
pozbawienia życia czy traktowania jak umarłych (prawo Likurga w Sparcie) poprzez
oddawanie im czci (Starożytna Persja, Egipt) lub też skazywanie na wygnanie,
przeklinanie, pozbawianie praw obywatelskich, wyłączenie z nauczania (starożytność,
czasy Arystotelesa), poprzez pozostawianie samym sobie i całkowitej obojętności
(średniowiecze) wreszcie poprzez próby zorganizowanej opieki i kształcenia.
W wieku XVIII i XIX prezentowane były poglądy odmawiające niesłyszącym posiadanie
inteligencji (J. Kont, A. Schopenhauer i inni). Dopiero w II połowie XX w. następują
wyraźne zmiany w poglądach, podkreślające podmiotowość osób niesłyszących.
Wśród dyscyplin zajmujących się problemami osób z uszkodzonym słuchem nie ma
zgodności co do terminologii. Istnieje zatem wiele różnych definicji pojęć i określeń
odnoszących się do uszkodzeń słuchu oraz osób z takimi uszkodzeniami.
W pedagogice specjalnej od ponad 100 lat używano jedynie określenia głuchoniemy,
dopiero po II Wojnie Światowej pojawiły się określenia dziecko głuche, dziecko z
resztkami słuchu, dziecko niedosłyszące (K. Kirejczyk 1957r., M. Grzegorzewska
1968r.).
W latach 80-tych ograniczono się do określeń dziecko głuche. Dziecko niedosłyszące (B.
Hoffmann 1987r.).
Podobny podział stosowany jest w światowej surdopedagogice. W 1993 r.
Ministerstwo Edukacji Narodowej wprowadziło oficjalnie pojęcie niesłyszący i
słabosłyszący w miejsce używanych dotychczas pojęć głuchy i niedosłyszący
(zarządzenie nr 29 z dnia 04 października 1993r. w sprawie zasad organizacji opieki nad
uczniami… Dz. Urz. MEN nr9 poz. 36).

Przedmiotem surdopedagogiki jest wychowanie jednostek z uszkodzeniami słuchu i
wadami wymowy wynikającymi z zaburzeń słuchu (Pedag. Spec.- Otton, Lipkowski).
Wg Aleksandry Maciarz przedmiotem surdopedagogiki jest specjalne wychowanie i
nauczanie osób z upośledzeniem słuchu. Definicje osoby głuchej, niesłyszącej,
niedosłyszącej, słabosłyszącej stosowane przez różnych specjalistów, często są bardzo
zróżnicowane przyjmują bowiem różne kryteria kwalifikacyjne.
M. Grzegorzewska (1964r.) pisze:
Głuchym nazywamy człowieka, który jest pozbawiony całkowicie lub w dużej mierze
słuchu, a więc i treści słuchowych płynących ze świata, i który wskutek tego znajduje się
w gorszych warunkach niż człowiek słyszący w pracy procesów poznawczych i
przygotowaniu się do życia społecznego. Rozumienie mowy ludzkiej tą drogą staje się
dla niego niemożliwe a w pracy i wszelkich potrzebach życia słuch nie ma dla niego
żadnego lub wystarczającego znaczenia.
J. Gałkowski (1976r.) za osobę głuchą uważa taką, u której ubytki słuchu nie pozwalają
na normalny rozwój mowy ustnej.
J. Doraszewska (1981r.) cytuje jako właściwą amerykańską definicję podawaną przez E.
Levine: głuchy to człowiek, u którego zmysł słuchu jest niewystarczająco funkcjonalny
dla zwykłych potrzeb życia.
E. Nurowski (1983r.) stwierdza że: głuchym jest człowiek, który nic nie słyszy bądź
posiada tak znikome resztki słuchu, że praktycznie nie tylko nie może porozumieć się z
innymi za pomocą mowy, ale słuch nie odgrywa u niego żadnej roli tak w pracy jak i w
życiu codziennym.
W literaturze fachowej można spotkać kilka definicji osoby z uszkodzonym słuchem.
Ponieważ jest to pojęcie stosowane od niedawna najstarsza z nich pochodzi z 1979r. Jej
autorem jest B. Hoffmann „Przez osobę z uszkodzonym słuchem rozumiemy taką,
która wskutek trudności w samodzielnym przyswojeniu języka i mowy wynikających z
uszkodzenia analizatora słuchowego, wymaga specjalnej pomocy w nauczaniu i
wychowaniu; przysposobieniu do życia społecznego”.
B. Szczepankowski (1997r.) proponuje przyjęcie takiej definicji — osoba z uszkodzonym
słuchem w stopniu lekkim, umiarkowanym, znacznym głębokim jest to osoba, której
uszkodzenie słuchu określone audiogramem programowym i przeliczone wg tabeli
Międzynarodowego Biura Audiofonologii przekracza 20 db i kwalifikuje ją do jednego ze
stopni uszkodzeń.
Osoba niedosłysząca wg T. Gałkowskiej (1976r.) to ta, u której ubytki słuchu pozwalają
opanować mowę w sposób naturalny.

KLASYFIKACJE USZKODZEŃ SŁUCHU
W polskiej surdopedagogice przez wiele lat stosowana była klasyfikacja zaproponowana
przez K. Kirejczyka (1967r.) zgodnie, z którą dzieci z uszkodzonym słuchem dzielono na
3 grupy:
1. Dzieci niedosłyszące, które słyszą i rozumieją mowę dźwiękową mimo
występującego u nich uszkodzenia słuchu. Grupę tę można podzielić następująco:
a) dzieci niedosłyszące, które słyszą i rozumieją mowę głośną lub z bliskiej odległości
bez aparatów słuchowych;
b) dzieci niedosłyszące, które słyszą i rozumieją mowę przy użyciu aparatów
słuchowych;
2. Dzieci z resztkami słuchu, które słyszą i rozumieją mowę dźwiękową jedynie w
specjalnych warunkach komfortu akustycznego (w definicji z 1967r. dotyczyło to klas
szkolnych wyposażonych w urządzenia elektroakustyczne zbiorowego użytku).
3. Dzieci praktycznie głuche, które nie słyszą i nie rozumieją mowy dźwiękowej także

z zastosowaniem dostępnych środków technicznych.

Rozwój techniki i związane z nim upowszechnienie aparatów słuchowych spowodowały,
że obecnie stosuje się w surdopedagogice podział na dwie grupy dzieci. Są to (U. Eckert):

1. Dzieci niesłyszące (głuche)- z uszkodzonym słuchem w stopniu uniemożliwiającym
w sposób naturalny odbieranie mowy za pomocą słuchu; cechą charakterystyczną
dziecka głuchego jest niemożność opanowania mowy ustnej drogą naturalną, tj. przez
naśladownictwo.
2. Dzieci słabosłyszące (niedosłyszące)- z uszkodzonym słuchem w stopniu
ograniczającym odbiór mowy drogą słuchową; dziecko słabosłyszące może opanować
mowę dźwiękową w sposób naturalny, za pośrednictwem słuchu.

Klasyfikacja zaproponowana przez B. Szczepankowskiego:

1. Słabosłyszący — osoba, która ma trudności z rozumieniem mowy bez aparatów
słuchowych, lecz rozumie ją wyłącznie drogą słuchową w sprzyjających warunkach za
pomocą aparatów lub bez nich.
2. Głuchy– osoba, która bez pomocy wzroku nie jest w stanie rozumieć mowy, nawet
przy użyciu aparatów słuchowych, ale ma zachowaną lub ukształtowaną mowę czynną.
3. Głuchoniemy – osoba, która na skutek głuchoty nie jest w stanie rozumieć mowy i
nie posługuje się nią.

Fowler przeprowadził analizę możliwości odbierania bodźców słuchowych przez dzieci o
różnym stopniu upośledzenia słuchu.

Upośledzenie słuchu w
stopniu

Ubytek słuchu w
decybelach

Ocena opisowa dotycząca
słyszenia z odległości 1,5
m

lekkim

poniżej 20

badany słyszy normalną
mowę, lecz nie słyszy szeptu

umiarkowanym

20-40

badany słyszy mowę
umiarkowanie głośną, lecz
nie słyszy mowy słabo
artykułowanej

niezbyt ciężkim

40-60

badany słyszy mowę głośną,
lecz nie słyszy mowy
umiarkowanie głośnej

ciężkim

60-80

badany słyszy wykrzykiwane
słowa, lecz nie słyszy mowy
głośnej

bardzo ciężkim

ponad 80

badany słyszy głośny krzyk,
lecz nie słyszy
wykrzykiwanych słów

zupełna głuchota

brak percepcji

badany nie słyszy nawet
bardzo głośnego krzyku

PRZYCZYNY USZKODZEŃ SŁUCHU.

Istnieje wiele przyczyn powodujących zaburzenia w działaniu narządu słuchu. Do tych.
które mogą uszkodzić ten narząd należy zaliczyć:
· czynniki dziedziczne- jeśli występuje również u innych członków tej samej rodziny.
Głuchotę dziedziczną dzielimy na dominującą i recysywną. Nie zawsze ujawnia się od
urodzenia. Recysywna może pojawić się w każdym pokoleniu;
· w okresie prenatalnym płodu — zaburzenia płodu, spowodowaną chorobą wirusową
matki, zatruciem lekami, infekcją wewnątrzmaciczną;
· w okresie okołoporodowym — wcześniactwo, nieprawidłowy poród, zaburzenia
krążeniowe lub oddechowe, brak fachowej opieki w czasie porodu, uraz porodowy,
nieprawidłowo stosowaną narkozę itp.
· w okresie poporodowym — żółtaczkę (szczególnie w powiązaniu z konfliktem
serologicznym), zakażenia, urazy, i inne uszkodzenia ototoksyczne;
· w okresie niemowlęcym i wczesnego dzieciństwa — zapalenia opon mózgowych i
przewlekłe zapalenia ucha środkowego, toksyczne uszkodzenie nerwu słuchowego w
przebiegu chorób zakaźnych, takich jak: odra, płonica, koklusz, grypa i świnka,
stosowania leków o charakterze ototoksycznym (chinina, gentamycyna itp.), urazy
mechaniczne w obrębie czaszki oraz urazy akustyczne (np. powstałe podczas zabaw
pirotechnicznych);
· w okresie późniejszym — poza wymienionymi już chorobami, urazami i lekami
ototoksycznymi, uszkodzenia słuchu mogą być spowodowane otosklerozą, zaburzeniami
ukrwienia ucha wewnętrznego, chorobą Meniere’a, długotrwałym urazem akustycznym
(praca w hałasie) oraz głuchotą starczą. Znaczna większość przypadków uszkodzeń
słuchu, zwłaszcza w stopniu znacznym i głębokim, poza głuchotą starczą, powstaje przed
5 rokiem życia;

Głusi są ludźmi normalnymi pod względem intelektualnym (jeśli głuchocie nie
towarzyszy upośledzenie umysłowe), mają normalne możliwości rozwojowe, należy tylko
odpowiednio je kształtować i wykorzystywać.
Podejmując jednak jakiekolwiek próby rewalidacji głuchych należy pamiętać, że
pierwszym jej warunkiem jest nauczenie ich języka i mowy artykułowanej. Osiągnięcie
tego celu jest bardzo trudne.

SPECYFIKA PROCESÓW POZNAWCZYCH DZIECKA GŁUCHEGO

Dziecko głuche odbiera bodźce wzrokowe, węchowe i dotykowe, lecz nie łączy ich z
nazwą i często nie rozumie ich znaczenia i związków.
· nie kojarzy symbolu dźwiękowego z pojęciem;
· jego poznanie jest głównie konkretno– obrazowe;
· głusi odbierają niektóre sygnały akustyczne dzięki swej wrażliwości na drgania. Dotyk i
wyczuwanie drgań ma duże znaczenie w praktycznym życiu. Uderzenia, kroki,
przejeżdżające auto wyczuwają za pomocą drgań podłogi (nieuchwytne dla słyszących);
· wzrok u głuchych w wielu przypadkach zastępuje zmysł słuchu. Odbierają oni takie
wrażenie wzrokowe, które uchodzą uwadze ludzi słyszących. Uwaga również skierowana

jest bardziej na wibracje;
· w większości przypadków dzieci głuche mają lepiej rozwiniętą spostrzegawczość
wzrokową niż słyszący. Jednak poznanie rzeczywistości u głuchych jest ograniczone;

Głusi osiągają wyższe wyniki od słyszących w takich funkcjach pamięci jak: zdolność
obserwacji, organizacji reprodukcji schematów ruchu. Pamięć motoryczna u głuchych
funkcjonuje na wyższym poziomie, gdyż dziecko głuche musi bardziej polegać na
informacji dotykowo– motorycznej.

ŚRODKI POROZUMIEWANIA SIĘ NIESŁYSZĄCYCH

Naturalnym dla osób niesłyszących środkiem porozumiewania się jest język migowy. W
kontaktach pomiędzy osobami niesłyszącymi dominują środki porozumiewania się, które
można wywodzić lub powiązać z klasycznym językiem migowym. Należą do nich:

· znaki migowe ideograficzne w systemie migowym (klasyczny język migowy);
· znaki migowe daktylograficzne (alfabet palcowy i znaki liczb), przy czym alfabet
palcowy pełni głównie funkcje pomocnicze i uzupełniające;
· mimika i pantomimika stanowiąca integralną część znaków migowych,
· gesty wtrącone, które nie są skodyfikowanymi znakami migowymi, ale je uzupełniają i
ułatwiają całościowy odbiór wypowiedzi;
· elementy mowy dźwiękowej lub artykulacji;
· inne zachowania kinetyczne (środki niewerbalne pozawokalne, mowa ciała, parajęzyk);

W kontaktach pomiędzy osobami niesłyszącymi a słyszącymi dominują te środki
komunikacji interpersonalnej, dla których bazą jest język narodowy. Zaliczamy do nich:

· język narodowy mówiony (głośna mowa), przy którym łączy się wykorzystywanie
resztek słuchu z odczytywaniem z ust;
· język narodowy artykułowany (wyraźna artykulacja bez użycia głosu) odbierany
wyłącznie przez odczytywanie z ust;
· znaki migowe daktylograficzne (alfabet palcowy i znaki liczb);
· pismo;
· fonogesty (umowne układy rąk i palców wspomagające artykulację);
· znaki migowe ideograficzne i daktylograficzne w systemie językowo- migowym pełnym
(język migany z końcówkami);
· znaki migowe ideograficzne i daktylograficzne w systemie językowo- migowym
użytkowym (język migany bez końcówek lub z końcówkami stosowanymi wybiórczo);
· mimika i pantomimika stanowiąca integralną część znaków migowych;

Odbiór informacji przez osoby niesłyszące przebiega głównie drogą wzrokową, jednak w
niektórych przypadkach jest wykorzystywany także niesprawny słuch. Wśród możliwości
odbioru należy wymienić:

· odbiór mowy dźwiękowej słuchem;
· odbiór mowy artykułowanej wzrokiem;
· odbiór znaków migowych daktylograficznych wzrokiem;
· odbiór znaków migowych ideograficznych wzrokiem;
· odbiór gestów wtrąconych, mimiki i pantomimiki wzrokiem;
· odbiór fonogestów wzrokiem;

· odbiór pisma wzrokiem;
· odbiór zachowań kinetycznych wzrokiem;

Język migowy– jest to zespół środków stosowanych przez osoby niesłyszące w
porozumiewaniu się pomiędzy sobą i z osobami słyszącymi obejmujący właściwe danym
środowiskom słownictwo– zbiór społecznie wytworzonych i obowiązujących znaków
migowych oraz reguły określające ich użycie.

Daktylografia– oznacza pisanie palcami, pochodzi od słowa dactilos (palec) i grapho
(piszę). Dział języka migowego obejmujący alfabet palcowy oraz znaki migowe
odpowiadające pojęciom liczbowym znakom działań arytmetycznych niektórym mianom
i wyrazom jednoliterowym oraz znakom interpunkcyjnym.

Fonogesty– są to specjalne ruchy ręki (prawej lub lewej) towarzyszące mówieniu,
pomagające wsłuchiwać się w żywą mowę i dokładnie odczytywać wypowiedzi z ust (K.
Krakowiak). Polski system fonogestów zawiera 9 układów spółgłoskowych oraz 5 lokacji
(ustawień) samogłoskowych.

W kształceniu i wychowaniu niesłyszących dzieci stosowanych jest obecnie na świecie
kilka metod porozumiewania się nauczycieli z dziećmi.
Pierwsza grupa obejmuje metody wykorzystujące jako podstawę porozumiewania się
język ojczysty w postaci mowy dźwiękowej i pisanej oraz pozostałości słuchu dziecka.
Należą do nich:

· metoda oralno– słuchowa (zwana także oralną, ustną lub ustno– dźwiękową), w
której nośnikiem informacji jest mowa dźwiękowa odbierana wzrokiem lub wzrokiem i
słuchem;
· metoda oralno– daktylograficzna (zwana także daktylną lub daktylograficzną), w
której dodatkowym nośnikiem informacji stosowanym równocześnie z mową dźwiękową
jest alfabet palcowy;
· metoda oralno– fonogestowa (zwana także metodą fonogestów), w której
dodatkowym nośnikiem informacji stosowanym równocześnie z mową dźwiękową są
fonogesty (cued-speech);
· metoda oralno– migowa (zwana także metodą bimodalną jednojęzykową, rzadziej
metodą kombinowaną), w której dodatkowym nośnikiem informacji stosowanym
równocześnie z mową dźwiękową są znaki ideograficzne i daktylograficzne języka
migowego (język migany).

Drugą grupę metod stanowią metody manualne, spośród których jedyną stosowaną
współcześnie jest METODA MIGOWA. W metodzie tej podstawę porozumiewania się
stanowi klasyczny język migowy jako język niesłyszącego dziecka rozwijany początkowo
z rodzicami a potem w przedszkolu, szkole. Język ojczysty jest wówczas traktowany jako
drugi, którego dziecko uczy się po opanowaniu klasycznego języka migowego (Szwecja–
met. dwujęzykowe).

INTEGRACYJNE KSZTAŁCENIE NIESŁYSZĄCYCH NA POZIOMIE PODSTAWOWYM I
ŚREDNIM

Problem kształcenia dzieci niepełnosprawnych został w polskim prawie oświatowym
uregulowany odpowiednim zarządzeniem Ministra Edukacji Narodowej. Zgodnie z tym
dokumentem dziecko z uszkodzonym słuchem (w zarządzeniu jest ono określone jako
dziecko z wadą słuchu) może kształcić się w kilku formach (Zarządzenie nr 29 MEN z
dnia 04.10.1993r. w sprawie zasad organizowania opieki nad uczniami
niepełnosprawnymi):

· w przedszkolu lub szkole specjalnej (§ 3 ust. 1);
· w oddziale specjalnym w przedszkolu lub klasie specjalnej w szkole publicznej
(§ 8);
· w oddziale integracyjnym w przedszkolu lub szkole publicznej (§ 9);
· w przedszkolu lub szkole integracyjnej (§ 10);
· w klasie terapeutycznej (§ 11);
· indywidualnie (§ 18);

Zarządzenie nie uwzględnia najczęstszych przypadków- nauki pojedynczego dziecka o
specjalnych potrzebach edukacyjnych w zwykłej klasie w szkole publicznej. Klasa
integracyjna może bowiem być utworzona dopiero wówczas, jeśli zbierze się co najmniej
troje dzieci niepełnosprawnych, niezależnie od rodzaju niesprawności. W takiej klasie
może być dodatkowo zatrudniony nauczyciel ze specjalnym przygotowaniem
pedagogicznym (§ 9 ust. 4). Jednak łączenie w jednym zespole klasowym dzieci z
różnymi rodzajami i stopniem niepełnosprawności, a w konsekwencji z różnymi
potrzebami dydaktycznymi, może czynić to zadanie niewykonalnym.

POMOCE TECHNICZNE DLA NIESŁYSZĄCYCH

Podstawowymi pomocami technicznymi dla osób z uszkodzeniami słuchu są
indywidualne aparaty słuchowe.
Urządzenia techniczne można podzielić na następujące grupy:

1. Indywidualne aparaty słuchowe i implanty ślimakowe

— aparat pudełkowy: coraz rzadziej spotykany z wbudowanym mikrofonem i osobną
słuchawką połączone z aparatem przewodem;
— aparat zauszny: zawieszony na małżowinie usznej lub wbudowany w zausznik
okularów;
— aparat wewnątrzuszny (wewnątrzmuszlowy, wewnątrzmałżowinowy) mieszczący się
wewnątrz małżowiny usznej i kanału słuchowego;
— aparat kanałowy (niewidoczny) cały mieści się w kanale słuchowym;

1. Pomoce techniczne stosowane w edukacji niesłyszących

— wzmacniacze elektroakustyczne zbiorowego użytku (nośnikiem informacji w tych
wzmacniaczach są promienie podczerwone lub fale radiowe);
— monofonatory i polifonatory (służą do terapii logopedycznej) urządzenia spełniające
podobne funkcje do aparatów słuchowych;
— pętla induktofoniczna — urządzenie to składa się ze wzmacniacza elekroakustycznego
z wejściem mikrofonowym, magnetofonowym itp.;
— oprogramowanie do komputerów IBM PC– służące nauce mowy dzieci niesłyszących;
— analizatory mowy — urządzenia przedstawiające przebiegiakustyczne mowy w formie
wizualnej, przeznaczone do ćwiczeń artykulacyjnych itp. ( gab. Logoped.);

1. Urządzenia techniczne stosowane w miejscach publicznych

— pętla induktofoniczna ze wzmacniaczem obejmująca całe pomieszczenie lub jego
część;
— infrafon – urządzenie na podczerwień. Składa się ze wzmacniacza, nadajnika oraz
dowolnej liczby odbiorników (nadajniki instaluje się pod sceną, osoba z uszkodzonym
słuchem dysponuje miniaturowym odbiornikiem światła podczerwonego. Infrafon
przybliża głosy aktorów i eliminuje zakłócenia.
— zespół miejsc na widowni wyposażonych w gniazdka słuchowe podłączone do
wzmacniacza elektroakustycznego;
— przekaz migowy przez tłumacza
— sygnalizacja świetlna zastępująca dźwiękową;

1. Urządzenia techniczne osobistego użytku

— budziki świetlne i wibracyjne;
— aparaty telefoniczne dla niesłyszących ze wzmocnionym sygnalizatorem dźwiękowym
lub optycznym;
— tekstafon;

Literatura:
1. Sękowska Z.-„Pedagogika Specjalna”;
2. Lipkowski O.-„Pedagogika Specjalna”;
3. Szczepankowski B.-„Niesłyszący- Głusi- Głuchoniemi. Wyrównywanie szans”;
4. Kirejczyk K.–„Ewolucja kształcenia dzieci głuchych”;
5. Kirejczyk K.–„Z zagadnień surdopedagogiki”;
6. Siedlanowska-Brzosko H., Stawowy-Wojnarowska I.–„Wykorzystywanie aparatów w
nauczaniu dzieci z wadami słuchu”;

Opracowała-

mgr Dorota Tracz

Literka.pl - Niesłyszący i słabosłyszący w świetle literatury Literka.pl - Niesłyszący i
słabosłyszący w świetle literatury