PODSTAWY PRAWA

Kolokwium na ostatnim wykładzie

Ocena końcowa = 0,6 kolokwium + 0,4 ćwiczenia

Konsultacje 213/9 obok dziekanatu piątek 14:00-15:30

Literatura:

Wstęp do nauk prawnych lub Podstawy prawa – podręcznik NIE DLA PRAWNIKÓW (może być
dla ekonomistów)

- Jolanta Jabłońska-Bońca Wstęp do nauk prawnych Poznań 1994

21.10.2013r

Prawo:



Znaczenie przedmiotowe : to zbiór norm generalnych i abstrakcyjnych
(generalne odnosi się do nieograniczonej liczby adresatów; abstrakcyjne to
zachowanie powtarza się wielokrotnie) ustanowionych albo uznanych (uznane
istniało wcześniej np. zasady obyczajowe) w odpowiedniej formie przez
kompetentne ograny państwowe (każdy organ musi mieć podstawę w
prawie), których przestrzeganie i realizowanie zabezpieczone jest
zorganizowanym przymusem państwowym

Prawo wewnętrzne (krajowe)

Prawo międzynarodowe
(międzypaństwowe)

Podmiot (ma prawa i obowiązki)
1) osoba fizyczna (od urodzenia do śmierci;

może być poczęty, ale pod warunkiem, że
urodzi się żywy)

2) osoby prawne (forma zorganizowanej
działalności człowieka dysponująca

wyodrębnionym majątkiem, działająca aby
osiągnąć cel gospodarczego np. spółka

akcyjna, spółka z ograniczoną
odpowiedzialnością, spółdzielnia,

stowarzyszenie, gmina, parafia, szkoła
wyższa; osoba prawna może być podmiotem

tych samych praw co osoba fizyczna
[różnice: sposób zawierania umów; osoby

prawne nie mogą być podmiotem praw
opiekuńczych i rodzinnych; powstanie osoby

prawnej w momencie wpisu do rejestru, a
koniec w momencie wykreślenia z rejestru])

Podmiot
1) państwa (ludność, terytorium, władza

efektywna, zdolność do utrzymywania
stosunków międzynarodowych)

2) organizacje międzynarodowe,
międzyrządowe (powstają na podstawie

umowy między państwami, podmiot wtórny;
dużo więcej niż państw; ONZ, UE)

* organizacja międzynarodowa pozarządowa
NIE JEST PODMIOTEM (Międzynarodowy

Komitet Czerwonego Krzyża, Intertanko)

1

Źródła

1) ustawa (akt prawa powszechnie
obowiązującego ustanowiony przez

parlament w określonym trybie;
rozporządzenia wydawane przez władzę

wykonawczą)

Źródła

1) umowy międzynarodowe (zgodne
oświadczenie woli co najmniej dwóch

podmiotów prawa zmierzające do
osiągnięcia jakichś skutków prawnych

[powstanie, wygaśnięcie bądź zmiana treści
zobowiązania]; np. odstąpienie terytorium

przez jedno państwo i przyjęcie go przez
inne)

2) zwyczaje międzynarodowe (jednolita
praktyka powszechnie uznana za prawo; Ci,

którzy je tworzą muszą go przestrzegać; Rada
Bezpieczeństwa może zająć się sporem

międzynarodowym, podejmuje decyzje aby
nie dopuścić do konfliktu zbrojnego, nie

rozstrzyga)

Prawa obowiązujące w prawie krajowym i międzynarodowym

a) prawo bezwzględnie obowiązujące (ius cogens) – obejmuje przepisy prawne,

które każdy podmiot musi bezwzględnie respektować, nie mając możliwości
uchylenie zastosowania przez własne oświadczenie woli [całe prawo karne]

b) prawo względnie obowiązujące (ius dispositivum) – zastosowanie może być w

konkretnym przypadku wyłączone przez oświadczenie woli zainteresowanego
podmiotu

[prawo cywilne stosuje się do stosunków majątkowych równorzędnych podmiotów, część
przepisów jest bezwzględnie obowiązująca]

Norma – zasada postępowania

28.10.2013r

Norma prawna – taka norma, która jest generalna i abstrakcyjna ustanowiona lub uznana
przez upoważniony organ państwowy

Przepis prawny – artykuł, paragraf, ustęp, punkt, zdanie jakiegoś tekstu prawnego; w jednym
przepisie może być wiele norm.

2

SANKCJE

→ kara

–

zasadnicze [art. 37 Kodeksu Karnego pozbawienie wolności, art. 34 KK ograniczenie

wolności, art. 33 KK kara grzywny]

–

dodatkowe [art.40 KK pozbawienie praw publicznych , art. 50 KK podanie wyroku do

publicznej wiadomości, art. 42 KK zakaz prowadzenie pojazdów mechanicznych]

→ egzekucja

[eksmisja lokatora z lokalu bezprawnie zajętego, komornik przeprowadza egzekucję

na majątku sprawcy szkody, komornik dokonuje egzekucji na sprawcy szkody bądź jego
opiekuna prawnego]

→ nieważność

[nieważność czynności prawnej dokonanej na osobie chorej umysłowo, zatajanie

informacji przed zawarciem związku małżeńskiego]

Hierarchia źródeł prawa polskiego

1)

Konstytucji RP – najważniejszy dokument prawny; zapewnia bezpieczeństwo, ochronę

praw, zawiera także obowiązki obywateli; powołuje główne organy państwa i nadaje im
kompetencje

2)

Umowy międzynarodowe – takie, które są ratyfikowane za zgodą wyrażoną w ustawie np.

traktat akcesyjny RP

3)

Prawo stanowione przez organizację międzynarodową – prawo wspólnotowe wtórne

[rozporządzenia wspólnotowe i dyrektywy]

4)

Ustawy – akt prawa powszechnie obowiązującego ustanowionego przez parlament

5)

Umowy międzynarodowe inne [np. umowy między ministrami, bez udziału sejmu]

6)

Rozporządzenia – wydawane na podstawie upoważnienia ustawowego w celu wykonania

tego upoważnienia i w jego granicach

7)

Prawo miejscowe (lokalne) -prawo stanowione przez organy rządowe terenowe

(wojewodowie, dyrektorzy urzędów morskich) lub organy samorządu gminnego,
powiatowego i wojewódzkiego(podatki lokalne)

3

Jest to katalog uporządkowany hierarchicznie, w razie sprzeczności pierwszeństwo mają
pochodzące z aktu prawnego wyższego rzędu. Jest to zamknięty katalog źródeł prawa, nic
spoza niego nie jest źródłem prawa.

Gałąź prawa – kompleks norm regulujących pewną sferę stosunków społecznych

a) prawo cywilne, karne, administracyjne, międzynarodowe, konstytucyjne

[reguluje zasady ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego, określa
organizację, kompetencje, formy działania administracji publicznej oraz
organów wymiaru sprawiedliwości, reguluje także podstawowe prawa i
obowiązki obywateli]

[prawo handlowe zostało wyodrębnione z prawa cywilnego]

b) prawo materialne [prawa i obowiązki podmiotów praw] i prawo formalne

[określa sposób realizacji tych praw, prawo procesowe]

Prawo cywilne

Prawo karne

Prawo

administracyjne

Prawa materialne

Kodeks Cywilny

Kodeks Karny

-

Prawa formalne

Kodeks
Postępowania

Cywilnego

Kodeks
Postępowania

Karnego

Kodeks
Postępowania

Administracyjnego

Prawo konstytucyjne duża szerokość regulacji, duża ogólność

•

państwo prawne – obejmuje zasadę
podziału władzy (wykonawcza,
ustawodawcza i sądownicza),
zwierzchnictwa konstytucji, niezależność
sądów i niezawisłość sędziów, naczelną
rolę w systemie prawa stanowi ustawa

Prawo powinno być przestrzegane przez wszystkich adresatów, przede
wszystkim przez organy państwa.

•

Vacatio legis

•

Ochrona praw nabytych

•

Zasada określoności prawa – jasne i
zrozumiałe przepisy

4

18.11.2013r

•

zasada proporcjonalności – zakaz nadmiernej ingerencji w sferę
uprawnień obywatela

Obowiązywanie prawa w czasie, przestrzeni i co do osób



norma prawna obowiązuje jeżeli została ustanowiona w odpowiedniej formie i trybie
przez kompetentny podmiot, powinna wejść w życie, nie została formalnie uchylona,
nie jest sprzeczna z żadną inną prawnie obowiązującą normą, a jeśli była sprzeczna to
nie utraciła mocy na podstawie reguł wykładni



w państwach unitarnych akty prawne wydane przez centralne i naczelne organy
państwa obejmują całe terytorium; organy terenowe wydają akty miejscowe (prawo
obowiązuje na statkach i w samolotach danego państwa)



prawo krwi (obywatelstwo po rodzinach) i prawo ziemi (jeśli obywatel urodzi się na
danej ziemi staje się obywatelem tego państwa)



terytorium państwa obejmuje terytorium lądowe( jeziora, wody śródlądowe),
przestrzeń powietrzna nad terytorium lądowym i wodami terytorialnymi, wody
terytorialne



granica to płaszczyzna przebiegająca poprzez linie granic, terytorium to bryła



obowiązywanie prawa co do osób – prawo stosuje się do osób znajdujących się na
terytorium jego obowiązywania



osoby bez obywatelstwa (bezpaństwowcy) np. po rozpadzie Republiki Łotewskiej
Rosjanie mieszkający tam nie mają obywatelstwa

Wykładnia prawa

a. typu walidacyjnego – pytamy czy jakaś norma N w czasie C obowiązuje w

systemie S

b. typu interpretacyjnego - jaka jest treści i zakres zastosowania normy

Reguły kolizyjne rozwiązują problemy sprzeczności norm – używane w kolejności

5



hierarchiczności – norma z ważniejszych aktów jest ponad



chronologiczna – norma późniejsza uchyla normę wcześniejszą



merytoryczna – norma szczególna uchyla normę ogólną, norma szczególna
hierarchicznie nie niższa niż ogólna

Fakt prawny - zdarzenie lub zachowanie podmiotu osoby fizycznej lub prawnej unormowane w
przepisach prawa, które wywołuje skutki prawne

Osoby zdolne do czynności prawnych - osoby pełnoletnie i nie są ubezwłasnowolnione, mające
majątek

Ograniczona zdolność do czynności prawnych – osoby powyżej 13 roku życia, które nie są
ubezwłasnowolnione oraz osoby pełnoletnie z ograniczonym ubezwłasnowolnieniem

Osoby nie mające zdolności do czynności prawnych – poniżej 13 roku życia lub ubezwłasnowolnione

Osoby prawne – skarb państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają
osobowość prawną (powstanie 1)tryb rejestracyjny 2)tryb koncesyjny 3) tryb erekcyjny )

Spółki:

1) osobowe – nie są osobami prawnymi (cywilne, jawne, partnerska, komandytowa i

komandytowo-akcyjne)

2) kapitałowe – osoby prawne (z ograniczoną odpowiedzialnością i akcyjna)

6