Postępowanie cywilne KPC wykłady

Wykład 1

13.10.2005r.

Postępowanie cywilne - pojęcie

Brak definicji legalnej postęp. cywilnego dlatego pojawiły się próby doktrynalne zdefiniowania
tego pojęcia. Elementy, które nauka wykorzystuje do skonstruowania definicji leżą w dwóch
wyraźnie wyodrębniających się płaszczyznach:

1. w płaszczyźnie przedmiotu postępowania
2. w płaszczyźnie samego postępowania

Ad. 1 Płaszczyzna przedmiotu postępowania

Przedmiotem postępowania są sprawy cywilne.
W art. 1 kpc – definicja legalna sprawy cywilnej (def. parnawiasowa ) i jednoczesne określenie
zakresu stosowania kpc.

Art. 1. Kodeks postępowania cywilnego normuje postępowanie sądowe w sprawach ze stosunków
z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuoczego oraz prawa pracy, jak również w sprawach z
zakresu ubezpieczeo społecznych oraz w innych sprawach, do których przepisy tego Kodeksu
stosuje się z mocy ustaw szczególnych (sprawy cywilne).

Ta definicja posłużyła doktrynie do skonstruowania definicji postępowania cywilnego.

Wyróżniono dwa kryteria, którymi posługuje się ustawodawca przy definiowaniu sprawy cywilnej:

- kryterium materialne – „kpc normuje postępowanie sądowe w sprawach ze stosunków z zakresu
prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuoczego oraz prawa pracy…”

Jest to pojęcie sprawy cywilnej w znaczeniu materialnym, tj. każda sytuacja wymagająca udzielenia
ochrony prawnej ze względu na prawa i obowiązki albo stan prawny(cywilny) stron stosunku
prawnego o charakterze równorzędnym lub ekwiwalentnym, wynikające z prawa cywilnego części
ogólnej, prawa rzeczowego, zobowiązao, rodzinnego i opiekuoczego, spadkowego,
handlowego,.czy prawa pracy.

- kryterium formalne – „(…) jak również w sprawach z zakresu ubezpieczeo społecznych oraz w
innych sprawach, do których przepisy tego Kodeksu stosuje się z mocy ustaw szczególnych.”

Jest to pojęcie sprawy cywilnej w znaczeniu formalnym, tj. niewynikającej ze stosunku
cywilnoprawnego, ale rozpatrywanej w postępowaniu cywilnym, np. sprawy z zakresu ubezpieczeo
społecznych określone w art. 476 § 2 kpc (numerus clausus), chod wynikają one ze stosunku
administracyjnoprawnego.

Należy jednocześnie pamiętad, że przepisy kpc stosujemy także na podstawie wyraźnego odesłania
ustawowego m. In. Do postępowania przed TK i Urzędem Zamówieo Publicznych, Publicznych
kwestich ochrony konsumenckiej, co świadczy o uniwersalności tej regulacji.

Szczególnego rodzaju sprawami cywilnymi są sprawy gospodarcze.

Wraz z wejściem w życie 1 X 1989r. ustawy o rozpoznawaniu spraw gospodarczych przez sądy
(ustawa z dn. 24 V 1989r.) pojawiło się pojęcie sprawy gospodarczej – jako spr. cywilnej
szczególnego rodzaju, kładąc jednocześnie kres paostwowemu arbitrażowi gospodarczemu, który

funkcjonował począwszy od 1949r. na wzór radziecki i wyłączył z drogi sądowej wiele spraw
między podmiotami gospodarczymi i przekazał te sprawy do arbitrażu sądowego właśni, który
niemiał nic wspólnego wspólnego z drogą sądową.

Art. 2 w/w ustawy „Sprawami gospodarczymi są sprawy ze stosunków cywilnych między
przedsiębiorcami prowadzącymi działalnośd gospodarczą na zasadach określonych w odrębnych
przepisach, w zakresie prowadzonej przez nich działalności.” (jest to klauzula generalna,
natomiast § 2 tego artykułu wylicza taksatywnie sprawy gospodarcze).

W aktualnym stanie prawnym pojęcie z art. 2 ustawy posłużyło do określenia sfery
kompetencyjnej sądów gospodarczych, art. 479¹ kpc do określenia zakresu przedmiotowego
postępowania sprawach gospodarczych.

Art. 479

. § 1.”Przepisy niniejszego działu stosuje się w sprawach ze stosunków cywilnych

między przedsiębiorcami, w zakresie prowadzonej przez nie działalności gospodarczej (sprawy
gospodarcze - definicja).

Kryterium funkcjonalne – prowadzenie działalności gospodarczej.

Art. 479

§ 2. Sprawami gospodarczymi, w rozumieniu niniejszego działu, są także sprawy:

1) ze stosunku spółki, -> w znaczeniu materialnym – sprawy ze stosunków cywilnoprawnych
2) przeciwko przedsiębiorcom o zaniechanie naruszania środowiska i przywrócenie do stanu

poprzedniego lub naprawienie szkody z tym związanej oraz zakazanie lub ograniczenie
działalności zagrażającej środowisku, …” -> w znaczeniu formalnym – sprawy nie ze
stosunków cywilnoprawnych.

Szczególnego rodzaju sprawami cywilnymi są sprawy rejestrowe.

Art. 694

. § 1. Przepisy zawarte w dziale niniejszym stosuje się do postępowania w sprawach o

wpis w Krajowym Rejestrze Sądowym (sprawach rejestrowych).

Szczególnego rodzaju sprawami cywilnymi są sprawy egzekucyjne.

Art. 758. Sprawy egzekucyjne należą do właściwości sądów rejonowych i działających przy tych
sądach komorników.
Pojęcie to posłużyło ustawodawcy do określenia właściwości funkcjonalnej sądów i komorników.
Natomiast Art. 759. § 1 stwierdza, że czynności egzekucyjne są wykonywane przez komorników z
wyjątkiem czynności zastrzeżonych dla sądów, określając tym samym właściwośd rzeczową.

Ad. 2 Płaszczyzna dotycząca samego postępowania.

W ramach płaszczyzny samego postępowania można wyróżnid cztery zasadnicze elementy:
1.) organy postępowania
2.) struktura (budowa) postępowania
3.) naczelne zasady postępowania
4.) funkcje postępowania

Z uwzględnieniem wszystkich wyżej wymienionych uwag szczegółowych można przystąpid do
skonstruowania definicji postępowania cywilnego.

POSTĘPOWANIE CYWILNE – jest to prawnie zorganizowana dzielnośd sądów i innych właściwych
organów z udziałem zainteresowanych podmiotów, przy czym głównym i samodzielnym
przedmiotem tego postępowania jest sprawa cywilna w znaczeniu materialnym, a właściwośd
organów, struktura postępowania, jego naczelne zasady oraz funkcje, ukształtowane zostały w
sposób uwzględniający szczególne właściwości spraw cywilnych w znaczeniu materialnym.

PRAWO POSTĘPOWANIA CYWILNEGO – ogół norm prawnych regulujących postępowanie cywilne.
Zakresem pojęciowym prawo postępowania cywilnego obejmuje:

a) normy kompetencyjne – służące rozgraniczeniu kompetencji (właściwości: rzeczowej,

funkcjonalnej, miejscowej ) sądów,

b) normy stricte procesowe – określające sposób i formę dokonywania czynności

procesowych przez podmioty tego postępowania. Mają charakter instrumentalny, służą
realizacji pr. cywilnego materialnego

O charakterze normy nie świadczy jej lokata, ale cel i funkcje, jakie ma spełniad.

Wykład 2

20.10.2005r.

Dualizm norm prawa postępowania cywilnego:

- normy pr. publicznego
- normy pr. prywatnego ( pr cywilne materialne)

Normy postępowania cywilnego są normami pr. publicznego, ale służą też realizacji norm pr.
prywatnego

Stosunek norm prawa postępowania cywilnego do norm prawa cywilnego materialnego.

w kpc

w kc

Co do zasady, ale nie zawsze – czasem normy pr. materialnego znajdują się w kpc ( np.
art. 203 § 4, 548, 618 § 3 kpc )

Należy rozróżnid:

1. normy instrumentalne – do tych co do zasady zaliczymy normy ściśle procesowe – istnieją

jednak wyjątki: np. normy określające naczelne zasady postęp. cywilnego są normami
substancjonalnymi. Nie da się więc sprowadzid norm procesowych jedynie do norm
instrumentalnych służących realizacji pr. cywilnego materialnego.

2. normy substancjonalne – do tych zaliczamy normy materialne oraz normy prawa postęp.

cywilnego określające np. jego naczelne zasady.

Rozróżnienie norm materialnych i procesowych:

1. normy materialne – bezpośrednio regulujące stosunki społeczne. Zawsze, gdy podmioty

prawa bezpośrednio spotykają się w ramach określonych stosunków społecznych realizując
swoje prawa i obowiązki bez potrzeby udziału organu ochrony prawnej.

2. normy procesowe – pośrednio regulujące stosunki społeczne. „Pośrednio” oznacza, że do

realizacji normy prawa materialnego należy zastosowad uprzednio normy procesowe.
Konieczny jest udział organów ochrony prawnej, gdyż normy te są ukierunkowane na
udzielenie ochrony prawnej przed organem takiej ochrony prawnej.

Rozróżnienie norm procesowych i materialnych ma ogromne znaczenie, szczególnie przy okazji
formułowania zarzutów kasacyjnych ( art. 393¹ kpc ) a także zarzutów apelacyjnych oraz w
międzynarodowym obrocie prawnym.

Cele i funkcje postępowania cywilnego

- łączą się z celami i funkcjami paostwa, nie ma jasności poglądów odnośnie rozgraniczenia celów i
funkcji paostwa.

1. CELE - urzeczywistnianie(realizowanie) norm prawa materialnego w zakresie stosunków
cywilnoprawnych oraz zaprowadzenie w zakresie tych stosunków prawnych stanu pewności
prawa.

2. FUNKCJE – ogół skutków prawnych w sferze porządku prawnego, ale ocenianych z punktu
widzenia celu postępowania cywilnego.

Wyróżniamy:

a) Funkcja ochronna - postępowanie cywilne służy ochronie interesów prywatnych, a w

pewnych kategoriach spraw także interesu publicznego. Służy ochronie praw
podmiotowych.

b) Funkcja porządkująca – postępowanie cywilne jest zespolonym działaniem poszczególnych

podmiotów tego postępowania – jest aktem prawnym złożonym, składającym się z szeregu
uporządkowanych czynności procesowych podejmowanych przez określone podmioty
postępowania w odpowiedniej kolejności i określonej formie. Wg. Sauera „Proces oznacza
porządek i formę.”

c) Funkcja instrumentalna – realizacja jej przejawia się w tym, że normy prawa postępowania

cywilnego są sposobem realizacji norm prawa materialnego, ale są też sposobem realizacji
szerszych celów społecznych czy gospodarczych.

Funkcja prakseologiczna – postępowanie cywilne – nauka o skutecznym działaniu.

RODZAJE POSTĘPOWANIA CYWILNEGO

1.kryterium podmiotowe – organ przed którym toczy się postępowanie cywilne.

Postępowanie cywilne:

a) sądowe – przed sądami powszechnymi (paostwowymi) i SN

Art. 2. § 1.kpc „ Do rozpoznawania spraw cywilnych powołane są sądy powszechne, o ile
sprawy te nie należą do właściwości sądów szczególnych, oraz Sąd Najwyższy.”

Wymaga szybkiej nowelizacji ten art. 2 kpc ponieważ nie ma sądów szczególnych- organami
wymiaru sprawiedliwości są tylko sądy powszechne (w spr. cywilnych orzekają sądy: rejonowe,

okręgowe i apelacyjne, a w ich ramach sądy cywilne, gospodarcze, rodzinne i opiekuocze, pracy
i ubezpieczeo społecznych) i SN. Do 4 II 2005r. – obowiązywała trójinstancyjnośd, a od 5 II
2005r. – obowiązuje dwuinstancyjnośd (skarga kasacyjna stała się środkiem zaskarżenia
prawomocnych orzeczeo).

b) pozasądowe – to np. postępowanie przed sądem polubownym. Nie jest to sąd paostwowy.

Jest to sąd niepaostwowy powołany wolą stron stosunku prawnego w celu rozstrzygnięcia
sporu o prawa majątkowe. Postępowanie przed komisją pojednawczą uregulowane
przepisami prawa pracy – nie jest to postępowanie jurysdykcyjne, gdyż komisja ta nie
wydaje żadnych orzeczeo, może dojśd do zawarcia ugody; ponadto jest to postęp.
fakultatywne, gdyż pracownik nie musi z niego korzystad- może od razu dochodzid swoich
roszczeo przed sądem pracy.

2.kryterium celu – z uwagi na cel, któremu ma służyd postępowanie.

Postępowanie sądowe:

a) postępowanie rozpoznawcze
b) postępowanie pomocnicze
c) postępowanie egzekucyjne
d) postępowanie upadłościowe
e) międzynarodowe postępowanie cywilne

POSTĘPOWANIE ROZPOZNAWCZE (zwane kognicyjnym – >od łac. cognitio-rozpoznanie)

- służy rozpoznawaniu i rozstrzygnięciu sprawy cywilnej
-nie jest jednolite, wyróżnia się dwa tryby:
× tryb procesu cywilnego
× tryb postępowania nieprocesowego

× TRYB PROCESU CYWILNEGO

- wykształcił się najwcześniej, to tryb modelowy, zasadniczy, najpełniej uregulowany.
Art. 13. § 1.Sąd rozpoznaje sprawy w procesie, chyba że ustawa stanowi inaczej. W wypadkach
przewidzianych w ustawie sąd rozpoznaje sprawy według przepisów o postępowaniach odrębnych.
§ 2. Przepisy o procesie stosuje się odpowiednio do innych rodzajów postępowao unormowanych
w niniejszym kodeksie, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.

- charakteryzuje się zasadniczo istnieniem sporu o prawo, który rozstrzyga sąd.
Spór o prawo – wymagająca rozstrzygnięcia sprzecznośd interesów stron w kwestii istnienia lub
nieistnienia stosunku prawnego bądź wynikających z tego stosunku praw i obowiązków, a także o
ukształtowanie stosunku prawnego. Spór ten układa się na zasadzie przeciwstawności interesów
stron stosunku prawnego, co rzutuje na strukturę procesu cywilnego.

W wyjątkowych sytuacjach może wystąpid brak sporu o prawo – tzw. pozorny proces cywilny
przed sądem, gdy chodzi o uzyskanie orzeczenia koniecznego ( np. orzeczenie rozwodu w ramach
prawa rodzinnego- mimo, że pożycie małżeoskie już uległo trwałemu rozkładowi i oboje
małżonkowie wyrażają chęd rozwiązania związku małżeoskiego, mimo tego jeden z małżonków
będzie musiał wstąpid w rolę powoda a drugi – pozwanego, pomimo nieistnienia żadnego sporu o
prawo.)

- jest oparty na zasadzie dwustronności – jest to cecha konstytutywna. Nie można prowadzid
procesu cywilnego, gdy nie występują dwie przeciwstawne strony. W sytuacji, gdy jedna ze stron
sporu będąca osobą fizyczną umrze, proces cywilny ulega zawieszeniu do czasu wstąpienia
spadkobierców tej osoby, w jej prawa ( oczywiście z wyjątkiem sytuacji dochodzenia w procesie
roszczeo ściśle osobistych, które nie podlegają spadkobraniu- w tym wypadku proces ulega
umorzeniu).
Wymaga istnienia dwóch stron procesowych:

strony powodowej - POWODA - jest to podmiot, który we własnym imieniu
poszukuje przed sądem ochrony prawnej.

strony pozwanej - POZWANEGO – jest to podmiot, przeciwko któremu żądanie
prawne jest skierowane.

- Procesu cywilnego sąd nie może wszcząd z urzędu (ex officio), ale w wyniku wytoczenia
powództwa cywilnego. Następuje to przez pozew.

POWÓDZTWO CYWILNE – zindywidualizowane okolicznościami faktycznymi żądanie strony o
udzielenie ochrony prawnej w drodze procesu cywilnego.
Jest to instytucja charakterystyczna tylko dla trybu procesowego postępowania cywilnego.
Powództwo cywilne składa się z dwóch elementów:

* żądanie (petitum)
Art. 321. § 1. - sąd jest związany żądaniem pozwu. Nie może orzekad: co do przedmiotu
nieobjętego żądaniem pozwu lub ponad żądanie.
* podstawa faktyczna (causa petendi)
Art. 187 § 1 pkt 2 - fakty uzasadniające żądanie, będące elementem koniecznym
powództwa. Sąd jest bezwzględnie związany tą podstawą faktyczną.

Przez ich wskazanie strona określa zakres poszukiwanej ochrony prawnej.
POZEW CYWILNY – szczególnego rodzaju pismo procesowe, które musi odpowiadad szczególnym
wymogom określonym w art. 187 kpc i wymogom ogólnym pisma procesowego z art. 126 kpc.

Art. 187. § 1. Pozew powinien czynid zadośd warunkom pisma procesowego, a nadto zawierad:
1) dokładnie określone żądanie, a w sprawach o prawa majątkowe także oznaczenie wartości

przedmiotu sporu, chyba że przedmiotem sprawy jest oznaczona kwota pieniężna;

2) przytoczenie okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie, a w miarę potrzeby

uzasadniających również właściwośd sądu.

§ 2. Pozew może zawierad wnioski o zabezpieczenie powództwa, nadanie wyrokowi rygoru

natychmiastowej wykonalności i przeprowadzenie rozprawy w nieobecności powoda oraz wnioski
służące do przygotowania rozprawy, a w szczególności wnioski o:
1) wezwanie na rozprawę wskazanych przez powoda świadków i biegłych;
2) dokonanie oględzin;
3) polecenie pozwanemu dostarczenia na rozprawę dokumentu będącego w jego posiadaniu, a

potrzebnego do przeprowadzenia dowodu, lub przedmiotu oględzin;

4) zażądanie na rozprawę dowodów znajdujących się w sądach, urzędach lub u osób trzecich.

Art. 126. § 1. Każde pismo procesowe powinno zawierad:
1) oznaczenie sądu, do którego jest skierowane, imię i nazwisko lub nazwę stron, ich

przedstawicieli ustawowych i pełnomocników;

2) oznaczenie rodzaju pisma;
3) osnowę wniosku lub oświadczenia oraz dowody na poparcie przytoczonych okoliczności;
4) podpis strony albo jej przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika;
5) wymienienie załączników.

§ 2. Gdy pismo procesowe jest pierwszym pismem w sprawie, powinno ponadto zawierad

oznaczenie miejsca zamieszkania lub siedziby stron, ich przedstawicieli ustawowych i
pełnomocników oraz przedmiotu sporu, pisma zaś dalsze - sygnaturę akt.

§ 3. Do pisma należy dołączyd pełnomocnictwo, jeżeli pismo wnosi pełnomocnik, który

przedtem nie złożył pełnomocnictwa.

§ 4. Za stronę, która nie może się podpisad, podpisuje pismo osoba przez nią upoważniona, z

wymienieniem przyczyny, dla której strona sama się nie podpisała.

Powództwo cywilne wytacza się poprzez wniesienie pozwu do sądu – co następuje z chwilą: -
nadania go w polskiej placówce pocztowej operatora publicznego,
-oddania go w biurze podawczym sądu,
-ustnego zgłoszenia do protokołu we właściwym sądzie – dotyczy to tylko pracownika lub
ubezpieczonego działającego bez adwokata/radcy prawnego.

Proces cywilny jest wewnętrznie zróżnicowany. Dzieli się na:

a) Postępowanie zwykłe - przewidziane dla większości spraw cywilnych. Jeżeli nie ma

odpowiedniej podstawy prawnej do rozpoznania sprawy w postępowaniu odrębnym to sąd
rozpoznaje sprawę w postępowaniu zwykłym.

b) Postępowanie odrębne – jest ich 8. Przekazane są do nich pewne kategorie spraw

wymagające tego ze względu na ich wagę społeczną (doniosłośd z uwagi na interes
prywatny ale także interes publiczny) lub ze względu na potrzebę przyśpieszenia i
uproszczenia procesu cywilnego (niwelowanie problemu przewlekłości).

b 1) postępowanie w sprawach małżeoskich art. 425 kpc – są to sprawy ze stosunków prawnych
między małżonkami (o rozwód, o unieważnienie małżeostwa gdy zostały złamane zakazy zawarcia
związku małżeoskiego np. bigamia, o ustalenie istnienia/nieistnienia związku małżeoskiego gdy
naruszone przesłanki zawarcia małżeostwa z art. 1 KRO, o orzeczenie separacji gdy brak zgodnych
wniosków małżonków – gdy nie ma tego sporu to tryb nieprocesowy).
b 2) Postępowanie w sprawach ze stosunków między rodzicami a dziedmi art. 453 kpc (o
ustalenie/zaprzeczenie pochodzenia dziecka/ojcostwa/macierzyostwa, o uznanie dziecka, o
rozwiązanie przysposobienia- spr. o przysposobienie w postęp. Nieprocesowym, bo nie ma sporu).
b 2) Postępowanie w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeo społecznych art. 476 kpc - w
regulacji tego postępowania – najpierw przepisy ogólne a potem przepisy szczególne, odrębne dla
spraw z zakresu pr. pracy i spr. z zakresu ubezpieczeo społ. Przykładowo w ramach odrębności
między zwykłym postępowaniem: pracownik i ubezpieczony nie ma obowiązku uiszczania opłat
sądowych, jeżeli działa bez adwokata/radcy pr.to może zgłosid powództwo ustnie do protokołu.
b 3) Postępowanie w sprawach o ochronę naruszonego posiadania (posesoryjne) –
charakteryzuje się zawężonym zakresem kognicji sądu (zawężonym zakresem rozpoznania i
rozstrzygnięcia sprawy posesoryjnej przez sąd), który bada tylko ostatni stan posiadania oraz fakt
jego naruszenia, nie bada natomiast dobrej/złej wiary pozwanego. Ma to służyd jak najszybszemu
przywróceniu posiadania powodowi. Z powództwem posesoryjnym można wystąpid tylko w ciągu
roku od naruszenia posiadania, po tym terminie roszczenie wygasa (prekluzyjnośd).
b 4) Postępowanie w sprawach gospodarczych – (pojawiło się 01.10.1989r.) zróżnicowane
wewnętrznie:
- ogólne postępowanie gospodarcze – przepisy wspólne dla postęp. w spr. gospodarczych art.
479¹- 479 kpc
- postępowanie w sprawach z zakresu ochrony konkurencji
- postępowanie w sprawach o uznanie postanowieo wzorca umowy za niedozwolony
- postępowanie w sprawach z zakresu regulacji energetyki
- postępowanie w sprawach z zakresu regulacji telekomunikacji

- postępowanie w sprawach z zakresu regulacji transportu kolejowego

b 5) Postępowanie nakazowe – art. 484¹ kpc

§ 1. Postępowanie nakazowe należy do właściwości sądów rejonowych i okręgowych.
§ 2. Sąd rozpoznaje sprawę w postępowaniu nakazowym na pisemny wniosek powoda zgłoszony w
pozwie.
§ 3. Rozpoznanie sprawy następuje na posiedzeniu niejawnym.

Art. 485. § 1. Sąd wydaje nakaz zapłaty, jeżeli powód dochodzi roszczenia pieniężnego albo
świadczenia innych rzeczy zamiennych, a okoliczności uzasadniające dochodzone żądanie są
udowodnione dołączonym do pozwu:
1) dokumentem urzędowym,
2) zaakceptowanym przez dłużnika rachunkiem,
3) wezwaniem dłużnika do zapłaty i pisemnym oświadczeniem dłużnika o uznaniu długu,
4) zaakceptowanym przez dłużnika żądaniem zapłaty, zwróconym przez bank i nie zapłaconym z

powodu braku środków na rachunku bankowym.

§ 2.Sąd wydaje również nakaz zapłaty przeciwko zobowiązanemu z weksla, czeku, warrantu

lub rewersu należycie wypełnionego, których prawdziwośd i treśd nie nasuwają wątpliwości. W
razie przejścia na powoda praw z weksla, z czeku, z warrantu lub z rewersu, do wydania nakazu
niezbędne jest przedstawienie dokumentów do uzasadnienia roszczenia, o ile przejście tych praw
na powoda nie wynika bezpośrednio z weksla, z czeku, z warrantu lub z rewersu.

§ 2a.Sąd wydaje nakaz zapłaty na podstawie dołączonej do pozwu umowy, dowodu spełnienia

wzajemnego świadczenia niepieniężnego oraz dowodu doręczenia dłużnikowi faktury lub
rachunku, jeżeli powód dochodzi należności zapłaty świadczenia pieniężnego lub odsetek w
transakcjach handlowych określonych w ustawie z dnia 12 czerwca 2003 r. o terminach zapłaty w
transakcjach handlowych (Dz. U. Nr 139, poz. 1323).

§ 3.Sąd może wydad nakaz zapłaty, jeżeli bank dochodzi roszczenia na podstawie wyciągu z

ksiąg bankowych podpisanego przez osoby upoważnione do składania oświadczeo w zakresie praw
i obowiązków majątkowych banku i opatrzonego pieczęcią banku oraz dowodu doręczenia
dłużnikowi pisemnego wezwania do zapłaty.

§ 4.Dopuszczalne jest dołączenie odpisów dokumentów, o których mowa w § 1 i 2a, jeżeli ich

zgodnośd z oryginałem jest poświadczona przez notariusza albo występujących w tej sprawie
adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego lub radcę Prokuratorii Generalnej Skarbu
Paostwa. Jeżeli nie dołączono oryginału weksla lub czeku albo dokumentów określonych w § 3,
przewodniczący wzywa powoda do ich złożenia pod rygorem zwrotu pozwu na podstawie art. 130.

Środkiem odwoławczym od nakazu zapłaty jest w postępowaniu nakazowym zarzut.
b 6) Postępowanie upominawcze – art. 498 kpc

Art. 498.§ 1. Sąd wydaje nakaz zapłaty, jeżeli powód dochodzi roszczenia pieniężnego, a w innych
sprawach, jeżeli przepis szczególny tak stanowi.

§ 2. W razie braku podstaw do wydania nakazu zapłaty przewodniczący wyznacza rozprawę,

chyba że sprawa może byd rozpoznana na posiedzeniu niejawnym.

Art. 499. Nakaz zapłaty nie może byd wydany, jeżeli według treści pozwu:
1) roszczenie jest oczywiście bezzasadne;
2) przytoczone okoliczności budzą wątpliwośd co do zgodności z prawdziwym stanem rzeczy;
3) zaspokojenie roszczenia zależy od świadczenia wzajemnego;
4) miejsce pobytu pozwanego nie jest znane albo gdyby doręczenie mu nakazu nie mogło

nastąpid w kraju.

Orzeczenia w postępowaniu upominawczym wydawane są w formie nakazu zapłaty, a środkiem

odwoławczym od tego nakazu jest sprzeciw.

b 7) Postępowanie uproszczone – wprowadzone ustawą z dnia 24 V 2000r. Zadaniem tego

postępowania jest niwelowanie problemu przewlekłości postępowania cywilnego. Jest to
postęp. obligatoryjne. Rozpatrywane są w nim następujące sprawy:

- roszczenia wynikające z umów, jeśli wartośd przedmiotu sporu nie przekracza 10 tys. zł;

roszczenia wynikające z rękojmi/gwarancji jakości, jeżeli wartośd przedmiotu umowy nie
przekracza 10 tys. zł

- sprawy o zapłatę czynszu i opłat obciążających najemcę z tytułu najmu lokali mieszkaniowych bez

względu na wartośd przedmiotu sporu

- sprawy o zapłatę opłat z tytułu korzystania z lokalu mieszkalnego spółdzielni bez względu na

wartośd przedmiotu sporu.

W postępowaniu tym występują pewne odrębności w odniesieniu do pozwu, który wnoszony jest

na specjalnym formularzu.

Ponadto nie można:
*dokonywad przedmiotowych przekształceo powództwa,
*dokonywad kumulacji przedmiotowej roszczeo (w pozwie nie można ujmowad więcej niż jedno

roszczenie)

*wnieśd skargi kasacyjnej.

Wykład 3

27.10.2005

POSTĘPOWANIE NIEPROCESOWE

Postępowanie nieprocesowe uregulowane jest w Księdze II kpc.

Wszczynane jest na wniosek – np. wniosek o zniesienie współwłasności; ale w wypadkach
wskazanych w ustawie sąd wszczyna postępowanie z urzędu (art. 506 kpc)

Nie występuje tu pojęcie powództwa ani pozwu, ponieważ postępowania tego nie wszczyna się w
wyniku wytoczenia powództwa cywilnego, lecz, jak była mowa powyżej, poprzez złożenie wniosku,
ewentualnie z urzędu.

Na odcinku wniesienia wniosku realizowana jest zasada dyspozycyjności, która w sytuacjach
wyjątkowych, – gdy sąd wszczyna postępowanie z urzędu – przełamana jest zasadą oficjalności.
Ma to miejsce, gdy:

sąd opiekuoczy z urzędu wszczyna postępowanie, np. o ustanowienie opiekuna dla dziecka,
które straciło rodziców w wypadku (art. 570 kpc)

osoba uznana za zmarłą (lub, gdy stwierdzono sądowo jej zgon) zgłosi się osobiście do sądu
i wykaże swoją tożsamośd – sąd wszczyna postępowanie z urzędu i niezwłocznie uchyla
postanowienie orzekające uznanie za zmarłego (art. 543 kpc)

sąd okręgowy wydał postanowienie o ubezwłasnowolnieniu, a po uprawomocnieniu się
tego postanowienia odpadła przesłanka ubezwłasnowolnienia i stało się ono bezzasadne –
z urzędu uchyla się to postanowienie (art. 559 kpc)

sąd z urzędu może uchylid lub zmienid prawomocne postanowienie, jeżeli wymaga tego
dobro osoby, której to postępowanie dotyczy (art. 577 kpc)

W dawnych przepisach dla postępowania procesowego obowiązywała nazwa „postępowanie
niesporne”. Kodeks postępowania niespornego (KPN) z 1945 r. zawierał przepisy dotyczące części
ogólnej prawa postępowania niespornego, natomiast częśd szczególna zawarta była w różnych
dekretach. W postępowaniu tym nie występował spór o prawo.

W trybie nieprocesowym, w większości spraw rozpoznawanych przez sądy I instancji, nie ma sporu
o prawo, np. w sprawie o uznanie za zmarłego. Jednak w niektórych sprawach spór ten się pojawia
i jest nawet silniej zaakcentowany niż w procesie cywilnym, np.

spór o rozgraniczenie nieruchomości

dział spadku, gdy nie ma zgodnego wniosku

sprawa o pozbawienie władzy rodzicielskiej

Wniesienie środka odwoławczego wskazuje na zaistnienie sporu o prawo.

Postępowanie nieprocesowe nie jest oparte na zasadzie dwustronności – nie jest ona cechą
konstytutywną tego postępowania. Nie występują strony procesowe (powodowa i pozwana), ale
pojawiają się uczestnicy postępowania nieprocesowego. Pojęcie uczestnika określa zakres
podmiotowy postępowania nieprocesowego.

UCZESTNIK POSTĘPOWANIA NIEPROCESOWGO – art. 510 kpc– definicja ustawowa –
uczestnik został zdefiniowany poprzez uprzednie określenie zainteresowanego w sprawie,
którym jest każdy, kogo dotyka wynik postępowania w sprawie; każdy, czyich praw dotyka
wynik postępowania w sprawie; każdy, kto ma interes prawny.

INTERES PRAWNY – interes to subiektywnie odczuwana potrzeba a interes prawny to
obiektywnie istniejąca potrzeba uzyskania ochrony prawnej w świetle obowiązujących
przepisów prawa.
Obejmuje interes majątkowy i niemajątkowy, pośredni i bezpośredni.

Jeżeli taki zainteresowany przystąpi do toczącego się postępowania nieprocesowego uzyskuje
status uczestnika postępowania nieprocesowego.
W zależności od tego ilu jest zainteresowanych, tylu będzie uczestników postępowania.

Sąd z urzędu ustala zainteresowanych w sprawie i wzywa ich do wzięcia udziału w postępowaniu.
Status uczestnika zainteresowany uzyskuje z chwilą wezwania go przez sąd do wzięcia udziału w
postępowaniu.
Jeżeli okaże się, że jakiś zainteresowany nie jest uczestnikiem postępowania to sąd na mocy art.
510 § 2 kpc wzywa zainteresowanego do wzięcia udziału w postępowaniu. Przez to wezwany
uzyskuje status uczestnika postępowania nieprocesowego.

Niektórzy nie muszą wykazywad swego interesu prawnego w postępowaniu nieprocesowym.
Podmiotem takim jest:

UCZESTNIK POSTĘPOWANIA NIEPROCESOWEGO Z MOCY SAMEGO PRAWA – nie musi
wykazywad interesu prawnego w toczącym się postępowaniu nieprocesowym, ponieważ
zadecydował o tym sam ustawodawca przyznając mu taki status, np. uczestnicy wymienieni
w art. 546 kpc.

W trybie nieprocesowym orzeczenia zapadają tylko w formie postanowieo.

Oznacza to, że również orzeczenia, co do istoty sprawy – merytoryczne – zapadają w drodze
postanowieo, które są odpowiednikiem wyroku w procesie cywilnym, ale nie mają solennego,
uroczystego charakteru, czyli nie są wydawane w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej, mimo że często
dotyczą bardzo ważnych kwestii, np.

postanowienie o zniesieniu współwłasności

postanowienie o stwierdzeniu zgonu

Prawomocne postanowienia merytoryczne korzystają z prawomocności materialnej, ale mamy
przy tym do czynienia z większą niż w przypadku wyroków procesowych możliwością zmiany bądź
uchylenia takiego orzeczenia (postanowienia).

ZAKRES PRZEDMIOTOWY POSTĘPOWANIA NIEPROCESOWEGO – w jego obrębie możemy
wydzielid 2 grupy spraw:

I Sprawy przekazane do tego postępowania na gruncie przepisów kpc– art. 13 kpc, zgodnie, z
którym sprawy te muszą byd przekazane do tego trybu mocą przepisów ustawy (wprowadza
domniemanie procesu cywilnego). Ustawodawca kierował się tu przede wszystkim charakterem
stosunku materialno-prawnego, z którego dana sprawa wynika:

1. sprawy z zakresu prawa osobowego:

o uznanie za zmarłego

o sądowe stwierdzenie zgonu

o uchylenie lub zmiana ubezwłasnowolnienia

2. sprawy z zakresu prawa rodzinnego, opiekuoczego i kurateli:

sprawy małżeoskie:

 o zezwolenie na zawarcie małżeostwa w przypadku braku

wymaganego wieku lub wystąpienia niedorozwoju umysłowego

 o zezwolenie na zawarcie małżeostwa przez pełnomocnika
 o orzeczenie separacji na zgodny wniosek małżonków
 o zniesienie separacji

- sprawy ze stosunków między rodzicami a dziedmi:

 o ograniczenie władzy rodzicielskiej
 o pozbawienie władzy rodzicielskiej
 o ustanowienie opieki lub kurateli
 o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej

pod opieką

3. sprawy z zakresu prawa rzeczowego:

o stwierdzenie zasiedzenia

o przepadek rzeczy, które na podstawie przepisów prawa celnego podlegają
przepadkowi

o zarząd współwłasności

o zniesienie współwłasności

o ustanowienie drogi koniecznej

sprawy wieczysto - księgowe (art.621¹ kpc i następne)

4. sprawy z zakresu prawa spadkowego:

o zabezpieczenie spadku i spis inwentarza

o stwierdzenie nabycia spadku

o przyjęcie/odrzucenie spadku

o dział spadku

o przesłuchanie świadków testamentu ustnego (tu sąd nie wydaje żadnego
orzeczenia – ogranicza się do sporządzenia protokołu)

5. sprawy z zakresu przepisów ustawy o przedsiębiorstwie paostwowym i

samorządzie załogi przedsiębiorstwa paostwowego:

spory pomiędzy dyrektorem przedsiębiorstwa paostwowego a radą
pracowniczą tego przedsiębiorstwa

spory między organami przedsiębiorstwa (dyrektorem i radą pracowniczą) a
organem założycielskim/sprawującym nadzór nad przedsiębiorstwem
paostwowym

Początkowo sprawy te był rozpoznawane w trybie procesu cywilnego, ale okazało
się, że tryb ten tonizował (wzmacniał) spór, co nie było w tym przypadku korzystne.
Dlatego przekazano te sprawy do postępowania nieprocesowego, ponieważ ono
tonuje (łagodzi) ten spór.

6. sprawy rejestrowe – art. 694¹ kpc i następne – dla określenia zakresu postępowania

rejestrowego:

sprawy o wpis do Krajowego Rejestru Sądowego

inne sprawy z zakresu postępowania rejestrowego, o ile przepis szczególny
nie stanowi inaczej

7. sprawy ze stosunku zobowiązaniowego:

o złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego (art. 692 kpc)

II Sprawy przekazane na mocy przepisów pozakodeksowych, znajdujących się poza kpc:

1. sprawy o odtworzenie utraconych dokumentów – dekret z 1946 r -
postępowanie amortyzacyjne

2. sprawy o odtworzenie dyplomów/świadectw nauki

3. sprawy o aktach stanu cywilnego

4. sprawy o przymusowe leczenie narkomanów/alkoholików

5. sprawy związane z przymusową hospitalizacją osób dotkniętych chorobą

psychiczną

6. sprawy związane z prowadzeniem ewidencji partii politycznych

7. sprawy z zakresu prawa wyborczego (np. o stwierdzenie nieważności wyborów)

Wykład 4

POSTĘPOWANIE POMOCNICZE

Istotą tego postępowania jest

 zabezpieczenie prawa podmiotowego
 zapewnienie sprawnego przebiegu postępowania głównego (zasadniczego), tj.procesu

cywilnego, postępowania nieprocesowego albo postępowania egzekucyjnego.

Postępowanie to nie ma charakteru samoistnego.

Rodzaje postępowao pomocniczych:

1. postępowanie zabezpieczające }wyodrębniona w
2. postępowanie o odtworzenie akt zagubionych lub zniszczonych }kpc regulacja
3. inne postępowania, takie, jak:

 o zwolnienie od kosztów postępowania
 postępowanie o udzielenie pomocy prawnej, tzw. postępowanie rekwizycyjne
 postępowanie o zabezpieczenie dowodu
 postępowanie o nadanie tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności, tzw.

postępowanie klauzulowe

 postępowanie pojednawcze

POSTĘPOWANIE O ODTWORZENIE AKT ZAGINIONYCH LUB ZNISZCZONYCH

Jest ono uregulowane w części I kpc, tj. w ramach postępowania rozpoznawczego. Jednakże post.
o odtworzenie akt nie jest postępowaniem rozpoznawczym w pełnym tego słowa znaczeniu. Jako
post. pomocnicze jest ono postępowaniem:

 niesamoistnym
 subsydiarnym
 akcesoryjnym
 prowadzonym na potrzeby postępowania głównego (procesu cywilnego, post.

nieprocesowego)

 nie ma do spełnienia samoistnych zadao

Przedmiotem odtworzenia mogą byd tylko akta polskich organów sądowych.

Zakres odtworzenia art. 716 kpc
Odtworzeniu ulegają akta, które zaginęły lub zostały zniszczone całe, albo gdy stało się tak z ich
częścią. Zakres odtworzenia, a więc czy odtwarza się całośd akt, czy tylko jakąś konieczną ich częśd
zależy od tego, na jakim etapie znajdowała się sprawa;

 gdy sprawa była w toku- odtwarza się całe akta w celu umożliwienia kontynuowania nie

zakooczonego postępowania

 gdy sprawa zakooczona została prawomocnym orzeczeniem sądowym- odtworzeniu polega

tylko orzeczenie kooczące postępowanie w sprawie ( wyrok, postanowienie merytoryczne
rozstrzygające sprawę co do istoty), oraz ta częśd akt, która jest niezbędna do ustalenia
treści tego orzeczenia, i w razie takiej konieczności- wznowienia postępowania

cel: zapewnienie prawidłowego przebiegu postępowania

Wszczęcie
Postępowanie o odtworzenie akt wszczynane jest:

1. na wniosek
2. z urzędu

Wyjątkiem jest sytuacja, gdy zaginięcie, lub zniszczenie akt nastąpiło na skutek siły wyższej vis
maior—wtedy zasadą jest wszczęcie postępow. o odtworzenie akt na wniosek.

Z urzędu możliwe jest to jedynie w tych sprawach, w których możliwe jest lub miało miejsce
wszczęcie post. cywilnego z urzędu na zasadach ogólnych.
Wniosek może złożyd, zgodnie z art. 718 § 1 kpc:

1. strona
2. uczestnik postępowania
3. interwenient (główny, który jest stroną w procesie i uboczny )

Terminy do zgłoszenia wniosku:

a) gdy sprawa jest w toku- z wnioskiem należy wystąpid w terminie lat od daty

zaginięcia lub zniszczenia akt

b) gdy sprawa jest prawomocnie zakooczona- z wnioskiem należy wystąpid w ciągu 10

lat od daty zaginięcia lub zniszczenia akt—a nie od daty uprawomocnienia się
orzeczenia

c) w każdym czasie można zgłosid wniosek o odtworzenie akt sprawy o prawa stanu

cywilnego—art. 718 §.3kpc, np. o ustalenie/zaprzeczenie ojcostwa/ macierzyostwa,
o ustalenie istnienia/ nieistnienia małżeostwa

Właściwośd sądu art. 719 kpc

1. gdy sprawa jest w toku- właściwy jest sąd, w którym sprawa ostatnio się toczyła (to jest

zasadą, przy czym jeżeli właściwy byłby sąd drugiej instancji lub SN sąd ten przekaże
sprawę sądowi pierwszej instancji, chyba że chodzi o odtworzenie tylko akt sądu drugiej
instancji lub akt SN)

2. gdy sprawa jest prawomocnie zakooczona- właściwy jest sąd, w kt. sprawa toczyła się w

pierwszej instancji

3. jeżeli akta zostaną zagubione lub zniszczone przez notariusza- właściwy jest sąd rejonowy,

w kt. okręgu notariusz ten ma soje biuro

Przebieg postępowania:
Pierwsza faza polega na zastąpieniu zniszczonych lub zagubionych akt urzędowo poświadczonymi
odpisami- art.722 § 1 kpc . na podstawie art. 722 kpc przewodniczący wzywa osoby, organy adm.
publ. lub instytucje wskazane we wniosku do złożenia w określonym terminie poświadczonych
urzędowo odpisów dokumentów.
Jeżeli nie można odtworzyd akt przewodniczący wzywa strony do złożenia dokładnych oświadczeo
a) co do treści zagubionych lub zniszczonych akt
b) i do przedstawienia dowodów na poparcie zawartych w tych pismach twierdzeo.
Przy czym zgodnie z art. 726 kpc niezależnie od wyżej wymienionych czynności sąd jest
zobowiązany do przeprowadzenia z urzędu stosownego dochodzenia. W jego ramach może
przesłuchad sędziów, którzy brali udział w rozpoznawaniu sprawy, prokurator, protokolanta,
pełnomocników stron i innych osób, które uczestniczyły w postępowaniu, a także zarządzid
przesłuchanie stron. Ponadto sąd bierze pod uwagę wpisy do repetytoriów i ksiąg biurowych

Po przeprowadzeniu w/wym. czynn. Sąd wydaje postanowienie, w którym określa w jaki sposób i
w jakim zakresie akta maja byd odtworzone lb że odtworzenie takie jest niemożliwe. Na
postanowienie przysługuje zażalenie (art. 727 kpc).
Jeżeli pomimo przeprowadzenia czynn. z art. 725 i 726 kpc ;

 nie udało się w ogóle odtworzyd akt sprawy będącej w toku albo
 udało się to w stopniu niewystarczającym dla podjęcia dalszego postępowania

sprawa może byd wszczęte na nowo (art. 728 kpc). Stanowi to modyfikacje zasady, zgodnie z
którym nie można wszcząd postępowania w sprawie, w kt. toczy się już postępowanie. Pomiędzy
tymi samymi stronami o to samo roszczenie.
W innym wypadku sad podejmuje postępow, w sprawie w takim stanie, w jakim okaże się to
możliwe przy uwzględnieniu akt pozostałych i odtworzonych.

POSTĘPOWANIE ZABEZPIECZAJĄCE

Od 05.02.06r. jest ono uregulowane w odrębnej części kpc (częśd V Sad polubowny), w kt. to
bardzo je rozbudowano i podkreślono jego strukturalną samodzielnośd.
Celem tego postępowania jest udzielenie tymczasowe pomocy prawnej. Może byd ono
prowadzone w następujących przypadkach:

1. jeszcze przed wszczęciem postępowania rozpoznawczego (w ramach procesu cywilnego czy

postępow. nieprocesowego)

2. może byd prowadzone równolegle, gdy wierzyciel domaga się zabezpieczeni swojego

roszczenia

3. w wyjątkowych przypadkach może byd prowadzone po zakooczeniu post.cywilnego- tu też

chodzi o domaganie się zabezpieczenia roszczenia, ale w grę wchodzi tylko takie roszczenie,
kt. nie jest jeszcze wymagalne. Jest to konsekwencją zasady, zgodnie z kt. w sytuacji, gdy
wierzyciel może domagad się wszczęcia postępow. egzekucyjnego, nie może żądad
wszczęcia postępow. zabezpieczają

Od 5. 02 nastąpiła też zmiana terminologii stron;
Uprawniony- wierzyciel
Obowiązany- dłużnik
Ponadto do 4.02. postanowienia sądu w sprawie zabezpieczenia roszczenia nazywały się
zarządzeniami tymczasowymi, chod w istocie rzeczy były postanowieniami- od 5.02 zmiana na:
postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia.
Podstawy zabezpieczenia roszczenia ( warunki, przesłanki):

a) przesłanka procesowa: dopuszczalnośd drogi sądowej dla dochodzenia danego roszczenia

(możliwe jest tylko w takiej sprawie cywilnej, która podlega rozpoznaniu przez sąd lub sąd
polubowny- niepaostwowy- powołany wola stron do rozstrzygnięcia sporu o prawo

b) przesłanki merytoryczne: udzielenia zabezpieczenia może żądad strona i uczestnik

postępowania, jeżeli : 1. uprawdopodobni istnienie roszczenia (poprzednio
wiarygodnośd roszczenia

2. uprawdopodobni interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia, przy czym

uprawdopodobnienie nie oznacza udowodnienia, jest ono surogatem dowodu, ale
w art. 753 § 1 kpc–w sprawach o zabezpieczenie roszczeo alimentacyjnych
podstawą zabezpieczenia jest jedynie uprawdopodobnienie istnienia roszczenia, nie
jest konieczne uprawdopodobnianie interesu prawnego

Przesłanki te muszą wystąpid kumulatywnie, łącznie, aby można było żądad zabezpieczenia
procesowego roszczenia.
INTERES PRAWNY- art.730' § 2 kpc – istnieje wtedy, gdy brak zabezpieczenia uniemożliwi lub
poważnie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia lub w inny sposób uniemożliwi lub
poważnie utrudni osiągniecie w sprawie celu postępowania.

Wśród przesłanek zabezpieczenia możemy wyróżnid warunki dopuszczalności i warunki
zasadności.
Do warunków dopuszczalności należą:

a) dopuszczalnośd drogi sądowej
b) jurysdykcja krajowa
c) dłużnikiem jest podmiot inny niż Skarb Paostwa, jeżeli przedmiotem zabezpieczenia jest

roszczenie pieniężne ( z wyj. zabezpieczenia roszczeo o rentę należną z tytułu
odpowiedzialności za uszkodzenie ciała lub utratę żywiciela oraz roszczeo zmianę
uprawnieo objętych treścią dożywocia- na dożywotnią rentę)

d) wnioskiem o zabezpieczenie nie zostały objęte rzeczy lub prawa, z których egzekucja jest

wyłączona

W przypadku nie zachowania któregokolwiek z warunków dopuszczalności- wniosek podlega
odrzuceniu

Do warunków zasadności nalezą:

a) uprawdopodobnienie roszczenia- niezbędne jest uprawdopodobnienie okoliczności

wskazujących na istnienie roszczenia, z zatem muszą zachodzid podstawy do
przypuszczenia, że roszczenie istnieje w rzeczywistości

b) uprawdopodobnienie interesu pranego- a zatem brak zabezpieczenia mógłby pozbawid

uprawnionego zaspokojenia, gdy przedmiotem zabezpieczenia jest roszczenie, kt.
zaspokojenia można dochodzid w drodze egzekucji ( a w sprawach o roszczenia
alimentacyjne i rentę – gdy brak zabezpieczenia mógłby pozbawid uprawnionego środków
utrzymania

c) ?zabezpieczenie roszczenia jest konieczne dla zabezpieczenia wykonalności orzeczenia w

sprawie.?

d) Interes prawny w uzyskaniu zabezpieczenia

W razie niezachowania któregokolwiek z warunków zasadności- wniosek podlega oddaleniu.
Wyjątki od warunku zasadności określone w pkt b):

 nie trzeba uprawdopodobnid, że brak zabezpieczenia pozbawiłby

uprawnionego zaspokojenia w przypadku roszczenia o zapis, jeżeli
testament przewiduje zabezpieczenie roszczenia

 art. 754 kpc – sąd może jeszcze przed urodzeniem dziecka

zabezpieczyd przyszłe roszczenie alimentacyjne związane z
ustaleniem ojcostwa przez zobowiązanie domniemanego ojca
(obowiązanego) do wyłożenia odpowiedniej sumy na koszty
utrzymania matki przez 3 mies. W okresie porodu oraz na utrzymanie
dziecka przez pierwsze 3 mieś. Po urodzeniu.- w sprawach tych
termin do wytoczenia powództwa wynosi 3 mieś. Od dnia urodzenia
dziecka.

RODZAJE ZABEZPIECZENIA PROCESOWEGO ROSZCZEO

I konserwacyjne- nowacyjne zabezpieczenie roszczeo
1. konserwacyjne- ich celem jest utrzymanie przez sąd w wyniku postanowienia tymczasowego
istniejącego stanu rzeczy ( status quo) . Taki charakter ma większośd zabezpieczeo
2. nowacyjne- ich celem jest stworzenie przez sąd w drodze postanowienia tymczasowego
uregulowania sytuacji prawnej uprawnionego i obowiązanego, np. zabezpieczenie alimentacyjne
przeciwko domniemanemu ojcu z art. 754 kpc oraz zabezpieczenie alimentów rent i wynagrodzeo
określone przepisem art. 753- antycypacyjne

II antycypacyjne- nieantycypacyjne zabezpieczeni roszczeo

1.antycypacyjne- prowadzi do zaspokojenia roszczenia uprawnionego, zgodnie z przepisem art.
731 kpc zasadą jest ich niedopuszczalnośd, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej- w
konsekwencje maja one charakter wyjątkowy, ich przykładem jest są zabezpieczenia określone w
art. 753 i 754 kpc.
2.nieantycypacyjne- nie mają na celu zaspokojenia uprawnionego, są w pr. polskim zasadą.

III zabezpieczenia roszczeo pieniężnych- niepieniężnych- w zależności od tego, co jest
przedmiotem zabezpieczenia

1.zabezpieczenie roszczeo pieniężnych- następuje na podstawie art. 747 kpc przez:

1) zajęcie ruchomości, wynagrodzenia za prace, wierzytelności z rachunku bankowego albo

innej wierzytelności ( np. wierzytelności wekslowej) lub innego prawa majątkowego

2) obciążenie nieruchomości obowiązanego hipoteką przymusową
3) ustanowienie zakazu zbywania lub obciążania nieruchomości, która nie ma urządzonej

księgi wieczystej lub której księga wieczysta zaginęła lub uległa zniszczeniu

4) obciążenie statku lub statku w budowie hipoteka morską
5) ustanowienie zakazu zbywania spółdzielczego, własnościowego prawa do lokalu
6) ustanowienie zarządu przymusowego nad przedsiębiorstwem lub gospodarstwem rolnym

albo zakładem wchodzącym w skład przedsiębiorstwa lub jego częścią albo częścią
gospodarstwa rolnego obowiązanego

pkt 5 i 6 nowe---baaaaaaaaaardzo ważne do egzaminu!!!!!!!

2. zabezpieczenie roszczeo niepieniężnych ( tzw. inne wypadki zabezpieczenia)- tu brak równie
przejrzystego katalogu, jak ten z art. 747 kpc. Sąd w wypadku zabezpieczenia roszczeo
niepieniężnych wydaje na podstawie art. 755 kpc postanowienie, jakie stosownie do okoliczności
uzna za odpowiednie, nie wyłączając sposobów przewidzianych do zabezpieczenia roszczeo
pieniężnych. W szczególności może ( i to wymienienie sposobów zabezpieczenia roszczeo stanowi
novum) :

1) unormowad prawa i obowiązki stron lub uczestników postępowania na czas trwania

postępowania

2) ustanowid zakaz zbywania przedmiotów lub praw objętych postępowaniem
3) zawiesid egzekucje lub postępowanie wykonawcze
4) uregulowad sposób roztoczenia pieczy nad małoletnimi dziedmi
5) nakazad wpisanie stosownego ostrzeżenia w księdze wieczystej lub we właściwym rejestrze
WNIOSEK
Musi spełnid ogólne wymogi pisma procesowego (art.126 kpc), a także wymogi pisma
procesowego o charakterze szczególnym, okr. w art.736 kpc, tj.
1) wskazanie sposobu zabezpieczenia, a w sprawach o roszczenie pieniężne także wskazanie

sumy zabezpieczenia

2) uprawdopodobnienie okoliczności uzasadniających wniosek, przy czym jeżeli wniosek

złożono przed wszczęciem postępowania, należy nadto zwięźle przedstawid przedmiot
sprawy.

Gdy wniosek nie odpowiada wymogom formalnym przewodniczący zwraca wniosek bez
wzywania do uzupełnienia.
Jest on rozpoznawany na posiedzeniu niejawnym ( chyba że przepis szczególny stanowi inaczej)
bezzwłocznie, nie później jednak niż w terminie tygodnia od dnia jego wpływu do sądu.
POSTANOWIENIE O UDZIELENIU ZABEZPIECZENIA
-

na postanowienie sądu pierwszej instancji w przedmiocie zabezpieczenia przysługuje
zażalenie

POSTĘPOWANIE EGZEKUCYJNE

POSTĘPOWANIE EGZEKUCYJNE- prawnie zorganizowana działalnośd sądów i innych właściwych
organów z udziałem zainteresowanych podmiotów, w ramach której prowadzona jest egzekucja
sądowa- nie można prowadzid egzekucji sądowej poza sadowym postępowaniem egzekucyjnym.

==Wszczęcie postępowania egzekucyjnego- w momencie złożenia ( bezpośrednio albo nadania w
polskim urzędzie pocztowym) stosownego wniosku.

EGZEKUCJA- zastosowanie przez powołane do tego przez paostwo organy środków przymusu
paostwowego w celu spełnienia świadczenia stwierdzonego tytułem wykonawczym.—mówimy o
sprawach cywilnych- jest najbardziej posuniętą sankcją.

Nie jest to uzyskanie od dłużnika należnego mu świadczenia, bo przecież egzekucja może byd
nieskuteczna.

WSZCZĘCIE EGZEKUCJI

następuje w momencie podjęcia pierwszej czynności egzekucyjnej, np..

+ zajęcie przez komornika nieruchomości – z chwilą wpisania tej ruchomości do protokołu
zajęcia i podpisania tego protokołu przez komornika
+ zajęcie rachunku bankowego- z chwila doręczenia bankowi zawiadomienia o zajęciu
wierzytelności dłużnika w stosunku do banku ( będącego trzeciodłużnikiem do wysokości
egzekwowanej kwoty wraz z kosztami postępowania egzekucyjnego. Egzekucja z rachunku
bankowego obejmuje nie tylko te środki, które znajdowały się na tym rachunku w momencie
jego zajęcia, ale także te, które wpłynęły już po zawiadomieniu banku o jego zajęciu.

RODZAJE EGZEKUCJI SĄDOWEJ

1. W zależności od organu przed którym jest prowadzona egzekucja:
--- administracyjna
--- sądowa
art.733 – zbieg egzekucji sądowej i administracyjnej w stosunku do tej samej rzeczy/ prawa
majątkowego- w takiej sytuacji każdy z organów ( administracyjny- US, sądowy- komornik)
zobowiązany jest na wniosek dłużnika lub wierzyciela, albo z urzędu wstrzymad czynności
egzekucyjne- nie zawiesid. Następnie organy te przekazują akta sprawy sądowi rejonowemu, w
którego okręgu wszczęto egzekucje. Sąd rejonowy w ciągu 14 dni ( od otrzymania ostatnich akt
egzekucyhjnych powinien wydad postanowienie, który z tych organów poprowadzi dalsze
czynności egzekucyjne. Sąd przy podejmowaniu tej decyzji kieruje się :

stopniem zaawansowania każdego rodzaju egzekucji, a gdy każde z tych postępowao jest w
równym stopniu zaawansowane-

wysokością egzekwowanych należności i kolejnością ich zaspokojenia,.

2. W zależności od tego, do czego jest kierowana egzekucja:

egzekucja realna

egzekucja personalna

Egzekucja realna- kierowana jest do majątku dłużnika. W jej ramach wyróżniamy:

$ egzekucje singularną- egz. Jednostkowa - art.803 kpc – egz. ta skierowana jest do
części majątku dłużnika

$ egzekucję uniwersalna- uregulowaną przepisami ustawy z dnia 28.02.2003r.-
Prawo upadłościowe i naprawcze, z mocą obowiązującą od 01.10.2003. egzekucja
ta skierowana jest do całego majątku dłużnika o ile sąd orzekł upadłośd dłużnika z
likwidacją masy upadłości.
Egzekucja uniwersalna nazywana jest inaczej upadłością. O upadłości sąd orzeka
w postępowaniu upadłościowym, które składa się a postępowania w przedmiocie
ogłoszenia upadłości i postępowania wykonawczego (gdzie chodzi o spieniężenie
masy upadłościowej) będącego postępowaniem upadłościowym sensu stricto.

Egzekucja personalna- kierowana jest do osoby dłużnika- obecnie we współczesnym prawie
paostw europejskich taka egzekucja nie występuje ( nie występuje już więzienie za długi). Mamy

jednak do czynienia z jej reminesencjami – przep. art. 1053 kpc stanowi, że gdy egzekwowane jest
świadczenie niepieniężne, sąd może stosowad grzywnę w celu przymuszenia dłużnika do
określonego zachowania. Orzeka wtedy jednocześnie o zmianie grzywny na areszt (1 dzieo =od 5
do 150 zł) na wypadek nie uiszczenia tej grzywny. Oznacza to, że dłuznik może w takim przypadku
znaleźd się w areszcie. Maxymalny wymiar tego aresztu to 6 miesięcy.

3. Z uwagi na rodzaj ( przedmiot) egzekwowanego świadczenia:

 Egzekucja świadczeo pieniężnych
 Egzekucja świadczeo niepieniężnych
 Egzekucja w celu zniesienia współwłasności nieruchomości poprzez sprzedaż publiczną

przedmiotu współwłasności.

Wykład 5

10.11.2005

W zależności od organu, przed którym prowadzona jest egzekucja wyróżniamy:
-egzekucję administracyjną
-egzekucję sadową

Przedmiotem wykładu jest tylko egzekucja sądowa. Spójrzmy na sytuację zbiegu obu
wymienionych egzekucji. Obrazuje to art. 773 kpc.
Art. 773 § 1. W przypadku zbiegu egzekucji administracyjnej i sądowej co do tej samej
rzeczy lub prawa majątkowego, administracyjny organ egzekucyjny i komornik
wstrzymują czynności egzekucyjne na wniosek wierzyciela, dłużnika lub z urzędu i
przekazują akta egzekucji administracyjnej i egzekucji sądowej sądowi rejonowemu, w
którego okręgu wszczęto egzekucję, w celu rozstrzygnięcia, który organ egzekucyjny -
sądowy czy administracyjny - ma dalej prowadzid łącznie egzekucje w trybie właściwym
dla danego organu. Sąd wydaje postanowienie w terminie 14 dni, biorąc pod uwagę stan
każdego z postępowao egzekucyjnych, a jeżeli są one w równym stopniu zaawansowane,
wysokośd egzekwowanych należności i kolejnośd ich zaspokojenia, z zastrzeżeniem § 2.
Równocześnie sąd postanawia, jakie już dokonane czynności egzekucyjne pozostają w
mocy.

-w takiej sytuacji każdy z organów zobowiązany jest na wniosek dłużnika lub wierzyciela
albo z urzędu wstrzymad (nie zawiesid!) czynności egzekucyjne ( co nie znaczy zawiesid
post. egz). Następnie organy te przekazują akta sprawy egzekucyjnej sądowi rejonowemu,
w którego okręgu wszczęto egzekucję. Sąd rejonowy w ciągu 14 dni od otrzymania
ostatnich akt egzekucyjnych powinien wydad postanowienie, który z tych organów
poprowadzi dalsze czynności egzekucyjne. Sąd przy podejmowaniu tej decyzji kieruje się:

-stopniem zaawansowania każdego rodzaju egzekucji, a gdy każde z tych postępowao jest
w równym stopniu zaawansowane
-wysokością egzekwowanych należności i kolejnością ich zaspokojenia.
RODZAJE EGZEKUCJI SĄDOWEJ
Jest ona kierowana do poszczególnych składników majątku dłużnika. Z uwagi na
charakter egzekwowanych świadczeo wyróżniamy:

*1.egzekucję świadczeo pieniężnych

*2.egzekucję świadczeo niepieniężnych

*3.egzekucję w celu zniesienia współwłasności nieruchomości w drodze sprzedaży
publicznej przedmiotu współwłasności

*4.szczególne sposoby egzekucji z udziałem Skarbu Paostwa i NBP, przedsiębiorców,
egzekucja świadczeo alimentacyjnych

1.egz. świadczeo pieniężnych-chodzi o zajęcie majątku dłużnika, spieniężnienie tego
majątku lub zrealizowanie w inny sposób wierzytelności i praw majątkowych dłużnika i
zaspokojenie w ten sposób roszczenia wierzyciela.
2.egz. świadczeo niepieniężnych-chodzi o odebranie dłużnikowi określonej rzeczy
ruchomości lub o wymuszenie od dłużnika określonego zachowania. Może też chodzid o
wydanie ruchomości, nieruchomości o dokonanie lub zaniechanie, nieprzeszkadzanie
przez dłużnika czynnościom wierzyciela.

WAŻNE-egzekucje dzielimy na rodzaje, a w ramach rodzajów wyróżniamy sposoby (
środki) egzekucji. Wskazanie sposobu prowadzenia egz. jest bardzo istotne. Należy to
określid we wniosku, pod rygorem zwrócenia- art.130 kpc w zw. z art. 13 § 2 kpc. Trzeba
dołączyd tytuł wykonawczy! Wyjątkiem jest prowadzenie egz. tylko na podstawie tytułu
egzekucyjnego.

Ad 1. Sposoby prowadzenia egzekucji świadczeo pieniężnych:
-egz. z ruchomości- zajęcie i spieniężenie ruchomości oraz zaspokojenie z uzyskanych
środków pieniężnych wierzyciela
-egz. z wynagrodzenia za pracę
-egz. z rachunku bankowego ( w tym obejmującego wkład oszczędnościowy)
(w tych dwóch ostatnich przykładach chodzi o zajęcie wierzytelności jaką ma dłużnik w
stosunku do pracodawcy albo banku - trzeciodłużnicy)
-egz. z innych wierzytelności lub innych praw majątkowych ( np. z weksla, czeku, obligacji,
akcji w spółce akcyjnej, udziałów w spółce z o.o.)
-egz. z nieruchomości
-egz. z użytkowania wieczystego
-egz. ze statków morskich
-uproszczona egz. z nieruchomości

Ad.2 Sposoby prowadzenia egzekucji świadczeo niepieniężnych:
-egz. przez zarząd przymusowy
-egz. przez sprzedaż przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego

POSTĘPOWANIE EGZEKUCYJNE

Wyróżnid można tutaj
! postępowanie klauzulowe- idzie tu o nadanie tytułowi egzekucyjnemu klauzuli
wykonalności

!właściwe postępowanie egzekucyjne- wszczęcie i prowadzenie egzekucji sądowej

!postępowanie podziałowe- gdy chodzi o podział świadczeo pieniężnych, jest
obligatoryjne w ramach egzekucji z nieruchomości

POSTĘPOWANIE UPADŁOŚCIOWE I NAPRAWCZE

Historia

24.10 1934 dwa rozporządzenia Prezydenta RP:” Prawo upadłościowe „ i „Prawo o
postępowaniu układowym”. Wielokrotnie nowelizowane obowiązywały do kooca
września 2003.
28. 10.2003 nowe prawo upadłościowe i naprawcze- weszło w życie 1.10 2003.

Charakterystyka regulacji z 1934:
-okres międzywojenny- upadłośd kupiecka (dot. kupca rejestrowego)
-po II wojnie światowej-rola prawa upadłościowego niewielka, taki stan przetrwał aż do
1989
-w 1990 ustawodawca przeszedł z systemu upadłości kupieckiej na system upadłości
podmiotów gospodarczych (wprowadzenie pojęcia podm. gospodarczych)
- w1999 ustawodawca przeszedł na system upadłości przedsiębiorców. Ten właśnie stan
prawny przetrwał aż do 1.10. 2003
Na mocy przepisów wspomnianych wyżej rozporządzeo sąd ogłaszał upadłośd
przedsiębiorcy, który w sposób trwały zaprzestał płacenia długów (krótkotrwałe
wstrzymanie płatności nie stanowiło przesłanki upadłości). Natomiast w stosunku do
przedsiębiorców będących osobami prawnymi oraz znajdujących się w stanie likwidacji
handlowych spółek osobowych upadłośd była ogłaszana również wówczas, gdy ich
majątek nie wystarczał na zaspokojenie długów (mimo, ze np. wciąż te długi regulował,
ale majątek jego nie był wystarczający do ich definitywnego zaspokojenia) Oznacza to, że
przesłanka trwałego zaprzestania spłacania długów nie była jedyną przesłanką ogłoszenia
upadłości w stosunku do omawianych podmiotów.
Kiedy w grę wchodziło zawarcie układu pomiędzy dłużnikiem a wierzycielem?
Przedsiębiorca, który w skutek wyjątkowych i niezależnych przez.niego okoliczności
zaprzestał płacenia długu lub przewiduje w najbliższym czasie zaprzestanie ich płacenia-
mógł żądad otwarcia postępowania układowego w celu zawarcia układu z wierzycielami.

Czym jest układ? Jest to rodzaj szczególnej ugody sądowej-układ był zawierany pomiędzy
dłużnikiem a wierzycielem pod kontrola sądu. Układ ma charakter prewencyjny a jego
celem jest wykluczenie, wszczęcie i prowadzenia przeciwko dłużnikowi post.
upadłościowego. Układ z wierzycielami nieuprzywilejowanymi można było zawrzed nawet
po ogłoszeniu upadłości i ustaleniu przez komisarza listy wierzytelności ( odpowiednik
wyroku w procesie cywilnym, a zgłoszenie wierzytelności na tę listę to odpowiednik
wytoczenia powództwa). Jednakże zastosowanie tej instytucji miało charakter
incydentalny.
Potrzeby gospodarki rynkowej zaowocowały uchwaleniem nowego prawa
upadłościowego i naprawczego.

USTAWA Z 28.02.2003 PRAWO UPADŁOŚCIOWE I NAPRAWCZE

Różnice w stosunku do regulacji z 1934
-zrezygnowano z odrębnej i niezależnej od post. upadłościowego regulacji post.
układowego- obecnie zawarcie układu możliwe jest na warunkach określonych w ustawie
prawie upadłościowe i naprawcze.
-zebrano rozproszone dotychczas przepisy dotyczące upadłości niektórych podmiotów,
np. banków, instytucji emitujących obligacje, zakładów ubezpieczeo
-włączono przepisy o międzynarodowym post. upadłościowym
-włączono przepisy o post. naprawczym
-wprowadzono obligatoryjne post. zabezpieczające (novum!) Post. zabezpieczające jest tu
obligatoryjne w tym sensie, że sąd z urzędu w post. o ogłoszenie upadłości przeprowadza
post. zabezpieczające, ustanawiając w tym celu tymczasowego nadzorcę sądowego. W

zakresie nieuregulowanym przepisami prawa upadłościowego i naprawczego o post.
zabezpieczającym. Stosujemy odpowiednio przepisy kpc o post. zabezp.
-odejście od terminologii kupieckiej jako nie odpowiadającej współczesnym wymogom
języka prawnego
Art. 38.ust. prawo upadłościowe i naprawcze
1. Po złożeniu wniosku o ogłoszenie upadłości przez dłużnika sąd niezwłocznie
dokonuje zabezpieczenia jego majątku.
2. Sąd zabezpiecza majątek dłużnika przez ustanowienie tymczasowego nadzorcy
sądowego. Do tymczasowego nadzorcy sądowego stosuje się przepisy art. 157,
art. 159-162, art. 164-168, art. 170-172, art. 180 i art. 181.

W postępowaniu upadłościowym wyróżnid można ogólne postępowanie upadłościowe-
zwykłe, uregulowane w sposób pełny i postępowanie upadłościowe odrębne
uregulowane w ramach swoistości ( postępowanie upadłościowe wszczęte po śmierci
niewypłacalnego dłużnika, postęp. upadł. wobec zagr. banków i instytucji bankowych oraz
ich oddziałów, postęp. upadł. zakładów ubezpieczeo, postęp. upadł. wobec eminentów
obligacji) oraz międzynarodowe postępowanie upadłościowe. Prawo upadłościowe i
naprawcze składa się zarówno z norm procesowych jak i materialnych ( tu też oprócz
norm cywilnoprawnych m.in. normy prawa karnego jeżeli chodzi o ochronę wierzycieli
przed niewypłacalnością dłużnika)

Art. 1 ustawy
Ustawa reguluje zasady wspólnego dochodzenia roszczeo wierzycieli od niewypłacalnych
dłużników będących przedsiębiorcami oraz skutki ogłoszenia upadłości, a także zasady
postępowania naprawczego wobec przedsiębiorców zagrożonych niewypłacalnością.
2. Przepisy ustawy stosuje się również do innych podmiotów określonych w ustawie.
Art. 2 ustawy
Postępowanie uregulowane ustawą należy prowadzid tak, aby roszczenia wierzycieli
mogły zostad zaspokojone w jak najwyższym stopniu, a jeśli racjonalne względy na to
pozwolą - dotychczasowe przedsiębiorstwo dłużnika zostało zachowane.

Rodzaje postępowao uregulowanych tą ustawą:
↓ ↓ ↓
naprawcze upadłościowe w sprawie orzekania zakazu
prowadzenia działalności
gospodarczej

Postępowanie upadłościowe dodatkowo dzielimy na:
a)postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości
b)postępowanie upadłościowe sensu stricte- ściśle wykonawcze

ad a) prowadzone jest przez sąd rejonowy ( a dokładniej pozostaje we właściwości
wydziału gospodarczego sądu rejonowego), który je w składzie 3 sędziów zawodowych.
Novum w ramach tej ustawy polega na tym, że wchodzi w grę tutaj alternatywne
orzeczenie upadłości dłużnika. Postępowanie to może się zakooczyd:

▪ ogłoszeniem upadłości dłużnika z możliwością zawarcia układu
Taka możliwośd wchodzi w grę gdy zostanie w ramach postępowania upadłościowego
uprawdopodobnione, że w drodze układu wierzyciele zostaną zaspokojeni w wyższym
stopniu aniżeli zostaliby w wyniku ogłoszenia upadłości wraz z likwidacją masy

upadłościowej dłużnika. Uprawdopodobnienie jest surogatem dowodu i wchodzi w grę
tylko w wypadkach wskazanych w ustawie.
Art. 14.
1. Jeżeli zostanie uprawdopodobnione, że w drodze układu wierzyciele zostaną
zaspokojeni w wyższym stopniu niż zostaliby zaspokojeni po przeprowadzeniu
postępowania upadłościowego obejmującego likwidację majątku dłużnika, ogłasza się
upadłośd dłużnika z możliwością zawarcia układu.
2. Postępowania upadłościowego z możliwością zawarcia układu nie prowadzi się,gdy z
uwagi na dotychczasowe zachowanie się dłużnika nie ma pewności, że układ będzie
wykonany, chyba, że propozycje układowe przewidują układ likwidacyjny .
▪ ogłoszeniem upadłości obejmujące likwidację masy upadłościowej
Jeżeli brak podstaw do ogłoszenia upadłości z możliwością zawarcia układu sąd ogłasza
upadłośd z likwidacją majątku dłużnika wydając w tej kwestii postanowienie. Sąd może
płynnie przechodzid pomiędzy tymi postanowieniami o upadłości z układem i o upadłości
z likwidacją. Może zmieniad swoje nawet prawomocne orzeczenia. Wprowadzono tutaj
możliwośd elastycznego reagowania przez sąd gospodarczy w postępowaniu
upadłościowym poprzez zmiany swoich postanowieo merytorycznych.
Podstawę prawna tego płynnego przechodzenia stanowi art.16 i 17 ustawy-na podstawie
tych przepisów sąd może transformowad, zmieniad te postanowienia.
ad b) zmierza bezpośrednio do zaspokojenia wierzytelności- w post. tym zmierzającym do
likwidacji masy upadłościowej, w grę wchodzi szereg czynności ( m.in. zgłoszenie
wierzytelności na listę wierzytelności)

Sąd musi ustalid zdolnośd upadłościową dłużnika, trzeba ustalid czy wchodzą w grę
podstawy ogłoszenia upadłości.

ZDOLNOŚD UPADŁOŚCIOWA –prymat prawny jakiegoś podmiotu, który umożliwia
ogłoszenie przez sąd gosp. upadłości. Jest to szczególnego rodzaju kwalifikacja prawna. W
razie braku tej zdolności sąd gospodarczy wniosek o ogłoszenie upadłości ODDALI. Jest to
przesłanka merytoryczna, a nie procesowa.
Kto ma zdolnośd upadłościową? Tylko i wyłącznie przedsiębiorcy. Ustawodawca
zdefiniował pojęcie przedsiębiorcy( podmiotowy zakres upadłości)-osoba fizyczna, osoba
prawna, jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej, której odrębna ustawa
przyznaje zdolnośd prawną ( np. osobowe spółki prawa handlowego nie mające
osobowości prawnej), która prowadzi działalnośd gospodarcza lub zawodową.
Też inne podmioty-wspólnicy spółek partnerskich lub osobowych, odziały banków
zagranicznych w rozumieniu prawa bankowego. Pewne podmioty z mocy ustawy nie mają
tej zdolności np. Skarb Paostwa, jednostki samorządu terytorialnego, publiczne
samodzielne zakłady opieki zdrowotnej, uczelnie, osoby fizyczne prowadzące
gospodarstwo rolne.
! Istnieje możliwośd ogłoszenia upadłości przedsiębiorcy w rok po jego śmierci a także
osoby fizycznej, którą wykreślono z rejestru sądowego lub ewidencji gospodarczej ( w
terminie roku od dnia wykreślenia). Ustawodawca umożliwia ogłoszenie upadłości os.
fizycznej, która nie dopełniła wpisu do krs, ale faktycznie pełniła działalnośd gospodarczą.

PODSTAWY OGŁOSZENIA UPADŁOŚCI –sąd ogłasza upadłośd w stosunku do takiego
dłużnika, który stał się niewypłacalny ( art. 10). Podstawą ogłoszenia upadłości dłużnika
jest więc jego niewypłacalnośd. Dłużnik jest niewypłacalny , gdy nie wykonuje swoich
wymagalnych zobowiązao (bez względu na przyczynę, zakres czy rodzaj tych zobowiązao.

Art. 11 1. Dłużnik jest niewypłacalny, jeżeli nie wykonuje swoich wymagalnych
zobowiązao.
2. Dłużnika będącego osobą prawną albo jednostką organizacyjną nieposiadającą
osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolnośd prawną uważa się za
niewypłacalnego także wtedy, gdy jego zobowiązania przekroczą wartośd jego majątku,
nawet wówczas, gdy na bieżąco te zobowiązania wykonuje.

Art. 12 1. Sąd może oddalid wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli opóźnienie w
wykonaniu zobowiązao nie przekracza trzech miesięcy, a suma niewykonanych
zobowiązao nie przekracza 10% wartości bilansowej przedsiębiorstwa dłużnika.
2. Przepisu ust. 1 nie stosuje się, jeżeli niewykonanie zobowiązao ma charakter trwały
albo, gdy oddalenie wniosku może spowodowad pokrzywdzenie wierzycieli.

-sąd oddali taki wniosek, gdy majątek dłużnika nie pozwoli na pokrycie kosztów
postępowania.

-dłużnik jest obowiązany zgłosid wniosek o ogłoszenie jego upadłości w terminie 14 dni
licząc od dnia, kiedy powstała podstawa do ogłoszenia upadłości ( daleko idące sankcje za
niedopełnienie tego obowiązku)

WYKŁAD 6

17.11.05 r.

Właściwośd sądu w post. upadłościowym:

-właściwośd rzeczowa ( sprawy te należą do właściwości sądów rejonowych w składzie 3 sędziów
zawodowych)
-właściwośd miejscowa (kryterium siedziby zakładu głównego dłużnika, jeżeli zaś dłużnik ma
zakłady w różnych miejscowościach, to właściwy jest każdy z sądów, w którego okręgu się one
znajdują )

Sąd ogłasza upadłośd wydając POSTANOWIENIE. Data wydania tego postanowienia jest

datą ogłoszenia upadłości. Postanowienie to powinno byd ogłoszone w Monitorze Sądowym i
Gospodarczym oraz w dzienniku o zasięgu lokalnym.
Postanowienie jest zaskarżalne w drodze zażalenia, z tym że na postanowienie o ogłoszeniu
upadłości zażalenie przysługuje tylko dłużnikowi. Natomiast na postanowienie oddalające wniosek
o ogłoszeniu upadłości zażalenie przysługuje tylko wnioskodawcy. Sąd rozpoznający zażalenie nie
może ogłosid upadłości.

Wniosek o ogłoszenie upadłości może złożyd każdy z wierzycieli dłużnika, a także sam dłużnik.
Dłużnik jest obowiązany złożyd taki wniosek w terminie 2 tygodni, licząc od dnia wystąpienia
podstaw do ogłoszenia upadłości. Ten obowiązek dłużnika jest zabezpieczony możliwością
pociągnięcia dłużnika do odpowiedzialności odszkodowawczej na podst. art. 21 ust 2 Ustawy
Pr.Upadł.i Napr. oraz możliwością orzeczenia wobec dłużnika na okres od 3 do 10 lat zakazu
prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek lub zakazu bycia członkiem rady
nadzorczej lub pełnomocnikiem albo reprezentantem spółki prawa handlowego, przedsiębiorstwa
paostwowego, spółdzielni, stowarzyszenia i fundacji.
Orzeczenie tego zakazu może nastąpid, gdy dłużnik z własnej winy nie złożył wniosku o ogłoszenie
upadłości. Zakaz ten orzeka sąd upadłościowy stosując przepisy o post. nieprocesowym. Możliwośd
orzeczenia zakazu na podst. Art. 373 Ust.Pr.Upadł.i Napr.

WIERZYCIELE są uczestnikami post. upadłościowego. Może nim byd każdy wierzyciel, który ma
jakąś wierzytelnośd wobec dłużnika, nawet jeżeli nie wymaga ona zgłoszenia na listę wierzytelności
(wierzyciele osobiści muszą zgłosid wierzytelnośd natomiast wierzyciele rzeczowi nie mają takiego
obowiązku, ich wierzytelności są obejmowane listą z urzędu )

SKUTKI OGŁOSZENIA UPADŁOŚCI

materialne
procesowe

Procesowe skutki ogłoszenia upadłości zależą od tego, czy ogłoszono upadłośd z opcją układową,
czy też z opcją likwidacyjną.

-jeżeli upadłośd ogłoszono z opcją układową to z mocy pr. ulegają zawieszeniu post.
zabezpieczające i egzekucyjne sądowe i administracyjne prowadzone przeciwko dłużnikowi
co do należności objętych z mocy prawa układem. Pozostałe post. mogą byd zawieszone
przez sędziego komisarza na wniosek lub z urzędu

-jeżeli ogłoszono upadłośd z opcją likwidacyjną to z mocy prawa z chwilą ogłoszenia
upadłości ulegają zawieszeniu post. egzekucyjne sądowe i administracyjne prowadzone
przeciwko upadłemu, natomiast z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o ogłoszeniu
upadłości ulegają one umorzeniu z mocy prawa

ORGANY PROWADZĄCE POSTĘPOWANIE UPADŁOŚCIOWE:

1.) Sąd Upadłościowy – bez względu na opcję
2.) Syndyk – tylko wtedy, gdy sąd ogłosi upadłośd z opcją likwidacyjną i pozbawi dłużnika

zarządu jego majątkiem

3.) Zarządca – występuje wtedy, gdy sąd ogłosi upadłośd z opcją układową i pozbawi dłużnika

możliwości zarządu majątkiem

4.) Nadzorca sądowy – występuje wtedy, gdy sąd ogłosi upadłośd z opcją układową, ale sąd

pozostawił zarząd majątkiem dłużnikowi

Syndyk, zarządca i nadzorca sądowy mogą mied swoich zastępców

5.) Sędzia komisarz – przygotowuje projekt listy wierzycieli

MIĘDZYNARODOWE POSTĘPOWANIE CYWILNE

Międzynarodowe post. cywilne (dalej MPC) jest to post. krajowe prowadzone w sprawie cywilnej
z elementem międzynarodowym.

Element międzynarodowy łączy daną sprawę cywilną z obszarem prawnym innego paostwa. Może
on mied

trojaki charakter:

podmiotowy – dotyczy podmiotu post. np. gdy strona jest obywatelem innego paostwa

przedmiotowy- każda okolicznośd łącząca przedmiot post. cywilnego z obszarem
prawnym innego paostwa np. umowa zawarta w Niemczech, której skutki
niewykonania nastąpiły w RP

procesowy – element sprawiający, że niektóre czynności procesowe sądu polskiego
pozostają w związku z post. prowadzonym przed sądem zagranicznym np. post.
rekwizycyjne, tj. o udzielenie pomocy prawnej – gdy sąd RP zwraca się do sądu paostwa
obcego o udzielenie pomocy prawnej

W MPC rozstrzygane są sprawy cywilne w rozumieniu art. 1 kpc pod tym warunkiem, że zawierają
one element międzynarodowy.

MPC może byd prowadzone w formie:

1.) Międzynarodowego Procesu Cywilnego
2.) Międzynarodowego Postępowania Nieprocesowego
3.) Międzynarodowego Postępowania Pomocniczego
4.) Międzynarodowego Postępowania Upadłościowego

MPC może byd prowadzone w trybach mających swój odpowiednik w krajowych post. w
sprawach cyw. pozbawionych elementu międzynarodowego.
Istnieją dwa MPC, które nie mają swojego odpowiednika w krajowym post. w sprawach cywilnych
pozbawionych elementu międzynarodowego ( są to więc MPC sui generis ):

5.) Postępowania o uznanie orzeczeo sądów zagranicznych ( post. delibacyjne )
6.) Postępowania o stwierdzenie wykonalności orzeczeo sądów zagranicznych i ugód

zawartych przed tymi sądami (tzw. post. o nadanie egzekwatu )

Relacja między tymi dwoma post. jest następująca: jeżeli zagraniczne orzeczenie sądowe nie
nadaje się do wykonania w drodze egzekucji i ma wywoład skutki-musi byd przedmiotem post.
delibacyjnego ( chyba, że umowa między. stanowi inaczej albo mamy do czynienia z uznaniem z
mocy ustawy). Jeżeli natomiast chodzi o wykonanie zagranicznego orzeczenia sądowego, to
wykonane mogą byd tylko takie orzeczenia, które nadają się do realizacji w drodze egzekucji
sądowej.

Prawo międzynarodowego post. cywilnego – ogół norm prawnych regulujących MPC. Normy te
mają dwojaki charakter: z jednej strony są to normy jurysdykcyjne (kompetencyjne ). Jurysdykcja w
MPC oznacza właściwośd sądów danego paostwa do rozpoznania sprawy z elementem
międzynarodowym. Natomiast z drugiej strony są to normy ściśle procesowe, określające sposób i
formę podejmowania czynności w MPC. Jedną z wiodących zasad MPC jest wyrażona w:

Art. 1096. Przepisów części niniejszej nie stosuje się, jeżeli umowa międzynarodowa, w której
Polska Rzeczpospolita Ludowa jest stroną, stanowi inaczej.

zasada priorytetu umowy międzynarodowej. Konsekwencją zasady tej jest to, że przepisów
zawartych w kpc dotyczących MPC nie stosuje się, gdy umowa międzynarodowa inaczej reguluje
daną kwestię.

Kolejną wiodącą zasadą MPC jest zasada lex fori processualis. W ramach MPC sąd polski stosuje
prawo procesowe polskie, chyba że oczywiście umowa międzynarodowa stanowi inaczej.

POST. DELIBACYJNE (postępowanie o uznanie orzeczeo sądów zagranicznych )

Regulację post. delibacyjnego odnajdujemy w przepisach art.1145 i n. kpc. W ramach tego post.
chodzi o uzyskanie przez zagraniczne orzeczenia sądowe, nie nadające się do wykonania w drodze
egzekucji sądowej, skuteczności na terenie Polski. Dotyczy orzeczeo, które mają przymiot
skuteczności, a zostały wydane przez sąd zagraniczny, mają wywoład skutki na terytorium RP i
jednocześnie należą drogi sądowej- muszą byd przedmiotem tego post.
Orzeczenia wykonalne – wszystkie te, które podlegają przymusowej realizacji w drodze egzekucji
sądowej, nadające się do realizacji w drodze egzekucji sądowej. Oprócz takich orzeczeo są też
orzeczenia nie nadające się do wykonania w drodze egzekucji ( np. orzeczenie rozwodu,
unieważnienie małżeostwa, ustalenie/ zaprzeczenie ojcostwa czy macierzyostwa ). Te orzeczenie
są bowiem skuteczne, a nie wykonalne.

W post.delibacyjnym chodzi o uznanie skuteczności orzeczeo zagranicznych. Generalna zasada jest
taka, że uznanie następuje z mocy orzeczenia sądowego wydanego w ramach post. szczególnego,
jakim jest właśnie post. delibacyjne.

Wyjątek: art. 1145§ 2. Nie wymagają uznania prawomocne orzeczenia sądu zagranicznego w
sprawach niemajątkowych obywateli obcych, wydane przez sąd właściwy według ich prawa
ojczystego, chyba że orzeczenie takie ma byd podstawą zawarcia związku małżeoskiego albo
stanowid podstawę wpisu w księdze stanu cywilnego, w księdze wieczystej lub innym rejestrze w
Polsce.
Te orzeczenia nie wymagają uznania sądu polskiego. Wyjątek ten nie obejmuje jednak dwóch
kategorii orzeczeo:

● orzeczeo, które mają stanowid podstawę zawarcia związku małżeoskiego w Polsce
● orzeczeo, które mają stanowid podstawę wpisu do rejestru prawnego prowadzonego w
Polsce ( np. wpisu do ks. wieczystej czy ks. stanu cywilnego )

Na tym tle powstał problem rozumienia zagranicznego orzeczenia sądowego:

→ zagraniczne rozwody administracyjne

W prawie polskim orzeczeniami sadowymi są wyroki i postanowienia. W związku z tym pojawił się
problem z kwalifikacją i uznaniowością np. administracyjnych rozwodów zagranicznych. Czy
mieszczą się one w pojęciu zagranicznego orzeczenia sądowego? Początkowo SN przyjmując
wykładnię gramatyczną przepisów w tym zakresie nie uznawał na terytorium RP takich rozwodów.
SN odstąpił jednak od takiej wykładni, ze względu na rodzące się z takiego podejścia problemy w
międzynarodowym obrocie prawnym, przyjął wykładnię funkcjonalną, dzięki której zagraniczne
rozwody administracyjne zaczęły byd uznawane także w Polsce.

→zagraniczny akt rejestrujący nabycie spadku

Podobne problemy pojawiły się na tle prawa spadkowego, a przede wszystkim instytucji sądowego
stwierdzenia nabycia spadku, gdyż w wielu paostwach nie jest ona znana ( np. w Wielkiej Brytanii
czy niektórych stanach w USA ). Gdybyśmy w tej sytuacji także przyjęli wykładnie gramatyczną, nie
moglibyśmy uznad aktu rejestrującego nabycie spadku z tych paostw, gdzie instytucja sądowego
nabycia spadku nie jest znana. W związku z tym przyjmuje się wykładnie funkcjonalną, co pozwala
na uznanie tego typu aktów.

PRZESŁANKI UZNANIA:
Uznanie zagranicznego orzeczenia sądowego możliwe jest, gdy spełnione sa warunki określone w :
Art. 1146. § 1. Orzeczenie podlega uznaniu pod warunkiem wzajemności, jeżeli:
1) orzeczenie jest prawomocne w paostwie, w którym zostało wydane;

2) sprawa nie należy, według polskiego prawa lub umowy międzynarodowej, do wyłącznej
jurysdykcji sądów polskich lub sądów paostwa trzeciego;
3) strona nie była pozbawiona możności obrony, a w razie nieposiadania zdolności procesowej -
należytego przedstawicielstwa;
4) sprawa nie została już prawomocnie osądzona przed sądem polskim albo nie wszczęto jej
przed sądem polskim powołanym do jej rozstrzygnięcia, zanim orzeczenie sądu zagranicznego
stało się prawomocne;
5) orzeczenie nie jest sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego Polskiej
Rzeczypospolitej Ludowej;
6) przy wydaniu orzeczenia w sprawie, w której należało zastosowad prawo polskie, prawo to
zostało zastosowane, chyba że zastosowane w sprawie obce prawo nie różni się w sposób istotny
od prawa polskiego.
§ 2. Przestrzeganie warunków wskazanych w pkt 4 i 6 paragrafu poprzedzającego oraz warunku
wzajemności nie jest wymagane, gdy orzeczenie sądu paostwa obcego stwierdza - zgodnie z
przepisami tego paostwa o właściwości jego sądów i zgodnie z prawem tego paostwa - nabycie
przez osobę mieszkającą w Polsce mienia spadkowego, które w chwili śmierci spadkodawcy
znajdowało się na obszarze tego paostwa obcego.
§ 3. Przestrzeganie warunku wzajemności nie jest wymagane w sprawach należących według
prawa polskiego do wyłącznej jurysdykcji paostwa, skąd pochodzi orzeczenie.
§ 4. Przepisu § 1 nie stosuje się do uznania orzeczeo określonych w art. 1145 § 2. Odmowa uznania
takiego orzeczenia może nastąpid tylko z przyczyny sprzeczności orzeczenia z podstawowymi
zasadami porządku prawnego Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.

Odmowa uznania może nastąpid tylko z przyczyn sprzeczności orzeczenia z podstawowymi
zasadami porządku prawnego RP. ( art. 1146§4 kpc )

Przestrzeganie wymogu wzajemności nie jest wymagane w sprawach należących wg. pr. polskiego
do wyłacznej jurysdykcji paostwa, z którego pochodzi orzeczenie ( art. 1146 §3 kpc)

Właściwośd funkcjonalna – sąd okręgowy

Właściwośd miejscowa – właściwy do przeprowadzenia post.delibacyjnego jest ten sąd okręgowy,
który byłby właściwy miejscowo do rozpoznania sprawy, albo w którego okręgu znajduje się,
właściwy miejscowo sąd rejonowy, a w braku tej podstawy – sad okręgowy właściwy dla miasta
stołecznego Warszawy.

Orzekanie – sąd okręgowy orzeka w post. delibacyjnym po przeprowadzeniu rozprawy w składzie 3
sędziów zawodowych, a naruszenie składu skutkuje nieważnością postępowania. Orzekanie
następuje w formie postanowienia. Ponadto w postępowaniu delibacyjnym obligatoryjny jest
udział prokuratora, jednakże gdy uchyla się on od wzięcia udziału w post. – stanowi to uchybienie
prokuratora nie sądu.

Legitymacja czynna - Art. 1147. § 1. Z wnioskiem o uznanie orzeczenia sądu zagranicznego może
wystąpid każdy, kto ma w tym interes prawny.
§ 2. Do wniosku o uznanie orzeczenia sądu zagranicznego wnioskodawca powinien dołączyd
oprócz urzędowego odpisu wyroku uwierzytelniony przekład tegoż na język polski oraz
stwierdzenie, że orzeczenie jest prawomocne; gdy zaś wyrok jest zaoczny, nadto zaświadczenie, że
wezwanie zostało pozwanemu należycie doręczone.

Zaskarżalnośd postanowieo wydanych w post. delibacyjnym:

na postanowienie sądu I instancji przysługuje apelacja

od prawomocnych postanowieo sądu II instancji może byd wniesiona skarga kasacyjna

można także żądad wznowienia postępowania

POST. O STWIERDZENIE WYKONALNOŚCI ORZECZEO SĄDÓW ZAGRANICZNYCH I UGÓD
ZAWARTYCH PRZED TYMI SĄDAMI (tzw. post o nadanie egzekwatu )

Postępowanie to dotyczy orzeczeo, które mają przymiot wykonalności i mają byd wykonane na
terytorium RP. Stwierdzenie wykonalności orzeczenia wymaga uprzedniego ustalenia czy
orzeczenie to spełnia określone przez prawo warunki→ art. 1150 kpc
Art. 1150.

(814)

§ 1. Orzeczenia sądów zagranicznych w sprawach cywilnych należących w Polsce do

drogi sądowej, nadające się do wykonania w drodze egzekucji, są tytułami egzekucyjnymi i będą w
Polsce wykonalne, pod warunkiem wzajemności, jeżeli:
1) orzeczenie podlega wykonaniu w paostwie, z którego pochodzi,
2) zachodzą warunki określone w art. 1146 § 1 pkt 1-6.

Oprócz zagranicznych orzeczeo sądowych przedmiotem tego post. mogą byd także :

ugody zawarte przed tymi sądami zagranicznymi

orzeczenie zagranicznych sądów polubownych

Właściwośd funkcjonalna – sąd okręgowy

Właściwośd miejscowa – sąd okręgowy miejsca zamieszkania / siedziby dłużnika, a gdy takowego
brak – ten sąd okręgowy, w którego okręgu ma byd wszczęta egzekucja. Sąd ten jest ponadto
właściwy do równoczesnego orzeczenie o uznaniu orzeczenia w całości nie podlegającej egzekucji,
jeżeli nie nastąpiło ono już poprzednio ( art. 1151§1 kpc)

Orzekanie – sąd okręgowy orzeka po przeprowadzeniu rozprawy w składzie 3 sędziów
zawodowych, a naruszenie składu skutkuje nieważnością postępowania. Orzekanie następuje w
formie postanowienia. W przeciwieostwie do post. delibacyjnego udział prokuratora nie jest
obligatoryjny.

Zaskarżalnośd postanowieo wydanych w post. o stwierdzenie wykonania

do momentu uprawomocnienia się tego postanowienia przysługuje zażalenie

na postanowienie sądu II instancji przysługuje skarga kasacyjna

możliwośd żądania wznowienia postępowania

Jeżeli sąd wyda post. o stwierdzenie wykonalności → to mamy tytuł egzekucyjny. Żeby wszcząd
egzekucję co do zasady musimy mied tytuł wykonawczy i musi byd nadana klauzula wykonalności.

UNIFIKACJA PRZEPISÓW PR. PROCESOWEGO

Następuje w drodze wydawanych decyzji, dyrektyw itp.

Dyrektywa dotycząca dostępu do wymiaru sprawiedliwości w sporach transgranicznych
Rozporządzeo jest 6:
1.)dot. doręczania pism sądowych i pozasądowych w spr. cywilnych i handlowych
2.)dot. przeprowadzania dowodów i udzielania pomocy prawnej w spr. cyw. i handlowych
3.) dot. post. upadłościowego
4.)o jurysdykcji, uznawaniu i wykonywaniu orzeczeo wyd. w spr. cyw. i handlowych

5.)o jurysdykcji, uznawaniu i wykonywaniu orzeczeo w spr. małżeoskich i dot.
odebrania dziecka
6.)weszło w życie 21.10.2005 r. o europejskim tytule egzekucyjnym dla
wierzytelności bezspornych ( eliminuje post. o stwierdzenie wykonalności
orzeczeo sądów zagranicznych)

europejski tytuł egzekucyjny – na wniosek wierzyciela, co do wierzytelności bezspornych, które nie

zostały zaprzeczone w sposób udokumentowany przez dłużnika

POSTĘPOWANIA POZASĄDOWE

MEDIACJA

28.07.2005 obowiązuje od 17.10 2005 r.

Cechy charakterystyczne:

post. pozasądowe

dobrowolne

prowadzone z wyłączeniem jawności

w danej sprawie może byd prowadzone tylko jeden raz

może byd wszczęte przed wszczęciem post. sądowego, a w jego toku za zgodą stron

podstawą do skierowania sprawy do mediacji może byd:

• umowa stron

• wniosek jednej ze stron skierowany do mediatora, na który wyraziła zgodę
druga strona

• postanowienie sądu rozpoznającego sprawę

-post. prowadzone jest przez mediatora

MEDIATOR – os. fizyczna, mająca pełną zdolnośd do czynności prawnych i pełnię praw publicznych.

Nie może byd mediatorem sędzia sadu paostwowego, ale sędzia w stanie spoczynku
może.

Mediator może byd: stały bądź ad hoc.

Mediator stały→ wpisywany jest na listę stałych mediatorów prowadzoną przez org. społ. lub

zawodowe, może odmówid prowadzenia mediacji tylko z ważnych powodów, o
czym powinien zawiadomid strony lub sąd kierujący sprawę do mediacji.

Mediator ad hoc→ powołany do rozpoznania konkretnej sprawy przez strony lub sposób przez nie

określony. Może zawsze odmówid przeprowadzenia mediacji.

Mediator ( zarówno stały jak i ad hoc ) powinien byd:

bezstronny

związany tajemnicą, chyba że strony go z niej zwolnią

ma prawo do wynagrodzenia, z którego może zrezygnowad

ma prawo do zwrotu wydatków

Koszty mediacji ponoszą strony.

Wszczęcie postępowania przed mediatorem

I. Z chwilą wręczenia mediatorowi wniosku strony o skierowaniu sprawy do mediacji.

Wyjątki !!! np. – gdy mediator stały z ważnych powodów odmawia mediacji

gdy odmawia mediacji mediator ad hoc

gdy podst. skierowania sprawy do mediacji był wniosek strony, a druga strona
się mu sprzeciwiła

II. Wydanie przez sąd postanowienia o skierowaniu sprawy do mediacji.

Postanowienie to jest wydawane przez sąd do chwili zamknięcia pierwszego posiedzenia
wyznaczonego na rozprawie. Na postępowanie to muszą zgodzid się strony i dopiero wtedy
jest doręczane mediatorowi, co inicjuje post. przed mediatorem. Jeżeli sąd chce skierowad
sprawę do mediacji po drugim posiedzeniu, to może to nastąpid jedynie na zgodny wniosek
stron.

Mediator może wyznaczyd posiedzenie mediacyjne, a za zgoda stron może rozpoznad sprawę bez
takiego posiedzenia.
Z przeprowadzonej mediacji mediator sporządza protokół pod którym musi się podpisad.
Jeżeli w toku post. strony zawrą ugodę, to ugoda ta powinna byd spisana w protokole, bądź
powinna stanowid załącznik do protokołu i musi byd podpisana przez strony.
Wszelkie postulaty, propozycje nie objęte ugodą nie są dla stron wiążące.

Ugoda przekazywana jest do sądu powszechnego, właściwego do rozpoznawania sprawy, który ma
obowiązek zbadad, czy ugoda jest zgodna z prawem, zasadami współżycia społecznego i czy nie
zmierza do obejścia prawa, a także czy nie jest niezrozumiała i czy nie zawiera sprzeczności.
Jeśli w ocenie sądu nie spełnia tych kryteriów, sąd powinien odmówid zatwierdzenia ugody.
Na postanowienie sądu I inst. w przedmiocie zatwierdzenie ugody na podst. art.394§1 pkt 10

przysługuje zażalenie.
W zależności od treści ugody sąd wydaje:

→ gdy ugoda dotyczy spraw, które nie nadają się do egzekucji – postanowienie o
zatwierdzeniu ugody

→gdy ugoda dotyczy spraw, które nadają się do egzekucji, to sąd zatwierdza ją
wydając – postanowienie o nadaniu klauzuli wykonalności

Taka ugoda z klauzulą wykonalności jest tytułem wykonawczym, czyli może byd
podstawa do wszczęcia i prowadzenia egzekucji z mocy art. 777§1 pkt 2

Ugoda zatwierdzona przez sad ma moc ugody sądowej i w konsekwencji sad może na podts.
art.355§2 umorzyd postępowanie w sprawie, bo wydanie wyroku stało się zbędne, skoro powód
ma tytuł wykonawczy.

III.

POST. PRZED SĄDAMI POLUBOWNYMI ( s. arbitrażowy )

Regulacja wprowadzona ustawą z dnia 28.07.2005 r., weszła w życie 17.10.2005 r.

Sądy polubowne → sądy powołane wolą stron do rozpoznania i rozstrzygnięcia
sprawy cywilnej. To nie są sądy paostwowe, nie sprawują wymiaru sprawiedliwości.
Tzw. sądy prywatne.

• sądy stałe – działają przy określonych instytucjach, organizacjach ( np. przy Związku
Banków Polskich, Izbie Gospodarczej, Izbie Wełny Izbie Bawełny)

•sądy powoływane ad hoc – dla rozpoznania konkretnej sprawy

W sadach polubownych orzekają arbitrzy, natomiast przewodniczy im arbiter
przewodniczący.

ARBITER – każda os. fiz. mająca pełną zdolnośd do czynności prawnych, niezależnie od

obywatelstwa. Arbitrem nie może byd sędzia sądu paostwowego. Arbitrów
powołują strony lub określają sposób ich powołania.

Obecna regulacja rozszerzyła zakres spraw, które mogą byd rozpoznawane przed
sądami polubownymi.
Gdy przepis szczególny nie stanowi inaczej, sady polubowne mogą rozpoznawad
sprawy o prawa majątkowe i niemajątkowe, które mogą byd zakooczone ugodą, z
wyjątkiem spraw o alimenty ( kiedyś tylko o pr. majątkowe z wyjątkiem spr. o
alimenty ).

Podstawa skierowania sprawy do postępowania polubownego:

-umowa zawarta miedzy stronami oznaczająca stosunek prawny, z którego spór wyniknął
lub może wyniknąd w przyszłości albo oznaczająca przedmiot sporu. Umowa musi byd
zawarta w formie pisemnej.

• może to byd odrębna umowa o zapis

• może to byd klauzula w umowie dotycząca stosunku głównego, z którego spór wyniknął

▪ umowa przy pomocy środków komunikowania się na odległośd, jeśli jest możliwośd
utrwalenia tego zapisu

▪ zawarte w statucie spółki, stowarzyszenia lub spółdzielni

Jeżeli pełnomocnik jest umocowany do określonej czynności to może on również
zawrzed umowę zapis na sąd polubowny, który będzie właściwy do rozpoznania
sporów wynikających z tej czynności, chyba że mocodawca postanowi inaczej.

WYKŁAD 7

24.XI.2005r.

POSTĘPOWANIE POZASĄDOWE

Postępowanie przed sądami polubownymi

Art.1 kpc określa zakres spraw cywilnych, natomiast art.2 kpc stanowi, iż do rozpatrywania

spraw cywilnych powołane są: SN oraz sądy powszechne. Analizując te przepisy ( przepis ogólny
art.2 w związku z art.1) dochodzimy do wniosku, iż chodzi tu o postępowanie przed sądami
paostwowymi. Sądy polubowne natomiast nie są sądami paostwowymi, czyli nie są to organy
wymiaru sprawiedliwości. Ujmując kwestię w dużym uproszczeniu-są to sądy prywatne.

Sądy polubowne są to sądy niepaostwowe powoływane wolą stron stosunku prawnego do

rozstrzygania sporów o prawa majątkowe oraz niemajątkowe(ale tylko takie, które mogą byd
przedmiotem ugody sądowej) na warunkach przewidzianych w kpc.

RYS HISTORYCZNY SĄDÓW POLUBOWNYCH

Instytucja sądów polubownych sięga swymi korzeniami prawa rzymskiego. W Polsce w

okresie zaborów instytucja ta występowała pod nazwą „jednania”. Społeczeostwo w szerokim

zakresie z niej korzystało, gdyż była ona swoistą alternatywą do orzeczeo sądów paostwowych
paostw zaborczych.

Koniec XIX wieku przynosi dynamiczny rozwój tej instytucji w Europie, gdyż coraz bardziej
postrzegano ją jako racjonalną alternatywę dla niezwykle sformalizowanego postępowania
sądowego przed sądami powszechnymi.

Po II wojnie światowej znaczenie sądownictwa polubownego ze względów politycznych utrzymało
się jedynie w dziedzinie międzynarodowego obrotu prawnego. Dziś, po przełomie ustrojowym,
wydawałoby się, że instytucja sądów polubownych przeżyje swój renesans, podobnie jak
postępowanie egzekucyjne, naprawcze czy upadłościowe. Nie stało się tak, jednak powinno się to
zmienid.

RODZAJE SĄDÓW POLUBOWNYCH

Wyróżniamy dwa rodzaje sądów polubownych:

1) sądy stałe - przewidziane postanowieniami regulaminów, statutów związków czy

stowarzyszeo, np.

- Sąd Arbitrażowy przy Krajowej Izbie Gospodarczej
- Sąd Polubowny przy Związku Banków Polskich
- Międzynarodowy Sąd Arbitrażowy dla spraw żeglugi morskiej i śródlądowej
- Sąd Polubowny przy Izbie Wełny w Gdyni
- Sąd Polubowny przy Izbie Bawełny w Gdyni
- sądy polubowne przy Okręgowych Izbach Adwokackich/Radców Prawnych
- polubowne sądy konsumenckie przy Wojewódzkich Inspektoratach Handlowych

2) sądy ad hoc - niestałe- powoływane dla rozstrzygnięcia konkretnej sprawy

ZAPIS NA SĄD POLUBOWNY

Jest to umowa stron o poddaniu sporu przed sąd polubowny. Jest to umowa o

charakterze przedprocesowym, ale wywołuje daleko idące skutki materialnoprawne, jak i
procesowe.

Przed sąd polubowny można poddad spory:

1) o prawa majątkowe
2) o prawa niemajątkowe, ale tylko takie, które mogą byd przedmiotem ugody sądowej

Spod zakresu rozstrzygania wyłączono spory o alimenty.

Rozszerzono więc zakres spraw mogących byd przedmiotem zapisu na sąd polubowny( wcześniej
tylko spory o prawa majątkowe, bez sporów ze stosunku pracy i o alimenty).

ELEMENTY OBLIGATORYJNE ZAPISU

Zapis powinien byd sporządzony na piśmie, z podpisem obu stron; ponadto wszelkie

zmiany i uzupełnienia w zapisie wymagają zachowania formy pisemnej.

Art.1162§2 kpc Wymaganie dotyczące formy zapisu na sąd polubowny jest spełnione także

wtedy, gdy zapis zamieszczony został w wymienionych między stronami pismach lub
oświadczeniach złożonych za pomocą środków porozumienia się na odległośd, które pozwalają
utrwalid ich treśd. Powołanie się w umowie na dokument zawierający postanowienie o poddaniu
sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego spełnia wymagania dotyczące formy zapisu na sąd
polubowny, jeżeli umowa ta jest sporządzona na piśmie, a to powołanie się jest tego rodzaju, że
czyni zapis częścią składową umowy.

W umowie należy wskazad przedmiot sporu oraz stosunek prawny, z którego spór wynikł

lub mógłby wyniknąd w przyszłości. Na tym tle występuje rozróżnienie między:

- klauzulą kompromisarską - gdy spór już wynikł z określonego stosunku prawnego i strony

poddają go pod rozstrzygnięcie sądu polubownego

-klauzulą arbitrażową - gdy spór może dopiero wyniknąd w przyszłości z określonego

stosunku prawnego

W wypadku naruszenia zasady równości stron ( jednej z naczelnych zasad postępowania

cywilnego, która stanowi konkretyzację zasady równości obywateli wobec prawa), w szczególności
gdy postanowienia umowy uprawniają tylko jedną stronę do wytoczenia powództwa przed sądem
polubownym przewidzianym w zapisie lub przed sądem, postanowienia takie są bezskuteczne (art.
1161§ 2kpc)
ELEMENTY FAKULTATYWNE

- wskazanie stałego sądu polubownego właściwego do rozstrzygnięcia sporu (art.1161§3kpc)
- wskazanie liczby sędziów (arbitrów) sądu polubownego- w braku takiego określenia powołuje się
3 arbitrów
- wskazanie arbitrów i superarbitra
- wskazanie sposobu powoływania arbitrów
Spory z zakresu prawa pracy:
- zapis jest dopuszczalny
- może byd sporządzony tylko po powstaniu sporu i wymaga zachowania formy pisemnej ( nie ma
zastosowania art. 1162§2kpc)
Spory ze stosunku spółki:
-zamieszczony w umowie (statucie) spółki handlowej zapis na sąd polubowny dot. sporów ze stos.
spółki wiąże spółkę oraz jej wspólników (stos. się odpowiednio do zapisów na sąd polubowny
zawartych w statucie spółdzielni lub stowarzyszenia).

WSZCZĘCIE POSTĘPOWANIA PRZED SĄDEM POLUBOWNYM

Pozew lub wniosek o wszczęcie postępowania nieprocesowego zostanie odrzucony przez

sąd, jeżeli pozwany lub uczestnik postępowania nieprocesowego podniósł zarzut zapisu na sąd
polubowny przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy( art.1165§1kpc). Przepisu tego nie
stosuje się jednak, gdy zapis na sąd polubowny jest nieważny, bezskuteczny, niewykonalny albo
utracił moc, jak również wtedy, gdy sąd polubowny orzekł o swej niewłaściwości(art. 1165§2kpc)

Wniesienie sprawy do sądu nie stanowi przeszkody do rozpoznania sprawy przez sąd polubowny
(art.1165§3kpc). Skierowanie sprawy przed sąd polubowny nie wyklucza możliwości
zabezpieczenia roszczeo przez sąd paostwowy(art.1166kpc w zw. z art. 730kpc). Art.1181§1 kpc-
Jeżeli strony nie uzgodniły inaczej, sąd polubowny na wniosek strony, która uprawdopodobniła
dochodzone roszczenie , może postanowid o zastosowaniu takiego sposobu zabezpieczenia, który

uzna za właściwy ze względu na przedmiot sporu. Wydając takie postanowienie sąd polubowny
może uzależnid jego wykonanie od złożenia stosownego zabezpieczenia. Wystarczy zatem tylko
uprawdopodobnid dochodzone roszczenie.

Przepisy powyższe mają również zastosowanie, gdy miejsce post. przed sądem polubownym
znajduje się poza granicami RP lub nie jest oznaczone.

SKŁAD SĄDU POLUBOWNEGO

Sędziowie sądu polubownego określani są mianem ARBITRÓW, przewodniczący natomiast to
SUPERARBITER.

ARBITER
Może byd nim osoba fizyczna bez względu na obywatelstwo, mająca pełną zdolnośd do czynności
prawnych. Nie może byd nim jednak sędzia sądu paostwowego
( sprawuje nadzór orzeczniczy nad działalnością sądów polubownych), chyba że jest w stanie
spoczynku.
/sposób powołania arbitrów, powołanie arbitra przez sąd, kwalifikacje arbitra, wyłączenie arbitra,
ustąpienie arbitra, odwołanie arbitra na wniosek strony, arbiter zastępczy, wynagrodzenie arbitra-
art.1171-1179kpc)

Z art. 1205kpc (skarga o uchylenie wyroku sądu polubownego) wynikają szerokie

uprawnienia stron, które mogą postanowid, iż postępowanie będzie dwu- lub trójinstancyjne.
Strony władne są uzgodnid zasady/tryb post. o ile przepisy kpc nie stanowią inaczej. W tych
wszystkich wypadkach, gdy strony tak nie postanowią, sąd polubowny zastosuje taki tryb, jaki uzna
za właściwy. Sąd polubowny nie jest związany przepisami kpc (z wyj. przepisów ius cogens)-walor.

Sąd polubowny posiada szeroko zakreślone uprawnienia dowodowe. Zgodnie z art.1191

kpc sąd polubowny może przeprowadzid dowód z:

- przesłuchania świadków
- dokumentów
- oględzin
- opinii biegłych ( w braku odmiennego uzgodnienia stron)
- a także inne konieczne dowody
(nie może jednak stosowad środków przymusu)!

Sąd polubowny może również zwrócid się o udzielenie pomocy prawnej do sądu paostwowego.

WYROK SĄDU POLUBOWNEGO

Należy preferowad sposób ugodowego rozwiązywania sporów przed sądami polubownymi.

Jeżeli dojdzie do zawarcia ugody- umarza się postępowanie.

Art.1196kpc- novum- sąd polubowny na wniosek strony może nadad ugodzie formę wyroku ( co
jest niedopuszczalne w postępowaniu rozpoznawczym przed sądami paostwowymi). Wyrok sądu
polubownego wydany na podstawie ugody stron powinien odpowiadad wymaganiom art.1197kpc i
zawierad stwierdzenie, że jest wyrokiem sądu polubownego. Wyrok taki ma takie same skutki jak
każdy inny wyrok sądu polubownego.

Ugoda stanowi substytut wyroku, ale nie jest to wyrok! Wyrok należy doręczyd obu stronom.

Wyrok sądu polubownego lub ugoda przed nim zawarta mają moc prawną na równi z wyrokiem
sądu lub ugodą zawartą przed sądem po ich uznaniu przez sąd albo po stwierdzeniu przez sąd ich
wykonalności. Przepisy o postępowaniu o uznanie i stwierdzenie wykonalności wyroku sądu
polubownego lub ugody przed nim zawartej regulują art.1212-1217 kpc

- uznanie zagranicznych orzeczeo sądowych-art.1145 kpc i nast.
- wykonanie zagranicznych orzeczeo-art.1150 i nast.

Przykład dot. zróżnicowania środków zaskarżenia:

 od postanowienia sądu okręgowego o uznaniu zagranicznych orzeczeo sądowych

przysługuje apelacja

 w przypadku uznania wyroku sądów polubownych ( wydanych za granicą, ale

wywołujących skutki prawne w Pl), po przeprowadzeniu rozprawy sąd orzeka w formie
postanowienia, które jest zaskarżalne w formie zażalenia.

Środki prawne od wyroku sądu polubownego:

1. Skarga o uchylenie wyroku- środek prawny o charakterze hybrydalnym ( łączy w sobie

element powództwa i środka zaskarżenia).

Art.1205§1-Wyrok sądu polubownego wydany w RP może zostad uchylony przez sąd wyłącznie
w postępowaniu wszczętym na skutek wniesienia skargi o jego uchylenie, zgodnie z poniższymi
przepisami. §2 Jeżeli strony ustaliły, że postępowanie przed sądem polubownym będzie
obejmowało więcej niż jedną instancję, przepis §1 dotyczy ostatecznego wyroku sądu
polubownego rozstrzygającego o żądaniach stron.

- podstawy wniesienia skargi wymienia enumeratywnie art. 1206 kpc

- termin do wniesienia skargi wynosi 3 m-ce ( liczony jest od dnia doręczenia wyroku), a gdy
strona wnosiła o uzupełnienie, sprostowanie bądź wykładnię- termin ten liczony jest od dnia
doręczenia przez sąd polubowny orzeczenia rozstrzygającego o tym wniosku( tzw. rektyfikacja
wyroków sądu polubownego)

POSTĘPOWANIE NAPRAWCZE

Od 1 października 2003 roku obowiązuje ustawa z dnia 28 lutego 2003 roku- Prawo

upadłościowe i naprawcze.

Jest to postępowanie pozasądowe, ponieważ prowadzi je sam przedsiębiorca pod

nadzorem sądu. Nadzór sądu obejmuje:

1. Kontrolę oświadczenia przedsiębiorcy o wszczęciu postępowania naprawczego
2. Ustanowienie nadzorcy sądowego dla przedsiębiorcy
3. Orzekanie o zatwierdzeniu lub odmowie zatwierdzenia układu

Postępowanie naprawcze stosuje się do przedsiębiorcy wpisanego do KRS (postępowanie

to nie ma zastosowania do przedsiębiorców będących osobami fizycznymi, podlegającymi wpisowi
do gminnej ewidencji działalności gospodarczej)
w wypadku zagrożenia niewypłacalnością ( a nie- niewypłacalnego!)- ustawodawca definiuje
pojęcie niewypłacalności w art. 492 ust.2 ustawy-

Przedsiębiorca jest zagrożony niewypłacalnością, jeżeli pomimo wykonywania swoich zobowiązao,
według rozsądnej oceny jego sytuacji ekonomicznej jest oczywistym, że w niedługim czasie stanie
się niewypłacalny

Jeżeli dochodzi do wszczęcia postępowania naprawczego, datą wszczęcia jest data

ogłoszenia oświadczenia w tym zakresie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym.

Na mocy art. 497 ust.1 ustawy zawiesza się spłatę zobowiązao, zawiesza się spłatę odsetek

należnych od przedsiębiorcy, następuje potrącenie wierzytelności na korzystnych warunkach
przewidzianych w art.49 ustawy, nie mogą byd wszczęte przeciwko przedsiębiorcy egzekucje (te
egzekucje, które zostały wszczęte ulegają z mocy prawa zawieszeniu) oraz postępowanie
zabezpieczające. Poza tym sąd może na wniosek przedsiębiorcy zmienid zarządzanie tymczasowe
(w stosunku do przedmiotów, które uległy już zajęciu).

01.12.2005

Wykład 8

Postępowanie przed komisjami pojednawczymi w sprawach z zakresu prawa pracy

Działalnośd komisji pojednawczych uregulowana jest w zasadzie przepisami zawartymi w Kodeksie
pracy – art. 242 i następne kp.

Postępowanie przed komisją ma charakter fakultatywny (nie jest obligatoryjne).
Fakultatywnośd tego postępowania polega na tym, że pracownik może dochodzid swoich roszczeo
wynikających ze stosunku pracy bezpośrednio na drodze sądowej – nie ma przymusu wyczerpania
postępowania pojednawczego.

Działalnośd komisji pojednawczej nie ma charakteru jurysdykcyjnego(nie wydaje ona żadnych
orzeczeo o skutkach prawnych stanu faktycznego uznanego za udowodniony) – ma ona charakter
pojednawczy, pełni funkcję mediacyjną pomiędzy pracodawcą a pracownikami.
Celem postępowania jest doprowadzenie do zawarcia ugody.

Komisję pojednawczą powołują wspólnie pracodawca i zakładowa organizacja związkowa, a jeżeli
u danego pracodawcy nie działa zakładowa organizacja związkowa – pracodawca, po uzyskaniu
pozytywnej opinii pracowników.

Komisja wszczyna postępowanie na wniosek pracownika zgłoszony na piśmie lub ustnie do
protokołu.

Komisja pojednawcza powinna dążyd, aby załatwienie sprawy w drodze ugody nastąpiło w
terminie 14 dni od dnia złożenia wniosku.

Ugodę zawartą przed komisją wpisuje się do protokołu posiedzenia zespołu. Protokół podpisują
strony i członkowie zespołu.

Niedopuszczalne jest zawarcie ugody, która byłaby sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia
społecznego.

Egzekucja rozstrzygnięcia zawartego w ugodzie zawartej przed komisją pojednawczą – droga od
ugody do tytułu wykonawczego:

wraz z uprawomocnieniem się ugody staje się ona tytułem egzekucyjnym

klauzulę wykonalności nadaje ugodzie sąd paostwowy

po nadaniu klauzuli wykonalności ugoda może byd – jako tytuł wykonawczy – podstawą
egzekucji

Jeżeli w wyniku postępowania przed komisją pojednawczą nie dojdzie do zawarcia ugody, komisja
na żądanie pracownika, zgłoszone w terminie 14 dni od dnia zakooczenia postępowania
pojednawczego, przekazuje niezwłocznie sprawę sądowi pracy.
Wniosek pracownika o polubowne załatwienie sprawy przez komisję pojednawczą zastępuje
pozew( ze wszystkimi tego konsekwencjami, zarówno materialnoprawnymi jak i procesowymi
związanymi z wniesieniem pozwu).
Pracownik zamiast złożenia tego żądania może też wnieśd pozew do sądu pracy na zasadach
ogólnych.

Ponadto pracownik może wystąpid do sądu pracy w terminie 30 dni od zawarcia ugody z żądaniem
uznania jej za bezskuteczną, jeżeli uważa, że ugoda narusza jego słuszny interes.

ŹRÓDŁA PRAWA POSTĘPOWANIA CYWILNEGO

1. Kodeks postępowania cywilnego z 17.11.1964 r.(obowiązuje od 01.01.1965 r.)

Systematyka kodeksu:

- tytuł wstępny (art.1 – 13) – przepisy mające znaczenie podstawowe dla wszystkich
rodzajów postępowao. Regulują zakres sądowego postępowania cywilnego, rozgraniczają
je od postępowao pozasądowych, wyrażają zasady naczelne postępowania cywilnego,
zawierają dyrektywy skierowane do sądu, regulują stosunek postępowania cywilnego do
postępowania karnego oraz stosunek procesu do innych rodzajów postępowania cywilnego

-

częśd I – postępowanie rozpoznawcze – częśd ta podzielona jest na 4 księgi:

1. proces
2. postępowanie nieprocesowe
3. sąd polubowny
4. postępowanie w razie zaginięcia lub zniszczenia akt

częśd II – postępowanie zabezpieczające

częśd III – postępowanie egzekucyjne

częśd IV – przepisy z zakresu międzynarodowego postępowania cywilnego

częśd V – sąd polubowny

2. Inne źródła – cały szereg ustaw i rozporządzeo:

ust. z 13.06.1967 r. o kosztach sądowych

ust. z ..................... o komornikach sądowych i egzekucji

ust. z 23.02.2003 r. - pr. upadłościowe i naprawcze

Ewolucja historyczna postępowania cywilnego

już w średniowieczu na gruncie prawa włosko – kanonicznego zaczęto używad terminu
processus iudiciarius dla określenia procesu cywilnego

do XIV w. w Polsce nie rozróżniano procesu cywilnego od procesu karnego – mówiono o
procesie sądowym(processus iudiciarius). Ingerencja sądu polegała tylko na wydaniu
wyroku, a jego wykonanie leżało już w gestii powoda w ramach samopomocy prawnej

należy przy tym zauważyd, że zróżnicowanie postępowania sądowego na cywilne i karne w
Europie Zachodniej nastąpiło nieco wcześniej, bo w XIII w. Różnicowanie to doprowadziło
najpierw do wyodrębnienia się samodzielnego procesu cywilnego, a następnie karnego.
Najpoźniej wykształciło się postępowanie administracyjne.

Statuty Kazimierza Wielkiego z XIV w. zawierały reguły dotyczące kwestii dowodowej

1506 r. – na polecenie króla, Jan Łaski sporządził Zbiór Prawa – zawarty w nim był osobny
dział processus iuris, a w nim zwyczaje procesowe na ziemi krakowskiej

1523 r. – Formula Processus – 111 artykułów, w tym 75 pierwszych było artykułami ściśle
procesowymi, a pozostałe zawierały wzory pism procesowych. Był to jedyny urzędowy
zbiór prawa procesowego obowiązujący do czasu rozbiorów ziem polskich( rozbiorowcy
wprowadzili własne przepisy prawa procesowego)

w XIX w. na terenie Królestwa Polskiego zaczął rozpowszechniad się termin „postępowanie
cywilne”, którego zakresem, oprócz procesu cywilnego, obejmowano również inne
postępowania, jak postępowanie sporne, egzekucyjne i zabezpieczające

w czasie zaborów obowiązywało prawo paostw zaborczych

1918 r. – w chwili odzyskania przez Polskę niepodległości mieliśmy do czynienia z tzw.
pluralizmem postępowania cywilnego:

1. na terenie byłego zaboru pruskiego obowiązywały przepisy niemieckiej ustawy o

postępowaniu cywilnym z 1877 r.( do chwili obecnej, po wielokrotnych
nowelizacjach, stanowi podstawowe źródło prawa procesowego w RFN), a w
zakresie postępowania nieprocesowego – ustawa o postępowaniu nieprocesowym
z 1898 r.

2. na terenie byłego zaboru rosyjskiego obowiązywały przepisy rosyjskiej ustawy o

postępowaniu cywilnym( UPC), opartej w dużej mierze na francuskiej ustawie o
postępowaniu cywilnym z 1806 r.

3. na terenie byłego zaboru austriackiego obowiązywały przepisy austriackiej ustawy

o postępowaniu cywilnym z 1895 r. i Normy Jurysdykcyjnej z tego samego roku,
traktującej o właściwości sadów( nadal, po wielu nowelizacjach, stanowią
podstawowe źródło prawa postępowania cywilnego w Austrii). W kwestii
postępowania nieprocesowego obowiązywał Patent Cesarski z 1845 r.

4. do 1922 na terenie Spiszu i Orawy obowiązywały przepisy prawa węgierskiego z

1911 r., a później przepisy prawa procesowego austriackiego

5. w Królestwie Polskim do 1875 r. obowiązywały przepisy francuskiego kodeksu

cywilnego, który wszedł w życie w 1809 r.

● 1919 r. – powołano komisję kodyfikacyjną pod przewodnictwem prof. Ksawerego Fierlicha z
UJ, a po jego śmierci Jan Jakub (Litałe’):

wynikiem prac był ukooczony 29.10.1930 r. projekt kpc obejmujący swoim
zakresem proces cywilny nazywany wówczas postępowaniem spornym

w 1932 r. przedstawiono projekt przepisów kpc obejmujących postępowanie
egzekucyjne oraz nastąpiło scalenie ich przez rozporządzenie prezydenta z
projektem z 1930 r.i wydano kpc z mocą obowiązującą od 01.01.1933 r.(mówi
się o kpc z 1932 r.)

był to akt normatywny nowoczesny jak na te czasy. Bazował na austriackich,
niemieckich i włoskich rozstrzygnięciach(zasada kontradyktoryjności i
dyspozycyjności), ale miał również wiele oryginalnych rozwiązao.
Przetłumaczony został na język niemiecki i włoski. Nie obejmował swoim

zakresem postępowania niespornego – przygotowano jego projekt w
późniejszym czasie, jednak wybuch II wojny światowej uniemożliwił jego
wprowadzenie do obowiązującego porządku prawnego.

1928 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych

1945 r. – kodeks postępowania niespornego( częśd ogólna, a na częśd szczególną złożył się
szereg ustaw i dekretów w sprawach szczegółowych)

20.07.1950 r. – dekrety o zmianie prawa o ustroju sądów powszechnych i kpc –
wprowadzono rozwiązania znane wcześniej prawu radzieckiemu( uznane wówczas za
rewolucyjne):

1. przejście z systemu III instancyjnego na II instancyjny przy trójstopniowej organizacji

sądownictwa(sądy powiatowe, wojewódzkie i SN)

2. rewizyjny system zaskarżania orzeczeo(zamiast apelacyjno – kasacyjnego)
3. rewizja nadzwyczajna, która funkcjonowała aż do kwietnia 1996 r.:

środek nadzoru pozajudykacyjnego, nieinstancyjnego

można ją było wnieśd w ciągu 6 miesięcy od dnia wydania prawomocnego
orzeczenia, jeżeli orzeczenie rażąco naruszało prawo; a w każdym czasie, –
jeżeli naruszało interes PRL

prawo do jej wniesienia przysługiwało tylko podmiotom zaufania
publicznego – minister sprawiedliwości, prokurator generalny, I prezes SN;
strony mogły wnieśd tylko podanie o założenie rewizji nadzwyczajnej

została zniesiona, bo ograniczała strony i naruszała ich prawa

4. udział ławników ludowych i prokuratora, który mógł wytoczyd powództwo w

praktycznie każdej sprawie cywilnej

5. zasada prawdy materialnej( rozwijająca aktywnośd sądu) – daleko idące

modyfikacje w katalogu zasad postępowania cywilnego( ograniczenie zasad
kontradyktoryjności i dyspozycyjności stron)

1953 r. – zniesiono przeciwstawnośd między postępowaniem spornym i niespornym

1955 r. – Ministerstwo Sprawiedliwości przygotowało projekt kpc – zlikwidowano
postępowanie nieprocesowe na wzór wschodnio – niemiecki uwzględniając specyfikę
spraw z tego zakresu w ramach postępowania odrębnego

1956 r. – powołano komisję kodyfikacyjną pod przewodnictwem prof. Z. Resicha, z
udziałem m. in. prof. Siedleckiego oraz przedstawicieli praktyki – w tym sędziego SN
Dobrzaoskiego

1. za podstawę prac przyjęto kpc z 1932 z uwzględnieniem ówczesnego reżimu

społecznego

2. wynikiem prac komisji było uchwalenie 17.11.1964 r. ustawy kpc, która weszła w

życie 01.01.1965 r.

3. oryginalnym polskim rozwiązaniem było włączenie w zakres regulacji postępowania

nieprocesowego

4. kpc obowiązywał przez 10 lat bez żadnych nowelizacji. W latach 70- tych i 80-tych

miały miejsce cząstkowe nowelizacje dotyczące drobnych kwestii

24.05.1989 r. – uchwalono ustawę o rozpatrywaniu spraw gospodarczych przez sądy, która
weszła w życie 01.10.1989 r. Oznaczało to kres arbitrażu paostwowego w sprawach
gospodarczych, – który powstał w Polsce w 1949 r. na wzór radziecki i służył rozstrzygaiu

sporów o prawa majątkowe pomiędzy podmiotami gospodarki uspołecznionej - i
przekazanie ich sądom gospodarczym

po przełomie ustrojowym – zmiany w ujęciu zasad naczelnych kpc - doszło do
wyeliminowania zasady ochrony własności społecznej

01.03.1996 r. – uchwalono reformę postępowania cywilnego sięgającą zasad naczelnych.
Reforma szła w kierunku ograniczenia aktywności sądów i zwiększenia zasad
kontradyktoryjności i dyspozycyjności. Pozbawiono sąd prawa wszczynania i prowadzenia
dochodzeo, wprowadzono system III instancyjny, kasacyjny system zaskarżania orzeczeo
oraz apelacje. Reforma weszła w życie 01.07.1996 r.

ustawa z 02.07.2004 r. o zmianie przepisów kpc i innych ustaw:

1. wyeliminowano środki prewencyjne realizujące zasadę prawdy materialnej.

Obecnie brak podstaw do wyodrębnienia zasady prawdy obiektywnej

2. wprowadzono system II instancyjny, kasacja przestała byd środkiem zaskarżenia
3. wprowadzono skargę kasacyjną
4. zmiany w postępowaniu zabezpieczającym – wyodrębniono te przepisy do części II

kpc, wprowadzono nowe sposoby zabezpieczania roszczeo niepieniężnych

5. uproszczono egzekucję z nieruchomości, rozbudowano regulację prawną, jeśli

chodzi o egzekucję przez zarząd przymusowy

28.07.2005 r. – ustawa o zmianie ustawy kpc oraz ustawa o zmianie koc oraz niektórych
innych ustaw – wprowadzono dwa nowe postępowania pozasądowe - mediacyjne i przed
sądami polubownymi zwanymi arbitrażowymi

ZAKRES OBOWIĄZYWANIA NORM PROCESOWYCH

Chodzi tutaj o trzy kwestie:

1. określenie zasięgu obowiązywania norm ze względu na osoby – chodzi tu o jurysdykcję

krajową(art.1097 i następne kpc) – brak definicji legalnej; określa zakres podmiotowy
obowiązywania norm postępowania cywilnego oraz również właściwośd sądów danego
paostwa do rozpoznawania spraw cywilnych z elementem międzynarodowym.

Pojęcie to jest charakterystyczna tylko dla mpc.

Jurysdykcja krajowa to bezwzględna przesłanka procesowa, której naruszenie – z mocy
art.1099 kpc – skutkuje nieważnością postępowania. Sąd każdorazowo musi zbadad
jurysdykcję krajową przy rozpatrywaniu sprawy cywilnej z elementem międzynarodowym.

Instytucja PERPETUATIO IURISDICTIONIS( utrwalenie się skutków jurysdykcji krajowej
sądów polskich; zasada ciągłości jurysdykcji krajowej sądów polskich) – zasada, zgodnie, z
którą jurysdykcja krajowa sądów polskich istniejąca w momencie wszczęcia postępowania
trwa nadal chodby jej podstawy odpadły w toku sprawy – art.1097 kpc

Od tej zasady przewidziane są 2 wyjątki:

art.1103 pkt 1 kpc, – jeżeli strona pozwana przebywa, zamieszkuje lub ma siedzibę
w Polsce w chwili doręczenia pozwu

art.1113 kpc, – jeżeli osoba, przeciwko której wszczęto sprawę, przestanie podlegad
sądom polskim w toku sprawy, postępowanie ulega umorzeniu z urzędu, ( gdy taka
osoba np. uzyskała status przedstawiciela dyplomatycznego)

Te wyjątki dotyczą jednak tylko procesu cywilnego i nie znajdują zastosowania do
postępowania nieprocesowego.

Czy stan sprawy w toku w sądzie zagranicznym stanowi przeszkodę dla wszczęcia
postępowania o to samo roszczenie pomiędzy tymi samymi stronami przed sadem
polskim?
Lis alibi pendes – przed wejściem w życie kpc była to kwestia sporna. Obecnie, zgodnie z
przepisem art.. 1098 kpc, sądom polskim przysługuje jurysdykcja niezależnie od tego czy w
tej samej sprawie cywilnej toczy się już postępowanie przed sądem zagranicznym.

Ale należy jednocześnie pamiętad o obowiązującej w zakresie międzynarodowego
postępowania cywilnego zasadzie priorytetu umowy międzynarodowej(art.1096 kpc).
Zasada ta znajduje realne zastosowanie w omawianej kwestii, gdyż Polska jest stroną
konwencji z 16.09.1988 r. z Lugano o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeo w sprawach
cywilnych i handlowych. Jest to konwencja wielostronna.

Ta konwencja lugaoska uregulowała odmiennie niż kpc stan sprawy w toku(zob. ar. 21
konwencji). Jeżeli przed sądami różnych umawiających się paostw zawisło postępowanie o
to samo roszczenie pomiędzy tymi samymi stronami, to sąd, przed którym wytoczono to
powództwo, później z urzędu zawiesza postępowanie do czasu stwierdzenia jurysdykcji
sądu, przed którym najpierw wytoczono powództwo. Jeżeli zostanie stwierdzona
jurysdykcja sądu, przed którym wszczęcie postępowania nastąpiło wcześniej – ten drugi sąd
stwierdza brak swojej jurysdykcji.

2. określenie zasięgu obowiązywania norm ze względu na terytorium – obowiązuje zasada

terytorialności – trzeba stosowad te przepisy prawa procesowego, które obowiązują w
siedzibie sądu orzekającego – lex fori procesualis

Od tej zasady obowiązuje wyjątek – art. 1132 kpc – nie narusza zasady lex fori procesualis
sąd polski, który na prośbę sądu lub innego organu paostwa obcego zastosuje przy
wykonaniu wniosku inna formę od przewidzianej przez prawo polskie, jeżeli ta forma
czynności nie jest zakazana przez prawo polskie ani sprzeczna z podstawowymi zasadami
porządku prawnego RP.

3. określenie zasięgu obowiązywania norm ze względu na czas – stosunek nowych przepisów

prawa procesowego do dotychczas obowiązujących określony jest w przepisach
intertemporalnych – zwanych międzyczasowymi – zawartych w przepisach
wprowadzających kpc czy inne zasady procesowe.

Funkcjonują 3 systemy regulacji prawnej:

oparty na zasadzie jedności; jednolitości postępowania – wszystkie postępowania
cywilne, które zostały wszczęte na podstawie przepisów obowiązujących w chwili
wszczęcia tych postępowao toczą się nadal na podstawie tych przepisów
dotychczasowych.

System ten został przyjęty na gruncie przepisów kpc z lat 1930-1932.
Jego wadą jest to, że utrzymuje dualizm prawa procesowego.
Był stosowany, gdy występowało długie vacatio legis.
Stosowanie starych przepisów prawa przeciągało się w czasie, więc w 1938 r.
zrezygnowano ze stosowania tej zasady.

oparty na zasadzie stadiów postępowania – z chwilą przejścia sprawy do nowej
instancji postępowanie cywilne toczy się wg nowych przepisów prawa
procesowego.

Do momentu ukooczenia postępowania cywilnego w danej instancji – wg przepisów
dotychczasowych, z chwilą przejścia do nowej instancji – nowe przepisy.

oparty na zasadzie czynności procesowej – nowe przepisy prawa procesowego
wchodzą w życie z dniem ogłoszenia i mają zastosowanie do wszystkich toczących
się postępowao.

Zasadę tą stosuje się, gdy zmiany w prawie mają charakter rewolucyjny.

Wykład 9

08.12.05r.

DROGA SĄDOWA

DROGA SĄDOWA - jest to kompetencja sądów powszechnych i SN do rozpoznawania spraw
cywilnych. Taka definicja wynika z art. 2 § 1 kpc, którego przepis stanowi, że „ do rozpoznawania
spraw cywilnych powołane są sądy powszechne, o ile sprawy te nie należą do właściwości sądów
szczególnych oraz SN”

Z powyższego wynika domniemanie drogi sądowej w sprawach cywilnych.. Jednakże
domniemanie to może dotyczyd tylko spraw cywilnych w znaczeniu materialnym (art. 1 kpc), tj.
takich, które wynikają ze stosunków cywilnych opartych na zasadzie równorzędności i najczęściej
ekwiwalentności świadczeo chyba, że następuje wyłączenie takiej sprawy z drogi sądowej i
przekazanie jej( na mocy przepisów szczególnych) do właściwości organów administracji
paostwowej (art. 2 § 3 kpc). Nie oznacza to jednak, że sprawy cywilne w znaczeniu formalnym w
ogóle nie mogą byd rozpoznawane w postępowaniu sądowym, gdyż na mocy przepisów
szczególnych mogą byd przekazane do rozpoznania przez sądy powszechne i SN ( bo w art. 1 obok
spraw cywilnych znaczeniu materialnym ustawodawca wymienia inne sprawy, do których mocy
przepisów szczególnych stosuje się przepisy kpc).

Czym jest droga sądowa?
Droga sądowa jest bezwzględną (jej naruszenie skutkuje nieważnością postępowania) i dodatnią
przesłanką procesową (od której zależy dopuszczalnośd drogi sądowej) badaną przez sąd z urzędu.
Jeżeli sąd stwierdzi niedopuszczalnośd drogi sądowej- od momentu wszczęcia postęp- pierwotny
brak drogi sądowej – wyda postanowienie o odrzuceniu pozwu (art. 199 § 1 pkt 1 kpc – skutki
braku dopuszczalności drogi sądowej). Jest to postanowienie kooczące postępowanie w sprawie i
w zw. z tym, że zamyka drogę do wydania wyroku, służy na nie zażalenie (art. 394 § 1 kpc).
Na tym tle może dochodzid do sporów kompetencyjnych między sądami a organami adm. Pao..
Spór taki może mied dwojaki charakter:
-pozytywny- gdy sąd i org. adm. uznają się za właściwe do rozpoznania sprawy
-negatywny- gdy ani sąd, ani org. adm. Nie uznają się za właściwe do rozpoznania sprawy.

Art. 199

. Sąd nie może odrzucid pozwu z tego powodu, że do rozpoznania sprawy właściwy jest

organ administracji publicznej lub sąd administracyjny, jeżeli organ administracji publicznej lub sąd
administracyjny uznały się w tej sprawie za niewłaściwe.

Następczy brak drogi sądowej – po wniesieniu pozwu- kwestia teoretyczna-umorzenie
postępowania.
Naruszenie przepisów o drodze sądowej skutkuje nieważnością postępowania, gdy ustawodawca
łączy ten skutek z nieważnością- wymieniona w art. 379 i 1099 kpc.

Art. 379. Nieważnośd postępowania zachodzi:

1) jeżeli droga sądowa była niedopuszczalna,
2) jeżeli strona nie miała zdolności sądowej lub procesowej, organu powołanego do jej

reprezentowania lub przedstawiciela ustawowego, albo gdy pełnomocnik strony nie był
należycie umocowany,

3) jeżeli o to samo roszczenie między tymi samymi stronami toczy się sprawa wcześniej wszczęta

albo jeżeli sprawa taka została już prawomocnie osądzona,

4) jeżeli skład sądu orzekającego był sprzeczny z przepisami prawa albo jeżeli w rozpoznaniu

sprawy brał udział sędzia wyłączony z mocy ustawy,

5) jeżeli strona została pozbawiona możności obrony swych praw,
6) jeżeli sąd rejonowy orzekł w sprawie, w której sąd wojewódzki jest właściwy bez względu na

wartośd przedmiotu sporu

Art. 1099. Brak jurysdykcji krajowej stanowi przyczynę nieważności, którą sąd bierze pod rozwagę
z urzędu w każdym stanie sprawy. W razie stwierdzenia braku jurysdykcji krajowej sąd odrzuca
pozew lub wniosek.

Względna niedopuszczalnośd drogi sądowej :
– tzw. przemiennośd drogi sądowej- art. 242 KP – gdy ustawodawca przyjmuje koncepcje
alternatywnego sposobu dochodzenia roszczeo np. gdy prowadzone jest postępowanie przed
komisją pojednawczą- wtedy do momentu zakooczenia tego postęp.droga sądowa jest wyłączona;
– może wynikad z przepisu szczególnego nakładającego obowiązek np. uprzedniego wyczerpania
postępowania reklamacyjnego zanim wystąpi się na drogę sądową- m. in. przy dochodzeniu
roszczeo z umowy przewozu-przeciwko przewoźnikowi – Ustawa z 27 X 1990r. powstałych
łączności; roszczeo powstałych z zw. ze świadczeniem usług telekomunikacyjnych.

TRYB POSTĘPOWANIA CYWILNEGO

Postępowanie rozpoznawcze składa się z dwóch trybów:

1) trybu procesu cywilnego
2) trybu postępowania nieprocesowego

Art. 13. § 1 Sąd rozpoznaje sprawy w procesie, chyba że ustawa stanowi inaczej. W wypadkach
przewidzianych w ustawie sąd rozpoznaje sprawy według przepisów o postępowaniach odrębnych.

§ 2. Przepisy o procesie stosuje się odpowiednio do innych rodzajów postępowao

unormowanych w niniejszym kodeksie, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.
Obowiązkiem przewodniczącego jest zbadanie czy sprawa powinna byd prowadzona w trybie
procesu czy nie. Wydaje on w tej kwestii zarządzenie.

Art. 201. § 1. Przewodniczący bada, w jakim trybie sprawa powinna byd rozpoznana oraz czy
podlega rozpoznaniu według przepisów o postępowaniu odrębnym, i wydaje odpowiednie
zarządzenia. W wypadkach przewidzianych w ustawie przewodniczący wyznacza posiedzenie
niejawne w celu wydania nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym.

§ 2. Jeżeli sprawę wszczęto lub prowadzono w trybie niewłaściwym, sąd rozpozna ją w trybie

właściwym lub przekaże właściwemu sądowi do rozpoznania w takim trybie. W wypadku
przekazania stosuje się odpowiednio przepisy § 2 i 3 artykułu poprzedzającego. Każda jednak
strona może żądad powtórzenia czynności sądu dokonanych bez jej udziału.

Tryby dzielą się na :
- zwykłe – przewidziane dla większości spraw cywilnych- art. 13 kpc – domniemanie trybu
zwykłego

- odrębne – mają co do zas. charakter obligatoryjny, o charakterze fakultatywnym możemy mówid
jedynie w przypadku postęp. nakazowego i to tylko w sensie, że wszczęcie i prowadzenie postęp.
nakazowego uzależnione jest od pisemnego wniosku powoda zgłoszonego w pozwie art. 484¹ § 2
kpc.

Gdy sprawa wszczęta / prowadzona w trybie niewłaściwym, to obowiązkiem sądu jest rozpoznanie
tej sprawy w trybie dla niej właściwym (art. 201 kpc) jest to względna przesłanka procesowa (tzw.
inne uchybienie procesowe – może mied ewentualnie wpływ na rozstrzygnięcie, ale nie powoduje
nieważności postępowania) brana przez sąd pod uwagę z urzędu.

Art. 13. § 1. Sąd rozpoznaje sprawy w procesie, chyba, że ustawa stanowi inaczej. W wypadkach
przewidzianych w ustawie sąd rozpoznaje sprawy według przepisów o postępowaniach odrębnych.
§ 2. Przepisy o procesie stosuje się odpowiednio do innych rodzajów postępowao unormowanych
w niniejszym kodeksie, chyba, że przepisy szczególne stanowią inaczej.

Postępowania odrębne mają, co do zasady charakter obligatoryjny. O charakterze fakultatywnym
możemy mówid jedynie w przypadku postępowania nakazowego i to tylko w tym sensie, że
wszczęcie i prowadzenie post. nakazowego uzależnione jest od pisemnego wniosku powoda
zgłoszonego w pozwie ( art. 484

kpc)

STOSUNEK POST. CYWILNEGO DO POST. KARNEGO

Między KPC a KPK mogą istnied określone związki faktyczne i prawne. Ten sam lub podobny stan
faktyczny może uzasadniad wszczęcie postępowania karnego i pociągnięcie sprawcy do
odpowiedzialności karnej jak i stwarzad potrzebę wszczęcia post. cywilnego z powodu popełnienia
przez sprawcę czynu niedozwolonego-, gdy wchodzi w grę odpowiedzialnośd odszkodowawcza.

Dochodzenie roszczeo majątkowych wynikających z przestępstwa

Art. 12. Roszczenia majątkowe wynikające z przestępstwa mogą byd dochodzone w postępowaniu
cywilnym albo w wypadkach w ustawie przewidzianych w postępowaniu karnym.
-alternatywny sposób dochodzenia roszczeo majątkowych

Roszczenia majątkowe wynikające z przestępstwa mogą byd dochodzone na warunkach
określonych w kpk w ramach procesu adhezyjnego-roszczenia mogą byd dochodzone tylko przez
pokrzywdzonego i mogą byd to tylko roszczenia majątkowe wynikające bezpośrednio z
przestępstwa.
Natomiast roszczenia majątkowe, które pośrednio wynikają z przestępstwa, mogą byd dochodzone
jedynie w postępowaniu cywilnym, co wynika z rozumowania a contrario z przepisów KPK.
Powództwo adhezyjne należy zgłosid do momentu otwarcia przewodu sądowego, tj. do odczytania
aktu oskarżenia.

Relacje między postępowaniem cywilnym a postępowaniem karnym

3 modelowe sytuacje:

1. gdy zakooczyło się prawomocnym orzeczeniem post. karne, a cywilne jeszcze się toczy
2. gdy oba postępowania toczą się równolegle
3. gdy zakooczyło się już prawomocnym orzeczeniem post. cywilne, a karne jeszcze się toczy

ad. 1 Zakooczyło się prawomocnym orzeczeniem post. karne a cywilne jeszcze się toczy

Art. 11. Ustalenia wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego co do
popełnienia przestępstwa wiążą sąd w postępowaniu cywilnym. Jednakże osoba, która nie była
oskarżona, może powoływad się w postępowaniu cywilnym na wszelkie okoliczności wyłączające
lub ograniczające jej odpowiedzialnośd cywilną.
(jest to przepis o charakterze wyjątkowym, stanowi bowiem wyłom w zasadzie swobodnej oceny
dowodów)
Art. 233. § 1. Sąd ocenia wiarygodnośd i moc dowodów według własnego przekonania, na
podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału.
§ 2. Sąd oceni na tej samej podstawie, jakie znaczenie nadad odmowie przedstawienia przez stronę
dowodu lub przeszkodom stawianym przez nią w jego przeprowadzeniu wbrew postanowieniu
sądu.

Z tego wniosek, że sądu cywilnego nie wiąże wyrok uniewinniający, ani też wyrok o jakimkolwiek
umorzeniu post. karnego. Wiąże tylko prawomocny wyrok skazujący i to tylko co do faktu
popełnienia przestępstwa, a także- w drodze wykładni SN- wyrok o odstąpieniu od wymierzenia
kary.
Sąd cywilny jest tez związany wysokością szkody ustalona przez sąd w postępowaniu karnym, jeżeli
ta wysokośd wchodzi do znamion przedmiotowych przestępstwa.

Osoba, która nie była oskarżona może powoływad się na wszelkie okoliczności wyłączające lub
ograniczające jej odpowiedzialnośd ( art. 11 zd.2).To zagadnienie jest dyskusyjne.
Czy obrona tej osoby może pójśd tak daleko, ze zakwestionuje ona w ogóle fakt popełnienia
przestępstwa? NIE, bo gdyby mogła, to niewykluczone, że na potrzeby post. cywilnego przyjęto by,
że nie popełniono przestępstwa, co pozostawałoby w rażącej kolizji z orzeczeniem skazującym
sądu karnego.

Ad.2 Oba postępowania toczą się równolegle
Wchodzi tu w grę fakultatywne zawieszenie postępowania cywilnego na podst. art. 177§ 1pkt. 4
kpc-jeżeli ujawni się czyn, którego ustalenie w drodze karnej lub dyscyplinarnej mogłoby wywrzed
wpływ na rozstrzygnięcie sprawy cywilnej;
Sąd decyduje o zawieszeniu w formie postanowienia.

Ad. 3 Zakooczyło się prawomocnym orzeczeniem post. cywilne a karne jeszcze się toczy
Problem określenia mocy wiążącej- prejudycjalności orzeczenia sądu cywilnego. Takie
prawomocne orzeczenie wiąże nie tylko sąd ale wiąże również inne sądy i organy paostwowe oraz
ograny administracji publicznej.
Art. 365. § 1. Orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również
inne sądy oraz inne organy paostwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie
przewidzianych także inne osoby.
§ 2. Kodeks postępowania karnego określa, w jakim zakresie orzeczenia sądu cywilnego nie wiążą
sądu w postępowaniu karnym.
Art. 8 KPK w sposób pozytywny przesądzono moc wiążącą niektórych orzeczeo sądu cywilnego,
wiążących sądy karne. ( sąd karny związany jest orzeczeniami konstytutywnymi sądu cywilnego,-
rozstrzygnięciami kształtującymi prawo lub stosunek prawny)

STOSUNEK POST. CYWILNEGO DO POST. ADMINISTRACYJNEGO

Podobnie jak w przypadku relacji post. cywilnego do post. karnego między post. cywilnym i post.
administracyjnym mogą istnied związki zarówno natury prawnej jak i faktycznej.
Podobnie i tu występują 3 modelowe sytuacje:

1. gdy zakooczyło się prawomocnym orzeczeniem post. administracyjne, a cywilne jeszcze się
toczy
2. gdy oba postępowania toczą się równolegle
3. gdy zakooczyło się już prawomocnym orzeczeniem post. cywilne, a administracyjne jeszcze
się toczy

Ad. 1. Zakooczyło się już post. administracyjne, a cywilne jeszcze się toczy.

Podstawowe pytanie w tej mierze to czy sądy cywilne są związane z decyzjami organów
administracji publicznej? W doktrynie nie ma jednoznacznego stanowiska w tej kwestii – jest ona
przedmiotem sporu, gdyż brak konkretnego przepisu o mocy wiążącej decyzji administracyjnych
dla sądów cywilnych, jak to ma miejsce w przypadku regulacji dotyczącej roli wyroku skazującego
w post. cywilnym.
Poglądy doktrynalne są, jak już wspomniano, różne – ale oczywiście nie wiążące. Natomiast w
judykaturze SN przeważa stanowisko, że sądy cywilne winny respektowad decyzje administracyjne,
gdyż same nie są uprawnione do rozpatrywania tego typu spraw, a tym bardziej do podważania
zapadłych w nich rozstrzygnięd.

Sądy nie są związane natomiast ustaleniami stanu faktycznego, na podstawie których wydano
konkretną decyzję.

Co do zaświadczeo wydanych prze powołany do tego organ w przepisanej formie i w ramach
kompetencji tego organu adm. publ. (będących w związku z tymi dokumentami urzędowymi),
istnieją dwa domniemania:

domniemanie zgodności treści zaświadczenia z rzeczywistym stanem rzeczy

domniemanie pochodzenia zaświadczenia organu, który je wydał.

Art. 244 kpc.
§ 1. Dokumenty urzędowe, sporządzone w przepisanej formie przez powołane do tego organy
władzy publicznej i inne organy paostwowe w zakresie ich działania, stanowią dowód tego, co
zostało w nich urzędowo zaświadczone.
§ 2. Przepis § 1 stosuję się odpowiednio do dokumentów urzędowych sporządzonych przez
organizacje zawodowe, samorządowe, spółdzielcze i inne organizacje społeczne w zakresie
zleconych im przez ustawę spraw dziedziny administracji publicznej.
(Art. 244 w brzmieniu ustalonym ustawą: Dz.U. z 2004 r.Nr 172, poz 1804)

Każdy dokument, który nie jest dokumentem urzędowym jest dokumentem prywatnym – korzysta
on tylko z jednego domniemania.

Art. 233 (zasada swobodnej oceny dowodów)
§ 1. Sąd ocenia wiarygodnośd i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie
wszechstronnego rozważenia zebranego materiału.

§ 2. Sąd oceni na tej samej podstawie, jakie znaczenia nadad odmowie przedstawienia przez stronę
dowodu lub przeszkodom stawianym przez nią w jego przeprowadzeniu wbrew postanowieniu
sądu.

Opinia organu administracyjnego wchodzi na ogólnych zasadach do materiałów sprawy, przy czym
nie jest ona wiążąca (podlega swobodnej ocenie dowodów taj jak inne zgromadzone w sprawie
materiały dowodowe). Należy jednak zwrócid uwagę na jeden szczególny przypadek, a mianowicie
sąd w międzynarodowym post. cywilnym zwraca się do organu administracji publicznej (a
dokładniej do Ministra Sprawiedliwości) o udostępnienie tekstu prawa obcego i wyjaśnienie obcej
praktyki sądowej, a także kwestii stwierdzenia stosowania wzajemności przez paostwo obce. W tej
kwestii sąd może także zasięgnąd opinii biegłego (art. 1143 kpc).
W tym wypadku jednak również nie jest związany tym, co dostanie od Ministra Sprawiedliwości.
Poza wszystkim w takim wypadku Minister Sprawiedliwości nie sporządza żadnej opinii.

Ad. 2. Oba postępowanie toczą się równolegle.

Na mocy art. 177 § 1 pkt 3 kpc sąd może zawiesid post. cywilne do momentu wydania decyzji przez
organ administracyjny, o ile decyzja ta ma istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia post. cywilnego
(decyzja o charakterze prejudycjalnym).

Ad. 3. Zakooczyło się już prawomocnym orzeczeniem post. cywilne, a administracyjne jeszcze się
toczy.

Organy administracyjne związane są prawomocnymi orzeczeniami sądu (art. 365 § 1 kpc).

Art. 365 § 1. Orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne
sądy oraz inne organy paostwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie
przewidzianych także inne osoby.

Jest to przypadek tzw. prawomocności rozszerzonej.

Wykład 10

15.12.2005

NACZELNE ZASADY POSTĘPOWANIA CYWILNEGO

W 1801 roku po raz pierwszy wyróżniono zasady postępowania cywilnego, miało to miejsce na
gruncie prawa niemieckiego. Sformułowano wtedy zasadę kontradyktoryjności i zasadę śledczości(
inkwizycyjności) jako najwyższe reguły postępowania cywilnego. Następnie wyróżniono zasadę
dyspozycyjności i zasadę oficjalności. (nazwiska:??? Geuer, Zaharie)
W Polsce rozwój naczelnych zasad procesu polskiego przypadł na okres międzywojenny.

KRYTERIA WYODRĘBNIENIA NACZELNYCH ZASAD POSTĘP.CYWILNEGO

1.zasada taka powinna zakładad pewne podstawowe założenia, idee dla tego typu postępowania

2. zasada taka powinna wynikad z obowiązujących norm prawa cywilnego, czyli mied charakter
normatywny. Zasady mogą wynikad z przepisów prawa w sposób bezpośredni albo pośrednio z
całokształtu regulacji
3.zasdy naczelne musza się odnosid do całokształtu post. cywilnego, do wszystkich rodzajów post.
cywilnego, nie może odnosid się np. tylko do poszczególnych rodzajów postępowania, jednak ich
natężenie w poszczególnych rodzajach post. może byd niejednolite.
4.zasady powinny określad sposoby realizacji celów i funkcji post. cywilnego-ukierunkowują całą
działalnośd procesową sądu i innych organów paostwowych i społecznych oraz stron i uczestników
postępowania na najlepszą realizację zadao wymiaru sprawiedliwości w sprawach cywilnych.

Te 4 kryteria przyjęto jako podstawę typologicznego wyodrębnienia zasad naczelnych.

KATALOG NACZELNYCH ZASAD POST.CYWILNEGO

1. ZASADA KONTRADYKTORYJNOŚCI
2. ZASADA DYSPOZYCYJNOŚCI
3. ZASADA RÓWNOŚCI STRON ORAZ UCZESTNIKÓW POSTĘPOWANIA
4. ZASADA USTNOŚCI
5. ZASADA BEZPOSREDNIOŚCI

W katalogu tym nie znalazły się zasady niezawisłości sędziowskiej, trójinstancyjności, udziału
obywateli w wymiarze sprawiedliwości, praworządności oraz sądowego wymiaru sprawiedliwości,
gdyż są to zasady charakterystyczne dla całego systemu prawa. Nie ma w tym katalogu także zasady
swobodnej oceny dowodów i zasady wzajemności, a także zasad odnoszących się do przedmiotu i
czasu orzekania, gdyż dotyczą one tylko poszczególnych stadiów postępowania.

* zasada prawdy obiektywnej( materialnej) - nie ma na nią miejsca po zmianach z lutego 2005,
zwiększono spornośd, zmieniono sposób rozstrzygania sporu, dochodzenia do celu, zwiększyło się za
to znaczenie innych zasad.
Prawda obiektywna-takie sformułowanie pojawiło się w okresie międzywojennym, po 1950
zmieniono je na "prawdę materialną". W kpc operowano znowu pojęciem prawdy obiektywnej. Po
przełomie ustrojowym pojawił się problem-jeżeli obiektywna to trzeba założyd, że istnieje też prawda
nieobiektywna.
Prawda formalna-to stan wykazany w orzeczeniu sądowym na podstawie materiału dowodowego
danej sprawy cywilnej
Jeżeli to orzeczenie odpowiada rzeczywistemu stanowi rzeczy to mamy do czynienia z prawda
materialna. (bogaty system odwoławczy służył realizacji zasady prawdy materialnej)
Art. 3. Strony i uczestnicy postępowania obowiązani są dawad wyjaśnienia co do okoliczności sprawy
zgodnie z prawdą i bez zatajania czegokolwiek oraz przedstawiad dowody.

Po zmianach z lutego 2005 wśród zasad naczelnych prof. nie widzi zasady prawdy obiektywnej!!!

ZASADA KONTRADYKTORYJNOŚCI

Po przełomie z 1989 roku zwiększono aktywnośd stron w procesie cywilnym, jednocześnie
ograniczając aktywnośd sadu ( od tego momentu sąd nie mógł już prowadzid z urzędu dochodzenia w
celu wykrycia dowodów)
W postępowaniach odrębnych nadal jednak mamy do czynienia z większa aktywnością sądu-

Art. 477

. Jeżeli pracownik dokonał wyboru jednego z przysługujących mu alternatywnie roszczeo,

a zgłoszone roszczenie okaże się nieuzasadnione, sąd może z urzędu uwzględnid inne roszczenie
alternatywne.
-w sprawach z zakresu prawa pracy sąd prowadzi postępowanie z urzędu, jeśli strona w pozwie
wystarczająco nie wyjaśniła okoliczności sprawy. Podobnie w przypadku spraw wynikających ze
stosunku między małżonkami albo rodzicami i dziedmi.

Dwa aspekty zasady kontradyktoryjności

-forma prowadzenia postępowania- proces prowadzony jest w formie sporu o prawo
(przeciwstawnośd stron) jest to wyraz zasady sporności postępowania. Należy pamiętad, że w
postępowaniu nieprocesowym nie ma sporu o prawo, więc zasada tanie jest już taka silna.
Ale nie oznacza to, że zasada kontradyktoryjności w ogóle nie pojawia się w post. nieprocesowym,
gdyż brak sporu jest założeniem zasadniczym, natomiast mimo to może wyjątkowo wystąpid- np. w
post. działowym, o zniesienie współwłasności.

-ciężar dowodu-ciężar poszukiwania, zbierania i przedstawienia materiału dowodowego ciąży na
stronie. Gdyby ciężar ten spoczywał na sądzie- mielibyśmy do czynienia z zasada inkwizycyjności\
śledczości.Tak tez było do 1989 roku ( występowało wtedy połączenie zasady kontradyktoryjności z
zasadą śledczości poprzez uregulowanie postępowania jako współdziałanie stron i sadu z przewagą
aktywności sądu z urzędu)
onus probandi (ciężar dowodu) spoczywa na stronach →

Art. 3. Strony i uczestnicy postępowania obowiązani są dawad wyjaśnienia co do okoliczności
sprawy zgodnie z prawdą i bez zatajania czegokolwiek oraz przedstawiad dowody.

Postępowanie cywilne służy normom prawa prywatnego i jest to powód wzrostu znaczenia
kontradyktoryjności.
Strony i uczestnicy postępowania na podstawie art.232 kpc zobowiązani są przedstawiad dowody-
fakty, z których wywodzą skutki prawne. Zasadniczą siłą napędową na odcinku DOWODY są strony
i uczestnicy postępowania, sąd jednak może przeprowadzid dowód nie wskazany przez strony. Ma
to jednak charakter wyjątkowy i dotyczyd może tylko wybranych dowodów. W postępowaniu
nieprocesowym pojawiają się pewne elementy działania sądu z urzędu.

Art. 232. Strony są obowiązane wskazywad dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą
skutki prawne. Sąd może dopuścid dowód nie wskazany przez stronę.

ZASADA DYSPOZYCYJNOŚCI

Inaczej też zwana zasadą rozporządzalności. Jest przeciwstawnością zasady oficjalności, która
przejawia się tym, że nie do stron lecz do sądu należy dysponowanie czynnościami procesowymi (
przykładem byłaby możliwośd wszczęcia postępowania z urzędu albo dopuszczenie dowodu z
urzędu). Przy zaistnieniu tej zasady udział stron jest marginalny.
Zasada dyspozycyjności sprowadza się do odpowiedzi na pytanie- kto jest władny dysponowad
przedmiotem procesu, kto jest władny dysponowad poszczególnymi czynnościami prawnymi? Otóż
w procesie cywilnym dysponentem procesu jest strona, a mówiąc konkretnie powód.

Zasada dyspozycyjności jest odpowiednikiem zasady występującej w prawie materialnym, a
mianowicie zasady autonomii woli stron.

Możemy się spotkad z dwoma przejawami rozporządzalności(w ramach tej zasady z jednej strony
rozporządzalnośd roszczeo, a z drugiej rozporządzalnośd czynnością procesową)

-rozporządzalnośd formalna-dotyczy możności dokonywania poszczególnych czynności
procesowych (wnoszenie środków zaskarżenia)

-rozporządzalnośd materialna-dotyczy możności rozporządzania przedmiotem procesu,
roszczeniami/prawami dochodzonymi w postępowaniu cywilnym. (zrzeczenie się roszczenia,
ugoda sądowa, ograniczenie roszczenia)

Na odcinku wszczęcia działanie tej zasady polega na tym, że wszczęcie procesu polega na
wytoczeniu powództwa, nikt nie może do tego zmusid, nie może też sąd tego zabronid. Obejmuje
to zarówno decyzję co do samego wszczęcia ( czy wszcząd), jak i moment kiedy to nastąpi ( kiedy
wytoczyd powództwo). Stąd też sformułowanie , że to powód jest dysponentem procesu, gdyż to
do niego należy inicjowanie procesu-tylko poprzez wytoczenie powództwa można wszcząd proces
cywilny!!! Nigdy z urzędu!!!
Takie osoby jak prokurator, RPO i inne podmioty są uprawnieni do wszczęcia procesu, ale nie są
podmiotami stosunku cywilnoprawnego, działają w ochronie cudzych praw podmiotowych.

Art. 7. Prokurator może żądad wszczęcia postępowania w każdej sprawie, jak również wziąd udział
w każdym toczącym się już postępowaniu, jeżeli według jego oceny wymaga tego ochrona
praworządności, praw obywateli lub interesu społecznego. W sprawach niemajątkowych z zakresu
prawa rodzinnego prokurator może wytaczad powództwa tylko w wypadkach wskazanych w
ustawie.
Art. 8. Organizacje społeczne, których zadanie statutowe nie polega na prowadzeniu działalności
gospodarczej, mogą w wypadkach przewidzianych w ustawie dla ochrony praw obywateli
spowodowad wszczęcie postępowania, jak również brad udział w toczącym się postępowaniu.

Na odcinku przebiegu procesu strona może zrzec się roszczenia, może cofnąd pozew, może
ograniczyd roszczenie, a także zawrzed ugodę, czyli dwustronny akt dyspozycji prawnej.

Art. 203. § 1. Pozew może byd cofnięty bez zezwolenia pozwanego aż do rozpoczęcia rozprawy, a
jeżeli z cofnięciem połączone jest zrzeczenie się roszczenia - aż do wydania wyroku.
§ 2. Pozew cofnięty nie wywołuje żadnych skutków, jakie ustawa wiąże z wytoczeniem powództwa.
Na żądanie pozwanego powód zwraca mu koszty, jeżeli sąd już przedtem nie orzekł prawomocnie o
obowiązku ich uiszczenia przez pozwanego.
§ 3. W razie cofnięcia pozwu poza rozprawą przewodniczący odwołuje wyznaczoną rozprawę i o
cofnięciu zawiadamia pozwanego, który może w terminie dwutygodniowym złożyd sądowi wniosek
o przyznanie kosztów. Gdy skutecznośd cofnięcia pozwu zależy od zgody pozwanego, niezłożenie
przez niego oświadczenia w tym przedmiocie w powyższym terminie uważa się za wyrażenie zgody.
§ 4. Sąd może uznad za niedopuszczalne cofnięcie pozwu, zrzeczenie się lub ograniczenie
roszczenia tylko wtedy, gdy okoliczności sprawy wskazują, że wymienione czynności są sprzeczne z
prawem lub zasadami współżycia społecznego albo zmierzają do obejścia prawa.

Artykuł ten ma też zastosowanie do ugody zawieranej między stronami-może byd uznana za
niedopuszczalną, gdy okoliczności sprawy będą na to wskazywały.

Jeżeli chodzi o modyfikację aktów rozporządzalności to znajdziemy ją w kpc w przepisach post. w
sprawach gospodarczych →
Art. 479

. § 1.Sąd może uznad za niedopuszczalne cofnięcie pozwu, zrzeczenie się lub ograniczenie

roszczenia tylko wtedy, gdy okoliczności sprawy wskazują, że wymienione czynności są wynikiem
niedozwolonych praktyk monopolistycznych lub ograniczających samodzielnośd przedsiębiorców,
albo gdy wymaga tego ochrona produkcji należytej jakości.
§ 2.

(310)

Sąd uzna ugodę zawartą przez strony za niedopuszczalną tylko wtedy, gdy jej treśd jest

niezgodna z prawem lub sprzeczna z zasadami współżycia społecznego albo zmierza do obejścia
prawa, a także wtedy, gdy wymaga tego ochrona środowiska lub ochrona produkcji należytej
jakości.
Czyli sąd może uznad za niedopuszczalne, ale tylko wówczas, gdy okoliczności sprawy są wynikiem
niedozwolonych praktyk monopolistycznych itp. Ugoda w sprawach gospodarczych- częściowa
modyfikacja- sąd uzna ugodę za niedopuszczalną tylko gdy jej treśd jest niezgodna z prawem,
sprzeczna z zasadami współżycia społecznego itp.
Ugoda jest to surogacja wyroku, mamy z nią do czynienia, gdy i jedna i druga strona sporu poczyni
jakieś ustępstwa.
Ugoda przed sądem polubownym:
Art. 1196. § 1. Jeżeli strony zawarły ugodę przed sądem polubownym, sąd polubowny umarza
postępowanie. Osnowa ugody powinna byd wciągnięta do protokołu i stwierdzona podpisami
stron.
§ 2. Na wniosek stron sąd polubowny może nadad ugodzie formę wyroku. Wyrok sądu
polubownego wydany na podstawie ugody stron powinien odpowiadad wymaganiom art. 1197 i
zawierad stwierdzenie, że jest wyrokiem sądu polubownego. Wyrok taki ma takie same skutki jak
każdy inny wyrok sądu polubownego.

Strona w ramach dyspozycyjności roszczeniami lub prawami może również zakreślid granice
ochrony prawnej:
-sąd jest związany żądaniem pozwu
Art. 321. § 1. Sąd nie może wyrokowad co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem, ani
zasądzad ponad żądanie.
- sąd jest związany podstawą faktyczną powództwa ( fakty istotne, uzasadniające żądanie- causa
pedenti)

Od tej zasady do 4 lutego 2005istniały wyjątki w sprawach o roszczenia alimentacyjne, o
naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym, z zakresu prawa pracy. Ten artykuł
został uchylony.

Na odcinku orzekania następuje pogłębienie tej zasady. Art.212 zd. ostatnie przewodniczący
poucza powoda występującego bez fachowej pomocy prawnej. Podobny przepis znajdziemy w
sprawach z zakresu prawa pracy- art. 477 kpc.

Art. 212 Przewodniczący, jeżeli to możliwe, jeszcze przed wszczęciem postępowania dowodowego
powinien przez zadawanie pytao stronom ustalid, jakie z istotnych okoliczności sprawy są między
nimi sporne, i dążyd do ich wyjaśnienia. W razie uzasadnionej potrzeby może udzielid stronom
niezbędnych pouczeo, a stosownie do okoliczności zwraca im uwagę na celowośd ustanowienia
pełnomocnika procesowego. W sprawach o alimenty i o naprawienie szkody wyrządzonej czynem
niedozwolonym przewodniczący poucza powoda występującego w sprawie bez adwokata lub radcy
prawnego o roszczeniach wynikających z przytoczonych przez niego faktów.

Postępowanie przed sadem II instancji może byd wszczęte tylko w wyniku wniesienia środka
odwoławczego-apelacja od wyroku sądu I instancji. Sąd II instancji może rozpoznad w granicach
apelacji i w granicach zaskarżenia.

W postępowaniu nieprocesowym→ Art. 506. Sąd wszczyna postępowanie nieprocesowe na
wniosek; w wypadkach wskazanych w ustawie sąd może wszcząd postępowanie także z urzędu.
Cofnięcie wniosku o wszczęcie w procesie jest możliwe, a w post. nieprocesowym można, ale jeżeli
postępowanie w którym wniosek ma byd cofnięty mogłoby byd prowadzone z urzędu- cofnięcie
będzie bezskuteczne-bo postęp. będzie prowadzone dalej z urzędu.

W postęp. egzekucyjnym-wszczęcie jak najbardziej na wniosek, ale nie zawsze- może tez byd
bowiem wszczęte z urzędu, np. post. mające na celu egzekucję roszczeo alimentacyjnych. Poza tym
w kwestii zakreślenia granic żądania- jak w procesie. Wskazuje się bowiem egzekwowanie
świadczenia a także sposób egzekucji.

Wykład 11

22.12.05r.

Ciąg dalszy naczelnych zasad postępowania cywilnego

ZASADA RÓWNOŚCI (równouprawnienia stron/ uczestników postępowania)

Proces cywilny oparty jest na zasadzie dwustronności i wobec tego każdy proces wymaga istnienia
dwóch stron postępowania.
Zasada ta stanowi procesową konkretyzację konstytucyjnej zasady równości wobec prawa (a. 31
konstytucji). W postępowaniu cywilnym zasada ta jest zasadą faktyczną, a nie tylko formalna- nie
tylko wyłącznie deklaracją, bowiem przez odpowiednio uregulowane środki można powiedzied, że
równośd w postępowaniu cywilnym jest faktyczna – oznacza to rzeczywistą realizację postulatu
takiej samej możności działania, równości broni, oczywiście z uwzględnieniem specyfiki każdej ze
stron. Żadna ze stron nie może byd dyskryminowana (art. 6 EKPC- zasada równości broni).
Wyróżniamy 2 aspekty realizujące zasadę równouprawnienia stron w post. cywilnym:

1. jako gwarancja formalna i 2. jako gwarancja materialna

# Każdej ze stron przysługują równe prawa w procesie cywilnym , oczywiście z uwzględnieniem
pozycji procesowej każdej ze stron, aby żadna ze stron nie była dyskryminowana w trybie
sądowego postępowania rozpoznawczego- równe prawa do ochrony w procesie cywilnym
# Każda ze stron ma gwarancje ochrony swoich praw i interesów – nie znaczy to jednak, że są one
takie same, należy je uwzględniając z pozycji procesowej każdej ze stron- mówimy zatem o
podobnych gwarancjach uwzględniając pozycje procesowa każdej ze stron.- np. strona powodowa
może zaskarżyd wyrok zaoczny apelacją- a strona pozwana – nie apelacją od wyroku zaocznego, ale
specjalnym środkiem zaskarżenia tzw. sprzeciwem. Każda ze stron może wnosid apelacje od innych
decyzji.
# Ponadto każda ze stron musi mied zagwarantowane prawo do wysłuchania jej przez sąd, co
prawnicy wyrażają rzymską paremią: audiatur et altera pars- trzeba zawsze wysłuchad także
stronę przeciwną; właściwie przy każdym zarzucie czy innej czynności należy wysłuchad strony
przeciwnej, a strona ta ma prawo, a niekiedy wręcz obowiązek się wypowiedzied, np.
++ Art. 149 § 2. O posiedzeniach jawnych zawiadamia się strony i osoby zainteresowane przez
wezwanie lub ogłoszenie podczas posiedzenia. Stronie nieobecnej na posiedzeniu jawnym należy
zawsze doręczyd wezwanie na następne posiedzenie. Wezwanie powinno byd doręczone co
najmniej na tydzieo przed posiedzeniem. W wypadkach pilnych termin ten może byd skrócony do
trzech dni.

++ Art. 210 ( poniżej)
++ Art. 224 § 1. Przewodniczący zamyka rozprawę po przeprowadzeniu dowodów i udzieleniu
głosu stronom.
§ 2. Można zamknąd rozprawę również w wypadku, gdy ma byd przeprowadzony jeszcze dowód
przez sędziego wyznaczonego lub przez sąd wezwany albo gdy ma byd przeprowadzony dowód z
akt lub wyjaśnieo organów administracji publicznej, a rozprawę co do tych dowodów sąd uzna za
zbyteczną. W ramach zasady audiatur et altera pars chodzi też o stworzenie gwarancji
materialnych zasady równości. I z grupy tych gwarancji materialnych wymieniamy w szczególności;

1. instytucje zwolnienia od kosztów procesowych zarówno z mocy ustawy, jak i na wniosek- w

pewnych kategoriach spraw na podstawie art. 111 kpc, który jednak został już uchylony z
dniem 2.03. 2006, strony nie mają obowiązku uiszczania kosztów sądowych – przykładowo
osoba dochodząca roszczeo alimentacyjnych czy roszczeo o ustalenia ojcostwa. Zwolnienie
na wniosek- każda osoba, która nie jest w stanie bez uszczerbku koniecznego dla siebie i
rodziny ponieśd kosztów sądowych, może żądad zwolnienia od nich. Ponadto art. 463 kpc-
również uchylony

2. kolejny przykład stanowi art. 5 kpc , na podstawie, którego

W razie uzasadnionej potrzeby sąd może udzielid stronom i uczestnikom postępowania
występującym w sprawie bez adwokata lub radcy prawnego niezbędnych pouczeo co do czynności
procesowych.

3. Realizacji tej zasady sprzyja również udział w procesie RPO, Prokuratora i innych

podmiotów, które nie działają w celu ochrony własnego, ale cudzego prawa
podmiotowego.

Naruszenie tej zasady, jeżeli skutkuje pozbawieniem stron możności obrony swoich praw-
powoduje zgodnie z art. 379 nieważnośd postępowania (Art. 379. Nieważnośd
postępowania zachodzi:
1) jeżeli droga sądowa była niedopuszczalna,
2) jeżeli strona nie miała zdolności sądowej lub procesowej, organu powołanego do jej
reprezentowania lub przedstawiciela ustawowego, albo gdy pełnomocnik strony nie był należycie
umocowany,
3) jeżeli o to samo roszczenie między tymi samymi stronami toczy się sprawa wcześniej wszczęta
albo jeżeli sprawa taka została już prawomocnie osądzona,
4) jeżeli skład sądu orzekającego był sprzeczny z przepisami prawa albo jeżeli w rozpoznaniu
sprawy brał udział sędzia wyłączony z mocy ustawy,
5) jeżeli strona została pozbawiona możności obrony swych praw,
6) jeżeli sąd rejonowy orzekł w sprawie, w której sąd okręgowy jest właściwy bez względu na
wartośd przedmiotu sporu.) a więc kwalifikowany skutek procesowy.

ZASADA BEZPOŚREDNIOŚCI

Zasada ta dotyczy sposobu zetknięcia się sądu z materiałem procesowym.
Sąd styka się bowiem z materiałem dowodowym w postaci faktów i dowodów bezpośrednio-
dlatego największe odzwierciedlenie tej zasady odnajdujemy w postępowaniu dowodowym. Sąd
wydaje orzeczenie w oparciu o materiał dowodowy zgromadzony w sprawie, a wszystkie dowody
muszą byd przeprowadzone przed składem orzekającym- art. 235
Postępowanie dowodowe odbywa się przed sądem orzekającym, chyba że

 sprzeciwia się temu charakter dowodu ( sąd rejonowy w Toruniu prowadzi postępowanie a

trzeba dowód z oględzin w okręgu sądu rejonowego w Krakowie, a więc sprzeciwia się
przeprowadzeniu tego dowodu albo

 wzgląd na poważne niedogodności lub

 niewspółmiernośd kosztów w stosunku do przedmiotu sporu. W

takich wypadkach sąd orzekający zleci przeprowadzenie dowodu jednemu
ze swych członków- sędzia wyznaczony albo innemu sądowi- sąd wezwany.

Są to wyjątki od zasady bezpośredniości że postępowanie dowodowe powinno odbywad się przed
sądem orzekającym.

Jednakże nigdy nie może sądowi wezwanemu ani sędziemu wyznaczonemu zlecid przeprowadzenia
całego postępowania dowodowego.

Kolejnym wyjątkiem od zasady bezpośredniości jest brak w post. cywilnym (w przeciwieostwie do
postępowania karnego) ciągłości składu orzekającego. Przy zmianie składu orzekającego nie ma
potrzeby powtarzania czynności dokonanych przed poprzednim składem. Jednym wyłomem w
ogólnej zasadzie braku konieczności ciągłości składu orzekającego jest wymóg z art. 323 kpc –
wyrok może byd wydany jedynie przez skład sędziów, przed którymi odbyło się ostatnie posiedzenie
poprzedzające wydanie wyroku ( posiedzenie, na którym zamknięto rozprawę).

ZASADA USTNOŚCI

Zasada ta dotyczy formy zetknięcia się sądu z materiałem dowodowym sprawy. W postępowaniu
cywilnym obowiązuje zasada ustności, ale z bardzo dalekimi ograniczeniami na rzecz zasady
pisemności.

Niektóre czynności mogą byd dokonane zarówno ustnie jak i pisemnie ( np. art.114 kpc- dot.
wniosku o zwolnienie od kosztów postępowania; art. 760 par. 1 dotyczący wniosków w
postępowaniu egzekucyjnym; do niedawna można było także pozew zgłosid ustnie albo pisemnie,
na podstawie uchylonego już art. 188 kpc; jednakże dopuszczalne jest to w postępowaniu
odrębnym w sprawach pracowniczych- art. 466, który mówi że pracownik lub ubezpieczony
działający w sprawie bez adwokata lub radcy prawnego może zgłosid w sądzie właściwym ustnie
do protokołu powództwo oraz treśd środków odwoławczych oraz innych pism procesowych, z
zastrzeżeniem jednak art. 475¹, z którego wynika że nie stosujemy tego do kasacji i postępowania
przed SN.

Najpełniej zasada ustności w procesie cywilnym przejawia się na rozprawie, gdzie regułą jest, że
sąd rozpatruje sprawę na rozprawie. Przy czym ta rozprawa zgodnie z art. 210 § 1. Rozprawa
odbywa się w ten sposób, że po wywołaniu sprawy strony - najpierw powód, a potem pozwany -
zgłaszają ustnie swe żądania i wnioski oraz przedstawiają twierdzenia i dowody na ich poparcie.
Strony mogą ponadto wskazywad podstawy prawne swych żądao i wniosków ( mogą, ale nie
muszą, ponieważ obowiązuje reguła, że sąd zna prawo- iura nobit curia). Na żądanie prokuratora
sąd udziela mu głosu w każdym stanie rozprawy; art. 62 nie stosuje się.
§ 2. Każda ze stron obowiązana jest do złożenia oświadczenia co do twierdzeo strony przeciwnej,
dotyczących okoliczności faktycznych.
§ 3. Ponadto rozprawa obejmuje, stosownie do okoliczności, postępowanie dowodowe i
roztrząsanie jego wyników.
Zgodnie z art. 326 par 3 ustnie przytacza się także motywy rozstrzygnięcia po uprzednim, również
ustnym ogłoszeniu wyroku.

Każda czynnośd, przeprowadzana w formie ustnej znajduje swoje odzwierciedlenie w formie
pisemnej, tj. w protokole.

Niektóre czynności mogą byd dokonane tylko w formie pisemnej- dot. to przede wszystkim
środków odwoławczych – wyjątek w sprawach pracowniczych, a także środków zaskarżenia, np.
sprzeciw od wyroku sądu zaocznego.

W post. nieprocesowym natomiast przeważa zasada pisemności- tam bowiem zasada jest
posiedzenie niejawne.

PRZESŁANKI PROCESOWE

W roku 1850 Windscheid, a następnie w 1868r. V. Bild ( twórca koncepcji procesu- 3 stron
stosunku procesowego: sąd- pozwany- powód) wprowadzili pojęcie przesłanek procesowych.
Co to jest?

pojecie niejednolicie rozumiane w nauce- odróżniaj od przesłanek merytorycznych, tj.
materialno-prawnych

Przesłanki to przewidziane w obowiązujących przepisach prawnych okolicxności, od
których istnienia/ nieistnienia zależy dopuszczalnośd wszczęcia i prowadzenia
postępowania cywilnego.

KLASYFIKACJA:
A)

1. dodatnie- czyli takie okoliczności, które muszą istnied w chwili wszczęcia i w czasie

prowadzenia postępowania, np. jurysdykcja krajowa, zdolnośd sądowa, zdolnośd
procesowa, dopuszczalnośd drogi sądowej

2. ujemne- negatywne- takie okoliczności, które ie mogą wystąpid na etapie wszczęcia,

ani w toku postępowania- są to tzw. przeszkody procesowe, np. res iudicata, stan
sprawy w toku.

B) Według kryterium nieważności postępowania (kryterium skutku) przesłanki dzielimy na:
1. bezwzględne- gdy naruszenie danej przesłanki – wystąpienie przesłanki negatywnej,
albo nie wystąpienie przesłanki pozytywnej- powoduje nieważnośd postępowania – art. 379 i
1099kpc- katalog zamknięty bezwzględnych przesłanek procesowych ; te, których braków nie
można usunąd. Art. 379. Nieważnośd
postępowania zachodzi:
1) jeżeli droga sądowa była niedopuszczalna,
2) jeżeli strona nie miała zdolności sądowej lub procesowej, organu powołanego do jej
reprezentowania lub przedstawiciela ustawowego, albo gdy pełnomocnik strony nie był należycie
umocowany,
3) jeżeli o to samo roszczenie między tymi samymi stronami toczy się sprawa wcześniej wszczęta
albo jeżeli sprawa taka została już prawomocnie osądzona,
4) jeżeli skład sądu orzekającego był sprzeczny z przepisami prawa albo jeżeli w rozpoznaniu
sprawy brał udział sędzia wyłączony z mocy ustawy,
5) jeżeli strona została pozbawiona możności obrony swych praw,
6) jeżeli sąd rejonowy orzekł w sprawie, w której sąd okręgowy jest właściwy bez względu na
wartośd przedmiotu sporu.

Art. 1099. Brak jurysdykcji krajowej stanowi przyczynę nieważności, którą sąd bierze pod rozwagę
z urzędu w każdym stanie sprawy. W razie stwierdzenia braku jurysdykcji krajowej sąd odrzuca
pozew lub wniosek.
2. względne
zależą od woli strony, są uwzględniane na zarzut strony ( np. zapis na sąd polubowny,
niewłaściwośd sądu dająca się usunąd za pomocą umowy stron)- to wszystkie te, których braki
można konwalidowad.

C) wyodrębnienie przesłanek dotyczących:
1. stron- np. zdolnośd strony procesowej
2. sądu- np. jurysdykcja krajowa, droga sądowa
3. przedmiotu postępowania- np. – najsłabszy punkt z przesłanki- lis pendens- stan sprawy w

toku i res iudicatae- stan rzeczy osądzonej—element podmiotowy też się znajduje, więc
klasyfikacja zawodzi

nierówna się przesłanki merytoryczne

+++ MOMENT WYSTĄPIENIA PRZESZKODY PROCESOWEJ ALBO BRAKU PRZESŁANKI
DODATNIEJ:

uchybienie pierwotne- jeżeli nastąpiły przed wszczęciem postępowania – wtedy sąd
powinien odrzucid pozew

uchybienie następcze- jeżeli nastąpiły w toku postępowania- wtedy sąd powinien umorzyd
postępowanie.

Podział powyższy jest o tyle istotny, że wiąże się z rożnymi konsekwencjami. Przy czym nie
interesuje nas moment, kiedy sąd się o tym dowiedział, tylko moment zaistnienia – zob. art.
Art. 199. § 1. Sąd odrzuci pozew:
1) jeżeli droga sądowa jest niedopuszczalna;
2) jeżeli o to samo roszczenie pomiędzy tymi samymi stronami sprawa jest w toku albo została
już prawomocnie osądzona;
3) jeżeli jedna ze stron nie ma zdolności sądowej albo jeżeli powód nie ma zdolności procesowej,
a nie działa za niego przedstawiciel ustawowy albo jeżeli w składzie organów jednostki
organizacyjnej będącej powodem zachodzą braki uniemożliwiające jej działanie;
4) (uchylony).
§ 2. Z powodu braku zdolności sądowej jednej ze stron albo zdolności procesowej powoda i
niedziałaniaprzedstawiciela ustawowego lub braku w składzie organów jednostki organizacyjnej
będącej powodem, uniemożliwiającego jej działanie, sąd odrzuci pozew dopiero wówczas, gdy
brak nie będzie uzupełniony zgodnie z przepisami kodeksu.
§ 3. Odrzucenie pozwu może nastąpid na posiedzeniu niejawnym.
Art. 199

. Sąd nie może odrzucid pozwu z tego powodu, że do rozpoznania sprawy właściwy jest

organ administracji publicznej lub sąd administracyjny, jeżeli organ administracji publicznej lub sąd
administracyjny uznały się w tej sprawie za niewłaściwe.

Organizacja i funkcjonowanie sądów

SN
Sądy powszechne
Sądy szczególne
Skład sądu w procesie cywilnym- tabela ( notatki str. 55)

Wykład 12

5.01.2006r.

1 stycznia 1998 roku (Prawo o ustroju sądów powszechnych Dz.U. Nr 98, poz.1070 ze zm.)

ustawodawca wzorując się na rozwiązaniach austriackich i niemieckich wprowadził instytucję
referendarza, czyli wysokiej rangi urzędnika wprowadzonego do systemu prawnego po to, aby
odciążyd sędziów od niektórych czynności procesowych.

Początkowo funkcję tą mogły sprawowad osoby, które ukooczyły wyższe studia prawnicze,

a także administracyjne (aplikacja- 6 miesięcy), obecnie tylko absolwenci wyższych studiów
prawniczych ( referendarz otrzymuje 2/3 wynagrodzenia asesora sądowego).

Art. 149.ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych(Dz. U. z dnia 12
września 2001 r.)
§ 1. Na stanowisko referendarza sądowego może byd mianowany ten, kto:
1) posiada obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich,
2) jest nieskazitelnego charakteru,
3) ukooczył wyższe studia prawnicze w Polsce i uzyskał tytuł magistra lub zagraniczne uznane w
Polsce,
4) ukooczył 24 lata,
5) odbył aplikację referendarską i złożył egzamin referendarski albo odbył aplikację sądową,
prokuratorską, notarialną, adwokacką lub radcowską i złożył odpowiedni egzamin, albo złożył
egzamin referendarski.
§ 2. Aplikacja referendarska trwa rok i kooczy się egzaminem referendarskim.

Referendarz może wykonywad czynności wymienione taksatywnie przez ustawodawcę.

Przysługują mu kompetencje sądu, o ile ustawa nie stanowi inaczej.
Czynności referendarza koncentrują się w postępowaniu nieprocesowym. Posiada on:

- uprawnienie do dokonywania wpisów w księdze wieczystej
- uprawnienie do dokonywania czynności w postępowaniu rejestrowym
Referendarz nie może natomiast:
- prowadzid rozprawy
- wydawad postanowieo zarządzających- pierwszy wpis spółek akcyjnych
- dokonywad wpisów i zmian w statutach tych spółek

Referendarz został wprowadzony do procesu- może wydawad nakazy zapłaty w postępowaniu
upominawczym. Chodzi przede wszystkim o to, aby w ramach usprawniania wymiaru
sprawiedliwości te czynności, które nie są zastrzeżone dla kompetencji sędziów, były wykonywane
przez referendarza. Obecnie zauważamy stopniowe rozszerzanie funkcji referendarza.
Na czynności referendarza przysługuje skarga. Po 5 latach zajmowania stanowiska referendarza
można byd powołanym na stanowisko sędziego.

WŁAŚCIWOŚD SĄDU

Właściwośd sądu określa zakres kompetencji(uprawnieo) sądu do rozpoznawania spraw
cywilnych oraz do podejmowania czynności procesowych w postępowaniu cywilnym.
(Jurysdykcja krajowa- właściwośd sądów danego paostwa do rozpoznawania spraw cywilnych)

Właściwośd sądu może wynikad z 3 źródeł:

1. z ustawy
2. z umowy stron
3. z delegacji sądu wyższej instancji, względnie sądu przełożonego,
w oparciu więc o kryterium źródła wyróżniamy właściwośd:
I.USTAWOWĄ - a w jej ramach wyróżniamy właściwośd:

- RZECZOWĄ

- MIEJSCOWĄ

- FUNKCJONALNĄ (jest to pojęcie doktrynalne)

II. UMOWNĄ
III. Z DELEGACJI

I.
WŁAŚCIWOŚD RZECZOWA- odpowiada na pytanie który z sądów różnego rodzaju powołany jest do
rozpoznawania i rozstrzygania spraw cywilnych w I instancji( rejonowy czy okręgowy).

Pojawia się tylko w tych systemach prawnych, gdzie nie jest realizowania zasada jednolitego sądu
I instancji. W pełnym zakresie jest ona realizowania w paostwach skandynawskich, w naszym
systemie prawnym oznacza, że zasadniczo do rozpoznawania spraw w I instancji powołane są sądy
rejonowe, z wyjątkiem spraw dla których rozpoznawania powołane są sądy okręgowe. Zasada ta
zapewnia lepszy dostęp obywatela do sądu.

Art. 16. Sądy rejonowe rozpoznają wszystkie sprawy z wyjątkiem spraw, dla których zastrzeżona
jest właściwośd sądów okręgowych.

Art. 17. Do właściwości sądów okręgowych należą sprawy:
1) o prawa niemajątkowe i łącznie z nimi dochodzone roszczenia majątkowe oprócz spraw o
ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka, o unieważnienie uznania dziecka oraz o
rozwiązanie przysposobienia ( sprawy te należą do właściwości sądów okręgowych bez względu na
wartośd przedmiotu sporu)
2) o ochronę praw autorskich i pokrewnych, jak również dotyczących wynalazków, wzorów
użytkowych, wzorów przemysłowych, znaków towarowych, oznaczeo geograficznych i topografii
układów scalonych oraz o ochronę innych praw na dobrach niematerialnych,
3) o roszczenia wynikające z Prawa prasowego,
4) o prawa majątkowe, w których wartośd przedmiotu sporu przewyższa siedemdziesiąt pięd
tysięcy złotych, oprócz spraw o alimenty, o naruszenie posiadania i o zniesienie wspólności
majątkowej między małżonkami oraz spraw o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym
stanem prawnym,
4

) o wydanie orzeczenia zastępującego uchwałę o podziale spółdzielni.

WŁAŚCIWOŚD RZECZOWA W SPRAWACH GOSPODARCZYCH

Zasada- właściwy w tych sprawach jest sąd okręgowy, z wyjątkiem spraw zastrzeżonych dla
właściwości sądów rejonowych.

Art. 479

. § 1. Sprawy gospodarcze, w tym rozpoznawane w postępowaniu nakazowym i

upominawczym, należą do właściwości sądów okręgowych, z wyjątkiem spraw, dla których
zastrzeżona jest właściwośd sądów rejonowych lub sądu antymonopolowego.
§ 2. Do właściwości sądów rejonowych należą sprawy:
1) w których wartośd przedmiotu sporu nie przekracza stu tysięcy złotych, w tym sprawy
rozpoznawane w postępowaniu nakazowym i upominawczym,
2) (skreślony),

3) inne, przekazane tym sądom przez odrębne przepisy.

WŁAŚCIWOŚD RZECZOWA W POSTĘPOWANIU NIEPROCESOWYM

Art. 544. § 1.Sprawy o ubezwłasnowolnienie należą do właściwości sądów okręgowych, które
rozpoznają je w składzie trzech sędziów zawodowych

Art. 691

. § 1. Przepisy niniejszego działu stosuje się w sprawach o rozstrzygnięcie sporu między:

1) radą pracowniczą przedsiębiorstwa a dyrektorem przedsiębiorstwa,
2) organami przedsiębiorstwa a organem założycielskim przedsiębiorstwa,
3) organami przedsiębiorstwa a organem sprawującym nadzór nad przedsiębiorstwem.
§ 2. Sprawy wymienione w § 1 rozpoznają sądy okręgowe.

WARTOŚD PRZEDMIOTU SPORU

Zasady badania przez sąd WPS:

- w każdej sprawie o prawa majątkowe trzeba określid WPS
- jeżeli strona powodowa dochodzi roszczeo pieniężnych (zgłoszonych chociażby w zamian innego
przedmiotu)- podana przez nią kwota stanowi WPS. Do tej wartości nie wlicza się odsetek,
pożytków i kosztów, żądanych obok roszczenia głównego.

Art. 19. § 1. W sprawach o roszczenia pieniężne, zgłoszone chodby w zamian innego przedmiotu,
podana kwota pieniężna stanowi wartośd przedmiotu sporu.
§ 2. W innych sprawach majątkowych powód obowiązany jest oznaczyd w pozwie kwotą pieniężną
wartośd przedmiotu sporu, uwzględniając postanowienia zawarte w artykułach poniższych.

Reguły szczególne służące określaniu WPS:

- jeżeli dochodzi do kumulacji roszczeo- jeden pozew- kilka roszczeo- stosuje się art.21 kpc- zlicza
się wartośd roszczeo
- świadczenia powtarzające się- Art. 22. W sprawach o prawo do świadczeo powtarzających się
wartośd przedmiotu sporu stanowi suma świadczeo za jeden rok, a jeżeli świadczenia trwają krócej
niż rok - za cały czas ich trwania.

Przed doręczeniem pozwu sąd może zbadad WPS. Kiedy doręczono już pozew to sprawdzenie WPS
może nastąpid jedynie na zarzut pozwanego przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy.

Art. 25. § 1. Sąd może na posiedzeniu niejawnym sprawdzid wartośd przedmiotu sporu oznaczoną
przez powoda i zarządzid w tym celu dochodzenie.
§ 2. Po doręczeniu pozwu sprawdzenie nastąpid może jedynie na zarzut pozwanego, zgłoszony
przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy.
§ 3. Jeżeli sąd w wyniku sprawdzenia wartości przedmiotu sporu uzna się za niewłaściwy, przekaże
sprawę sądowi właściwemu; jeżeli jest kilka sądów właściwych - przekaże temu z nich, który
wskaże powód.
Art. 26. Po ustaleniu w myśl artykułu poprzedzającego, wartośd przedmiotu sporu nie podlega
ponownemu badaniu w dalszym toku postępowania.

WŁAŚCIWOŚD MIEJSCOWA- odpowiada na pytanie który z sądów tego samego rodzaju (
równorzędnych) powołany jest do rozpoznawania spraw cywilnych ze względu na obszar swego
działania zwany okręgiem sądowym.

W świetle kpc istnieją 3 rodzaje właściwości miejscowej:
1. OGÓLNA
2. PRZEMIENNA
3. WYŁĄCZNA
Zasada – właściwośd ogólna, wyj.- przemienna i wyłączna.

1. WŁAŚCIWOŚD OGÓLNA- zgodnie z łacioską paremią -actor rei forum sequitur- powód idzie do
sądu za pozwanym- właściwy dla powoda jest sąd pozwanego.

-osoby fizyczne-Art. 27. § 1. Powództwo wytacza się przed sąd pierwszej instancji, w którego
okręgu pozwany ma miejsce zamieszkania.§ 2. Miejsce zamieszkania określa się według przepisów

kodeksu cywilnego. Chodzi tu więc o 2 elementy: corpus- stałe przebywanie oraz animus- zamiar
stałego pobytu.
Art. 28. Jeżeli pozwany nie ma miejsca zamieszkania w Polsce, ogólną właściwośd oznacza się
według miejsca jego pobytu w Polsce, a gdy nie jest ono znane lub nie leży w Polsce - według
ostatniego miejsca zamieszkania pozwanego w Polsce.

-osoby prawne- Art. 30. Powództwo przeciwko osobie prawnej lub innemu podmiotowi nie
będącemu osobą fizyczną wytacza się według miejsca ich siedziby.

-Skarb Paostwa-Art. 29. Powództwo przeciwko Skarbowi Paostwa wytacza się według siedziby
paostwowej jednostki organizacyjnej, z której działalnością wiąże się dochodzone roszczenie.

W związku z wejściem w życie Ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu
Paostwa, czyli od dnia 1 stycznia 2006 r. do kpc dodano
art. 29

W sprawach, w których zastępstwo Skarbu Paostwa wykonuje z mocy ustawy Prokuratoria

Generalna Skarbu Paostwa, powództwo wytacza się wg siedziby jej oddziału, w którego obszarze
działania ma siedzibę jednostka organizacyjna, z której działalnością wiąże się dochodzone
roszczenia.

2. WŁAŚCIWOŚD PRZEMIENNA (konkurencyjna)- powództwo cywilne można wytoczyd przed
sądem oznaczonym wg przepisów o właściwości ogólnej lub przed sądem oznaczonym wg
przepisów o właściwości przemiennej (konkurują ze sobą ze względu na wybór powoda).Wypadki
taksatywnie wymienione przez ustawę:

Art. 32. Powództwo o roszczenie alimentacyjne oraz o ustalenie ojcostwa i związane z tym
roszczenia wytoczyd można według miejsca zamieszkania osoby uprawnionej.

Art. 33. Powództwo o roszczenie majątkowe przeciwko przedsiębiorcy można wytoczyd przed sąd,
w którego okręgu znajduje się zakład główny lub oddział, jeżeli roszczenie pozostaje w związku z
działalnością tego zakładu lub oddziału.

Art.33

.Przepis art.33 nie dotyczy spraw, w których z mocy ustawy zastępstwo Skarbu Paostwa

wykonuje Prokuratoria Generalna Skarbu Paostwa.

Art. 34. Powództwo o ustalenie istnienia umowy, o jej wykonanie, rozwiązanie lub unieważnienie,
jako też o odszkodowanie z powodu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy wytoczyd
można przed sąd miejsca jej wykonania. W razie wątpliwości miejsce wykonania umowy powinno
byd stwierdzone dokumentem.

Art. 35. Powództwo o roszczenie z czynu niedozwolonego wytoczyd można przed sąd, w którego
okręgu nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę.

Art. 36. Powództwo o zapłatę należności za prowadzenie sprawy wytoczyd można przed sąd
miejsca, gdzie pełnomocnik procesowy sprawę prowadził.

Art. 37. Powództwo o roszczenie ze stosunku najmu lub dzierżawy nieruchomości wytoczyd można
przed sąd miejsca położenia nieruchomości.

Art. 37

.§ 1. Powództwo przeciwko zobowiązanemu z weksla lub czeku można wytoczyd przed sąd

miejsca płatności.

§ 2. Kilku zobowiązanych z weksla lub czeku można łącznie pozwad przed sąd miejsca płatności lub
sąd właściwości ogólnej dla akceptanta albo wystawcy weksla własnego lub czeku.

3. WŁAŚCIWOŚD WYŁĄCZNA- powództwo można wytoczyd tylko i wyłącznie przed sądem
oznaczonym w kpc, stanowi wyjątek od właściwości ogólnej.

Art. 38. § 1. Powództwo o własnośd lub o inne prawa rzeczowe na nieruchomości, jak również
powództwo o posiadanie nieruchomości można wytoczyd wyłącznie przed sąd miejsca jej
położenia. Jeżeli przedmiotem sporu jest służebnośd gruntowa, właściwośd oznacza się według
położenia nieruchomości obciążonej.
§ 2. Właściwośd powyższa rozciąga się na roszczenia osobiste związane z prawami rzeczowymi i
dochodzone łącznie z nimi przeciwko temu samemu pozwanemu.

Art. 39. Powództwo z tytułu dziedziczenia, zachowku, jak również z tytułu zapisu, polecenia oraz
innych rozrządzeo testamentowych wytacza się wyłącznie przed sąd ostatniego miejsca
zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli jego miejsca zamieszkania w Polsce nie da się ustalid, przed
sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego częśd.

Art. 40. Powództwo ze stosunku członkostwa spółdzielni, spółki lub stowarzyszenia wytacza się
wyłącznie według miejsca ich siedziby.

Art. 41.

(27)

Powództwo ze stosunku małżeostwa wytacza się wyłącznie przed sąd, w którego

okręgu małżonkowie mieli ostatnie wspólne zamieszkanie, jeżeli chod jedno z nich w okręgu tym
jeszcze stale przebywa. W braku takiej podstawy wyłącznie właściwy jest sąd miejsca zamieszkania
strony pozwanej, a gdy i tej podstawy nie ma - sąd miejsca zamieszkania powoda.

Art. 42. Powództwo ze stosunku między rodzicami a dziedmi oraz między przysposabiającym a
przysposobionym wytacza się wyłącznie przed sąd miejsca zamieszkania powoda, jeżeli brak jest
podstaw do wytoczenia powództwa według przepisów o właściwości ogólnej.

WŁAŚCIWOŚD FUNKCJONALNA (funkcyjna)-określa czynności procesowe, które
podejmowane/wykonywane są przez sądy różnych instancji, względnie sądy równorzędne (w
szczególności który sąd rozstrzyga sprawy w I, a który w II instancji- określana mianem właściwości
instancyjnej).

SĄD REJONOWY
m.in.
- rozpoznawanie spraw w I instancji
- przyjmowanie środków odwoławczych od własnych orzeczeo
- przyjmowanie wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych przed wszczęciem postępowania-
art.114
- wykonywanie czynności w postępowaniu egzekucyjnym m.in. nadzór judykacyjny nad
działalnością komornika sądowego
- prowadzenie postępowania rewizyjnego
- przeprowadzanie postępowania pojednawczego
- udzielanie pomocy prawnej
SĄD OKRĘGOWY
m.in.
- rozpoznawanie w I instancji spraw określonych ustawą ( w wyjątkowych wypadkach jest sądem I
instancji, a w sprawach gospodarczych jest to zasadą)

- przyjmowanie środków odwoławczych od własnych orzeczeo
- orzekanie jako sąd odwoławczy
- prowadzenie postępowania delibacyjnego
- prowadzenie postępowania o nadanie egzekwatu
- orzekanie jako sąd przełożony w wypadkach właściwości z delegacji i wniosku o wyłączenie
sędziego
- rozpoznawanie zażaleo na odmowę dokonania czynności notarialnych przez notariusza
SĄD APELACYJNY
- rozpoznawanie w II instancji środków odwoławczych od orzeczeo sądu okręgowego
- sąd apelacyjny jest sądem przełożonym w stosunku do sądu okręgowego
SĄD NAJWYŻSZY
m.in.
- sprawuje nadzór judykacyjny nad działalnością sądów powszechnych
- dokonuje wykładni przepisów prawnych budzących wątpliwości lub wywołujących rozbieżności w
praktyce
- udziela odpowiedzi na pytania prawne sformułowane przez sądy odwoławcze przy okazji
rozpoznawania środków odwoławczych
- rozpoznaje skargę kasacyjną oraz skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
orzeczenia, a także zażalenia

II. PROROGATIO FORI- UMOWA STRON O WŁAŚCIWOŚD-w nauce mówi się niekiedy o właściwości
prorogacyjnej(umownej).

Przedmiotem właściwości prorogacyjnej ( umownej) nie może byd właściwośd rzeczowa i
funkcjonalna, mogą natomiast byd tylko i wyłącznie wypadki właściwości miejscowej ( ogólnej i
przemiennej- nie- wyłącznej). Występuje wyłącznie w procesie cywilnym. Uregulowana jest w
art.46kpc.

Art. 46. §1. Strony mogą się umówid na piśmie o poddanie sądowi I instancji, który wg ustawy nie
jest miejscowo właściwy, sporu już wynikłego lub sporów mogących w przyszłości wyniknąd z
oznaczonego stosunku prawnego. Sąd ten będzie wówczas wyłącznie właściwy, jeżeli strony nie
postanowiły inaczej. Strony mogą również ograniczyd umową pisemną prawo wyboru powoda
pomiędzy kilku sądami właściwymi dla takich sporów.
§2. Strony nie mogą jednak zmienid właściwości wyłącznej.
- obowiązkowa forma pisemna
- strony mogą zawrzed odrębną umowę, ale najczęściej odbywa się to przez wprowadzenie do
umowy materialnej klauzuli o niewłaściwości

III. WŁAŚCIWOŚD DELEGACYJNA- polega na wskazaniu sądu właściwego do rozpoznania i
rozstrzygnięcia sprawy przez sąd wyższego rzędu, zwany sądem przełożonym.

-względy konieczności

Art.44. Jeżeli sąd właściwy nie może z powodu przeszkody rozpoznad sprawy lub podjąd innej
czynności, sąd nad nim przełożony wyznaczy na posiedzeniu niejawnym inny sąd.
Art. 45. Jeżeli w myśl przepisów kodeksu nie można na podstawie okoliczności sprawy ustalid
właściwości miejscowej, Sąd Najwyższy na posiedzeniu niejawnym oznaczy sąd, przed który należy
wytoczyd powództwo.

- względy celowości

Art. 461§3. Sąd właściwy może na zgodny wniosek stron przekazad sprawę do rozpoznania innemu
sądowi równorzędnemu, rozpoznającemu sprawę z zakresu prawa pracy lub ubezpieczeo
społecznych, jeżeli przemawiają za tym względy celowości. Postanowienie w tym przedmiocie
może zapaśd na posiedzeniu niejawnym. Sąd, któremu sprawa została przekazana, jest związany
postanowieniem sądu przekazującego.

- w postępowaniu nieprocesowym wypadki właściwości delegacyjnej wchodzą w grę ze względów
celowości i konieczności

Art. 508§2. W przypadku gdy sąd właściwy nie może z powodu przeszkody rozpocząd sprawy lub
podjąd innej czynności albo gdy wymagają tego względy celowości, sąd nad nim przełożony
wyznaczy na posiedzeniu niejawnym inny sąd do rozpoznania sprawy w całości lub w części.

WYKŁAD 13

12.01.2006

BADANIE WŁAŚCIWOŚCI SĄDU

Pojawia się pytanie, który moment ustawodawca bierze za podstawę do ustalania właściwości
sądu?

Otóż zgodnie z art. 15 § 1 kpc sąd właściwy w chwili wniesienia pozwu pozostaje właściwy aż do
ukooczenia postępowania, chodby podstawy właściwości zmieniły się w toku sprawy – perpetuatio
fori.

Od momentu wniesienia pozwu aż do jego doręczenia pozwany może zmienid miejsce
zamieszkania. Wyjątek stanowi sytuacja, gdy dochodzi do zmiany powództwa na podstawie art.
205 kpc

Art. 205 kpc Sąd rejonowy może na wniosek pozwanego, złożony aż do zamknięcia rozprawy
przekazad sprawę sądowi okręgowemu, jeżeli pozwany wytoczył przeciwko powodowi przed tym
sądem powództwo wpływające na roszczenie powoda bądź dlatego, że ma z nim związek, bądź
dlatego, że roszczenia stron nadają się do potrącenia.

Zasada ta dotyczy wszystkich rodzajów właściwości.

Na podstawie art. 15 § 2 kpc sąd nie może uznad, że jest niewłaściwy, jeżeli w toku postępowania
stał się właściwy (np. w razie konwalidacji).

SKUTKI PROCESOWE NIEWŁAŚCIWOŚCI SĄDU

przed doręczeniem pozwu sąd bierze pod uwagę każdy rodzaj niewłaściwości

po doręczeniu pozwu sąd z urzędu bierze pod uwagę takie niewłaściwości, które nie
podlegają konwalidacji w drodze umowy stron, np.:

właściwośd rzeczowa

właściwośd funkcjonalna

właściwośd miejscowa wyłączna

Sąd uwzględnia niewłaściwośd na zarzut pozwanego przed wdaniem się w spór co
do istoty sprawy oraz należycie uzasadniony.

Zgodnie z art. 379 pkt 6 kpc zachodzi nieważnośd postępowania, jeżeli sąd rejonowy orzekał w
sprawie, w której sąd okręgowy jest właściwy bez względu na wartośd przedmiotu sporu.

Jeżeli w sprawie o prawa majątkowe SR orzekał zamiast SO, a WPS wynosi 100 tys. zł – nie ma
nieważności postępowania
Na podstawie art. 17 pkt 4 kpc w sprawach o prawa majątkowe, w których WPS przewyższa 75 ty.
zł., oprócz spraw o alimenty, o naruszenie posiadania i o zniesienie wspólności majątkowej między
małżonkami oraz spraw o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym,
właściwy rzeczowo jest sąd okręgowy.
W razie naruszenia tego przepisu nie zachodzi jednak nieważnośd postępowania, ale w grę
wchodzi inne uchybienie procesowe, które może mied wpływ na wynik sprawy.

Natomiast jeżeli SO orzekał zamiast SR nie zachodzi nieważnośd ale inne uchybienie procesowe,
które może mied wpływ na wynik sprawy.

Sąd niewłaściwy wg art. 200 § 1 kpc musi przekazad sprawę sądowi właściwemu.
Sąd, któremu sprawa została przekazana, jest związany postanowieniem o przekazaniu sprawy, ale
nie dotyczy to wypadku przekazania sprawy sądowi wyższego rzędu. Sąd ten w razie stwierdzenia
swej niewłaściwości przekaże sprawę innemu sądowi, który uzna za właściwy, nie wyłączając sądu
przekazującego.

STRONY PROCESOWE

Proces cywilny oparty jest na zasadzie dwustronności.
W przypadku konfuzji stron postępowanie trzeba umorzyd.

Teorie dotyczące strony

STRONA – teoria monistyczna rozumienia pojęcia „strony” – podmiot, który we własnym
imieniu poszukuje przed sądem ochrony prawnej w drodze procesu cywilnego (strona
powodowa) lub podmiot, przeciwko któremu takie żądanie jest skierowane (strona
pozwana).

Nie jest stroną pełnomocnik/przedstawiciel ustawowy/organ osoby prawnej.

Istnieją też podmioty działające nie we własnym ale cudzym imieniu, w celu ochrony prawnej nie
własnych lecz innych praw podmiotowych, np.:

Rzecznik Praw Obywatelskich

prokurator

rzecznik praw konsumenta

organizacja społeczna

Stąd też pojawiła się potrzeba lepszego określenia ich pozycji w procesie:

Dualistyczna definicja strony:

1. strona w znaczeniu materialnym:

STRONA POWODOWA – osoba w interesie, której i na rzecz, której
poszukiwana jest przed sądem ochrona prawna oraz której dotyczą skutki
zawarte w wyroku

STRONA POZWANA – osoba, przeciwko której żądanie o udzielenie ochrony
prawnej zostało skierowane.

2. strona w znaczeniu formalnym:

STRONA POWODOWA – każda osoba lub inny podmiot, który we własnym
imieniu poszukuje ochrony własnych lub cudzych praw podmiotowych

STRONA POZWANA – podmiot, który we własnym imieniu uprawniony jest
do przeciwstawienia się żądaniu ochrony prawnej

Osoba, która jest stroną w znaczeniu materialnym, jest zwykle stroną w znaczeniu
formalnym.
RPO, prokurator, organizacja społeczna mogą byd stroną powodową w znaczeniu
formalnym.

Aby podmiot był stroną w procesie cywilnym musi mied odpowiednie kwalifikacje.
Przede wszystkim musi posiadad:

I. ZDOLNOŚD SĄDOWĄ – to pojęcie charakterystyczna nie tylko dla samego procesu
cywilnego, ale dla całego postępowania cywilnego. Jest ona odpowiednikiem zdolności
prawnej w znaczeniu materialnym( a wręcz zdolnośd sądowa jest wycinkiem zdolności
prawnej.
Definicję ustawową zawiera art. 64 § 1 kpc – każda osoba fizyczna i prawna ma prawo
występowania w procesie jako strona.
Jest to więc zdolnośd danego podmiotu do występowania w charakterze strony w procesie
cywilnym, a na podstawie art. 13 § 2 kpc zdolnośd do występowania w charakterze
uczestnika postępowania.

Zakres podmiotowy zdolności sądowej:

osoby fizyczne – (w tym także nasciturus, który posiada tzw. warunkową zdolnośd
sądową, przyznana na tych samych zasadach, na jakich przyznano mu zdolnośd
prawną przepisami kc) – art. 64 § 1 kpc

osoby prawne – mogą uzyskad osobowośd prawną z mocy ustawy lub wraz z chwilą
zarejestrowania w odpowiednim rejestrze – art. 64 § 1 kpc

Osoba prawna nie może byd podmiotem wszystkich praw i obowiązków, np. władzy
rodzicielskiej.

ułomne osoby prawne – podmioty, nie posiadające osobowości prawnej, którym
przepisy kpc lub przepisy pozakodeksowe w sposób wyraźny przyznają zdolnośd
sądową – art. 64 § 2 kpc

Będą to:

organizacje społeczne dopuszczone do działania na podstawie
obowiązujących przepisów, chodby nie posiadały osobowości prawnej – art.
64 § 2 kpc

pracodawca, chodby nie posiadał osobowości prawnej, ma zdolnośd sądową
w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeo społecznych – art. 460 § 1
kpc

organ rentowy w sprawach z zakresu ubezpieczeo społecznych – art. 460 § 1
kpc

przedsiębiorcy będący jednostkami organizacyjnymi, nie mającymi
osobowości prawnej, utworzonymi zgodnie z przepisami prawa, jeżeli ich
przedmiot działania obejmuje prowadzenie działalności gospodarczej mają
zdolnośd sądową w postępowaniu przed sądem gospodarczym – art. 479(z
7) kpc

dyrektor przedsiębiorstwa paostwowego i dyrektor zrzeszenia
przedsiębiorstw, działający w tym charakterze oraz rada pracownicza
przedsiębiorstwa i rada zrzeszenia przedsiębiorstw w sprawach o
rozstrzygnięcie sporu między radą pracowniczą przedsiębiorstwa a
dyrektorem przedsiębiorstwa, między organami przedsiębiorstwa a organem
założycielskim przedsiębiorstwa oraz między organami przedsiębiorstwa a
organem sprawującym nadzór nad przedsiębiorstwem – art. 691³ kpc

obywatele paostw obcych, zagraniczne osoby prawne oraz zagraniczne
jednostki nie posiadające osobowości prawnej, apatrydzi – art. 1117 kpc

osobowe spółki prawa handlowego – art. 8 ksh

spółki kapitałowe w organizacji – art. 11 ksh

Partie polityczne przed przełomem ustrojowym zdolnośd sądową przyznawał im
przepis szczególny. Obecnie są one osobami prawnymi i zdolnośd sądowa
przysługuje im na mocy art. 64 § 1 kpc.

Komitety rodzicielskie szkół/przedszkoli – wg SN nie mają zdolności sądowej.
Spółki cywilne nie mają zdolności sądowej, atrybut ten mają natomiast
wspólnicy spółki cywilnej, którzy na mocy art. 2 ust. 3 pdg posiadają status
przedsiębiorcy.

Zdolnośd sądowa jest bezwzględną, dodatnią przesłanką procesową, od której istnienia
zależy byt procesu.
Zgonie z art. 379 kpc brak zdolności sądowej powoduje nieważnośd postępowania, zatem
sąd musi uwzględnid ją z urzędu.

Skutki procesowe braku zdolności sądowej:

jeśli brak zdolności występuje już w chwili wniesienia pozwu( pierwotny brak
zdolności sądowej) sąd ma obowiązek odrzucenia pozwu w formie postanowienia –
art. 199 § 1 kpc. Jest ono zaskarżalne w drodze zażalenia – art. 394 § 1 kpc,
ponieważ kooczy ono postępowania w sprawie.

Zanim dojdzie do odrzucenia pozwu sąd ma obowiązek podjąd próbę usunięcia
braków – art. 70 kpc

Art. 70 § 1 kpc Jeżeli braki w zakresie zdolności sądowej lub procesowej albo w
składzie właściwych organów dają się uzupełnid, sąd wyznaczy w tym celu
odpowiedni termin. W wypadkach, w których ustanowienie przedstawiciela
ustawowego powinno nastąpid z urzędu, sąd zwraca się o to do właściwego sądu
opiekuoczego.(nie dotyczy to osób fizycznych, bo ich zdolnośd sądowa jest zawsze
pełna).
§ 2 Sąd może dopuścid tymczasowo do czynności stronę nie mającą zdolności
sądowej lub procesowej albo osobę nie mającą należytego ustawowego
umocowania, z zastrzeżeniem, że przed upływem wyznaczonego terminu braki będą
uzupełnione, a czynności zatwierdzone przez powołana do tego osobę.

A zatem dopiero, gdy wezwanie do usunięcia braków pozostanie bezskuteczne sąd
odrzuci pozew.

jeśli brak zdolności sądowej wystąpi już w toku postępowania(następczy brak
zdolności sądowej) w grę wchodzi:

obligatoryjne zawieszenie postępowania przez sąd z urzędu – art. 174 § 1
pkt 1 kpc

umorzenie postępowania – jeżeli w terminie 3 lat od daty zawieszenia w
prawa strony nie wstąpią jej następcy prawni – sąd umarza postępowanie
postanowieniem, na które służy zażalenie.

LEGITYMACJA PROCESOWA – oznacza uprawnienie danego podmiotu do występowania
w charakterze strony w konkretnym procesie cywilnym.

Legitymacja procesowa ma więc charakter materialnoprawny i stanowi przesłankę
merytoryczną.

II. ZDOLNOŚD PROCESOWĄ – odpowiednik zdolności do czynności prawnych w prawie
materialnym.
Jest to zdolnośc do podejmowania czynności procesowych w postępowaniu cywilnym –
art. 65 § 1 kpc

W doktrynie istnieje kontrowersja, czy zdolnośd procesową należy łączyd tylko ze stronami,
czy też innymi podmiotami występującymi w procesie cywilnym?

Prof. Lubioski uważa, że zgodnie z wykładnią systemową zdolnośd procesowa
obejmuje nie tylko strony ale też innych uczestników postępowania. Co prawda art.
65 kpc dotyczący zdolności procesowej umieszczony został w tytule „Strony”, w
dziale „Proces”, ale stosowad należy go także do innych postępowao, np.
zabezpieczającego.

Zakres podmiotowy zdolności procesowej:

osoby fizyczne – o zakresie zdolności prawnej decyduje zakres posiadanej zdolności
do czynności prawnych( kwestia wieku i ubezwłasnowolnienia):

pełna zdolnośd do czynności prawnych – warunek posiadania pełnej
zdolności procesowej

ograniczona zdolnośd do czynności prawnych - zgodnie z art. 65 § 2 kpc w
takim przypadku osoba fizyczna ma zdolnośd procesową w sprawach
wynikających z czynności prawnych, których może dokonywad samodzielnie,
np. w kwestii dysponowania własnym zarobkiem, czy też w innych, drobnych
bieżących sprawach a młodociany ( 15-18 lat) ma pełną zdolnośd procesową
w ewentualnym procesie przeciwko pracodawcy przyuczającym do zawodu

brak zdolności do czynności prawnych – oznacza brak zdolności procesowej

Od zasady, zgodnie z którą zakres zdolności do czynności prawnych determinuje
posiadanie zdolności procesowej przez osobę fizyczną, przewidziane są 2 wyjątki:

art. 560 kpc – do zaskarżenia postanowienia o ubezwłasnowolnieniu
uprawniony jest sam ubezwłasnowolniony nawet wówczas, gdy ustanowiony
został doradca tymczasowy.

art. 573 kpc – osoba pozostająca pod władzą rodzicielską, opieką lub
kuratelą ma zdolnośd do podejmowania czynności w postępowaniu
dotyczącym tej osoby, chyba że nie ma zdolności do czynności prawnych.

osoby prawne – mają pełną zdolnośd procesową

ułomne osoby prawne – mają pełną zdolnośd procesową. Są to jednostki
organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, którym na mocy przepisów kpc
lub przepisów szczególnych przyznano zdolnośd sądową.

Zarówno osoby prawne jak i ułomne osoby prawne, którym prawo przyznaje zdolnośd
sądową, dokonują czynności procesowych poprzez swoje organy uprawnione do działania
w ich imieniu. Osoby wchodzące w skład tych organów muszą posiadad zdolnośd
procesową.

Zdolnośd procesowa jest dodatnią, bezwzględną przesłanką procesową.
Jej naruszenie ( brak zdolności procesowej) powoduje nieważnośd postępowania – art. 379
kpc. Na tej podstawie można żądad wznowienia postępowania – art. 401 pkt 2 kpc.

Brak zdolności procesowej może wystąpid:

w chwili wszczęcia postępowania( pierwotny brak zdolności sądowej) – brak ten,
jeśli wystąpi po stronie, powodowej powoduje odrzucenie pozwu. Jednakże, tak jak
to było w przypadku zdolności sądowej możliwa jest konwalidacja tej przesłanki –
art. 199 § 2 kpc. Gdy powód nie ma zdolności procesowej przewodniczący wzywa
do wskazania przedstawiciela ustawowego w terminie 7 dni. Po bezskutecznym
upływie tego terminu sąd odrzuca pozew. dotyczy to jednak tylko braku zdolności
procesowej po stronie powodowej. Ustawodawca nie wspomina w tym przepisie o
odrzuceniu pozwu z powodu braku zdolności procesowej po stronie pozwanej.

w toku postępowania( następczy brak zdolności procesowej) – w takim wypadku w
grę wchodzi:

zawieszenie postępowania – gdy powód wezwany do wskazania
przedstawiciela ustawowego nie zrobił tego w terminie

umorzenie postępowania – gdy wniosek o podjęcie zawieszonego
postępowania nie zostanie złożony w terminie 3 lat od daty zawieszenia

ZDOLNOŚD POSTULACYJNA – zdolnośd do osobistego podejmowania czynności
procesowych przez uczestników postępowania cywilnego. Jeżeli strona działa
samodzielnie pomimo braku zdolności postulacyjnej – skutkuje to nieważnością
postępowania.

Ograniczenia zdolności postulacyjnej:

natury faktycznej – np. osoba głucha, niema, niewidoma, nie znająca języka
polskiego

natury prawnej – wiążą się z instytucją przymusu adwokackiego.

Przymus taki może byd:

względny – strona może osobiście podejmowad czynności procesowe, ale
jeżeli chce ustanowid pełnomocnika procesowego, to może nim byd tylko
adwokat

bezwzględny – strona musi byd reprezentowana przez adwokata

Od lat 50-tych do czerwca 1996 nie było przymusu adwokackiego w żadnej postaci.
Od 1 lipca 1996 obowiązuje przymus adwokacko – radcowski – art. 87¹ kpc

Wykład 14

19.01.2006

Od 1 VII 1996 obowiązuje przymus adwokacko- radcowski. Polega on na tym, że:

-kasacja musi byd sporządzona przez adwokata albo radcę prawnego
-na posiedzeniu przed Sądem Najwyższym strona musi reprezentowana przez radcę lub adwokata

Przymus adwokacko-radcowski nie dotyczy:
1. postępowania o zwolnienie od kosztów sądowych
2. postępowania o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego
3. postępowania gdzie stroną, jej organem, przedstawicielem ustawowym lub pełnomocnikiem

jest sędzia, prokurator, notariusz albo profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych

4. postępowania gdzie stroną, jej organem lub przedstawicielem ustawowym jest adwokat lub

radca prawny

5. postępowania gdzie stroną itd. jest radca Prokuratorii Generalnej Skarbu Paostwa

a to wszystko na podstawie Art. 87

kpc

Brak zdolności procesowej pozwanego – przewodniczący wzywa powoda w trybie art. 130 kpc do
uzyskania przedstawiciela ustawowego dla pozwanego. Ostatecznie przewodniczący wyda
zarządzenie o zwrocie pozwu.
Po doręczeniu pozwu wg art. 177§ 1 pkt 6 sąd może zawiesid postępowanie
gdy nie ma wezwanego przedstawiciela ustawowego pozwanego.

Art. 177. § 1 pkt 6. Sąd może zawiesid postępowanie z urzędu:
jeżeli na skutek braku lub wskazania złego adresu powoda albo niewskazania przez powoda w
wyznaczonym terminie adresu pozwanego lub niewykonania przez powoda innych zarządzeo nie
można nadad sprawie dalszego biegu.

Kiedy takie zawieszone postępowanie można umorzyd? Reguluje to art. 182 kpc

Art. 182. § 1 Sąd umarza postępowanie zawieszone na zgodny wniosek stron lub na wniosek
spadkobiercy, jak również z przyczyn wskazanych w art. 177 § 1 pkt 5 i pkt 6, jeżeli wniosek o
podjęcie postępowania nie został zgłoszony w ciągu lat trzech od daty postanowienia o
zawieszeniu. Ponadto sąd umorzy postępowanie w razie stwierdzenia braku następcy prawnego
strony, która utraciła zdolnośd sądową, a w każdym razie po upływie lat trzech od daty
postanowienia o zawieszeniu z tej przyczyny. Sąd także umorzy postępowanie w razie śmierci
strony po upływie lat dziesięciu od daty postanowienia o zawieszeniu postępowania z tej
przyczyny.

§ 2. Umorzenie postępowania zawieszonego w pierwszej instancji nie pozbawia powoda prawa
ponownego wytoczenia powództwa, jednakże poprzedni pozew nie wywołuje żadnych skutków,
jakie ustawa wiąże z wytoczeniem powództwa.
§ 3. Umorzenie zawieszonego postępowania przez sąd wyższej instancji powoduje
uprawomocnienie się zaskarżonego orzeczenia, z wyjątkiem spraw o unieważnienie małżeostwa
lub o rozwód oraz o ustalenie nieistnienia małżeostwa, w których postępowanie umarza się
wówczas w całości.
§ 4. Z umorzeniem postępowania umarzają się nawzajem także koszty stron w danej instancji.

■ Legitymacja procesowa- uprawnienie materialnoprawne podmiotu do bycia stroną w
konkretnym procesie cywilnym. Wynika ona z przepisów prawa materialnego. Legitymacji
procesowej nie wolno traktowad w kategorii zdolności! Jest to bowiem przesłanka merytoryczna i
jej niespełnienie powoduje oddalenie powództwa

RODZAJE LEGITYMACJI PROCESOWEJ

a) czynna po stronie powoda

b) bierna po stronie pozwanego

c) indywidualna przysługuje określonej osobie lub określonemu podmiotowi

d) grupowa przysługuje więcej aniżeli jednej osobie lub podmiotowi
-dowolna-każda z osób legitymowanych może samodzielnie stanowid stronę lub też osoby te mogą
wystąpid wspólnie
-łączna- przysługuje tylko określonym osobom lub podmiotom
e) zwykła przysługuje stronie stosunku materialnoprawnego

f) nadzwyczajna-przysługuje osobie 3, która nie jest stroną stosunku materialnoprawnego-
„podstawienie procesowe”, osoba trzecia może uzyskad legitymacje procesową kosztem strony lub
obok strony

-legitymacja uzyskana obok strony- substytucja procesowa np. art. 192 pkt 3-jest to sytuacja z
chwili doręczenia pozwu, natomiast, jeśli zbycie nastąpiło przed doręczeniem to mamy do
czynienia z konwalidacją strony procesowej

Art. 192. Z chwilą doręczenia pozwu:
1) nie można w toku sprawy wszcząd pomiędzy tymi samymi stronami nowego postępowania o to
samo roszczenie;
2) pozwany może wytoczyd przeciw powodowi powództwo wzajemne;
3) zbycie w toku sprawy rzeczy lub prawa, objętych sporem, nie ma wpływu na dalszy bieg

sprawy; nabywca może jednak wejśd na miejsce zbywcy za zezwoleniem strony przeciwnej

- legitymacja uzyskana kosztem strony- następuje subrogacja rzeczowa- legitymacja procesowa
wykonawcy testamentu w sprawach o długi spadkowe- wykonawca testamentu może pozywad i
byd pozywanym ( też kurator spadku)
Gdy legitymacje procesową zachował zbywca i jest wydany wyrok przeciwko niemu i jest tytuł
egzekucyjny to egzekucję trzeba poprowadzid przeciw nabywcy, ale wcześniej dokonad trzeba
aktualizację tytułu egz w drodze postępowania klauzulowego. Jest to swoisty pomost pomiędzy
postępowaniem rozpoznawczym a egzekucyjnym. Reguluje to art. 788 kpc

Art. 788. § 1. Jeżeli uprawnienie lub obowiązek po powstaniu tytułu egzekucyjnego lub w toku
sprawy przed wydaniem tytułu przeszły na inną osobę, sąd nada klauzulę wykonalności na rzecz
lub przeciwko tej osobie, gdy przejście to będzie wykazane dokumentem urzędowym lub
prywatnym z podpisem urzędowo poświadczonym.

§ 2. Za przejście uprawnieo lub obowiązków, o których mowa w paragrafie poprzedzającym,

uważa się również zmiany w prawie rozporządzania mieniem wywołane ustanowieniem zarządcy
masy majątkowej, kuratora spadku lub wykonawcy testamentu, jak również wygaśnięciem funkcji
tych osób.

g) materialna – oznacza posiadanie prawa podmiotowego lub interesu prawnego mogącego
podlegad ochronie w drodze procesowej np. wytoczenie powództwa o ustalenie istnienia lub
nieistnienia stosunku prawnego lub prawa
h) formalna- uprawnienie do wytoczenia powództwa oraz popieranie go w procesie cywilnym
celem ochrony własnych lub cudzych praw podmiotowych

Osoby nie działające w ochronie swoich praw:
-prokurator
-Rzecznik Praw Obywatela
-Rzecznik Praw Konsumenta
Nie mają oni legitymacji formalnej, ale formalną. Nie ma podstaw do odrzucenia pozwu z powodu
legitymacji formalnej.

Braki w zakresie legitymacji procesowej ulegają konwalidacji w trybie instytucji podmiotowego
przekształcania powództwa-jeśli powództwo wniesiona przeciwko osobie, która nie powinna byd
pozwaną-sąd oddala powództwo.

Art. 194. § 1. Jeżeli okaże się, że powództwo nie zostało wniesione przeciwko osobie, która

powinna byd w sprawie stroną pozwaną, sąd na wniosek powoda lub pozwanego wezwie tę osobę
do wzięcia udziału w sprawie. Osoba wezwana do udziału w sprawie na wniosek pozwanego może
domagad się zwrotu kosztów wyłącznie od pozwanego, jeżeli okaże się, że wniosek był bezzasadny.

§ 2. Osoba wezwana do wzięcia udziału w sprawie w charakterze pozwanego może za zgodą

obu stron wstąpid w miejsce pozwanego, który wówczas będzie zwolniony od udziału w sprawie.
W razie wyrażenia zgody na zmianę strony pozwanej, pozwany może w terminie dwutygodniowym
złożyd sądowi wniosek o przyznanie kosztów od strony powodowej, niezależnie od późniejszego
wyniku sprawy.

§ 3. Jeżeli okaże się, że powództwo o to samo roszczenie może byd wytoczone przeciwko

innym jeszcze osobom, które nie występują w sprawie w charakterze pozwanych, sąd na wniosek
powoda może wezwad te osoby do wzięcia udziału w sprawie.

§ 4. (skreślony).

§1 tego artykuły reguluje instytucję zwaną współuczestnictwem konkurencyjnym-nie dochodzi do
zmiany strony wtedy

WSPÓŁUCZESTNICTWO PROCESOWE( nazewnictwo ustawowe- WSPÓŁUCZESTNICTWO W
SPORZE)

Współuczestnictwo w sporze zachodzi wtedy, gdy w ramach strony działa więcej niż jeden
podmiot (np. współwłaściciele, D/W solidarni)

Instytucja ta wiąże się z wielopodmiotowością stosunków prawnych i odpowiada jej
wielopodmiotowośd strony procesowej.
Należy pamiętad, że proces cywilny jest dwustronny i podmioty nie mogą występowad w
dowolnym układzie.
Instytucja ta jest charakterystyczna tylko dla procesu, gdyż w postępowaniu nieprocesowym nie
ma stron tylko są uczestnicy.

Art. 72. § 1. Kilka osób może w jednej sprawie występowad w roli powodów lub pozwanych,

jeżeli przedmiot sporu stanowią:
1) prawa lub obowiązki im wspólne lub oparte na tej samej podstawie faktycznej i prawnej
(współuczestnictwo materialne);
2) roszczenia lub zobowiązania jednego rodzaju, oparte na jednakowej podstawie faktycznej i
prawnej, jeżeli ponadto właściwośd sądu jest uzasadniona dla każdego z roszczeo lub zobowiązao z
osobna, jako też dla wszystkich wspólnie (współuczestnictwo formalne).

§ 2.

(45)

Jeżeli przeciwko kilku osobom sprawa może toczyd się tylko łącznie

(współuczestnictwo konieczne), przepis paragrafu poprzedzającego stosuje się także do osób,
których udział w sprawie uzasadniałby jej rozpoznanie w postępowaniu odrębnym.

§ 3.

(46)

Przepis § 2 stosuje się odpowiednio w wypadku współuczestnictwa materialnego,

innego niż współuczestnictwo konieczne.

Art. 74. Każdy ze współuczestników sporu ma prawo samodzielnie popierad sprawę. Na

posiedzenie sądowe wzywa się wszystkich tych współuczestników, co do których sprawa nie jest
zakooczona.

RODZAJE WSPÓŁUCZESTNICTWA PROCESOWEGO
-czynne
-bierne
-materialne- jego cechą jest wewnętrzna więź prawna łącząca współuczestników. Mamy z nim do
czynienia gdy prawa i obowiązki współuczestników są im wspólne lub oparte na tej samej
podstawie faktycznej lub prawnej
np. między wspólnikami spółki cywilnej, dłużnicy solidarni, wspólnicy nieruchomości
-formalne- oparte na więzi zewnętrznej między współuczestnikami. Występuje przy łącznym
zaistnieniu trzech przesłanek:
1. roszczenia/ zobowiązania współuczestników muszą byd jednego rodzaju ( jednorodnośd
roszczeo/zobowiązao)
2. roszczenia/ zobowiązania współuczestników muszą byd oparte na takiej samej podstawie
faktycznej i prawnej
3. sąd który będzie rozpoznawał sprawę musi byd właściwy dla każdego roszczenia z osobna i dla
wszystkich roszczeo łącznei

np. wypadek komunikacyjny kilku osób-roszczenie jednorodzajowe oparte na tej samej podstawie
prawnej lub faktycznej
spółdzielnia wytacza powództwo przeciwko kilku członkom spółdzielni o zapłatę zaległego czynszu
ALE kumulacja podm. Roszczeo-gdzie każdy ma roszczenie 10 tys. Niedopuszczalne, bo inna
właściwośd

-jednolite- gdy z istoty spornego stosunku prawnego lub z przepisu ustawy wynika, ze wyrok
będzie dotyczył wszystkich współuczestników, tzn. wywoła identyczne skutki wobec każdego,
odniesie bezpośredni i niepodzielny skutek wobec wszystkich

-zwykłe-gdy z istoty samego stosunku prawnego/ prawa wynika, że wyrok, który zapadnie w
sprawie, odniesie tylko pośredni skutek wobec współuczestników

-konieczne – gdy przeciwko/ na rzecz kilku podmiotów dane powództwo może byd wytoczone
tylko łącznie (-prokurator wytaczając powództwo o unieważnienie małżeostwa pozywa obu
małżonków)
-dowolne- współuczestnictwo może wystąpid, ale nie jest niezbędne (dłużnicy solidarni)

-art. 72§2 obejmuje także współ. po stronie powodowej
-prokurator wytaczający powództwo o ustalenie ojcostwa ( pozwani-matka, ojciec, dziecko)

-nienazwane- art. 194§1 KPC przy podmiotowych przekształceniach powództwa
- konkurencyjne-przy interwencji głównej

ZASADY DZIAŁANIA WSPÓŁUCZESTNIKÓW WSPÓŁUCZESTNIKÓW W SPORZE

Zasadą jest to, że współuczestnicy działają samodzielnie niezależnie od pozostałych.

Art. 73. § 1. Każdy współuczestnik działa w imieniu własnym.
§ 2. W wypadku jednak, gdy z istoty spornego stosunku prawnego lub z przepisu ustawy

wynika, że wyrok dotyczyd ma niepodzielnie wszystkich współuczestników (współuczestnictwo
jednolite), czynności procesowe współuczestników działających są skuteczne wobec nie
działających. Do zawarcia ugody, zrzeczenia się roszczenia albo uznania powództwa potrzeba
zgody wszystkich współuczestników.

Od tej zasady wyjątek stanowi współuczestnictwo jednolite- tam bowiem działania podjęte przez
jednego wywołuje także skutki dla pozostałych pozostałych wyjątkiem czynności o charakterze
dyspozytywno-materialnym ( one wywołują skutki tylko dla tego, kto ich dokonał) np. zrzeczenie
się roszczenia, uznanie powództwa. Jest to wyjątek od wyjątku
Wyjątek II stanowi art. 378 § 2 o treści:
W granicach zaskarżenia sąd drugiej instancji może z urzędu rozpoznad sprawę także na rzecz
współuczestników, którzy wyroku nie zaskarżyli, gdy będące przedmiotem zaskarżenia prawa lub
obowiązki są dla nich wspólne. Współuczestników tych należy zawiadomid o rozprawie; mogą oni
składad pisma przygotowawcze.

23.02.2006

WYKŁAD 15

INTERWENCJA GŁÓWNA I UBOCZNA

I. Interwencja główna

Art. 75. Kto występuje z roszczeniem o rzecz lub prawo, o które sprawa toczy się pomiędzy innymi
osobami, może aż do zamknięcia rozprawy w pierwszej instancji wytoczyd powództwo o tę rzecz
lub prawo przeciwko obu stronom przed sąd, w którym toczy się sprawa (interwencja główna).

Instytucja ta występuje rzadko w praktyce.

Interwencja główna ma miejsce, gdy interwenient główny występuje o rzecz lub prawo, o które
toczy się proces pomiędzy innymi osobami. Jest to zatem rodzaj powództwa cywilnego, które
wytacza się przeciwko stroną dotychczasowego procesu cywilnego.

np. Osoba A jest właścicielem samochodu, użycza go osobie B z obowiązkiem oddania przez B
w terminie. Termin minął, B nie oddaje samochodu, B użyczył go C, jednak C nie zwrócił go B mimo
wezwania do dobrowolnego wydania rzeczy. B wytacza powództwo przeciwko C ( proces
pierwotny ). A może czekad na wynik postępowania między B i C, może wytoczyd oddzielne
powództwo przeciwko B lub C, bądź może także wytoczyd powództwo przeciwko B lub C – tzw.
interwencja główna.
Po stronie B i C występuje szczególny rodzaj współuczestnictwa procesowego.

TERMINY
Zgłoszenie interwencji głównej ograniczone jest czasowo, możliwe:

od doręczenia pozwu w pierwszym procesie – termin początkowy

do momentu zamknięcia rozprawy przed sadem w pierwszej instancji, po zamknięciu
rozprawy niedopuszczalne jest zgłoszenie interwencji głównej – termin prekluzyjny

Gdy zostanie zgłoszona interwencja główna możliwe 3 sytuacje:

1.) Każdy proces toczy się oddzielnie.
2.) Sąd może zawiesid postępowanie w pierwszym procesie ( miedzy A i B ), jeśli interwenient

główny wykaże samoistne prawo do rzeczy w drugim procesie, po uprawomocnienie
wyroku podejmie zawieszone postępowanie i powództwo oddali.

3.) Sąd na podst. art. 219 kpc zarządzi o łącznym rozpoznaniu spraw. Zarządzenie to wchodzi

wówczas, gdy sprawy pozostają w związku lub żądania te mogą byd objęte jednym pozwem
tzw. kumulacja roszczeo

Art. 219. Sąd może zarządzid połączenie kilku oddzielnych spraw toczących się przed nim w

celu ich łącznego rozpoznania lub także rozstrzygnięcia, jeżeli są one ze sobą w związku lub
mogły byd objęte jednym pozwem.

Sądem właściwym do rozpoznania interwencji głównej jest sąd rozpatrujący spór między A i B.

II. Interwencja uboczna

Ma miejsce, gdy osoba trzecia przystępuje do jednej ze stron toczącego się już postępowania
cywilnego. Możliwośd takiego przystąpienia uzależniona jest od tego, czy ta osoba trzecia ma
interes prawny w tym, aby proces rozstrzygnął się na korzyśd jednej ze stron.

Wydany przez sad wyrok odnosi skutki prawne między stronami postępowania, ale także może
dotykad interesu prawnego osób trzecich, wpływa na sytuacje prawną osób trzecich.

Osoba, która zgłasza interwencję uboczną → interwenient uboczny, osoba trzecia, która ma
interes prawny w tym, aby proces cywilny został rozstrzygnięty na korzyśd jednej ze stron
toczącego się postępowania. Może przystąpid do tej strony w charakterze pomocnika
procesowego jako interwenient uboczny.

Interes → subiektywnie odczuwana potrzeba

Interes prawny → obiektywnie istniejąca potrzeba ochrony interesu w świetle obowiązujących
norm prawnych. Interes prawny może mied charakter majątkowy lub niemajątkowy, może byd
pośredni lub bezpośredni.

TERMINY
Zgłoszenie interwencji ubocznej ograniczone jest czasowo:

1.) możliwe od doręczenia pozwu pozwanemu – termin początkowy
2.) aż do momentu zamknięcia rozprawy przed sadem II instancji – termin prekluzyjny

FORMA ZGŁOSZENIA

Interwencję uboczną wnosi się w formie pisemnej do sądu rozpatrującego spór między stronami.
Trzeba wskazad:

stronę do której interwenient przystępuje

interes prawny, jaki osoba trzecia ma w przystąpieniu do procesu w charakterze
interwenienta

OPOZYCJA
Każda ze stron może sprzeciwid się wstąpieniu do procesu interwenienta ubocznego wnosząc
opozycję. Uprawnienie to ograniczone jest czasowo i skorzystanie z niego możliwe jest najpóźniej
na pierwszej rozprawie po zgłoszeniu interwencji ubocznej.

Z chwilą zgłoszenia opozycji interwenient uboczny obowiązany jest uprawdopodobnid swój interes
prawny, jaki ma we wstąpieniu do toczącego się procesu cywilnego.
Mimo zgłoszenia opozycji interwenient uboczny nadal bierze udział w procesie, ale musi
uprawdopodobnid swój interes prawny.

Jeżeli sąd uzna, że interwenient uboczny uprawdopodobnił swój interes prawny → sąd oddali
opozycję.
W przeciwnym razie, jeśli nie uprawdopodobni → sąd uwzględni opozycję , a wszystkie czynności
procesowe interwenienta ubocznego traktowane są jako niebyłe.
DWA RODZAJE INTERWENCJI UBOCZNEJ:

1.) interwencja uboczna samoistna – występuje, gdy z istoty spornego stosunku prawnego lub

przepisu ustawy, wyrok w sprawie ma odnieśd bezpośredni skutek prawny pomiędzy
interwenientem ubocznym, a przeciwnikiem strony do której interwenient przystąpił (
interwenient uboczny będzie objęty skutkami rzeczy osądzonej )

2.) interwencja uboczna niesamoistna – gdy wyrok, który zapadnie w sprawie odniesie

pośredni skutek między interwenientem a strona przeciwną do tej, do której on przystąpił.

Czynności procesowe interwenienta ubocznego samoistnego mogą pozostawad w sprzeczności z
czynnościami strony do której interwenient uboczny przystąpił ( z uwagi na bezpośredni skutek ).
Na podstawie art. 81 kpc stosuje się bezpośrednio przepisy o współuczestnictwie jednolitym (
wymagana jest np. jego zgoda na cofnięcie pozwu ).

W wypadku interwenienta ubocznego niesamoistnego czynności prawne nie mogą pozostawad w
sprzeczności z czynnościami prawnymi strony do której przystąpił.

Jeżeli interwenient uboczny nie może podnieśd w stosunku do strony, do której przystąpił exceptio
male gestii procesum ( zarzut złej obrony) i twierdzid, że sprawa jest rozstrzygnięta błędnie lub że
strona prowadziła proces wadliwie, chyba że stan sprawy w chwili przystąpienia interwenienta
ubocznego uniemożliwił mu skorzystanie ze środka obrony lub strona lekkomyślnie lub przez
niedbalstwo nie skorzystała ze środków obrony niedostępnych interwenientowi ubocznemu.

Może dojśd do zmiany stron w procesie – na podst. art. 83 kpc – za zgodą stron interwenient może
wejśd w miejsce strony do której przystąpił.

O skuteczności interwencji ubocznej decyduje interes prawny.

Dopuszczalnośd interwencji ubocznej w sprawach o prawa stanu cywilnego ( np. o ustalenie /
zaprzeczenie ojcostwa, macierzyostwa ):

judykatura – tendencja do ograniczenia dopuszczalności interwencji ubocznej w
sprawach o prawa stanu cywilnego ze względu na „intymny „ charakter tych spraw
dotyczących ochrony stosunków rodzinnych, sfery prywatności ; orzecznictwo SN
zmierza w kierunku ograniczenia interwencji ubocznej w tych sprawach

nauka – przeważa pogląd, że nie ma podstaw do ograniczenia, o ile osoba trzecia
wykaże w ramach uprawdopodobnienia, że ma taki interes

Powództwo o ustalenie ojcostwa – przeciwko domniemanemu, ale nieżyjącemu ojcu dziecka, za
którego działa kurator. Czy po stronie pozwanego ojca mogą jako interwenienci uboczni wstąpid
rodzice domniemanego ojca – maja interes

Powództwo o zaprzeczenie ojcostwa – czy może zgłosid interwencję uboczną po stronie męża
matki, mężczyzna, który utrzymywał w okresie koncepcyjnym stosunki cielesne z matką dziecka,
twierdząc, że ma on interes prawny w oddaleniu powództwa? Nie ma on interesu bezpośredniego,
ale ma interes pośredni ( by nie wytoczono później powództwa o ustalenie ojcostwa ). Interes
prawny może byd także pośredni jeżeli chodzi o prawa stanu. Udział osoby trzeciej może przyczynid
się do wszechstronnego wyjaśnienia okoliczności sprawy. Status interwenienta ubocznego osoba
trzecia może uzyskad także w wyniku przypozwania.

WYKŁAD 16

02.03.2006r

PRZYPOZWANIE

Osoba trzecia może uzyskad status interwenienta ubocznego z własnej inicjatywy przez wstąpienie
do toczącego się procesu. Ale status ten może uzyskad także w wyniku przypozwania przez stronę
w procesie cywilnym.

Przypozwanie polega na tym, że strona zawiadamia osobę 3 o toczącym się procesie i wzywa ją
do udziału w procesie w charakterze interwenienta ubocznego.

Strona powinna przypozwad osobę 3:

1. gdy w razie niekorzystnego dla tej strony rozstrzygnięcia przysługiwałoby jej roszczenie

względem osoby 3

2. gdy w razie niekorzystnego dla tej strony rozstrzygnięcia procesu osobie 3 przysługiwałoby

roszczenie w stosunku do strony

Przykłady:

1. jeżeli wierzyciel wytacza powództwo przeciwko poręczycielowi, to pozwany poręczyciel

powinien zawiadomid dłużnika o toczącym się procesie i wezwad go do udziału w procesie

2. jeżeli osoba 3 wystąpiła z powództwem przeciwko użytkownikowi rzeczy to powinien on

zawiadomid o toczącym się procesie właściciela rzeczy

Pismo strony o przypozwaniu strona powinna wnieśd do sądu, w którym sprawa się toczy.
W piśmie należy wskazad:

przyczynę wezwania

stan sprawy

Sąd zobowiązany jest niezwłocznie doręczyd to pismo osobie 3, która może zgłosid swe
przystąpienie do strony jako interwenient uboczny.

Artykuł 84 kpc nie określa terminu, w jakim możliwe jest przypozwanie; przyjmuje się, że strona
może to uczynid do momentu zamknięcia rozprawy przed sądem II instancji.

Zgodnie z art. 85 kpc skutki związane z interwencją uboczną określone w art. 82 kpc powstają w
stosunku do wezwanego, który nie zgłosił przystąpienia, z chwilą, w której przystąpienie było
możliwe. Oznacza to, że osoba 3, która została przypozwana i nie przystąpiła do procesu w
charakterze interwenienta ubocznego nie będzie mogła zgłosid do strony, która ją przypozwała
tzw. zarzutu złej obrony, polegającego na twierdzeniu przez osobę 3, że sprawa jest rozstrzygnięta
błędnie lub, że strona prowadziła sprawę wadliwie.

Instytucja przypozwania jest typowa dla procesu cywilnego.

DOPOZWANIE

Zostało uregulowane w art. 194-198 kpc.

Jest to sposób konwalidacji braków legitymacji procesowej biernej.

Zgodnie z art. 194 kpc, jeżeli okaże się, że powództwo nie zostało wniesione przeciwko osobie,
która powinna byd w sprawie stroną pozwaną, sąd na wniosek powoda lub pozwanego wezwie
tę osobę do udziału w sprawie.
W wyniku wezwania osoba dopozwana uzyskuje status strony pozwanej.

Wezwanie sądu zastępuje pozwanie – z chwilą doręczenia wezwania osoba 3 staje się stroną
pozwaną w procesie cywilnym – nie ma na to wpływu jej wola.

Podsumowując, przypozwanie prowadzi do uzyskania statusu interwenienta ubocznego, a
dopozwanie – statusu strony pozwanej.
Obie instytucje są charakterystyczne wyłącznie dla procesu cywilnego i mają istotne znaczenie w
praktyce sądowej.

PEŁNOMOCNICTWO PROCESOWE

Zgodnie z art. 86 kpc strony i ich organy lub przedstawiciele ustawowi mogą działad przed sądem
osobiście lub przez pełnomocników.

Pełnomocnictwo procesowe to rodzaj reprezentacji strony w procesie cywilnym, ale to
umocowanie do działania w cudzym imieniu może opierad się na:

ustawie – przedstawicielstwo ustawowe, przedstawicielami ustawowymi są np. rodzice,
opiekunowie, kuratorzy. Wchodzi ono w rachubę, gdy strona/uczestnik postępowania

cywilnego, będący osobą fizyczną, nią ma zdolności procesowej. W tych wypadkach
przedstawicielstwo ustawowe jest konieczne.

oświadczeniu woli osoby reprezentowanej – pełnomocnictwo

Wspólna cechą obu w/w rodzajów przedstawicielstwa jest to, że w każdym z wymienionych
przypadków przedstawiciel powinien działad w imieniu i w interesie oraz ze skutkiem dla osoby
reprezentowanej. Dotyczy to zarówno działao jak i zaniechao.

Rodzaje pełnomocnictwa(podstawą rozróżnienia jest art. 88 kpc):

1. procesowe – wyróżnia się tu pełnomocnictwo:

ogólne – pozwala na prowadzenie wszystkich spraw mocodawcy

szczególne – do prowadzenia poszczególnych, konkretnych spraw mocodawcy

Przepisy niejednokrotnie nakładają wymóg pełnomocnictwa szczególnego w określonych
kategoriach spraw, tak jest m.in.:

w sprawach małżeoskich

w sprawach między rodzicami a dziedmi

w sprawach dotyczących odbioru należności orzeczonych na rzecz pracownika

2. do niektórych czynności procesowych – z tak dokonanego przez ustawodawcę podziału

płynie wniosek, że pełnomocnictwo procesowe do niektórych czynności procesowych nie
jest pełnomocnictwem procesowym, chod przecież na pierwszy rzut oka należałoby przyjąd
koncepcję odwrotną

Pełnomocnictwem do niektórych czynności procesowych może byd pełnomocnictwo do:

udziału w przesłuchaniu świadka

wniesienia środka odwoławczego

doręczeo

podejmowania innego rodzaju czynności procesowych

Zgodnie z art. 1135 § 1 strona zamieszkała za granicą, która nie ustanowiła pełnomocnika
do prowadzenia sprawy zamieszkałego w Polsce, obowiązana jest wskazad w Polsce
pełnomocnika do doręczeo.
Natomiast art. 1135 § 2 stanowi, że w razie nie wskazania pełnomocnika do doręczeo,
przeznaczone dla tej strony pisma sądowe pozostawia się w aktach sprawy ze skutkiem
doręczenia. Stronę należy o tym pouczyd przy pierwszym doręczeniu.

W doktrynie istnieje spór, co do charakteru udzielenia pełnomocnictwa: czy jest to czynnośd
materialnoprawna czy też procesowa?

Jeżeli pełnomocnictwo jest udzielane poza postępowaniem cywilnym, to niewątpliwie jest

to czynnośd materialnoprawna, chod wywiera skutki także w sferze prawa procesowego.
Natomiast wykazanie się tym pełnomocnictwem w postępowaniu cywilnym niewątpliwie stanowi
już czynnośd procesową.

Istnieje także spór czy jest to czynnośd jedno- czy dwustronna?

Mając na uwadze, że pełnomocnictwo może byd wypowiedziane zarówno przez

mocodawcę jak i pełnomocnika należy uznad(wg L.), że jest to czynnośd dwustronna, chod jest to
przedmiotem kontrowersji.

Od pełnomocnictwa procesowego należy odróżnid tzw. stosunek podstawowy – tj. stosunek
leżący u podstaw pełnomocnictwa. Tym stosunkiem podstawowym jest najczęściej umowa
zlecenia(ew. umowa agencyjna).

Zakres pełnomocnictwa procesowego

Pełnomocnictwo obejmuje z mocy samego prawa(art.91 kpc):

1.umocowanie do wszystkich łączących się ze sprawą czynności nie wyłączając:

powództwa wzajemnego

skargi o wznowienie postępowania cywilnego

udziału w postępowaniu wywołanym wniesieniem w/w

udziału w postępowaniu wywołanym wniesieniem interwencji głównej przeciwko
mocodawcy

Jednocześnie pełnomocnictwo nie obejmuje umocowania do zapisu na sąd polubowny – tu
(wg L.) potrzebne jest pełnomocnictwo rodzajowe(nie pełnomocnictwo szczególne, gdyż brak
konkretnego przepisu nakładającego taki wymóg). Jest to stanowisko przeciwne do
wyrażonego przez SN.

2.umocowanie do podejmowania wszelkich czynności dotyczących zabezpieczenia i egzekucji

Jednocześnie pełnomocnictwo nie obejmuje umocowania do wytoczenia powództwa
opozycyjnego(środek obrony merytorycznej dłużnika) czy ekscedencyjnego(środek obrony
osoby 3 przed prowadzeniem egzekucji, art. 841 kpc), bo nie są to już czynności dotyczące
zabezpieczenia czy egzekucji – trzeba je wytoczyd w trybie procesu cywilnego, są rozpatrywane
w ramach odrębnego procesu cywilnego(są to samodzielne czynności związane z wytoczeniem
powództwa w procesie cywilnym)

3. umocowanie do podejmowania następujących czynności:

zawarcie ugody

zrzeczenie się roszczenia

uznanie powództwa
chyba, że czynności te zostały wyłączone z treści danego pełnomocnictwa

4. umocowanie do udzielenia dalszego pełnomocnictwa procesowego adwokatowi lub radcy
prawnemu

5. umocowanie do odbioru kosztów procesu do strony przeciwnej

Mocodawca może jednak udzielid węższego bądź szerszego pełnomocnictwa procesowego.
Wobec tego zakres, czas trwania i skutki umocowania szerszego niż pełnomocnictwo procesowe,
jak również umocowanie do poszczególnych czynności procesowych, ocenia się wg treści
pełnomocnictwa oraz przepisów prawa cywilnego.

Kiedy w przepisach pojawia się tylko pojęcie przedstawicielstwa należy rozumied przez to zarówno
przedstawicielstwo ustawowe jak i pełnomocnictwo.

Wykład 17

09.03.2006

FORMA PEŁNOMOCNICTWA PROCESOWEGO

Pełnomocnictwo procesowe powinno byd udzielone w formie pisemnej.

Art. 89. § 1. Pełnomocnik obowiązany jest przy pierwszej czynności procesowej dołączyd do akt
sprawy pełnomocnictwo z podpisem mocodawcy lub wierzytelny odpis pełnomocnictwa. Adwokat
i radca prawny, a także rzecznik patentowy mogą sami uwierzytelnid odpis udzielonego im
pełnomocnictwa. Sąd może w razie wątpliwości zażądad urzędowego poświadczenia podpisu
strony.

Wyjątkiem od wymagania formy pisemnej jest przepis art. 118. Ustanowienie adwokata lub radcy
prawnego dla strony zwolnionej od kosztów sądowych jest równoznaczne z udzieleniem
pełnomocnictwa procesowego.

Art. 89. § 2. W toku sprawy pełnomocnictwo może byd udzielone ustnie na posiedzeniu sądu przez
oświadczenie złożone przez stronę i wciągnięte do protokołu.

Obowiązuje zasada wolnego wyboru sposobu działania przed sądem chyba, że co innego wynika z
przepisów kpc.
Art. 86. Strony i ich organy lub przedstawiciele ustawowi mogą działad przed sądem osobiście lub
przez pełnomocników.

§ 3. Pełnomocnictwo udzielone przez osobę fizyczną składane przez radcę prawnego powinno
zawierad oświadczenie pełnomocnika, że nie pozostaje on w stosunku pracy. W wypadku
udzielenia pełnomocnictwa w toku sprawy- oświadczenie radcy prawnego złożone wobec sądu
zostaje wciągnięte do protokołu sądowego.

KTO MOŻE BYD PEŁNOMOCNIKIEM PROCESOWYM?

Kwestie kto może byd pełnomocnikiem reguluje art. 87 kpc oraz wiele innych przepisów
szczególnych. Na tej podstawie można dokonad wykatalogowania podmiotów, które mogą byd
pełnomocnikami pełnomocnikiem postępowaniu cywilnym :

- adwokat

- radca prawny - o ile nie pozostaje w stosunku pracy,

- rzecznik patentowy - w sprawach z zakresu własności przemysłowej,

- osoba sprawująca zarząd majątkiem lub interesami strony

- osoba pozostająca ze stroną w stałym stosunku zlecenia – jeżeli przedmiot sprawy wchodzi w
zakres tego zlecenia

- współuczestnik sporu - bez względu na rodzaj współuczestnictwa (ale nie interwenient główny
ani uboczny, gdyż on nie jest współuczestnikiem),

- osoby bliskie mocodawcy - rodzice, małżonek, rodzeostwo lub zstępni strony oraz osoby
pozostające ze stroną w stosunku przysposobienia,

- pracownik osoby prawnej / przedsiębiorcy nie będącego osobą prawną / albo jej organu
nadrzędnego – może byd pełnomocnikiem osoby prawnej lub przedsiębiorcy, w tym nie
posiadającego osobowości prawnej
- osoba prawna prowadząca, na podstawie odrębnych przepisów, obsługę prawną
przedsiębiorcy, osoby prawnej lub innej jednostki organizacyjnej - może udzielid pełnomocnictwa
procesowego - w imieniu podmiotu, którego obsługę prawną prowadzi - adwokatowi lub radcy
prawnemu, jeżeli została do tego upoważniona przez ten podmiot,

- przedstawiciel właściwego w sprawach z zakresu pomocy społecznej organu jednostki
samorządu terytorialnego oraz organizacji społecznej, mającej na celu udzielanie pomocy
rodzinie – może byd pełnomocnikiem w sprawach o ustalenie ojcostwa i o roszczenia
alimentacyjne. Minister Sprawiedliwości określa, w drodze rozporządzenia, wykaz tych organizacji
społecznych,
- przedstawiciel organizacji zrzeszającej rolników indywidualnych, której rolnik jest członkiem -
może byd pełnomocnikiem rolnika w sprawach związanych z prowadzeniem gospodarstwa
rolnego,

- przedstawiciel organizacji, do której zadao statutowych należy ochrona konsumentów - może
byd pełnomocnikiem w sprawach związanych z ochroną praw konsumentów

- przedstawiciel organizacji, do której zadao statutowych należą sprawy popierania własności
przemysłowej i udzielania pomocy twórcom projektów wynalazczych - może byd
pełnomocnikiem twórcy projektu wynalazczego w sprawach związanych z ochroną własności
przemysłowej,

- przedstawiciel związku zawodowego - może byd pełnomocnikiem procesowym pracownika,
który był lub jest członkiem tego związku zawodowego,

- inspektor pracy – może byd pełnomocnikiem proc. Pracownika w sprawach z zakresu prawa
pracy,

- przedstawiciel organizacji zrzeszającej emerytów i rencistów – może byd pełnomocnikiem proc.
ubezpieczonego

- adwokat wykonujący zawód w paostwie pochodzenia strony/uczestnika postępowania
cywilnego – gdy stroną/uczestnikiem postęp. cywil. jest obywatel paostwa obcego/zagraniczna
osoba prawna/zagraniczna ułomna osoba prawna.

Wyróżnia się dwa rodzaje pełnomocników:
- profesjonalni
- nieprofesjonalni

KTO MOŻE UDZIELID PEŁNOMOCNICTWA?

Strona / uczestnik postępowania cywilnego, mający zdolnośd procesową, nie musi działad w
postępowaniu osobiście – może udzielid pełnomocnictwa procesowego.

Pełnomocnictwa procesowego może udzielid:
- strona/uczestnik postępowania cywilnego mający zdolnośd procesową,

- osoba ograniczona zdolności procesowej w sprawach, w których samodzielnie może
dokonywad czynności procesowych,
- organ osoby prawnej,
- organ organizacji społecznej mającej zdolnośd sądową,
- organ powołany do reprezentacji Skarbu Paostwa,
- przedstawiciel ustawowy strony.

BRAK NALEŻYTEGO UMOCOWANIA PEŁNOMOCNIKA

Brak pełnomocnictwa sąd bierze pod uwagę w każdym stanie sprawy – konsekwencją działania w
procesie pełnomocnika bez należytego umocowania jest nieważnośd postępowania cywilnego (
art. 379 pkt 2 kpc).
Wyjątek: Art. 97. § 1. Po wniesieniu pozwu sąd może dopuścid tymczasowo do podjęcia naglącej
czynności procesowej osobę nie mogącą na razie przedstawid pełnomocnictwa. Zarządzenie to sąd
może uzależnid od zabezpieczenia kosztów.

§ 2. Sąd wyznaczy równocześnie termin, w ciągu którego osoba działająca bez

pełnomocnictwa powinna je złożyd albo przedstawid zatwierdzenie swej czynności przez stronę.
Jeżeli termin upłynął bezskutecznie, sąd pominie czynności procesowe tej osoby. W tym wypadku
przeciwnik może żądad od działającego bez umocowania zwrotu kosztów spowodowanych jego
tymczasowym dopuszczeniem.

WYGAŚNIĘCIE PEŁNOMOCNICTWA PROCESOWEGO
Pełnomocnictwo procesowe wygasa:

1) z mocy ustawy:

- śmierd strony/uczestnika postępowania cywilnego
- utrata przez stroną/ uczestnika postępowania cywilnego zdolności procesowej
jednak pełnomocnik działa aż do czasu zawieszenia postępowania (art. 96 kpc) -
śmierd pełnomocnika
- utrata przez pełnomocnika zdolności procesowej lub zdolności do zastępowania strony (np.w
wyniku skreślenia z listy adwokatów)
2) z upływem czasu, na który zostało udzielone
3) z woli stron:
- wypowiedzenie (art. 94 kpc):

* przez mocodawcę - odnosi skutek prawny w stosunku do sądu z chwilą zawiadomienia go
o tym, w stosunku zaś do przeciwnika i innych uczestników - z chwilą doręczenia im tego
zawiadomienia przez sąd.
* przez pełnomocnika będącego adwokatem albo radcą prawnym - obowiązany jest z mocy
prawa działad za stronę jeszcze przez dwa tygodnie, chyba że mocodawca zwolni go od tego
obowiązku.
* przez pełnomocnika nie będącego adwokatem albo radcą prawnym - powinien, mimo
wypowiedzenia, działad za mocodawcę przez ten sam czas, jeżeli jest to konieczne do
uchronienia mocodawcy od niekorzystnych skutków prawnych.

Wypowiedzenie może nastąpid w każdym czasie, zarówno zarówno formie pisemnej jak i ustnie do
protokołu. Ustanowienie nowego pełnomocnika nie oznacza wypowiedzenia pełnomocnictwa
dotychczasowemu pełnomocnikowi – mocodawca ma w takiej sytuacji po prostu dwóch
pełnomocników.
- w drodze wzajemnego porozumienia mocodawcy i pełnomocnika.
4) w wypadku odwołania adwokata albo radcy prawnego:
- na skutek cofnięcia zwolnienia strony z kosztów sądowych,

- na skutek zwolnienia pełnomocnika przez Okręgową Radę Adwokacką lub Okręgową Izbę
Radców Prawnych z pełnienia obowiązków
5) po przez osiągnięcie celu, dla którego pełnomocnika ustanowiono.

Pełnomocnictwo procesowe udzielone przez przedstawiciela ustawowego nie wygasa w chwili
nabycia przez stronę pełnej zdolności do czynności prawnych. W takiej sytuacji wygasa jedynie
przedstawicielstwo ustawowe, a pełnomocnictwo procesowe strona może wypowiedzied sama.

UDZIAŁ PROKURATORA W POSTĘPOWANIU CYWILNYM – w celu ochrony cudzych praw
podmiotowych lub praw chronionego interesu w postępowaniu nieprocesowym.

Podobnie jak RPO, organizacje społeczne czy też rzecznicy konsumentów, prokurator działa w celu
ochrony praw innego podmiotu, czyli praw w stosunku do niego cudzych.
Historycznie pierwowzorem instytucji udziału prokuratora w postępowaniu cywilnym była
instytucja instygatora koronnego/królewskiego powołana w 1557 r. Reprezentował on interesy
króla i występował w spr. cywilnych. Był mianowany dożywotnio. W czasie zaborów na terytorium
Polski wprowadzono prawo paostw zaborczych co zahamowało rozwój prawa polskiego na wiele
dziesiątek lat. Dopiero w roku 1818 można mówid o podjęciu prac nad kodyfikacją prawa pol. W
okresie międzywojennym instytucja udziału prokuratora w postępowaniu cywil. wzorowana była
na pr. niemieckim ( postępowanie kasacyjne, postęp. w sprawach o unieważnienie). Jej
zastosowanie było jednak rzadkie( w spr. o ubezwłasnowolnienie)- tylko gdy ustawodawca
upatrywał w sprawie potrzebę ochrony interesu publicznego. Taki stan utrzymał się do 20.07.1950
r., gdy wprowadzono szeroki udział prokuratora w postępowaniu cywilnym. Mógł on od tego
momentu:
-przystąpid do każdego toczącego się postępowania,
-żądad wszczęcia postępowania w każdej sprawie, na warunkach przewidzianych przepisami
prawa.
Po przełomie politycznym instytucja ta została utrzymana, a ponadto prowadzono analogiczne
uregulowania w stosunku do RPO i organizacji społecznych.

Udział prokuratora w postęp. cywil. jest regulowany różnie w systemach prawnych poszczególnych
paostw. Na podstawie analizy porównawczej można wyróżnid trzy sposoby regulacji udziału
prokuratora:

1) oparty na zasadzie klauzuli generalnej nieograniczonej – bardzo szeroki udział prokuratora

– tak np. w pr. francuskim i włoskim,

2) oparty na zasadzie klauzuli generalnej ograniczonej ( odcinek wszczęcia procesu cywilnego)

– tak np. w polskim postępowaniu cywilnym, prawodawstwo romaoskie,

3) oparty na zasadzie taksatywnej enumeracji – wąsko limitowany udział prokuratora, tak np..

w pr.niemieckim i austriackim

Przesłanki udziału prokuratora w postępowaniu cywilnym:

Na mocy art. 7 kpc. Prokurator może żądad wszczęcia postępowania w każdej sprawie, jak
również wziąd udział w każdym toczącym się już postępowaniu, jeżeli według jego oceny wymaga
tego ochrona:
- praworządności,
- praw obywateli
- interesu społecznego.
W sprawach niemajątkowych z zakresu prawa rodzinnego prokurator może wytaczad powództwa
tylko w wypadkach wskazanych w ustawie.( np. o unieważnienie małżeostwa,

ustalenie/zaprzeczenie pochodzenia dziecka; nie może wnosid o rozwiązanie małżeostwa przez
rozwód lub o orzeczenie separacji).
Ocena tych przesłanek należy wyłącznie do prokuratora i nie może to byd przedmiotem kontroli
sądu, gdyż udział prokuratora w postępowaniu cywilnym uzależniony jest wyłącznie od jego
uznania. Sąd jest jedynie władny powiadomid go o potrzebie wzięcia przez niego udziału w
postępowaniu cywilnym, co jednak nie wiąże prokuratora- art. 59. Sąd zawiadamia prokuratora o
każdej sprawie, w której udział jego uważa za potrzebny.

Jednakże w dwóch przypadkach ustawodawca przewiduje obligatoryjny udział prokuratora w
postępowaniu cywilnym:

1) w sprawach o ubezwłasnowolnienie, jego zmianę albo uchylenie
2) w sprawach o uznanie zagranicznego orzeczenia sądowego ( postępowanie delibacyjne)

WYKŁAD 18

16.03.2006

FORMY UDZIAŁU PROKURATORA W POSTĘPOWANIU CYWILNYM

1. Prokurator może żądad wszczęcia procesu cywilnego

a) może wytoczyd powództwo na rzecz oznaczonej osoby
b) może wytoczyd powództwo przeciwko wszystkim stronom spornego stosunku

materialnoprawnego

ad.a) Zgodnie z art. 56 § 1 prokurator musi w tym wypadku wskazad w pozwie tą osobę. Jest ona
potencjalną stroną powodową- ma prawo przystąpid do tak wszczętego procesu w charakterze
powoda w każdym stanie sprawy. W związku z tym musi byd jej doręczony odpis pozwu. W takim
przypadku do tej osoby oraz prokuratora stosuje się przepisy o współuczestnictwie jednolitym.
Zasada działania współuczestników jednolitych: potrzebna jest zgoda wszystkich
współuczestników, tzn. jeśli osoba przeciwko której prokurator wytoczył powództwo chciałaby się
zrzec roszczenia lub zawrzed ugodę, wówczas konieczna jest zgoda.

Art. 56 § 2. Prokurator nie może samodzielnie rozporządzad przedmiotem sporu. Oznacza to, iż
prokurator nie jest tu upoważniony do podejmowania jakichkolwiek aktów dyspozycyjno-
materialnych, tak jak zawarcie ugody czy zrzeczenie się roszczenia.

∙ Powstaje przy tym pytanie, czy wyrok wydany w sprawie z powództwa prokuratora wytoczonego
na rzecz pewnej osoby ma powagę rzeczy osądzonej między tą osobą a stroną przeciwną. Do
momentu wejścia w życie kpc z 1964 roku było to zagadnienie wysoce sporne. Obecnie, zgodnie z
art. 58 wyrok prawomocny zapadły w sprawie wytoczonej przez prokuratora ma powagę rzeczy
osądzonej pomiędzy stroną, na rzecz której prokurator wytoczył powództwo, a stroną przeciwną.
Od tego przewidziany jest wyjątek-art.58 zd.2-Jednakże w sprawach o roszczenia majątkowe
prawomocne rozstrzygnięcie sprawy nie pozbawia strony zainteresowanej, która nie brała udziału
w sporze, możności dochodzenia swoich roszczeo w całości lub w tej części, w której nie zostały
zasądzone.

ad.b) np.
- przy powództwie o unieważnienie małżeostwa prokurator pozywa oboje małżonków
- przy powództwie o zaprzeczenie ojcostwa prokurator pozywa ojca, matkę i dziecko
- przy powództwie o unieważnienie umowy prokurator pozywa wszystkie strony tej umowy

Ograniczenie uprawnienia prokuratora do wytaczania powództwa cywilnego znajduje się w art. 7
zd.2 kpc- w sprawach niemajątkowych z zakresu prawa rodzinnego prokurator może wytaczad
powództwa tylko w wypadkach wskazanych w ustawie (np. w sprawach o unieważnienie
małżeostwa, o ustalenie/zaprzeczenie pochodzenia dziecka).
Nie może natomiast wytoczyd powództwa w dwóch kategoriach spraw: -(to jest w notatkach
komputerowych, ale nie nie było na wykładzie)
- o rozwiązanie małżeostwa przez rozwód
- o orzeczenie separacji

2. Prokurator może przystąpid do procesy cywilnego toczącego się z inicjatywy innego

podmiotu

Prokurator może wstąpid do toczącego się procesu:

- z własnej inicjatywy
- z inicjatywy sądu- art. 59. Sąd zawiadamia prokuratora o każdej sprawie, w której udział jego
uważa za potrzebny.
Oczywiście to, czy prokurator weźmie udział we wskazanym przez sąd postępowaniu, zależy tylko i
wyłącznie od uznania prokuratora.

Prokurator wstępując do toczącego się już procesu nie jest związany z żadną ze stron
procesowych- ma pozycję sui generis. Może składad samodzielnie oświadczenia i zgłaszad wnioski,
jakie uzna za celowe i przytaczad fakty i dowody na ich poparcie. Świadczy to o elastyczności
pozycji prokuratora przystępującego to toczącego się postępowania. Sąd, na żądanie prokuratora,
ma obowiązek udzielad mu głosu na każdym etapie postępowania. Sąd powinien ponadto doręczad
prokuratorowi zawiadomienia, pisma procesowe oraz orzeczenia sądowe. Prokurator może
zaskarżyd każde orzeczenie sądowe, od którego służy środek odwoławczy, związany jest
terminami do zaskarżania tych orzeczeo.

POZYCJA PROCESOWA PROKURATORA-
- w notatkach z wykładu (z tego roku) jest napisane, że:
-prokurator ma status strony powodowej w procesie
Prokurator wstępując do toczącego się procesu nie ma statusu strony procesowej, ma pozycję sui
generis ( doszłoby do załamania procesu). Prokurator jest uczestnikiem postępowania
procesowego ( co obejmuje również interwenientów ubocznych).
-w notatkach komputerowych:
Prokurator działa w celu ochrony cudzego, a nie własnego prawa podmiotowego. Wobec tego nie
jest on stroną procesową w znaczeniu materialnym- jest stroną procesową w znaczeniu
formalnym. Pozycja prokuratora w post. cywilnym zawsze budziła i budzi wątpliwości- jaką jest
stroną i czy w ogóle jest stroną. Bezsporne jednak przy tym zostaje, że prokurator JEST STRONĄ
postępowania cywilnego gdy wytacza powództwo przeciwko wszystkim stronom spornego
stosunku prawnego. Jakakolwiek inna koncepcja pozostawałaby w sprzeczności z zasadą
dwustronności procesu cywilnego, będącą cechą konstytutywną procesu cywilnego.
-nie wiem która wersja jest dobra!!!!!

Wyżej omówione uprawnienia prokuratora odgrywają istotną rolę w praktyce. Każdego roku
prokuratorzy wytaczają ponad 10 tysięcy powództw i biorą udział w szeregu postępowao
cywilnych.

Przepisy dotyczące udziały prokuratora w postępowaniu cywilnym stosuje się odpowiednio do:
- RPO
- organizacji społecznych
- Inspektora Pracy
- Przewodniczącego Komisji Papierów Wartościowych i Giełd- powództwo w zakresie papierów
wartościowych oraz obrotu towarami giełdowymi.
- Prezesa Urzędu Nadzoru nad Funduszami Emerytalnymi-sprawy z zakresu tworzenia i działania
funduszy emerytalnych;
oraz szeregu innych podmiotów

UDZIAŁ RZECZNIKA PRAW OBYWATELSKICH W POSTĘPOWANIU CYWILNYM

Instytucja RPO wykształciła się najwcześniej i najszerzej na gruncie prawa szwedzkiego
(Ombudsman). Regulacja ta rzutowała następnie na kształt tej instytucji w innych paostwach.

W Polsce instytucja RPO wprowadzona została Ustawą z dnia 14 VII 1987 o Rzeczniku Praw
Obywatelskich. Na mocy tej ustawy RPO może wziąd udział w postępowaniu cywilnym, a także
żądad wszczęcia takiego postępowania w celu ochrony praw i wolności obywateli (art. 14 pkt 4
Ustawy), gdy poweźmie wiadomośd o naruszeniu tych praw i wolności. W zakresie
nieuregulowanym przepisami Ustawy stosuje się odpowiednio przepisy o udziale prokuratora w
postępowaniu cywilnym. Podstawowa różnica między udziałem prokuratora a udziałem RPO w
postępowaniu cywilnym uwidacznia się w kwestii przesłanek- przesłanki wzięcia udziału w
postępowaniu cywilnym przez prokuratora zostały uregulowane znacznie szerzej niż w przypadku
RPO.

UDZIAŁ ORGANIZACJI SPOŁECZNYCH W POSTĘPOWANIU CYWILNYM

Ograniczenia:

1) podmiotowe

a) art. 8. Organizacje społeczne, których zadanie statutowe nie polega na

prowadzeniu działalności gospodarczej, mogą w wypadkach przewidzianych w
ustawie dla ochrony praw obywateli spowodowad wszczęcie postępowania, jak
również brad udział w toczącym się postępowaniu.

b) Do udziału w postępowaniu cywilnym oraz spowodowania jego wszczęcia

uprawnione są tylko te organizacje społeczne, które zostały wymienione w
Rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 10 XI 2000 ( w sprawie określenia
wykazu organizacji społecznych uprawnionych do działania przed sądem w imieniu
bądź na rzecz obywateli).

2) przedmiotowe- formy udziału org. społ. w postępowaniu cywilnym:

Organizacje społeczne mogą wziąd udział w postępowaniu cywilnym/spowodowad jego wszczęcie
w celu ochrony praw obywateli jedynie w wypadkach przewidzianych w ustawie (oznacza to
zawężenie w stosunku do prokuratora przesłanek wzięcia udziału w postępowaniu cywilnym przez
organizacje społeczne- mogą wziąd udział/wytoczyd powództwo tylko w celu ochrony praw
obywateli)

Organizacja społeczna może żądad wszczęcia postępowania cywilnego

W związku z ograniczeniem przedmiotowym udziału org. społ. w post. cyw. ustawodawca wskazał
sprawy cywilne, w których organizacje społeczne mogą żądad wszczęcia postępowania cywilnego:

- sprawy o roszczenia alimentacyjne (art. 61§1 kpc)
-sprawy o ochronę konsumentów (art.61§1 kpc)
- sprawy z zakresu prawa pracy i ubezpieczeo społecznych (art.462 kpc)

Art. 61 § 2. W sprawach wymienionych w § 1 organizacja taka może wstąpid do postępowania w
każdym jego stadium.

II.

Organizacja społeczna może wziąd udział w już toczącym się postępowaniu

Organizacje społeczne mogą też w określonych przypadkach przystąpid do już toczącego się z
inicjatywy innego podmiotu post. cyw. Z taką możliwością mamy do czynienia w sytuacji
określonej dyspozycją art. 61§ 3-Organizacje społeczne, do których zadao statutowych należy
ochrona środowiska, ochrona konsumentów albo ochrona praw własności przemysłowej, mogą w
sprawach z tego zakresu wstąpid, za zgodą powoda, do postępowania w każdym jego stadium.

Art. 61§ 4. Organizacje społeczne, do których zadao statutowych należy ochrona równości oraz
niedyskryminacji przez bezpodstawne bezpośrednie lub pośrednie zróżnicowanie praw i
obowiązków obywateli, mogą w sprawach o roszczenia z tego zakresu wytaczad za zgodą
obywateli powództwa na ich rzecz oraz, za zgodą powoda, wstępowad do postępowania w każdym
jego stadium.

III.

Organizacja społeczna może przedstawid sądowi pogląd istotny dla sprawy

Jest to trzecia forma udziału org. społ. w post. cyw.

Art. 63. Organizacje wymienione w artykułach poprzedzających, które nie uczestniczą w sprawie,
mogą przedstawiad sądowi istotny dla sprawy pogląd wyrażony w uchwale lub oświadczeniu ich
należycie umocowanych organów.

Na tle tej regulacji powstała kontrowersja, czy w tym przypadku mamy do czynienia ze
szczególnego rodzaju opinią biegłego, czy jest to jakiś sui generis środek dowodowy (nienazwany,
wg art.309). Wg prof. Lubioskiego nie jest to na pewno dowód z opinii biegłego-jest to sui generis
opinia tej organizacji wyrażona w stosownym oświadczeniu/ uchwale należycie umocowanego
organu. Która na ogólnych zasadach wchodzi do materiału dowodowego sprawy. Ale jest
oczywiste jednocześnie, że sąd nie jest związany tą opinią ( tak jak zresztą nie jest związany opinią
biegłego).

UDZIAŁ INSPEKTORA PRACY W POSTĘPOWANIU CYWILNYM

Art. 63

. W sprawach o ustalenie istnienia stosunku pracy inspektorzy pracy mogą wytaczad

powództwa na rzecz obywateli, a także wstępowad, za zgodą powoda, do postępowania w tych
sprawach w każdym jego stadium.
Inspektorzy pracy mogą więc:

1) żądad wszczęcia postępowania cywilnego
2) może wstąpid do już toczącego się postępowania cywilnego każdym jego stadium

przy czym żądania ich mogą byd sformułowane tylko w sposób pozytywny!(w notatkach
komputerowych jest napisane, że na podstawie literalnej wykładni art. 63

kpc należałoby dojś do

wniosku, że inspektor pracy może żądad jedynie ustalenia ISTNIENIA stosunku pracy. Przeważający
jest w doktrynie pogląd, że żądanie zawarte w powództwie inspektora pracy może byd
sformułowane zarówno pozytywnie ja i negatywnie. )

Art. 63

. W sprawach wymienionych w artykule poprzedzającym do inspektorów pracy stosuje się

odpowiednio przepisy o prokuratorze.

UDZIAŁ RZECZNIKA KONSUMENTA W POSTĘPOWANIU CYWILNYM (na wykładzie mowa tylko o
miejskim, a not.komp.- o miejskim i powiatowym)

1. może wytaczad powództwa cywilne na rzecz obywateli w sprawach o ochronę interesów

konsumenta

2. może wstąpid do już toczącego się postępowania cywilnego, ale jedynie za zgodą powoda,

na każdym etapie postępowania w sprawie dot. ochrony interesów konsumenta

Wszystkie wymienione wyżej podmioty nie są stronami post.cyw. w znaczeniu materialnym, gdyż
nie są stronami stosunku materialnoprawnego. Podobnie jak prokurator są one stronami
procesowymi w znaczeniu procesowym- to jest tylko w notatkach komputerowych, w tym roku
tego nie mówił.

WYKŁAD 19

23.03.2006

POJĘCIE I RODZAJE CZYNNOŚCI PROCESOWYCH

Postępowanie cywilne jest aktem pr. złożonym składającym się z szeregu czynności procesowych
podejmowanych przez podmioty tego postępowania. Czynności te powinny byd podejmowane w
określonym porządku i formie.

" Proces oznacza porządek i formę "

CZYNNOŚD PROCESOWA - każda formalna czynnośd podmiotu postępowania cywilnego, która
na gruncie obowiązującego prawa może wywrzed skutki procesowe w związku z postępowaniem z
którym została podjęta.

RODZAJE CZYNNOŚCI PROCESOWYCH :

I. czynności procesowe sądu i innych właściwych organów

II. czynności procesowe stron oraz uczestników postępowania
III. czynności procesowe prokuratora i innych organów działających na prawach
prokuratora

Każda czynnośd procesowa musi byd dokonana w określonej przez prawo formie i terminie.

I. Czynności procesowe sądu

Organy mogą podejmowad czynności procesowe w stosunku do osób, do których organy te
posiadają jurysdykcje krajową.
Czynności procesowe sądu charakteryzują się :

- obligatoryjnością

- zaskarżalnością

- nie są odwołalne - niekiedy ustawa wprowadza wyjątki:

● np. co do zasady sąd związany jest wyrokiem od chwili ogłoszenia - wyjątek art.
332§2 kpc

● art. 395§2 kpc

KLASYFIKACJA CZYNNOŚCI PROCESOWYCH SĄDU :

1.) przygotowawcze - czynności procesowe, które pozwalają na zgromadzenie niezbędnego
do rozstrzygnięcia sprawy materiału np. art. 216 kpc

2.) kontrolne - uprawniają do kontroli aktów dyspozycyjnych stron, sąd w szerokim zakresie
posiada uprawnienia do kontroli takich aktów ( np. sąd kontroluje cofnięcie pozwu,
zrzeczenie się, uznanie powództwa - art.203§4

3.) rozstrzygające - sąd orzeka w ramach tych czynności o skutkach prawnych stanu
faktycznego uznanego za udowodniony

II Czynności procesowe stron oraz uczestników postępowania

Czynności procesowe stron charakteryzują się:

- fakultatywnością - strony nie maja obowiązku podejmowania czynności procesowych (
zasada autonomii woli stron )

- odwołalnością - są to czynności odwołalne, strona może cofnąd pozew, apelację

III. Czynności procesowe prokuratora i innych organów działających na prawach prokuratora

Charakteryzują się istotnymi odrębnościami, ponieważ prokurator, nie działa we własnym, a w
cudzym interesie.

pozbawione są cechy fakultatywności, gdyż jest on zobowiązany do działania, gdy konieczna jest
ochrona interesu społecznego / praworządności /praw obywateli. Jednocześnie ocena , czy ta
ochrona jest wymagana należy do samego prokuratora.

Czynności procesowe prokuratora noszą cechę formalności i prekluzywności, tak jak czynności
procesowe stron. przywilej prokuratora polega tu na tym, że sad udziela prokuratorowi głosu w
każdym stanie sprawy i doręcza mu z urzędu orzeczenia sądowe.

Czynności procesowe prokuratora są tez odwołalne, ale nie jest to konsekwencją ich
fakultatywności. odwołalnośd wynika z przesłanek udziału prokuratora w post. cywilnym ( ochrona
interesu publicznego / praworządności / praw obywateli ) i powinien dążyd w post. cywilnym do
realizacji zasady prawdy materialnej. W związku z tym odwołalnośd będzie dotyczyła przede
wszystkim wadliwych czynności procesowych.

Ograniczenia prawa prokuratora do dokonywania czynności procesowych - nie może on
rozporządzad przedmiotem post. cywilnego.
Czynności procesowe muszą byd dokonywane :

→ w odpowiedniej formie - zastosowanie znajdują tu przede wszystkim wymogi
przewidziane w art. 126 i n. a także w innych przepisach, w zależności od tego, o jaką
czynnośd chodzi
→w odpowiednim terminie

PISMA PROCESOWE

Pisma:

• pisma sądowe- pisma kierowane przez sąd do stron / uczestników postępowania np. wezwania,
zawiadomienia, orzeczenia sadowe (wyroki i postanowienia ) nakazy zapłaty

• pisma procesowe

Def. ustawowa art. 125 kpc ( na podst. art. 13§2 kpc ma zastosowanie także do innych post.)

Art. 125. § 1.

(79)

Pisma procesowe obejmują wnioski i oświadczenia stron składane poza rozprawą.

§ 2.

(80)

Jeżeli przepis szczególny tak stanowi, pisma procesowe wnosi się na urzędowych

formularzach lub na elektronicznych nośnikach informatycznych.

Zasada formalizmu post. cywilnego → ustawodawca określa wymogi formalne pisma procesowego

Wymogi formalne

- ogólne - przewidziane dla każdego rodzaju pism

Art. 126. § 1. Każde pismo procesowe powinno zawierad:
1) oznaczenie sądu, do którego jest skierowane, imię i nazwisko lub nazwę stron, ich
przedstawicieli ustawowych i pełnomocników;
2) oznaczenie rodzaju pisma;
3) osnowę wniosku lub oświadczenia oraz dowody na poparcie przytoczonych okoliczności;
4) podpis strony albo jej przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika;
5) wymienienie załączników.
§ 2. Gdy pismo procesowe jest pierwszym pismem w sprawie, powinno ponadto zawierad
oznaczenie miejsca zamieszkania lub siedziby stron, ich przedstawicieli ustawowych i
pełnomocników oraz przedmiotu sporu, pisma zaś dalsze - sygnaturę akt.
§ 3. Do pisma należy dołączyd pełnomocnictwo, jeżeli pismo wnosi pełnomocnik, który przedtem
nie złożył pełnomocnictwa.
§ 4. Za stronę, która nie może się podpisad, podpisuje pismo osoba przez nią upoważniona, z
wymienieniem przyczyny, dla której strona sama się nie podpisała.

Art. 126

- w każdym piśmie procesowym należy podad wartośd przedmiotu sporu / zaskarżenia

Jeżeli pismo procesowe nie może otrzymad prawidłowego biegu wskutek niezachowania
wymogów formalnych lub od tego pisma nie uiszczono opłaty sadowej przewodniczący wzywa do
usunięcia braków formalnych w terminie 7 dni ( termin ustawowy ). Po bezskutecznym upływie
tego terminu przewodniczący wydaje zarządzenie o zwrocie pisma procesowego.

Art. 130. § 1. Jeżeli pismo procesowe nie może otrzymad prawidłowego biegu wskutek
niezachowania warunków formalnych, przewodniczący wzywa stronę, pod rygorem zwrócenia
pisma, do poprawienia lub uzupełnienia go w terminie tygodniowym. Mylne oznaczenie pisma
procesowego lub inne oczywiste niedokładności nie stanowią przeszkody do nadania pismu biegu i
rozpoznania go w trybie właściwym.
§ 2. Po bezskutecznym upływie terminu przewodniczący zwraca pismo stronie. Pismo zwrócone
nie wywołuje żadnych skutków, jakie ustawa wiąże z wniesieniem pisma procesowego do sądu.
§ 3. Pismo poprawione lub uzupełnione w terminie wywołuje skutki od chwili jego wniesienia.

§ 4. Zarządzenie przewodniczącego o zwrocie pozwu doręcza się tylko powodowi.
§ 5.

(84)

Pisma procesowe sporządzone z naruszeniem art. 87

podlegają zwrotowi bez wzywania do

usunięcia braków, chyba że ustawa stanowi inaczej.

W wyniku nowelizacji art. 130 §1

jeżeli pismo wniosła osoba zamieszkała lub mająca siedzibę za

granicą, która nie ma w kraju przedstawiciela, przewodniczący wyznacza termin do poprawienia
lub uzupełnienia pisma albo uiszczenia opłaty nie krótszy niż miesiąc ( termin sądowy ).

Jeżeli przepis szczególny tak stanowi to pismo procesowe wnosi się na urzędowych formularzach
lub nośnikach elektronicznych

Art. 130

(85)

§ 1.

§ 1

(87)

Jeżeli pismo procesowe, które powinno byd wniesione na urzędowym formularzu, nie

zostało wniesione na takim formularzu lub nie może otrzymad prawidłowego biegu na skutek
niezachowania innych warunków formalnych, przewodniczący wzywa stronę do jego poprawienia
lub uzupełnienia w terminie tygodniowym, przesyłając złożone pismo. Wezwanie powinno
wskazywad wszystkie braki pisma oraz zawierad pouczenie o treści § 2.
§ 2.

(88)

W razie bezskutecznego upływu terminu lub ponownego złożenia pisma dotkniętego

brakami przewodniczący zarządza zwrot pisma. Sprzeciw od wyroku zaocznego, zarzuty od nakazu
zapłaty oraz sprzeciw od nakazu zapłaty sąd odrzuca.
§ 3.

(89)

Przepisy § 1 i § 2 stosuje się odpowiednio do pism, które powinny byd wniesione na

elektronicznych nośnikach informatycznych.
§ 4.

(90)

(uchylony).

Po wyroku TK wezwanie takie musi zawierad wskazanie braków formalnych oraz pouczenie o
skutkach ich nieusunięcia.

Jeżeli nie nastąpiło usunięcie braków formalnych pismo procesowe zwraca się.

Natomiast apelację odrzuca się

Art. 370. Sąd pierwszej instancji odrzuci na posiedzeniu niejawnym apelację wniesioną po upływie
przepisanego terminu lub z innych przyczyn niedopuszczalną, jak również apelację, której braków
strona nie uzupełniła w wyznaczonym terminie.

TERMINY

W zależności od tego, dla kogo przeznaczone są terminy, rozróżniamy:

- terminy dla stron i uczestników postępowania

- terminy dla sądu i innych organów

Terminy dla stron i uczestników postępowania

- terminy ustawowe- przewidziane ustawą dla dokonania czynności procesowych

-terminy umowne- obecnie jest jeden termin umowny, sąd może na zgodny wniosek stron
zawiesid postępowanie art. 178 kpc, ale czas na który postępowanie może byd zawieszone
nie może byd krótszy niż 3 miesiące a nie dłuższy niż 3 lata , po upływie 3 lat następuje
umorzenie postępowania

-terminy sądowe - terminy wyznaczane stronom i uczestnikom post. przez sąd lub
przewodniczącego

Terminy dla sądu

Są to terminy instrukcyjne i czynności podjęte po ich upływie nie są bezskuteczne-maja
mobilizowad sąd do sprawnej pracy i zapobiegad przewlekłości

W razie niedotrzymania przez sąd przewidzianego dla niego w ustawie terminu w grę wchodzi
odpowiedzialnośd dyscyplinarna
-przykładem takich terminów są, art. 326 i 329 KPC:

art.329 Uzasadnienie wyroku sporządza się w terminie dwutygodniowym od dnia złożenia wniosku
o sporządzenie uzasadnienia, a gdy wniosek taki nie był zgłoszony - od dnia zaskarżenia wyroku lub
wniesienia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. W sprawie
zawiłej, w razie niemożności sporządzenia uzasadnienia w terminie, prezes sądu może przedłużyd
ten termin na czas oznaczony, nie dłuższy niż trzydzieści dni.

Art. 326. § 1. Ogłoszenie wyroku powinno nastąpid na posiedzeniu, na którym zamknięto
rozprawę. Jednakże w sprawie zawiłej sąd może odroczyd ogłoszenie wyroku na czas do dwóch
tygodni. W postanowieniu o odroczeniu sąd powinien wyznaczyd termin ogłoszenia wyroku i
ogłosid go niezwłocznie po zamknięciu rozprawy.
§ 2. Ogłoszenie wyroku następuje na posiedzeniu jawnym. Nieobecnośd stron nie wstrzymuje
ogłoszenia. Jeżeli ogłoszenie było odroczone, może go dokonad sam przewodniczący.
§ 3.

(160)

Ogłoszenia wyroku dokonuje się przez odczytanie sentencji. Po ogłoszeniu sentencji

przewodniczący lub sędzia sprawozdawca podaje ustnie zasadnicze powody rozstrzygnięcia, może
jednak tego zaniechad, jeżeli sprawa była rozpoznawana przy drzwiach zamkniętych

Wykład 20

30.03.2006

Cechy poszczególnych terminów:
Terminy ustawowe:
-nie podlegają przedłużeniu ani skróceniu
-w pewnych wypadkach przewidzianych w ustawie podlegają przywróceniu
-zaczynają biec od chwili oznaczonej w ustawie

Terminy sądowe:
-mogą byd skrócone/przedłużone na warunkach przewidzianych w ustawie - będzie to wchodziło w
grę z ważnej przyczyny na wniosek strony, ( ale nie z urzędu) Wniosek taki musi byd umotywowany
ważną przyczyną
Art. 166. Przewodniczący może z ważnej przyczyny przedłużyd lub skrócid termin sądowy na
wniosek zgłoszony przed upływem terminu, nawet bez wysłuchania strony przeciwnej

-nie podlegają przywróceniu
-zaczynają biec od momentu ogłoszenia postanowienia w tym przedmiocie, zarządzania, a jeśli kpc
przewiduje doręczenie z urzędu-od chwili doręczenia

Cechą wspólną tych terminów jest ich PREKLUZYJNOŚD- czynnośd dokonana po ich upływie jest
bezskuteczną, tj. nie wywołuje żadnych skutków prawnych.

PRZWRÓCENIE TERMINU
Dotyczy terminów ustawowych i może nastąpid tylko na wniosek. Przywrócenie terminu wchodzi
w grę jedynie w przypadku uchybienia terminowi ustawowemu przewidzianemu dla
stron/uczestników postępowania.
Pytanie-czy decyduje forma rozstrzygnięcia czy przedmiot? Młody sędzia wydał wyrok a nie
postanowienie o odrzuceniu pozwu? Czy termin do wniesienia środka zaskarżenia biegnie jak dla
zażalenia czy jak dla apelacji?
SN- o środku zaskarżenia decyduje przedmiot rozstrzygnięcia

Przesłanki przywrócenia terminu:
1) konieczne jest, aby uchybienie nastąpiło bez winy strony, przy czym wina pełnomocnika lub
przedstawiciela traktowane jest wina strony.
Należy pamiętad, że strona nie może ponosid odpowiedzialności za błędy sądu- za błędne
pouczenie o terminach. Też winą nie jest nagła choroba czy złe funkcjonowanie poczty.

Art. 169. § 1. Pismo z wnioskiem o przywrócenie terminu wnosi się do sądu, w którym czynnośd
miała byd dokonana, w ciągu tygodnia od czasu ustania przyczyny uchybienia terminu.
§ 2. W piśmie tym należy uprawdopodobnid okoliczności uzasadniające wniosek.
§ 3. Równocześnie z wnioskiem strona powinna dokonad czynności procesowej.
§ 4. Po upływie roku od uchybionego terminu, jego przywrócenie jest dopuszczalne tylko w
wypadkach wyjątkowych.

2) równocześnie z wnioskiem strona powinna dokonad tej czynności, dla której terminu uchybiła
3) strona powinna zachowad 2 terminy:
-termin początkowy 7 dni od dnia ustania przyczyny uchybienia ( można żądad przywrócenia)
-termin koocowy 1 rok ( przekroczenie jest niedopuszczalne) Po upływie roku tylko w wyjątkowych
wypadkach można przywrócid, ale regułą jest, że przywrócenie tego terminu jest niedopuszczalne.
4) pismo z wnioskiem o przywrócenie terminu wnosi się do sądu, w którym czynnośd miała byd
dokonana
Art. 170. Niedopuszczalne jest przywrócenie terminu do złożenia środka odwoławczego od wyroku
orzekającego unieważnienie małżeostwa lub rozwód albo ustalającego nieistnienie małżeostwa,
jeżeli chodby jedna ze stron zawarła po uprawomocnieniu się wyroku nowy związek małżeoski.

PRZEDMIOT PROCESU CYWILNEGO

Problematykę przedmiotu procesowego cywilnego należy odróżnid od problematyki przedmiotu
postępowania cywilnego w ogólności. Przedmiotem post. cywilnego są sprawy cywilne
Kwestia przedmiotu procesu cywilnego wywoływała i wywołuje wiele kontrowersji teoretycznych
w światowej nauce postępowania cywilnego. Pojęcie to było różnie rozumiane na przestrzeni
całego okresu rozwojowego tej nauki i różne były odpowiedzi na pytanie, " co jest przedmiotem
konkretnego procesu cywilnego?"
Fazy rozwoju nauki:
I przedmiot procesu jako roszczenie materialnoprawne- w konfrontacji ze współczesną regulacją
koncepcja ta zawodzi. Jedynie w drodze powództwa o świadczenie dochodzi się obecnie roszczenia
materialnego, oczywiście przy założeniu, że powództwo to było zasadne tj., że istniało jakieś
roszczenie materialnoprawne. Jeżeli natomiast powództwo nie było zasadne i w związku z ty sąd je

oddalił to powstaje pytanie, co w takim razie było przedmiotem przedmiotem tego procesu-bo
przecież nie roszczenie materilanoprawne?
Sprawa komplikuje w przypadku powództw o ustalenie i o ukształtowanie stosunku prawnego,
gdyż w drodze tych powództw nie dochodzi się żadnych roszczeo materialnoprawnych.
II przedmiot procesu jako roszczenie o udzielenie ochrony prawnej-ta koncepcja wywodząca się z
nauki niemieckiej okazała się zawodna
III przedmiot procesu jako roszczenie procesowe - Jednak roszczenie procesowe musi, ale nie musi
pokrywad się z roszczeniem materialnoprawnym . Samo roszczenie procesowe było w doktrynie
rozumiane bardzo różnie i wykształciło się wiele koncepcji definiowania tego pojęcia
IV przedmiot procesu jako pewna sytuacja prawna- nawrót do koncepcji materialnej-przedmiot
procesu cywilnego ujmuje się w kategorii określonej sytuacji materialnoprawnej.
Łatwo dokonad krytyki każdej z koncepcji. Według prof. Lubioskiego przedmiot procesu jest na tyle
zróżnicowany i złożony, że nie da się wypracowad jednolitej definicji. W ramach tej złożoności
wyróżniamy:

-przedmiot badania i ustalania przez sąd
-przedmiot rozstrzygnięcia sądowego
-przedmiot ochrony prawnej

ad 1.przedmiotem badania i ustalania sądu są fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Fakty
istotne to te fakty, które wchodzą do podstawy faktycznej orzeczenia, fakty o skutkach prawnych,
których orzeka sąd.
ad 2. ten przedmiot jest zróżnicowany w zależności od rodzaju powództwa może byd zasądzenie
określonego świadczenia, ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa,
ukształtowanie stosunku prawnego

ad 3. Sąd uwzględniając powództwo o świadczenie udziela ochrony prawnej. W związku z tym ten
przedmiot ochrony prawnej tak jak przedmiot rozstrzygnięcia, zależy od rodzaju powództwa:
-przy powództwie o świadczenie przedmiotem ochrony prawnej jest roszczenie materailnoprawne
-przy powództwie o ustalenie- ten stosunek prawny lub prawo, którego ustalenia żąda powód
-przy powództwie o ukształtowanie-przedmiot ochrony zależy od żądania sformułowanego w
petitum pozwu. Można stwierdzid, że przedmiotem ochrony będzie tutaj zmieniony stan faktyczny,
który przestał odpowiadad istniejącemu stosunkowi prawnemu. Poprzez uwzględnienie
powództwa o ukształtowanie sąd dostosuje stosunek prawny do zmienionych okoliczności
faktycznych.

Wykład 21

06.04.2005

POWÓDZTWO CYWILNE

Powództwo jest centralnym pojęciem nauki post. cywilnego. Ze względu na swą złożonośd jest ono
niejednolicie definiowane w doktrynie.

POWÓDZTWO CYWILNE- zindywidualizowane okolicznościami faktycznymi żądanie strony
powodowej o udzielenie ochrony prawnej w drodze procesu cywilnego. Jest to pojęcie
charakterystyczne wyłącznie dla procesu cywilnego.

Powyższa definicja wskazuje na dwa zasadnicze elementy powództwa, pozwalające na precyzyjne
określenie zakresu żądanej przez powoda ochrony prawnej:

1.

żądanie o udzielenie ochrony prawnej- zwane petitum

Sąd jest związany petitum pozwu- nie może orzec ponad żądanie pozwu przedstawione przez
powoda aniżeli orzec o czymś innym, niż to, co stanowiło przedmiot żądania. Jest to wyraz
związania sądu przez ustawodawcę żądaniem pozwu, wyrażony w a. 321 par. 1 kpc
Art. 321. § 1. Sąd nie może wyrokowad co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem, ani
zasądzad ponad żądanie.
Od tej zasady ustawodawca przewidział jednak wyjątki – w trzech kategoriach spraw sąd może
wyjśd ponad żądanie powództwa. Są to sprawy:
* o roszczenie alimentacyjne
* o naprawienie szkód wyrządzonych czynem niedozwolonym
* o roszczenia pracownika wynikające ze stosunku pracy ( art. 477¹ par 1 kpc Art. 477

Jeżeli

pracownik dokonał wyboru jednego z przysługujących mu alternatywnie roszczeo, a zgłoszone
roszczenie okaże się nieuzasadnione, sąd może z urzędu uwzględnid inne roszczenie alternatywne)
Do dwóch wcześniejszych przyp--art.212.zd. 2
Art. 212 Przewodniczący, jeżeli to możliwe, jeszcze przed wszczęciem postępowania dowodowego
powinien przez zadawanie pytao stronom ustalid, jakie z istotnych okoliczności sprawy są między
nimi sporne, i dążyd do ich wyjaśnienia. W razie uzasadnionej potrzeby może udzielid stronom
niezbędnych pouczeo, a stosownie do okoliczności zwraca im uwagę na celowośd ustanowienia
pełnomocnika procesowego. W sprawach o alimenty i o naprawienie szkody wyrządzonej czynem
niedozwolonym przewodniczący poucza powoda występującego w sprawie bez adwokata lub
radcy prawnego o roszczeniach wynikających z przytoczonych przez niego faktów.
2.

podstawę faktyczną powództwa- zwana causa petendi

Sąd związany jest powołaną w powództwie podstawą faktyczną i to nawet w tych kategoriach
spraw, w których sąd w drodze wyjątku może zasądzic ponad żądanie pozwu.

POZEW- jest to szczególnego rodzaju pismo procesowe. Poprzez wniesienie pozwu następuje
wniesienie powództwa cywilnego. Pozew podlega szczególnym wymogom formalnym określonym
w art. 187 kpc. Jednocześnie musi odpowiadad wymogom szczególnym przewidzianym dla
pierwszego w sprawie pisma procesowego, określonym w art. 126 kpc.
Art. 187. § 1. Pozew powinien czynid zadośd warunkom pisma procesowego, a nadto zawierad:
1) dokładnie określone żądanie, a w sprawach o prawa majątkowe także oznaczenie wartości
przedmiotu sporu, chyba że przedmiotem sprawy jest oznaczona kwota pieniężna;
2) przytoczenie okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie, a w miarę potrzeby
uzasadniających również właściwośd sądu.
§ 2. Pozew może zawierad wnioski o zabezpieczenie powództwa, nadanie wyrokowi rygoru
natychmiastowej wykonalności i przeprowadzenie rozprawy w nieobecności powoda oraz wnioski
służące do przygotowania rozprawy, a w szczególności wnioski o:
1) wezwanie na rozprawę wskazanych przez powoda świadków i biegłych;
2) dokonanie oględzin;
3) polecenie pozwanemu dostarczenia na rozprawę dokumentu będącego w jego posiadaniu, a
potrzebnego do przeprowadzenia dowodu, lub przedmiotu oględzin;
4) zażądanie na rozprawę dowodów znajdujących się w sądach, urzędach lub u osób trzecich.
Art. 187

. Jeżeli powód będący usługodawcą lub sprzedawcą dochodzi roszczeo wynikających z

umów o:
1) świadczenie usług pocztowych i telekomunikacyjnych,
2) przewóz osób i bagażu w komunikacji masowej,
3) dostarczanie energii elektrycznej, gazu i oleju opałowego,

4) dostarczanie wody i odprowadzanie ścieków,
5) wywóz nieczystości,
6) dostarczanie energii cieplnej
- jest obowiązany wnieśd pozew na urzędowym formularzu.
Art. 187

. W sprawach, o których mowa w artykule poprzedzającym, pozew wnosi się na

elektronicznych nośnikach informatycznych, jeżeli przepis szczególny tak stanowi.
Art. 126 § 1. Każde pismo procesowe powinno zawierad:
1) oznaczenie sądu, do którego jest skierowane, imię i nazwisko lub nazwę stron, ich
przedstawicieli ustawowych i pełnomocników;
2) oznaczenie rodzaju pisma;
3) osnowę wniosku lub oświadczenia oraz dowody na poparcie przytoczonych okoliczności;
4) podpis strony albo jej przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika;
5) wymienienie załączników.
§ 2. Gdy pismo procesowe jest pierwszym pismem w sprawie, powinno ponadto zawierad
oznaczenie miejsca zamieszkania lub siedziby stron, ich przedstawicieli ustawowych i
pełnomocników oraz przedmiotu sporu, pisma zaś dalsze - sygnaturę akt.
§ 3. Do pisma należy dołączyd pełnomocnictwo, jeżeli pismo wnosi pełnomocnik, który przedtem
nie złożył pełnomocnictwa.
§ 4. Za stronę, która nie może się podpisad, podpisuje pismo osoba przez nią upoważniona, z
wymienieniem przyczyny, dla której strona sama się nie podpisała.

ROZRÓŻNIAMY TRZY ZASADNICZE RODZAJE POWÓDZTW:

1. POWÓDZTWO O ŚWIADCZENIE
2. POWÓDZTWO O USTALENIE STOSUNKU PRAWNEGO KLUB PRAWA
3. POWÓDZTWO UKSZTAŁTOWANIE STOSUNKU PRAWNEGO LUB PRAWA

1. POWÓDZTWO O ŚWIADCZENIE

Jest to powództwo najczęściej występujące w praktyce sądowej.
Treścią tego powództwa może byd:
Dare- danie
Facere- czynienie
Non facere- nie czynienie
Omittere- zaprzestane
Pati- znoszenie ----tak może byd sformułowane żądanie powództwa o świadczenia, np. można
żądad zasądzenia określonej kwoty pieniężnej, można wytoczyd powództwo windykacyjne- o
wydanie rzeczy, można wytoczyd powództwo odszkodowawcze, musi zatem dojśd do naruszenia
praw podmiotowych.

W drodze tego powództwa dochodzi się roszczeo materialnych.
Roszczenie materialne- jest to uprawnienie osoby do żądania od innej osoby określonego
zachowania się. Aby można było w drodze procesu cywilnego dochodzid takiego roszczenia, musi
ono spełniad następujące warunki:
1.

musi byd wymagalne przynajmniej w toku sprawy

Art. 316. § 1.

(173)

Po zamknięciu rozprawy sąd wydaje wyrok, biorąc za podstawę stan rzeczy

Sąd orzeka bowiem na podstawie stanu rzeczy istniejącego w chwili zamknięcia rozprawy:

zasada czasu orzekania
zasada aktualności orzeczenia

Niekiedy ustawodawca wprowadza odstępstwa od zasady wymagalności roszczenia dla
skuteczności jego dochodzenia. Takim wyjątkiem jest np. art. 190 kpc, na mocy którego można
dochodzid przyszłych powtarzających się świadczeo, jeżeli nie sprzeciwia się temu treśd łączącego
strony stosunku prawnego, np. roszczeo o charakterze alimentacyjnym.

musi byd zaskarżalne- oznacza to, że musi istnied możliwośd dochodzenia takiego

roszczenia przed sądami powszechnymi i SN. W konsekwencji nie można dochodzid roszczeo
przedawnionych czy też sprekludowanych, ponadto nie można też dochodzid roszczeo z gier i
zakładów, chyba że gra lub zakład były zakazane lub nierzetelne.

SFORMUŁOWANIE ŻĄDANIA POZWU

1)ALTERNATYWNE
++ w przypadku dochodzenia roszczenia ze zobowiązania przemiennego, można więc żądad np.
wydania rzeczy albo wypłacenia odpowiedniej kwoty pieniędzy stanowiącej równowartośd tej
rzeczy.

2)FACULTAS ALTERNATIVA
++ jest to jednostronne upoważnienie dłużnika do zwolnienia się z długu przez spełnienie innego
świadczenia niż świadczenie główne, np. a. 897 kc Jeżeli po dokonaniu darowizny darczyoca
popadnie w niedostatek, obdarowany ma obowiązek dostarczyd darczyocy środków utrzymania ,
obdarowany może jednak zwolnid się od tego obowiązku zwracając darczyocy wartośd
wzbogacenia. – jest to powództwo dalej idące niż powództwo o ustalenie, bo sąd by zasądzid
świadczenie konsumuje żądanie ustalenia stosunku prawnego lub prawa. ( gdy ktoś zatem
wytoczył powództwo o świadczenie to nie może on w trakcie wytoczyd powództwa o ustalenie
stosunku, z którego będzie wynikad powództwo o świadczenie).

3)EWENTUALNIE
++ gdy strona powodowa żąda zasądzenia na jej korzyśd świadczenia głównego (a więc
uwzględnienia przez sąd tego żądania głównego), ale na wypadek nie uwzględnieni tego żądania
głównego- zgłasza żądanie ewentualne. Tym żądaniem ewentualnym sąd zajmie się dopiero
wówczas, gdy stwierdzi bezzasadnośd żądania głównego.

WYROK

Wyrok wydawany przez sąd w wyniku uwzględnienia powództwa o zasądzenie świadczenia ma
charakter deklaratoryjny. Nie tworzy on żadnego nowego stosunku prawnego- potwierdza jedynie
obowiązek świadczenia dłużnika ( polegający na dare, facere, non facere, omiterre, pati). Treśd
tego powództwa jest najbardziej widoczna w postępowaniu egzekucyjnym.
Wyrok ten charakteryzuje się wykonalnością, a więc zdatnością do realizacji w drodze egzekucji. (
gdy wyrok nie nadaje się do egzekucji- wywołuje inne skutki prawne- zwane skutecznością, np.
wyrok rozwodowy, unieważnienie małżeostwa- nie nadają się do egzekucji)

POWÓDZTWO O USTALENIE STOSUNKU PRAWNEGO LUB PRAWA

Powództwo to na podstawie art. 189 kpc, można wytoczyd wtedy, gdy strona powodowa ma
interes prawny w ustaleniu istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa. Ten interes

prawny strony powodowej stanowi więc konieczną przesłankę wytoczenia powództwa o ustalenie,
a jednocześnie pełni funkcje wyznacznika legitymacji czynnej do wytoczenia powództwa o
ustalenie przez powoda. Interes prawny należy przy tym rozumied jako:
Obiektywnie istniejącą potrzebę uzyskania ochrony prawnej w świetle obowiązujących przepisów
prawa w sprawie cywilnej. Może to byd zgodnie z zasadą lege non distiguente zarówno:
interes majątkowy, jak i niemajątkowy, bezpośredni, jak i pośredni.
Jeżeli jednak sąd stwierdzi brak interesu prawnego- dojdzie do oddalenia powództwa.

Treścią tego powództwa może byd tylko ustalenie stosunku prawnego lub prawa, np. można żądad
ustalenia istnienia lub nieistnienia umowy najmu, dzierżawy, kupna, prawa własności.- a więc
może byd formułowane w sposób pozytywny, jak i negatywny.
Nie można żądad w drodze powództwa z art. 189. ustalenia faktów, aczkolwiek judykatura SN czyni
w tym zakazie istotne wyjątki. Odnoszą się one do ustalenia tzw. Faktów prawotwórczych, np. daty
zawarcia umowy pożyczki, czy kredytu.

Poprzez wytoczenie tego powództwa strona nie dochodzi żadnego roszczenia materialnego, gdyż
sytuacji, w której może ono byd wytoczone, nie doszło jeszcze do naruszenia sfery prawa
podmiotowego powoda. Gdy nastąpi już takie naruszenie powstaje roszczenie materialno-prawne,
którego dochodzid można tylko w drodze powództwa o świadczenie. W przypadku dokonania
złego wyboru powództwa- zostanie ono oddalone.

SFORMUŁOWANIE ŻĄDANIA POZWU

Żądanie tego powództwa może byd sformułowane zarówno w sposób pozytywny, jak i negatywny

WYROK

Wyrok wydany przez sąd w wyniku uwzględnienia powództwa o ustalenie ma charakter
deklaratoryjny- nieograniczony czasowo.
Wyrok ten nie nadaje się do wykonania w drodze egzekucji- nie ma on przymiotu wykonalności.-
ma on przymiot skuteczności

Powództwo o świadczenie zawiera w sobie niejako powództwo o ustalenie- żądanie zawarte w
powództwie o świadczenie jest szersze. Wynika z tego, że sąd, aby zasądzid na rzecz powoda jakieś
świadczenie, musi najpierw ustalid istnienie bądź nieistnienie jakiegoś stosunku prawnego. W
związku z tym po wytoczeniu powództwa o świadczenie z jakiegoś stosunku prawnego,
niedopuszczalne jest już wytoczenie powództwa o ustalenie istnienia lub nieistnienia tego
stosunku prawnego. Jest to także konsekwencją tego, że po wytoczenia powództwa o świadczenie
strona nie ma interesu prawnego ustaleniu, który to interes prawny jest przesłanką powództwa o
ustalenie. Ponadto wytoczenie powództwa o świadczenie powoduje stan sprawy w toku ( ew. stan
res iudicata po uprawomocnieniu się orzeczenia), będący negatywna przesłanką procesową.

POWÓDZTWO O UKSZTAŁTOWANIE STOSUNKU PRAWNEGO LUB PRAWA

SFORMUŁOWANIE ŻĄDANIA POZWU
W ramach tego powództwa może chodzid o:

Powstanie stosunku prawnego lub prawa

Zmianę istniejącego stosunku lub prawa

Ustanie istniejącego stosunku lub prawa

100

W zależności od treści takiego powództwa, w wypadku jego uwzględnienia, w sposób odpowiedni
kształtowad się będzie treśd orzeczenia.
Przykładowo może to byd żądanie:

a. rozwiązania\ unieważnienia małżeostwa
b. ustalenia\ zaprzeczenia pochodzenia dziecka

W przeszłości istniały wątpliwości co do charakteru powództwa o ustalenie ojcostwa. Podnoszono,
że jest to powództwo o ustalenie istnienia bądź nieistnienia stosunku prawnego lub prawa.
Obecnie jednak takich wątpliwości nie ma i w doktrynie zgodnie uznaje się to powództwo za
powództwo o ukształtowanie. Z chwilą uprawomocnienia się wyroku o ustalenie ojcostwa-
powstaje ten stosunek ojcostwa z wszelkimi jego konsekwencjami w zakresie prawa rodzinnego,
opiekuoczego czy spadkowego.

WYROK

Wyrok wydany przez sąd w wyniku uwzględnienia powództwa o ukształtowanie stosunku
prawnego lub prawa ma charakter konstytutywny.

Wyrok ten korzysta z przymiotu skuteczności – nie nadaje się do wykonania w drodze egzekucji,
nie ma przymiotu wykonalności w swej merytorycznej części ( abstrahując od kosztów
postępowania). Najlepiej widad to na przykładzie orzeczenia sądowego o rozwiązanie małżeostwa
przez rozwód- nie da się takiego orzeczenia wyegzekwowad w drodze zastosowania środków
przymusu paostwowego przez powołane do tego przez paostwo organy ( czyli właśnie w drodze
egzekucji)

WYKŁAD 22

13.04.2006

KUMULACJA PRZEDMIOTOWA ROSZCZEO

Strona powodowa może dochodzid kilku roszczeo od tego samego pozwanego.
Kumulacja przedmiotowa polega na tym, że strona powodowa dochodzi jednym pozwem więcej
niż jednego roszczenia od tego samego pozwanego.

Art. 191 kpc Powód może dochodzid jednym pozwem kilku roszczeo przeciwko temu samemu
pozwanemu, jeżeli nadają się one do tego samego trybu postępowania oraz jeżeli sąd jest
właściwy ze względu na ogólna wartośd roszczeo, a ponadto, – gdy roszczenia są różnego rodzaju –
o tyle tylko, o ile dla któregokolwiek z tych roszczeo nie jest przewidziane postępowanie odrębne
ani też nie zachodzi niewłaściwośd sądu według przepisów o właściwości bez względu na wartośd
przedmiotu sporu.

A zatem zamiast kilku procesów cywilnych może toczyd się jeden proces.
Instytucja ta, więc jest uwarunkowana względami ekonomiki procesowej.
Jednakże jej negatywnym skutkiem jest to, że może prowadzid do nadmiernego przeciążenia sądu
i przedłużenia postępowania, w związku z tym ustawodawca określił przesłanki dopuszczalności
tej instytucji:

Warunki, które decydują o dopuszczalności kumulacji:

101

- zachowana identycznośd trybu sądowego postępowania rozpoznawczego – nie można
kumulowad żądao, dla których przewidziany jest tryb procesu cywilnego z żądaniami, dla których
przewidziano tryb postępowania nieprocesowego, chyba, że, zgodnie z art. 618 kpc, taka
dopuszczalnośd wynika z mocy wyraźnego przepisu.
Ponadto nie można kumulowad żądao, dla których przewidziano postępowanie zwykłe z
żądaniami, dla których przewidziano postępowanie odrębne, chyba, że postępowanie odrębne ma
charakter fakultatywny.
Na przykład – niedopuszczalne jest kumulacja żądania o przywrócenie naruszonego posiadania z
roszczeniem odszkodowawczym.
- ta sama właściwośd sądu dla skumulowanych roszczeo:

jeśli zostaną skumulowane roszczenia tego samego rodzaju – sąd musi byd
właściwy ze względu na ogólną wartośd roszczeo (art. 17 pkt 4 kpc)

jeżeli zostaną skumulowane roszczenia różnego rodzaju – sąd musi byd właściwy
dla każdego z tych roszczeo z osobna

ROZDRABNIANIE ROSZCZEO MATERIALNOPRAWNYCH W PROCESIE

Przeciwieostwem instytucji kumulacji przedmiotowej roszczeo jest instytucja rozdrobnienia
roszczeo, zwana również dochodzeniem roszczeo w części lub rozłożeniem dochodzenia roszczeo
na raty.
Jej istota sprowadza się do tego, że powód może zarzucid dochodzenia całości roszczenia w
jednym procesie. Zamiast tego może wytoczyd kilka cząstkowych powództw o ułamkowe części
roszczenia.

Nie ma żadnego przepisu kpc, który regulowałby tę instytucję.

W związku z tym, w poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie, czy takie rozdrabnianie roszczeo jest
dopuszczalne w świetle prawa polskiego, należy sięgnąd do jednej z naczelnych zasad
postępowania cywilnego – tj. do zasady dyspozycyjności. Zasada a dotyka rozporządzalności
prawami dochodzonymi w procesie oraz rozporządzalności czynnościami procesowymi. Opierając
się na tej podstawie należy uznad rozdrabnianie roszczeo za dopuszczalne.
Poza tym dopuszczalnośd tej instytucji wynika z istoty procesu, w którym chodzi o realizację prawa
prywatnego.

Nie odniesie jednak żadnego skutku rozdrabnianie roszczeo w procesie cywilnym w tych
wszystkich sprawach, w których sąd orzeka z urzędu. Chodzi tu o sytuacje, gdy sąd nie jest
związany żądaniem pozwu, a więc o trzy następujące kategorie spraw:

sprawy o roszczenia alimentacyjne

sprawy o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym

sprawy pracowników wynikające ze stosunku pracy

(w tym roku prof. Nie wspominał o tych wyjątkach na wykładzie, więc nie wiem czy są nadal
aktualne )

COFNIĘCIE POZWU

Jest to akt dyspozycji strony powodowej, która może wytoczyd powództwo cywilne poprzez
wniesienie pozwu, ale może także ( na zasadzie dyspozycyjności) ten pozew cofnąd.

Warunki, jakie muszą byd spełnione zostały określone w kpc

102

Art. 203 § 1 kpc Pozew może byd cofnięty bez zezwolenia pozwanego aż do rozpoczęcia
rozprawy, a jeżeli z cofnięciem połączone jest zrzeczenie się roszczenia – aż do wydania
wyroku.

2 sytuacje:

do momentu rozpoczęcia rozprawy – bez zgody pozwanego

po rozpoczęciu rozprawy - za zgodą pozwanego, chyba, że cofnięcie połączone jest
ze zrzeczeniem się roszczenia

Zezwolenia pozwanego wymaga się z tego względu, że może mu zależed na
doprowadzeniu do ostatecznego i wiążącego rozstrzygnięcia sporu o prawo. W
przeciwnym wypadku może on bowiem byd nękany kolejnymi sprawami cywilnymi o
to samo roszczenia pomiędzy tymi samymi stronami. Dzieje się tak, dlatego, że sąd
po cofnięciu pozwu wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania, które kooczy
postępowanie w sprawie i z tego względu jest zaskarżalne, ale nie korzysta ono z
powagi rzeczy osądzonej.
Natomiast, gdy pozwany wyrazi zgodę na cofnięcie pozwu i dojdzie do ponownego
wytoczenia powództwa, wówczas powód nie ma roszczenia materialnoprawnego i
sąd wyda wyrok oddalający powództwo. A wyrok jako orzeczenie merytoryczne,
korzysta z powagi rzeczy osądzonej.

Cofnięcie pozwu na wyżej przytoczonych warunkach jest możliwe do momentu wydania wyroku
przez sąd pierwszej instancji. ALE: sąd jest związany wydanym przez siebie wyrokiem od momentu
jego ogłoszenia. Jednakże w art. 332 § 2 kpc jest szczególna regulacja, zgodnie, z którą jeżeli:

cofnięcie pozwu nastąpiło wprawdzie po wydaniu wyroku, ale przed jego
uprawomocnieniem się i przed jego zaskarżeniem oraz

połączone było z jednoczesnym zrzeczeniem się dochodzonego roszczenia (albo bez
zrzeczenia, ale za zgodą pozwanego)

W takiej sytuacji sąd pierwszej instancji uchyla swój wyrok i umarza postępowanie (oczywiście,
jeśli uzna cofnięcie pozwu za dopuszczalne)

Cofnięcie pozwu to akt dyspozycji materialno-prawnej, w której powód zrzeka się żądania
zapewnienia ochrony prawnej, ale jest to poddane kontroli sądu – art.203 § 4 kpc

Art. 203 § 4 kpc – sąd może uznad za niedopuszczalne cofnięcie pozwu, zrzeczenie się lub
ograniczenie roszczenia tylko wtedy, gdy okoliczności sprawy wskazują, że wymienione czynności
są sprzeczne z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo zmierzają do obejścia prawa.

Regulację powyższą stosujemy oczywiście także do sytuacji określonej dyspozycją art. 332 § 2 kpc.

Jeżeli powód skutecznie cofa pozew to sąd umarza postępowanie na podstawie art. 355 kpc
Postanowienie o umorzeniu postępowania kooczy postępowanie w sprawie, więc jest zaskarżalne
w drodze zażalenia – art. 394 § 1 kpc.

Pewną odmiennością cechuje się regulacja instytucji cofnięcia pozwu w sprawach gospodarczych.
Jest bowiem przepis szczególny – art. 479 ¹³ §1 kpc, na podstawie, którego sąd może uznad
cofnięcie pozwu za niedopuszczalne tylko wtedy gdy na podstawie okoliczności sprawy uzna, że:

1. jest ono wynikiem niedozwolonych praktyk monopolistycznych
2. jest ono wynikiem praktyk ograniczających samodzielnośd przedsiębiorców
3. wymaga tego ochrona produkcji należytej jakości

103

ZMIANA POWÓDZTWA

W każdym powództwie występują 2 elementy:

żądanie

podstawa faktyczna

Zmiana powództwa może polegad na zmianie jednego lub dwóch elementów.

Zmiana żądania – może mied charakter:

ilościowy – np., gdy powód dochodzi zamiast 20 tys. zł – 30 tys. zł

jakościowy, – gdy powód tak zmieni żądanie, że w powództwie o wydanie
samochodu zamiast wydania samochodu będzie żądał zasądzenia kwoty
stanowiącej równowartośd samochodu

Zmiana podstawy faktycznej – ma miejsce wtedy, gdy dochodzi do zmiany istotnych okoliczności
faktycznych uzasadniających żądanie.
Nie każda zmiana faktów uzasadniających żądanie będzie uzasadniała zmianę podstawy – tylko
zmiana istotna.

Zgodnie z art. 193 kpc zmiana powództwa jest dopuszczalna, jeżeli nie wpływa na właściwośd
sądu.
Art. 193 kpc mówi o zmianie przedmiotowej powództwa, – gdy zmianie podlega żądanie lub
podstawa faktyczna. Od takiej zmiany należy odróżnid zmianę podmiotową powództwa, zwaną
też podmiotowym przekształceniem powództwa, która służy usuwaniu braków legitymacji
procesowej w trybie przepisów art. 194 – 198 kpc

Zgodnie z art. 193 § 2 kpc, jeżeli zmiana nie jest dopuszczalna, a powód zmienia powództwo w ten
sposób, że występuje z nowym roszczeniem obok pierwotnego, sąd rozpoznaje nowe roszczenie
jako sprawę oddzielną, jeżeli jest dla niej rzeczowo i miejscowo właściwy, w przeciwnym zaś razie
przekazuje sprawę sądowi właściwemu. Gdy jednak zmiana następuje taka następuje w sądzie
rejonowym, należy przekazad całe zmienione powództwo sądowi okręgowemu, który dla
zmienionego powództwa jest rzeczowo i miejscowo właściwy.

Czy dopuszczalna jest przedmiotowa zmiana powództwa w postępowaniu apelacyjnym?
Generalnie ustawodawca wprowadza zakaz rozszerzania żądania pozwu ani występowania z
nowymi roszczeniami przed sądem II instancji, co wynika z art. 383 kpc.
Od tej zasady występują pewne wyjątki:

w razie zmiany okoliczności można żądad zamiast pierwotnego przedmiotu sporu jego
wartości lub innego przedmiotu

w sprawach o świadczenie powtarzające się można rozszerzyd żądanie pozwu o
świadczenia za dalsze okresy

SKUTKI PRAWNE WNIESIENIA POZWU

Z chwilą wniesienia pozwu proces jest wszczęty, a z chwilą jego doręczenia – proces się toczy.
Pozew uważa się za wniesiony do sądu:

1. w chwili złożenia go w polskiej placówce pocztowej operatora publicznego ( art. 165 § 2

kpc – żołnierz w dowództwie jednostki wojskowej, osoba pozbawiona wolności w
administracji zakładu karnego, członek załogi polskiego statku morskiego u kapitana statku)

2. w momencie złożenia go w biurze podawczym sądu

104

3. przez ustne zgłoszenie do protokołu – w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeo

społecznych, gdy pracownik/ubezpieczony działa bez adwokata lub radcy prawnego – art.
466 kpc

Wniesienie pozwu wywołuje skutki dwojakiego rodzaju:

materialnoprawne :

1. następuje przerwa biegu przedawnienia, zasiedzenia oraz innych terminów

materialnoprawnych, przewidzianych do dochodzenia roszczenia, gdyż wniesienie
pozwu jest czynnością zmierzającą bezpośrednio do dochodzenia tego roszczenia

2. następuje ustanie zakazu anatocyzmu – dopuszczalne staje się naliczanie odsetek

od zaległych odsetek (art. 482 kpc)

3. roszczenia o charakterze ściśle osobistym w wypadkach przewidzianych w ustawie

przechodzą w razie śmierci strony na następców prawnych powoda, który np.
zmarł w toku procesu cywilnego

procesowe ( formalne):
1. utrwalenie się właściwości sądu – perpetuatio fori.

Zgodnie z art. 15 kpc – sąd właściwy w chwili wniesienia pozwu pozostaje nadal
właściwy, chodby podstawy tej właściwości odpadły w toku postępowania

2. utrwalenie się jurysdykcji sądów polskich w sprawach cywilnych z elementem

międzynarodowym – perpetuatio iurisdictionis.
Zgodnie z art. 1097 kpc jurysdykcja krajowa istniejąca w chwili wniesienia pozwu trwa
nadal, chodby jej przesłanki w toku procesu odpadły( decyduje o ciągłości właściwości
sądów polskich).
Instytucja ta przybiera postad zasady, od której przewidziano 2 wyjątki:

art. 1103 pkt 1 kpc – jeżeli strona pozwana przebywa, zamieszkuje lub ma
siedzibę w Polsce w chwili doręczenia pozwu – o jurysdykcji krajowej
decyduje nie chwila wniesienia a doręczenia pozwu stronie przeciwnej

art. 1113 kpc – jeżeli osoba, przeciwko której wszczęto sprawę, przestanie
podlegad sądom polskim w toku sprawy, postępowanie ulega umorzeniu z
urzędu

Poza tym należy pamiętad o zasadzie priorytetu umowy międzynarodowej nad ustawą –
art. 1096 kpc – umowa taka może wprowadzad dalsze wyjątki od zasady perpetuatio
iurisdictionis.

3. pozew jest badany przez przewodniczącego z punktu widzenia wymogów formalnych

przewidzianych dla tego pisma. Pozew musi spełniad:

wymogi ogólne dla każdego pisma procesowego – art. 126 § 1 kpc

wymogi ogólne dla pierwszego pisma procesowego w sprawie – art. 126 § 2
kpc

wymogi przewidziane ekskluzywnie dla pozwu, jako szczególnego rodzaju
pisma procesowego – art. 187 kpc

WYKŁAD 23

20.04.2006

c.d. badanie pozwu przez przewodniczącego

2. Badanie istnienia lub nieistnienia niezbędnych przesłanek procesowych (przesłanki
dodatnie/ujemne)

105

Gdy przewodniczący stwierdza braki w zakresie niezbędnych przesłanek procesowych- przekazuje
sprawę sądowi, który na posiedzeniu niejawnym podejmuje decyzję co do pozwu. Ta decyzja jest
uzależniona od charakteru brakującej przesłanki i sąd może:

- od razu odrzucid pozew- i wtedy wyda postanowienie o odrzuceniu pozwu.
Z taką sytuacją mamy do czynienia w przypadku:

art. 1099- braku jurysdykcji krajowej

- art. 199 par.1- jeżeli:

-droga sądowa jest niedopuszczalna

-jeżeli o to samo roszczenie pomiędzy tymi samymi stronami sprawa jest w toku

albo

została już prawomocnie osądzona

- jeżeli jedna ze stron nie ma zdolności sądowej albo jeżeli powód nie ma zdolności

procesowej, a nie działa za niego przedstawiciel ustawowy albo jeżeli w składzie

organów jednostki organizacyjnej będącej powodem zachodzą braki

uniemożliwiające jej działanie

- jeżeli rozstrzygnięcie sprawy należy do sądu polubownego

- wyznaczyd termin do uzupełnienia braku i dopiero po bezskutecznym jego upływie odrzucid
pozew postanowieniem- art. 199 par.2 w zw. z art. 70. Chodzi tu o brak zdolności sądowej jednej
ze stron lub zdolności procesowej powoda i nie działanie przedstawiciela ustawowego lub brak w
składzie organów jednostki organizacyjnej będącej powodem, uniemożliwiający jej działanie, które
to braki mogą zostad konwalidowane.

- sąd odrzuci pozew w jeszcze jednym przypadku- art. 1124 par.3 - dot. złożenia wniosku o
zabezpieczenie kosztów w ramach MPC, gdzie sąd wyznacza powodowi odpowiedni termin do
złożenia kaucji auktorycznej. Po bezskutecznym upływie tego terminu sąd na wniosek pozwanego
odrzuca pozew.

- art. 1165 par.1- w razie wniesienia do sądu sprawy dotyczącej sporu objętego zapisem na sąd
polubowny, sąd odrzuca pozew lub wniosek o wszczęcie postępowania nieprocesowego, jeżeli
pozwany albo uczestnik postępowania nieprocesowego podniósł zarzut zapisu na sąd polubowny
przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy.

Odrzucając pozew sąd wydaje POSTANOWIENIE- zamyka ono drogę do wydania wyroku/ kooczy
postępowanie w sprawie, podlega zaskarżeniu w drodze zażalenia (art. 394par.1).

Jeżeli pozew odpowiada przewidzianym przez prawo wymogom formalnym i występują w sprawie
dodatnie przesłanki procesowe, a brak jest przesłanek ujemnych (przeszkód procesowych),
przewodniczący dokonuje DEKRETACJI POZWU, zarządza jego doręczenie pozwanemu, wyznacza
termin rozprawy i wzywa pozwanego na termin rozprawy.
SKUTKI PRAWNE DORĘCZENIA POZWU

Proces cywilny toczy się z chwilą doręczenia pozwu. Doręczenie pozwu wywołuje skutki:

1. materialnoprawne
2. procesowe

106

Ad.1
Wynikają z przekazania przez powoda w powództwie cywilnym określonej treści oświadczenia
woli, którego przekazanie wywołuje skutki materialnoprawne (np. przy zobowiązaniu
bezterminowym- doręczenie pozwu jest wezwaniem powoda do spełnienia świadczenia).

Ad. 2.
I. Powstanie stanu sprawy w toku
*art. 192 pkt 1- z chwilą doręczenia pozwu nie można w toku sprawy wszcząd pomiędzy tymi
samymi stronami nowego postępowania o to samo roszczenie. Stan ten zaczyna się właśnie w
momencie doręczenia pozwu, a kooczy w chwili uprawomocnienia się wyroku (wtedy funkcję
stanu sprawy w toku przejmuje powaga rzeczy osądzonej).
*terminologia- stan sprawy w toku -(nazwa ustawowa)/ zawiśnięcie sporu/ lis pendens/zawisłośd
prawna-(dawniej)
Stan sprawy toku jest bezwzględną i ujemną przesłanką procesową- czyni niedopuszczalnym
wytoczenie powództwa w tej samej sprawie cywilnej. Jest ona uwzględniana przez sąd z urzędu, a
jej naruszenie skutkuje nieważnością postępowania.

1. Chodzi tu o to, by nie dopuścid do postępowania w tej samej sprawie cywilnej. Na

identycznośd spraw składa się:

- identycznośd roszczenia - element przedmiotowy

identycznośd żądania- w powództwie o świadczenie żądanie jest dalej idące niż w

powództwie o ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa; jeżeli toczy się
proces cywilny z powództwa o zasądzenie świadczenia, to nie można w toku procesu wytoczyd
powództwa o ustalenie nieistnienia np. umowy.

* aspekt praktyczny- powództwo o ustalenie stosunku prawnego lub prawa powód

może wytoczyd, gdy ma w tym interes prawny, gdy wytoczy takie powództwo zamiast o
świadczenie- sąd je oddali, ze względu na brak interesu prawnego

identycznośd podstawy faktycznej żądania- chodzi o fakty istotne dla

rozstrzygnięcia sprawy. Jeżeli są to fakty nieistotne- nie mamy do czynienia z identycznością.

- identycznośd stron procesowych - element podmiotowy

- gdy strony występują w odwrotnych rolach procesowych

- gdy w miejsce strony wchodzą jej następcy prawni- np. spadkobiercy

- gdy drugie powództwo o to samo roszczenie chce wytoczyd prokurator ( albo inny

podmiot

działający na prawach prokuratora), działający w interesie jednej ze stron i

przeciwko drugiej

stronie postępowania będącego w toku..

*szczególne rozwiązanie- MPC; art. 1098-sądom polskim przysługuje jurysdykcja

przewidziana w tym kodeksie, chociażby w tej samej sprawie pomiędzy tymi samymi stronami
toczyło się postępowanie przed sądem paostwa obcego. (jest to tzw. wypadek lis alibi pendens).
Jednakże trzeba pamiętad o zasadzie priorytetu umowy międzynarodowej (art. 1096)- umowa taka
może powyższą kwestię regulowad w sposób odmienny.
<w notatkach komputerowych>- I tak czyni np. Konwencja z Lugano z 16 IX 1988 roku ( weszła w
życie 1 II 2000 roku) o jurysdykcji, uznawaniu i wykonywaniu orzeczeo sądowych w sprawach

107

cywilnych i handlowych, obowiązująca w kontaktach pomiędzy paostwami członkowskimi UE a
paostwami trzecimi ( w stosunkach między paostwami członkowskimi Konwencja ta nie wiąże-
materie tę regulują rozporządzenia Rady). Art. 21 wspomnianej Konwencji stanowi, że jeżeli przed
sądami różnych umawiających się paostw zawisły spory o to samo roszczenie, pomiędzy tymi
samymi stronami, sąd przed który wytoczono powództwo później z urzędu zawiesza postępowanie
do czasu stwierdzenia jurysdykcji sądu, przed którym najpierw wytoczono powództwo. Jeśli
stwierdzona zostanie jurysdykcja sądu, przed którym najpierw wytoczono powództwo, sąd przed
który wytoczono powództwo później stwierdza brak tej jurysdykcji na rzecz tego sądu. Tak więc
stan sprawy cywilnej w toku przed sądem zagranicznym nie stanowi generalnie przeszkody do
wytoczenia drugiego powództwa w tej samej sprawie cywilnej przed sądem innego paostwa -
strony Konwencji. Powoduje natomiast zawieszenie postępowania przed tym drugim sądem do
momentu stwierdzenia jurysdykcji pierwszego sądu i w razie jej stwierdzenia - uznanie braku
jurysdykcji tego drugiego sądu.

* art. 1164 par.3- wniesienie sprawy do sądu nie stanowi przeszkody do rozpoznania

sprawy przez sąd polubowny.

<w notatkach komputerowych >:

- powództwo pozytywne i negatywne- gdy A wytoczył przeciwko B

powództwo pozytywne i sprawa jest w toku, to czy B może w tym czasie wytoczyd przeciwko A
powództwo negatywne w tej samej sprawie? Odpowiedź jest przecząca, bo chod żądania są
teoretycznie różne, to zmierzają do tego samego celu. Dlatego, na potrzeby stanu sprawy w toku,
należy przyjąd jednorodnośd tych żądao.

- postępowanie adhezyjne- prowadzenie postępowania w ramach

postępowania adhezyjnego stanowi przeszkodę do wszczęcia procesu przed sądem cywilnym w tej
samej sprawie cywilnej.

2) od chwili doręczenia pozwu- na mocy art. 192 pkt 3- zbycie w toku sprawy rzeczy lub

prawa, objętych sporem, nie ma wpływu na dalszy bieg sprawy; nabywca może jednak wejśd na
miejsce zbywcy za zezwoleniem strony przeciwnej. Ta zmiana podmiotowa może mied miejsce
zarówno po stronie pozwanej, jak i powodowej. Trzeci podmiot uzyskuje tu legitymację procesową
obok strony, zbywca pozostaje nadal. legitymowany w procesie cywilnym.

Jeżeli strona przeciwna nie wyrazi zgody na taką zmianę podmiotową, albo nabywca nie chce
wejśd do procesu- to wyrok zostanie wydany tylko przeciwko zbywcy. Powstaje w związku z tym
pytanie, przeciwko komu prowadzid egzekucję, skoro tytuł egzekucyjny jest przeciwko zbywcy-
wtedy trzeba zgłosid wniosek o klauzulę wykonalności przeciwko nabywcy, gdy przejście na niego
rzeczy/prawa zostanie wykazane dokumentem urzędowym lub prywatnym z podpisem urzędowo
poświadczonym.

Gdy natomiast zbycie ruchomości nastąpiło w toku egzekucji (tj po zajęciu będącym pierwszą
czynnością w toku egzekucji- czyli po wpisaniu ruchomości do protokołu zajęcia i podpisaniu tego
protokołu przez komornika)- rozporządzenie to nie ma wpływu na dalszy bieg postępowania
egzekucyjnego, a egzekucja może byd prowadzona w tym wypadku także przeciwko nabywcy (art.
848). Podobnie wygląda sytuacja w przypadku egzekucji z nieruchomości (art. 930).

Powyższe powagi pozwalają na stwierdzenie, że doręczenie pozwu stabilizuje proces cywilny w ten
sposób, że zbycie przedmiotu sporu nie wpływa na dalszy bieg sporu.

108

3)od chwili doręczenia pozwu- na mocy art.. 192 pkt 2- pozwany może wytoczyd

powództwo wzajemne. Powództwo to ma dwoisty charakter:

- jest samodzielnym środkiem/ sposobem dochodzenia roszczeo w stosunku do strony

powodowej

- jest środkiem obrony merytorycznej pozwanego w procesie cywilnym

Powództwo to ma charakter defensywno- ofensywny.

Powództwo wzajemne może wytoczyd tylko pozwany przeciwko powodowi.
Gdy po stronie pozwanej mamy do czynienia ze współuczestnictwem procesowym- każdy ze
współuczestników takie powództwo może wytoczyd. Tak samo wygląda sytuacja, gdy ze
współuczestnictwem procesowym mamy do czynienia po stronie powodowej. Wtedy pozwany
może wytoczyd powództwo przeciwko każdemu podmiotowi w ramach strony powodowej.

NIEDOPUSZCZALNOŚD POWÓDZTWA WZAJEMNEGO:

- gdyby wytoczenie powództwa wzajemnego oznaczało koniecznośd pozwania w nim osób
trzecich- innych niż powód osób- wtedy powództwo wzajemne jest niedopuszczalne

- w sprawach o rozwód/ separację (art.. 439)- przy czym strona pozwana może również, obok
strony powodowej, żądad w sprawie rozwodowej rozwodu albo separacji oraz żądad rozwodu albo
separacji w sprawie o separację. Są to tzw powództwa dwukierunkowe. Zresztą nawet gdyby nie
było przepisu szczególnego, czyniącego w tym przypadku powództwo wzajemne
niedopuszczalnym, to i tak nie można by go było wytoczyd.

- w sprawach o ochronę naruszonego posiadania-( postępowanie posesoryjne)- dlatego, że
postępowanie to ma charakter przyspieszony, uproszczony, charakteryzuje się zawężonym
zakresem kognicji sądu. Sąd bada tu przecież tylko ostatni stan posiadania i fakt jego naruszenia-
nie bada dobrej czy złej wiary posiadacza. Gdyby tu wprowadzono możliwośd powództwa
wzajemnego, to ustawodawca nie osiągnąłby zamierzonych celów tej regulacji ( szybkośd i
zawężona kognicja sądu).

- w sprawach rozpatrywanych w postępowaniu nakazowym- także ze względu na cechujące je
odrębności w stosunku do zwykłego postępowania.

Powództwo wzajemne pozwany może wytoczyd:

1. w odpowiedzi na pozew
2. oddzielnie- w ramach samodzielnego pozwu- ale nie później niż na pierwszej rozprawie
3. w sprzeciwie od wyroku zaocznego

Przesłanka merytoryczna powództwa wzajemnego- można je wytoczyd, gdy roszczenie wzajemne
pozwanego:

- pozostaje w związku z roszczeniem powoda- może to byd zarówno związek faktyczny jak i
prawny. Te roszcenia mogą dotyczyd tego samego przedmiotu lub też mogą byd te same/ podobne
okoliczności faktyczne uzasadniające roszczenie wzajemne i roszczenie główne.
- nadaje się do potrącenia- o tym decydują przepisy kpc- art.. 498 i nast.

109

* problem: kiedy wytaczad powództwo wzajemne z roszczeniem nadającym się do potrącenia, a
kiedy poprzestad na zarzucie kompensaty?

- np. strona powodowa dochodzi roszczenia na kwotę 20 tys. zł. Pozwany ma

roszczenie wzajemne nadające się do potrącenia w wys. 15 tys. zł. Gdy pozwany wprowadza
roszczenie wzajemne w postaci zarzutu kompensaty to następuje umorzenie do wysokości kwoty
niższej.

- strona powodowa dochodzi roszczenia na kwotę 200 tys zł, pozwany- roszczenie

wzajemne w postaci zarzutu kompensaty na 300 tys zł. Różnica= przewyżka. Umorzenie do
wysokości kwoty niższej. Zarzut kompensaty nie stanowi sposobu dochodzenia roszczenia. Jeżeli
pozwany wytoczy powództwo wzajemne-nastąpi umorzenie do kwoty 200 tys zł i zasądzi jeszcze
kwotę 100 tys zł. Nie ma potrzeby prowadzenia dwóch procesów cywilnych.

WYKŁAD 24

27.04.2006r.

Z chwilą doręczenia pozwu, pozwany może wytoczyd przeciwko powodowi powództwo
wzajemne.

Art. 204. § 1. Powództwo wzajemne jest dopuszczalne, jeżeli roszczenie wzajemne jest w związku z
roszczeniem powoda lub nadaje się do potrącenia. Powództwo wzajemne można wytoczyd bądź w
odpowiedzi na pozew, bądź oddzielnie, nie później jednak niż na pierwszej rozprawie, albo w
sprzeciwie od wyroku zaocznego.
§ 2.

(140)

Pozew wzajemny wnosi się do sądu pozwu głównego. Jeżeli jednak pozew wzajemny

podlega rozpoznaniu przez sąd okręgowy, a sprawa wszczęta była w sądzie rejonowym, sąd ten
przekazuje całą sprawę sądowi właściwemu do rozpoznania powództwa wzajemnego.
§ 3. Przepisy dotyczące pozwu stosuje się odpowiednio do pozwu wzajemnego.

Powództwo wzajemne jest zarówno środkiem obrony merytorycznej pozwanego w procesie
cywilnym, jak i powództwem samodzielnym o charakterze ofensywnym.

Powództwo wzajemne jest niedopuszczalne:

- w sprawach o rozwód lub separację art. 439§1 kpc

- w sprawach o naruszenie posiadania art. 479 kpc

- w post. nakazowym art. 493§4

Ratio legis tej instytucji - względy ekonomiki procesowej

Powództwo wzajemne jest środkiem obrony pozwanego w post. cyw. Nie jest to jednak jedyny
środek obrony jakim dysponuje pozwany, gdyż jedna z naczelnych zasad post. cyw. jest zasada
równości stron ( i uczestników ) tego post. stanowi ona konkretyzacje konstytucyjnej zasady
równości wobec prawa. Oznacza ona, że pozwany musi także dysponowad środkami obrony, chod (
ze względu na specyfikę jego pozycji procesowej ) nie będą to środki takie same, jakie przysługują
powodowi. Pozbawienie prawa do obrony skutkuje nieważnością post.

INNE SPOSOBY/ŚRODKI OBRONY POZWANEGO W PROCESIE CYWILNYM

1. ZARZUTY

110

▪ materialne ( merytoryczne ) - skierowane przeciwko istnieniu roszczenie dochodzonego
przez powoda. Co do zasady są to zarzuty o charakterze materialnoprawnym, zatem oparte
są na przepisach KC, ale mogą niekiedy wynikad także z przepisów KPC.

▪ formalne - skierowane przeciwko biegowi postępowania

W/w zarzuty mogą mied dwojaki charakter:
Zarzuty merytoryczne:
- charakter perymptoryjny - trwale kooczą proces cywilny ( np. zarzut pozwanego o przedawnieniu
roszczeo )

- charakter dylatoryjny - np zarzut przedwczesności powództwa - skutkuje oddaleniem
powództwa

Zarzuty formalne:

- charakter peremptoryjny - np. zarzut niedopuszczalności drogi sądowej, braku jurysdykcji
krajowej, zarzut rozpoznania w nieodpowiednim trybie ( prawem mogą byd przewidziane
odpowiednie terminy co do niektórych zarzutów)

Gdy pozwany podnosi określony zarzut na nim spoczywa ciężar dowodu.
2. UZNANIE POWÓDZTWA PRZEZ POZWANEGO

Jest aktem wiedzy pozwanego, oświadcza, że prawdziwe są okoliczności faktyczne uzasadniające
żądanie strony powodowej. Z drugiej strony uznanie jest aktem woli ze strony pozwanej. Pozwany
wyraża zgodę na wydanie przez sąd treści wyroku zgodnego z żądaniem zawartym w powództwie.
uznanie ma zatem dwoisty charakter. Jest to akt dyspozycji jednostronnej wywołujący skutki
materialne i procesowe.

Co do zasady uznanie powództwa jest dla sadu wiążące, od tej zasady istnieją jednak wyjątki !!!
Sąd nie będzie związany uznaniem gdy jest sprzeczne z :

- prawem

- ZWS

-zmierza do obejścia prawa

Art. 213.
§ 2. Sąd jest związany uznaniem powództwa, chyba że uznanie jest sprzeczne z prawem lub
zasadami współżycia społecznego albo zmierza do obejścia prawa.

Uznanie to akt podlegający kontroli sądu.

Art. 101. Zwrot kosztów należy się pozwanemu pomimo uwzględnienia powództwa, jeżeli nie dał
powodu do wytoczenia sprawy i uznał przy pierwszej czynności procesowej żądanie pozwu.

Art. 102. W wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzid od strony przegrywającej
tylko częśd kosztów albo nie obciążad jej w ogóle kosztami.

3. ZAPRZECZENIE PODSTAWIE POWÓDZTWA

Pozwany może zaprzeczyd podstawie faktycznej lub prawnej bądź jednej i drugiej powództwa.

111

▪ zaprzeczenie podst. faktycznej - fakty stają się sporne i muszą byd przedmiotem dowodu.
Obowiązuje przy tym ogólna reguła z art. 6 kc modyfikowana niekiedy przepisami
szczególnymi

▪ zaprzeczenie podst. prawnej - ponieważ obowiązuje rzymska zasada iura novit curia ,
zaprzeczenie takie nie przyniesie pozwanemu określonych skutków

Pozwany może także zgłaszad wnioski:

- o wyłączenie sędziego

- o wyłączenie biegłego

- żądad przypozawnia os 3
- żądad wezwania przez sad innej osoby, która powinna byd pozwana w ramach
podmiotowych przekształceo powództwa

----------------------------------------------

POSTEPOWANIE DOWODOWE - DWICZENIA !!!

POJĘCIA I RODZAJE ORZECZEO

W fazie orzekania sąd orzeka o skutkach prawnych stanu faktycznego uznanego za udowodniony.

Zakres pojęciowy orzeczenia w postępowaniu cywilnym obejmuje tylko wyroki ( nakaz zapłaty z
chwilą uprawomocnienia zrównany w skutkach z wyrokiem) i postanowienia. Nie obejmuje się
zakresem pojęcia orzeczenie zarządzeo sądu ani przewodniczącego.

Sąd orzeka merytorycznie w procesie w formie wyroku, a w post. odrębnych nakazowym i
upominawczym - w formie nakazu zapłaty, do którego stosuje się przepisy o wyroku.
1.Wyrok - jest orzeczeniem merytorycznym, w którym sąd uznaje w całości lub części powództwo.
Wydawany jest w imieniu RP, zatem ma charakter solenny, uroczysty.

2.Nakaz zapłaty - wydawany przez sąd w post. cyw. w ramach post. nakazowego bądź
upominawczego ( również w post. upominawczym wyd. przez referendarza ) są to orzeczenia
merytoryczne, które z chwilą uprawomocnienia się w skutkach zrównane są z wyrokiem.

Art. 354. Jeżeli kodeks nie przewiduje wydania wyroku lub nakazu zapłaty, sąd wydaje
postanowienie.

3. POSTANOWIENIE

I .Rodzaje postanowieo w procesie

▪ postanowienia sądu I instancji kooczące post. w sprawie
Każde takie postanowienie zamyka drogę do wydania wyroku ( np. postanowienie o
odrzuceniu pozwu o umorzeniu postępowania. Są one zaskarżalne w drodze zażalenia.

Art. 394. § 1. Zażalenie do sądu drugiej instancji przysługuje na postanowienia sądu
pierwszej instancji kooczące postępowanie w sprawie...

▪ inne postanowienia

O zaskarżalności takiego postanowienia decyduje przepis szczególny. Takie

112

postanowienia sąd może zmieniad / uchylad na skutek zmiany okoliczności sprawy.
np. postanowienie o zawieszeniu postępowania, postanowienia dowodowe

II. Rodzaje postanowieo w postępowaniu nieprocesowym

Orzeczenia w post. nieprocesowym zapadają wyłącznie w formie postanowieo.

▪ postanowienia merytoryczne - stanowią odpowiednik wyroku w procesie. W
postanowieniach tych sąd orzeka co do istoty sprawy, ustosunkowując się co do
przedmioty postępowania. Postanowienia te są zaskarżalne w drodze apelacji.
np. postanowienie o stwierdzeniu zasiedzenia, dziale spadku, zniesieniu współwłasności

prawomocne postanowienie merytoryczne korzystają z prawomocności materialnej, ale
mamy przy tym do czynienia z większą niż w przypadku wyroków procesowych możliwością
zmiany bądź uchylenia takiego orzeczenia ( postanowienia ).

▪ inne postanowienia ( niemerytoryczne ) - są wydawane, gdy nie ma potrzeby wydania
orzeczenia merytorycznego w sprawie ( art. 354 w zw. z art. 13§2 kpc).

Dzielimy ja na:

► postanowienia sądu I instancji kooczące postępowanie w sprawie
Są one zaskarżalne w drodze zażalenia ( art. 394 w zw. z art. 13§ 2 kpc )
np. postanowienie o umorzeniu postępowania

►postanowienia nie kooczące postępowania w sprawie

Zażalenie przysługuje tylko w wypadkach wskazanych przepisami post.
nieprocesowego

-------------------------------------------------

WYKŁAD 25

4.05.2006 r.

▪ Orzeczenia w postępowaniu zabezpieczającym zapadają w formie postanowieo (postanowienie o
udzieleniu zabezpieczenia do 5.02 nazywało się zarządzenie tymczasowe, chod w istocie były to
postanowienia).

▪ Orzeczenie w postępowaniu egzekucyjnym zapadają w formie postanowieo. Bo tam, gdzie w grę
wchodzi spór o prawo i zachodzi potrzeba podjęcia obrony merytorycznej - tam w grę wchodzi
powództwo przeciwegzekucyjne i nowy proces. Organ egzekucyjny nie może badad zasadności ani
wymagalności obowiązku objętego tytułem wykonawczym ( brak orzeczeo merytorycznych).

Art. 804. Organ egzekucyjny nie jest uprawniony do badania zasadności i wymagalności obowiązku
objętego tytułem wykonawczym.

Pewna możliwośd badania kwestii materialnoprawnych przez organ egzekucyjny pojawia się
zupełnie wyjątkowo np. art. 822

113

Art. 822.

(618)

Komornik wstrzyma się z dokonaniem czynności, jeżeli przed jej rozpoczęciem dłużnik

złoży niebudzący wątpliwości dowód na piśmie, że obowiązku swojego dopełnił albo że wierzyciel
udzielił mu zwłoki. Komornik wstrzyma się również z dokonaniem czynności, jeżeli przed jej
rozpoczęciem dłużnik albo jego małżonek podniesie zarzut wynikający z umowy małżeoskiej
przeciwko dokonaniu czynności i okaże umowę majątkową małżeoską oraz przedłoży niebudzący
wątpliwości dowód na piśmie, że zawarcie umowy majątkowej małżeoskiej oraz jej rodzaj były
wierzycielowi wiadome. Wstrzymując się z dokonaniem czynności, komornik stosownie do
okoliczności podejmie działania, które umożliwiają dokonanie czynności w przyszłości. O
wstrzymaniu czynności i jego przyczynach komornik niezwłocznie zawiadomi wierzyciela. Na
polecenie wierzyciela komornik niezwłocznie dokona czynności, która uległa wstrzymaniu.

▪ Orzeczenia w postępowaniu upadłościowym zapadają w formie postanowieo.

▪ W postępowaniu delibacyjnym - postanowienie o uznaniu zagranicznego orzeczenia - przysługuje
apelacja

▪ W postępowaniu o nadanie egzekwatu - postanowienie o stwierdzeniu wykonalności orzeczenia
sadu zagranicznego - przysługuje zażalenia

▪ Uznanie wyk. orzeczenia sądu polubownego - przysługuje zażalenia

ZASADY ORZEKANIA

- szereg czynności procesowych poszczególnych podmiotów postępowania
- stadium decyzyjne- sąd orzeka o skutkach prawnych stanu uznanego za udowodniony
- zasady charakterystyczne dla stadium decyzyjnego - zasady konstrukcyjne a nie naczelne maja
zastosowanie tylko do tego stadium

1957 r. prof. Siedlecki nazwał je zasadami wyrokowania
Można je podzielid na trzy grupy
ZASADY WYROKOWANIA

1.Zasady dot. przedmiotu wyrokowania
2. Zasady dot. czasu orzekania
3.Zasady dot. ustania podstawy faktycznej i prawnej orzeczeo

1. ZASADY DOTYCZACE PRZEDMIOTY WYROKOWANIA

a )zasada związania sądu

Art. 321. § 1. Sąd nie może wyrokowad co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem, ani
zasądzad ponad żądanie.

Sąd jest związany podstawą faktyczną powództwa, nie może wprowadzad nowych faktów do
procesu. Art. 212 reguluje sytuację, gdy przewodniczący w sprawach o naprawienie szkody
wyrządzonej czynem niedozwolonym i roszczeniach alimentacyjnych może poinformowad stronę
powodową która występuje bez fachowej pomocy prawnej o roszczeniach jakie wynikają z faktów
przedstawionych przez powoda.

114

Art. 212.

(145)

Przewodniczący, jeżeli to możliwe, jeszcze przed wszczęciem postępowania

dowodowego powinien przez zadawanie pytao stronom ustalid, jakie z istotnych okoliczności
sprawy są między nimi sporne, i dążyd do ich wyjaśnienia. W razie uzasadnionej potrzeby może
udzielid stronom niezbędnych pouczeo, a stosownie do okoliczności zwraca im uwagę na celowośd
ustanowienia pełnomocnika procesowego. W sprawach o alimenty i o naprawienie szkody
wyrządzonej czynem niedozwolonym przewodniczący poucza powoda występującego w sprawie
bez adwokata lub radcy prawnego o roszczeniach wynikających z przytoczonych przez niego
faktów.

Wyjątek od zasady z art. 321 !

●Art. 477

(273)

Jeżeli pracownik dokonał wyboru jednego z przysługujących mu

alternatywnie roszczeo, a zgłoszone roszczenie okaże się nieuzasadnione, sąd może z
urzędu uwzględnid inne roszczenie alternatywne.
● Przepisy prawa materialnego - art. 58 KRO sąd z urzędu obowiązany jest orzec o
wykonywaniu władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem, o kosztach
utrzymania i wychowywania dziecka
( sąd orzeka z urzędu ale nie wszczyna z urzędu !)

W postępowaniu nieprocesowym zasada związania sądu jest aktualna ( art. 321 w związku z art.
13§2 kpc ). Zasada ta ma zastosowanie w postępowaniu czystownioskowym, gdzie zakres
dyspozycji stron jest wyłączny. Nie ma zastosowania w sytuacji gdy sąd może wszcząd
postępowanie z urzędu.
W postępowaniach wszczynanych na wniosek, a dalej toczącym się z urzędu ( np. postępowanie o
stwierdzenie nabycia spadku) W tym postępowaniu sąd spadku z urzędu bada kto jest
spadkobiercą bez względu na to, jaki zakres spadkobierców zakreślił wnioskodawca.

b) ograniczenie odpowiedzialności pozwanego
art. 319 kpc Jeżeli pozwany ponosi odpowiedzialnośd z określonych przedmiotów majątkowych
albo do wysokości ich wartości, sąd może, nie wymieniając tych przedmiotów ani ich wartości,
uwzględnid powództwo zastrzegając pozwanemu prawo do powołania się w toku postępowania
egzekucyjnego na ograniczenie odpowiedzialności.
np. małżeoska wspólnośd majątkowa, przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza- rezygnacja
z wymieniania przedmiotów i ich wartości- to przyspiesza proces cywilny.
Gdy sąd nie wskazał przedmiotu ani nie określił wysokości do jakiej pozwany podnosi
odpowiedzialnośd, to co się dzieje w postępowaniu klauzulowym? Reguluje to art. 792 kpc

Art. 792. Jeżeli następca ponosi odpowiedzialnośd tylko z określonych przedmiotów albo do
wysokości ich wartości, należy w klauzuli wykonalności zastrzec mu prawo powoływania się w toku
postępowania egzekucyjnego na ograniczoną odpowiedzialnośd, o ile prawo to nie jest zastrzeżone
już w tytule egzekucyjnym ( na podstawie art. 319)

Art. 837. Dłużnik może powoływad się na ograniczenie odpowiedzialności tylko wówczas, gdy
ograniczenie to zostało zastrzeżone w tytule wykonawczym. Zastrzeżenie nie jest konieczne, jeżeli
świadczenie zostało zasądzone od nabywcy majątku, od zarządcy ustanowionego przez sąd,
kuratora spadku lub wykonawcy testamentu z powierzonego im majątku albo od Skarbu Paostwa
jako spadkobiercy.

c) tzw. moratorium sędziowskie- art. 320 kpc

115

Art. 320. W szczególnie uzasadnionych wypadkach sąd może w wyroku rozłożyd na raty zasądzone
świadczenie, a w sprawach o wydanie nieruchomości lub o opróżnienie pomieszczenia - wyznaczyd
odpowiedni termin do spełnienia tego świadczenia.

d ) niemożliwośd określenia wysokości żądania
Art. 322. Jeżeli w sprawie o naprawienie szkody, o dochody, zwrot bezpodstawnego wzbogacenia
lub o świadczenie z umowy o dożywocie sąd uzna, że ścisłe udowodnienie wysokości żądania jest
niemożliwe lub nader utrudnione, może w wyroku zasądzid odpowiednią sumę według swej oceny,
opartej na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy.
- czyli mamy tu 4 kategorie spraw
1. jeżeli chodzi o dochody
2. o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia
3. o naprawienie szkody
4. o świadczenie z umowy o dożywocie
Jeżeli okaże się, że ścisłe udowodnienie wysokości żądania jest niemożliwe lub nadmiernie
utrudnione w wyżej wymienionych kategorii spraw to sąd może w wyroku zasądzid odpowiednią
kwotę pieniężną w oparciu o swoja ocenę ( wszelkie okoliczności sprawy). Musi jednak byd
udowodniona zasada dochodzonego roszczenia.
W uzasadnieniu wyroku sąd musi ujawnid swój opis rozumowania!
W postępowaniu o ochronę naruszonego posiadania- zawężenie kognicji sądu- sąd bada jedynie
ostatni stan posiadania oraz fakt jego naruszenia ( nie bada złej/dobrej wiary)
KAZUSY z tego!

2. ZASADY DOTYCZĄCE CZASU ORZEKANIA

Zwane też zasadami aktualności orzekania. Jaki jest miarodajny moment dla sądu dla oceny
sprawy po względem faktycznym i prawnym?

Art. 316. § 1. Po zamknięciu rozprawy sąd wydaje wyrok, biorąc za podstawę stan rzeczy istniejący
w chwili zamknięcia rozprawy; w szczególności zasądzeniu roszczenia nie stoi na przeszkodzie
okolicznośd, że stało się ono wymagalne w toku sprawy.
§ 2. Rozprawa powinna byd otwarta na nowo, jeżeli istotne okoliczności ujawniły się dopiero po jej
zamknięciu.

Art. 224.

(147)

§ 1. Przewodniczący zamyka rozprawę po przeprowadzeniu dowodów i udzieleniu

głosu stronom.
§ 2. Można zamknąd rozprawę również w wypadku, gdy ma byd przeprowadzony jeszcze dowód
przez sędziego wyznaczonego lub przez sąd wezwany albo gdy ma byd przeprowadzony dowód z
akt lub wyjaśnieo organów administracji publicznej, a rozprawę co do tych dowodów sąd uzna za
zbyteczną

-jeżeli po przeprowadzeniu takiego dowodu ujawnia się nowe, istotne okoliczności faktyczne
przewodniczący musi tworzyd na nowo zamkniętą rozprawę

Art. 326. § 1. Ogłoszenie wyroku powinno nastąpid na posiedzeniu, na którym zamknięto
rozprawę. Jednakże w sprawie zawiłej sąd może odroczyd ogłoszenie wyroku na czas do dwóch
tygodni.( termin instrukcyjny) W postanowieniu o odroczeniu sąd powinien wyznaczyd termin
ogłoszenia wyroku i ogłosid go niezwłocznie po zamknięciu rozprawy.

116

§ 2. Ogłoszenie wyroku następuje na posiedzeniu jawnym. Nieobecnośd stron nie wstrzymuje
ogłoszenia. Jeżeli ogłoszenie było odroczone, może go dokonad sam przewodniczący.
§ 3. Ogłoszenia wyroku dokonuje się przez odczytanie sentencji. Po ogłoszeniu sentencji
przewodniczący lub sędzia sprawozdawca podaje ustnie zasadnicze powody rozstrzygnięcia, może
jednak tego zaniechad, jeżeli sprawa była rozpoznawana przy drzwiach zamkniętych.

-jeżeli nowe istotne okoliczności w tym czasie odroczenia się pojawiają to sąd musi podjąd na
nowo zamkniętą rozprawę-momentem decydującym o ocenie sprawy jest chwila wydania
orzeczenia a nie zamknięcia rozprawy- stąd zasada aktualności orzeczenia

WYJĄTKI od zasady aktualności orzeczeo

a)perpetuatio fori- momentem oceny właściwości sądu jest moment wniesienia pozwu
Art. 15. § 1. Sąd właściwy w chwili wniesienia pozwu pozostaje właściwy aż do ukooczenia
postępowania, chodby podstawy właściwości zmieniły się w toku sprawy.

b)pepetuatio iurisdictionis- utrwalenie sie jurysdykcji krajowej w chwili wszczęcia postępowania
Art. 1097. Jurysdykcja krajowa istniejąca w chwili wszczęcia postępowania trwa nadal, chodby jej
podstawy odpadły w toku sprawy.
art.1103 i 1113-wyjatki od wyjątku

c)Art. 192. Z chwilą doręczenia pozwu:
1) nie można w toku sprawy wszcząd pomiędzy tymi samymi stronami nowego postępowania o
to samo roszczenie;
2) pozwany może wytoczyd przeciw powodowi powództwo wzajemne;
3) zbycie w toku sprawy rzeczy lub prawa, objętych sporem, nie ma wpływu na dalszy bieg
sprawy; nabywca może jednak wejśd na miejsce zbywcy za zezwoleniem strony przeciwnej.

( zbycie przedmiotu sporu przed doręczeniem pozwu to sąd musi te zmiany uwzględnid bo inaczej
grozi oddaleniem)
Są też przepisy intertemporalne.

3. ZASADY DOTYCZĄCE USTALANIA PODSTAWY FAKTYCZNEJ I PRAWNEJ ORZECZEO

Sąd ustala podstawę faktyczną orzeczenia- podstawę faktyczną stanowią tylko fakty istotne-fakty o
skutkach prawnych których orzeka sąd. Będą to więc fakty, które sąd uznał za udowodnione na
podstawie postępowania dowodowego.
Sąd ocenia na podstawie własnego przekonania, uwzględniając wzajemne powiązania dowodów.
Nie chodzi o dowolnośd sądu w tym zakresie, lecz o wszechstronne rozważenie zebranego
materiału.
Sąd powinien ujawnid cały tok swego rozumowania, określid dlaczego uznał pewne dowody za
wiarygodne a innym odmówił wiarygodności. Musi wziąd pod uwagę przeszkody jakie powodowały
strony w przeprowadzaniu dowodu.

Art. 233. § 1. Sąd ocenia wiarygodnośd i moc dowodów według własnego przekonania, na
podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału.
§ 2. Sąd oceni na tej samej podstawie, jakie znaczenie nadad odmowie przedstawienia przez stronę
dowodu lub przeszkodom stawianym przez nią w jego przeprowadzeniu wbrew postanowieniu
sądu.

117

Sąd musi też ustalid podstawę prawną - obowiązuje zasada iura novit curia, od której wyjątek
stanowią dowody, których przedmiotem jest prawo- art. 1143 kpc
Art. 1143. § 1. Gdy zachodzi potrzeba zastosowania przez sąd polski prawa obcego, sąd może
zwrócid się do Ministra Sprawiedliwości o udzielenie tekstu tego prawa oraz o wyjaśnienie obcej
praktyki sądowej.
§ 2. Sąd może zwrócid się do Ministra Sprawiedliwości również wtedy, gdy chodzi o stwierdzenie
stosowania wzajemności przez paostwo obce.
§ 3. Celem stwierdzenia treści obcego prawa i obcej praktyki sądowej sąd może także zasięgnąd
opinii biegłych.

RODZAJE WYROKÓW

WYROK - orzeczenie sądu rozstrzygającego w procesie cywilnym sprawę merytoryczną, w
którym sąd ten ustosunkowuje się do żądania pozwu i rozstrzyga o stosunku prawnym
stanowiącym przedmiot procesu.

Wyrok może zapaśd w zasadzie po przeprowadzeniu rozprawy.

Art. 316. § 1.

(157)

Po zamknięciu rozprawy sąd wydaje wyrok, biorąc za podstawę stan rzeczy

istniejący w chwili zamknięcia rozprawy; w szczególności zasądzeniu roszczenia nie stoi na
przeszkodzie okolicznośd, że stało się ono wymagalne w toku sprawy.
§ 2. Rozprawa powinna byd otwarta na nowo, jeżeli istotne okoliczności ujawniły się dopiero po jej
zamknięciu.
Wyrok wydawany jest w formie solennej ( uroczystej, w imieniu RP ), po niejawnej naradzie
sędziów.

Art. 323. Wyrok może byd wydany jedynie przez sędziów, przed którymi odbyła się rozprawa
poprzedzająca bezpośrednio wydanie wyroku.

Ogłoszenie wyroku powinno nastąpid na posiedzeniu, na którym zamknięto rozprawę, ale w
sprawie zawiłej sąd może odroczyd wydanie wyroku.

Art. 326. § 1. Ogłoszenie wyroku powinno nastąpid na posiedzeniu, na którym zamknięto
rozprawę. Jednakże w sprawie zawiłej sąd może odroczyd ogłoszenie wyroku na czas do dwóch
tygodni. W postanowieniu o odroczeniu sąd powinien wyznaczyd termin ogłoszenia wyroku i
ogłosid go niezwłocznie po zamknięciu rozprawy.
§ 2. Ogłoszenie wyroku następuje na posiedzeniu jawnym. Nieobecnośd stron nie wstrzymuje
ogłoszenia. Jeżeli ogłoszenie było odroczone, może go dokonad sam przewodniczący.
§ 3.

(160)

Ogłoszenia wyroku dokonuje się przez odczytanie sentencji. Po ogłoszeniu sentencji

przewodniczący lub sędzia sprawozdawca podaje ustnie zasadnicze powody rozstrzygnięcia, może
jednak tego zaniechad, jeżeli sprawa była rozpoznawana przy drzwiach zamkniętych.

Ogłoszenie następuje na posiedzeniu jawnym poprzez odczytanie sentencji i ustne podanie przez
przewodniczącego motywów rozstrzygnięcia.

Uzasadnienie wyroku sporządza się na żądanie strony zgłoszone w terminie tygodniowym od
ogłoszenia wyroku. Art. 331.

(164)

Wyrok z uzasadnieniem doręcza się tylko tej stronie, która

zażądała sporządzenia uzasadnienia.
.

118

Sąd jest związany wydanym przez siebie wyrokiem od chwili jego ogłoszenia.

Art. 332. § 1. Sąd jest związany wydanym wyrokiem od chwili jego ogłoszenia.
§ 2. Jednakże w razie cofnięcia pozwu przed uprawomocnieniem się wyroku i przed jego
zaskarżeniem z jednoczesnym zrzeczeniem się dochodzonego roszczenia, a za zgodą pozwanego
również bez takiego zrzeczenia się, sąd pierwszej instancji uchyli swój wyrok i postępowanie w
sprawie umorzy, jeżeli uzna cofnięcie takie za dopuszczalne. Postanowienie sądu w tym
przedmiocie może byd wydane na posiedzeniu niejawnym.

Wyroki można podzielid wg różnych kryteriów:

1. Ze względu na to, czy rozstrzygniecie w nim zawarte jest pozytywne czy negatywne ( sposób
ustosunkowania się sądu do żądania) :

- wyrok uwzględniający powództwo - wydawany, gdy powód wykaże swoje prawo do
powództwa w znaczeniu materialnym tj. że wykaże, że żądanie pozwu posiada swą
uzasadnioną podstawę faktyczną

- wyrok oddalający powództwo - wydany, gdy zachodzi brak przesłanki materialnej
dodatniej, w grę wchodzi ujemna przesłanka materialna, albo żądanie pozwu jest
nieuzasadnione

2.kryterium poszukiwanej przez powoda ochrony prawnej ( sposób udzielonej przez sąd ochrony
prawnej):

- wyrok zasądzający świadczenie

- wyrok ustalający istnienie / nieistnienie prawa / stosunku prawnego

- wyrok kształtujący prawo lub stosunek prawny

3.Kryterium skutków prawnych, jakie wyrok wywołuje:

- wyrok deklaratoryjny - stwierdza istniejący stan rzeczy. Są to wszelkie wyroki oddalające
powództwo, uwzględniające powództwo o zasądzenie oraz powództwo o ustalenie.
- wyrok konstytutywny - tworzy nowy stan rzeczy. Są to wyroki uwzględniające powództwo
o ukształtowanie. Mogą wywoływad skutki ex nunc ( np. rozwód ) albo ex tunc ( np.
unieważnienie małżeostwa ).

4. Kryterium zakresu rozstrzygnięcia zawartego w wyroku:

a.) wstępny

b.) częściowy

c.) łączny

d.) uzupełniający

f.) koocowy

a.) WYROK WSTĘPNY

119

Wydawany jest, gdy są dwie kwestie sporne w sprawie:

- zasada dochodzonego roszczenie

- wysokośd dochodzonego roszczenia

Art. 318. § 1. Sąd, uznając roszczenie za usprawiedliwione w zasadzie, może wydad wyrok wstępny
tylko co do samej zasady, co do spornej zaś wysokości żądania - zarządzid bądź dalszą rozprawę,
bądź jej odroczenie.
§ 2. W razie zarządzenia dalszej rozprawy, wyrok co do wysokości żądania, jak również
rozstrzygnięcie co do kosztów może zapaśd dopiero po uprawomocnieniu się wyroku wstępnego.

Sąd orzeka wyrokiem wstępnym co do zasady dochodzonego roszczenie, jeśli uzna je za
usprawiedliwione co do zasady ( jeśli nie to oddali powództwo - wyrok koocowy ).
Jeżeli wyrok wstępny utrzyma się w toku instancji, to sąd będzie orzekał o wysokości roszczenie.

Jest to wyrok samoistny, podlega zaskarżeniu na ogólnych zasadach w drodze apelacji.

b.) WYROK CZĘŚCIOWY

Art. 317. § 1.

(158)

Sąd może wydad wyrok częściowy, jeżeli nadaje się do rozstrzygnięcia tylko częśd

żądania lub niektóre z żądao pozwu; to samo dotyczy powództwa wzajemnego.
§ 2. Na tej samej podstawie sąd może wydad wyrok częściowy, rozstrzygając o całości żądania
powództwa głównego lub wzajemnego.

Do rozstrzygnięcia dojrzała tylko częśd żądania, niektóre z żądao pozwu albo powództwo
wzajemne. O pozostałej części żądao pozwu sąd będzie orzekał w drodze wyroku koocowego.
Przy kumulacji przedmiotowej roszczeo art. 191 kpc - niektóre z żądao pozwu

Jest to wyrok samoistny, zaskarżalny w drodze zażalenia.

c.) WYROK ŁĄCZNY

Sąd na mocy art. 219 kpc połączył kilka oddzielnych spraw toczących się przed nim w celu ich
łącznego rozpoznania. Takie połączenie jest możliwe gdy sprawy te pozostają ze sobą w związku
lub mogły byd objęte jednym pozwem - zasada kumulacji. Każda ze spraw nie traci swej
samodzielności.

Jest to wyrok samoistny, zaskarżalny w drodze apelacji.

d.) WYROK UZUPEŁNIAJĄCY

Łączy się z instytucją rektyfikacji wyroków (uzupełnienie/sprostowanie/wykładnia wyroku)

Art. 351. § 1.

(174)

Strona może w ciągu dwóch tygodni od ogłoszenia wyroku, a gdy doręczenie

wyroku następuje z urzędu - od jego doręczenia, zgłosid wniosek o uzupełnienie wyroku, jeżeli sąd
nie orzekł o całości żądania, o natychmiastowej wykonalności albo nie zamieścił w wyroku
dodatkowego orzeczenia, które według przepisów ustawy powinien był zamieścid z urzędu.
§ 2. Wniosek o uzupełnienie wyroku co do zwrotu kosztów lub natychmiastowej wykonalności sąd
może rozpoznad na posiedzeniu niejawnym.

120

§ 3. Orzeczenie uzupełniające wyrok zapada w postaci wyroku, chyba że uzupełnienie dotyczy
wyłącznie kosztów lub natychmiastowej wykonalności.

Strona może w ciągu 2 tygodni od ogłoszenia wyroku ( albo doręczenia, gdy doręczenie następuje z
urzędu) zgłosid wniosek o uzupełnienie wyroku, jeżeli sąd:

- nie orzekł o całości żądania

- nie orzekł o natychmiastowej wykonalności

- nie zamieścił w wyroku dodatkowego orzeczenia, które powinien zamieścid z urzędu

Orzeczenie uzupełniające wyrok zapada w drodze wyroku uzupełniającego, z wyłączeniem
orzeczenia o kosztach albo natychmiastowej wykonalności - wtedy wydaje postanowienie.

Jeżeli strona nie zgłosi wniosku o uzupełnienie wyroku, to będzie mogła dochodzid w odrębnym
procesie cywilnym tej części żądania, która nie została zasądzona - brak powagi rzeczy osądzonej.

Jest to wyrok samoistny i podlega zaskarżeniu na zasadach ogólnych.

WYKŁAD 26

11.05.2006

4. Kryterium zachowania się pozwanego w procesie cywilnym:

kontradyktoryjne

z uznania

zaoczne

WYROK KONTRADYKTORYJNY- wydawany, gdy pozwany wchodzi w spór w procesie cywilnym.

WYROK Z UZNANIA- wydawany przez sąd w wyniku uznania powództwa, gdy pozwany uznaje za
prawdziwe żądanie powoda. Pozwala na wydanie przez sąd wyroku zgodnego z żądaniem pozwu, o
ile nie jest to sprzeczne z prawem albo zasadami współżycia społecznego i nie zmierza do obejścia
prawa (art. 213 § 2) . Jest wyrokiem samoistnym i podlega zaskarżeniu w drodze APELACJI.

Pozwany może uznad powództwo już przy pierwszej czynności procesowej, wtedy wyrok nie
będzie maił charakteru kontradyktoryjnego i tylko wtedy wyrok wydany w sprawie będzie
wyrokiem z uznania. Jeżeli pozwany podejmie obronę i dopiero później uzna powództwo- wyrok
będzie kontradyktoryjny.

Wyrokowi z uznania sąd nadaje rygor natychmiastowej wykonalności (to jest w not. komp., ale nie
było na wykładzie).

WYROK ZAOCZNY- wydawany gdy pozwany jest bezczynny, nie podejmuje obrony. W dawnym
procesie bezczynnośd pozwanego określano terminem „omieszkanie”.

→ Bezczynnośd powoda lub obu stron- skutek w postaci zawieszenia postępowania
→ Bezczynnośd samego pozwanego- skutek w postaci wydania wyroku zaocznego

Wydanie wyroku zaocznego jest uzależnione od wystąpienia następujących przesłanek:

121

→ pozwany nie stawił się na posiedzenie wyznaczone na rozprawę
→ albo mimo stawienia się nie bierze udziału w rozprawie, czyli:

- nie podejmuje obrony

- nie żąda przeprowadzenia rozprawy pod swoją nieobecnośd

- nie składa w sprawie żadnych wyjaśnieo (gdy składał wyjaśnienia-to podjął

obronę, więc wydanie wyroku zaocznego jest niedopuszczalne)

Art. 340 kpc Wyrok wydany w nieobecności pozwanego nie będzie zaoczny, jeżeli pozwany żądał
przeprowadzenia rozprawy w swej nieobecności albo składał już w sprawie wyjaśnienia ustnie lub
na piśmie.

(Wyrok zaoczny może byd wydany, jeżeli prawidłowo zostało doręczone wezwanie na termin
rozprawy)

Jeżeli istnieje podstawa do wydania wyroku zaocznego:

↓

Art.339 § 2. W tym wypadku przyjmuje się za prawdziwe twierdzenie powoda o okolicznościach
faktycznych przytoczonych w pozwie lub w pismach procesowych doręczonych pozwanemu
przed rozprawą, chyba że budzą one uzasadnione wątpliwości albo zostały przytoczone w celu
obejścia prawa (kiedyś była tu mowa o zgodności twierdzeo powoda z rzeczywistym stanem
rzeczy). Jest to tzw. domniemanie zgodności twierdzeo pozwu-zwalnia sąd od obowiązku
prowadzenia postępowania dowodowego.

Domniemanie zgodności twierdzeo powoda o okolicznościach faktycznych nie obowiązuje:
- w sprawach małżeoskich
- w sprawach między rodzicami a dziedmi
więc sąd w tych wypadkach musi zawsze przeprowadzad postępowanie dowodowe.

*WYROK ZAOCZNY ZASTRZEŻONY- wydaje się, jeżeli sąd nie ma dowodu doręczenia wezwania
pozwanemu na dzieo rozprawy-

Art. 341 kpc W razie nienadejścia dowodu doręczenia na dzieo rozprawy sąd może w ciągu
następnych dwóch tygodni wydad na posiedzeniu niejawnym wyrok zaoczny, jeżeli w tym czasie
otrzyma dowód doręczenia. Wyrok taki wiąże sąd od chwili podpisania sentencji.*

Wyrok zaoczny doręcza się z urzędu obu stronom z pouczeniem o przysługującym im środkach
zaskarżenia.

Mamy do czynienia ze zróżnicowaniem środków zaskarżenia takiego wyroku:

→ strona powodowa na ogólnych zasadach może wnieśd APELACJĘ
→ strona pozwana może wnieśd SPRZECIW - nie ma charakteru dewolutywnego,
nie przenosi sprawy do wyższej instancji

(na gruncie polskiego systemu zaskarżania orzeczeo nie występuje zasada konkurencji środków
zaskarżenia, nie ma możliwości wyboru przez pozwanego między apelacją a sprzeciwem-może on
wnieśd jedynie sprzeciw).

Sprzeciw trzeba wnieśd w terminie tygodnia od doręczenia wyroku.

122

Pozwany powinien w nim przytoczyd zarzuty przeciwko żądaniu pozwu oraz fakty i dowody na ich
uzasadnienie. Pozwany nie może się ograniczyd do wniosku o uchylenie wyroku zaocznego-musi
ten wniosek jeszcze umotywowad.

Jeżeli sprzeciw spełnia wymogi formalne oraz został wniesiony w terminie- przewodniczący
wyznacza rozprawę i doręcza sprzeciw powodowi. Sąd rozpoznaje sprawę ponownie i wydaje
wyrok kontradyktoryjny, w którym:

utrzymuje w mocy wyrok zaoczny w całości lub w części

uchyla wyrok zaoczny i orzeka o żądaniu pozwu

uchyla wyrok zaoczny i pozew odrzuca/ post. umarza

Art. 346 § 1 kpc Na wniosek pozwanego sąd zawiesi rygor natychmiastowej wykonalności nadany
wyrokowi zaocznemu, jeżeli wyrok ten:

został wydany z naruszeniem przepisów o dopuszczalności jego wydania albo

jeżeli pozwany uprawdopodobni, że jego niestawiennictwo było nie zawinione, a
przedstawione w sprzeciwie okoliczności wywołują wątpliwości co do zasadności wyroku
zaocznego.

Zawieszając wykonalnośd wyroku, sąd może zarządzid środki zabezpieczenia w myśl oddziału
poprzedzającego.
§ 2. Wniosek o zawieszenie natychmiastowej wykonalności sąd może rozstrzygnąd na posiedzeniu
niejawnym.

Art. 344 § 3 kpc Sprzeciw

złożony po terminie oraz

którego braków strona w wyznaczonym terminie nie uzupełniła, a także

nieopłacony,

sąd odrzuca na posiedzeniu niejawnym.

REKTYFIKACJA ORZECZEO

Składają się na nią 3 instytucje:

1. uzupełnienie wyroku
2. sprostowanie wyroku
3. wykładnia wyroków

ad. 1. (omawiane wcześniej w zw. z inst. ureg w art. 351 kpc - przy wyroku uzupełniającym)

ad. 2.
Art. 350 § 1 kpc Sąd może z urzędu sprostowad w wyroku:

niedokładności,

błędy pisarskie albo rachunkowe lub

inne oczywiste omyłki.

§ 2. Sprostowanie sąd może postanowid na posiedzeniu niejawnym; o sprostowaniu umieszcza się
wzmiankę na oryginale wyroku, a na żądanie stron także na udzielonych im wypisach. Dalsze
odpisy i wypisy powinny byd zredagowane w brzmieniu uwzględniającym postanowienie o
sprostowaniu.

123

§ 3. Jeżeli sprawa toczy się przed sądem drugiej instancji, sąd ten może z urzędu sprostowad wyrok
pierwszej instancji.

Sprostowanie wchodzi w grę, gdy sąd popełni oczywiste omyłki, nie wchodzi natomiast w grę
sprostowanie oczywistych omyłek stron!.
W wyniku sprostowania nie może dojśd do istotnej zmiany treści wyroku.
Sprostowanie wyroku dopuszczalne jest w każdym czasie (nie ma terminu) w toku instancji.

Może nastąpid na wniosek i z urzędu.
O sprostowaniu sąd orzeka w drodze postanowienia/ zaskarżalne w drodze zażalenia (art. 394)
!< strona popełnia błąd- np. nie wskazuje imienia/ nazwiska powoda→ sąd nie ma podstaw do
sprostowania- jest to omyłka strony, a nie sądu>

Ad.3.
Wykładnia orzeczeo wchodzi w grę, gdy powstaje wątpliwośd co do treści wyroku. Dokonywana
jest przez sąd, który wydał wyrok ( wykładnia autentyczna), ale niekoniecznie w tym samym
składzie. Wątpliwości mogą dotyczyd sentencji wyroku, uzasadnienia. Sąd w wyniku wykładni nie
może zmienid istotnej treści wyroku. Może natomiast usunąd wątpliwości co do treści wyroku. Sąd
może dokonad wykładni w każdym czasie. Dokonuje jej na wniosek, wydaje postanowienie, na
które przysługuje zażalenie. Przedmiotem wykładni mogą byd też postanowienia.

Wniosek o rektyfikację wyroku obejmuje więc: sprostowanie, uzupełnienie lub wykładnię,
rektyfikacja nie wpływa na termin do wniesienia środków odwoławczych.
Sąd może prostowad swe omyłki przed wydaniem wyroku/ po wydaniu- przepisy kpc o środkach
zaskarżania nieprawomocnych orzeczeo.

Ugoda sądowa nie podlega sprostowaniu ani wykładni w trybie postępowania rektyfikacyjnego,
ponieważ nie jest wyrokiem.

BUDOWA WYROKU - ( prof. tylko o tym wspomniał)

1. SENTENCJA
- częśd wstępna - komparycja - rubrum
- formuła sentencji - tenor
2. UZASADNIENIE

PRAWOMOCNOŚD ORZECZEO

Ma na celu zapewnienie stabilności i niezmienności orzeczeo w postępowaniu cywilnym.

Wyróżniamy 2 rodzaje prawomocności:

1.formalna
2.materialna

W Polsce przed przełomem ustrojowym funkcjonowało jedno pojęcie prawomocności ale w 2
aspektach. Obecnie, wzorem paostw zachodnich, rozróżniamy 2 rodzaje praworządności.

124

W krajach Zachodu prawomocnośd materialna jest uregulowana w przepisach kc, a formalna – w
kpc. U nas generalnie uregulowana jest przepisami kpc - art. 363 i n. kpc.

PRAWOMOCNOŚD FORMALNA

Art. 363 kpc Orzeczenie sądu staje się prawomocne, jeżeli nie przysługuje co do niego środek
odwoławczy lub inny środek zaskarżenia.

W gruncie rzeczy, uwzględniając treśd tego artykułu, należałoby powiedzied, że prawomocnośd
formalna to wynikająca z niezaskarżalności orzeczenia w drodze zwyczajnych i innych
szczególnych środków odwoławczych, niemożnośd zmiany i uchylenia orzeczenia.

Niezaskarżalnośd jest przyczyną niemożności uchylenia lub zmiany orzeczenia.
Gdy nie przysługuje w ogóle środek odwoławczy lub inny środek zaskarżenia – orzeczenie jest
prawomocnie formalnie; także wtedy, gdy strona nie zaskarżyła w ogóle takiego orzeczenia lub
minął termin do zaskarżenia.

Wyjątki:

art. 363 § 3 kpc Jeśli zaskarżono częśd orzeczenia, staje się ono prawomocne w części
pozostałej z upływem terminu do zaskarżenia, chyba że sąd II instancji może z urzędu
rozpoznad sprawę także w tej części.

art. 363 § 2 kpc Mimo niedopuszczalności odrębnego zaskarżenia nie stają się prawomocne
postanowienia podlegające rozpoznaniu przez sąd II instancji, gdy sąd ten rozpoznaje
sprawę, w której je wydano.

Prawomocnośd formalna jest przesłanką prawomocności materialnej.

Art. 364 kpc Prawomocnośd orzeczenia stwierdza na wniosek strony sąd I instancji na posiedzeniu
niejawnym, a dopóki akta sprawy znajdują się w sądzie II instancji – ten sąd.
Stwierdzenia dokonuje sąd jednoosobowo.

Powyższy artykuł dotyczy orzeczeo posiadających przymiot skuteczności – zachodzi potrzeba
stwierdzenia prawomocności formalnej.

PRAWOMOCNOŚC MATERIALNA

To ogół skutków prawnych, jakie wywołuje orzeczenie sądowe ze względu na treśd jego
sentencji.

Skutki te możemy podzielid na 2 grupy:

skutek pozytywny – wiąże się z mocą wiążącą orzeczenia sądowego – zw.
prejudycjalnością.

Art. 365 § 1 kpc Orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał,
lecz również inne sądy oraz inne organy paostwowe i organy administracji publicznej, a
w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby.

125

o tzw. prawomocnośd rozszerzona (orzeczenie jest skuteczne erga omnes)
o korzystające z tego skutku orzeczenia merytoryczne i niemerytoryczne

korzystają z mocy wiążącej

Art. 365 § 2 kpc Kpk określa, w jakim zakresie orzeczenia sądu sądu cywilnego nie wiążą
sądu w postępowaniu karnym.

o Sądy karne są związane orzeczeniami konstytutywnymi sądów cywilnych – o

powstaniu, zmianie, ustaniu stosunku prawnego lub prawa

skutek negatywny – wiąże się z powstaniem powagi rzeczy osądzonej – res iudicata

Art. 366 kpc Wyrok prawomocny ma powagę rzeczy osądzonej tylko co do tego, co w
związku z podstawą sporu stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia, a ponadto tylko między
tymi samymi stronami.

Ze skutku tego korzystają orzeczenia merytoryczne, nie korzysta postanowienie o
umorzeniu postępowania, odrzuceniu pozwu.

Res iudicata – to bezwzględna ( jej naruszenie skutkuje nieważnością postępowania –
art. 379 kpc), ujemna ( wynika z ne bis in idem) przesłanka procesowa. Powoduje, że
nie jest możliwe ponowne orzekanie w tej samej sprawie.

W postępowaniu nieprocesowym w wyniku zmiany okoliczności faktycznych
dopuszczalne jest ponowne orzekanie w sprawie prawomocnie osądzonej.

Przykłady:

Art. 523 kpc Prawomocne postanowienie orzekające co do istoty sprawy nie może byd
zmienione ani uchylone, chyba, że przepis szczególny stanowi inaczej. Jednakże
prawomocne postanowienie oddalające wniosek sąd może zmienid w razie zmiany
okoliczności sprawy.

W w/w przypadku zmiana okolicznośd powoduje, że nie mamy już do czynienia z
ponownym orzekaniem w tej samej sprawie, ale w inne sprawie – bo doszło do
zmiany okoliczności.

Art. 559 § 1 kpc Sąd uchyli ubezwłasnowolnienie, gdy ustaną przyczyny, dla których je
orzeczono, uchylenie może nastąpid także z urzędu.

Tutaj, po uprawomocnieniu postanowienia o ubezwłasnowolnieniu sąd uchyli to
postanowienie, jeżeli ustaną przyczyny dla których je orzeczono, doszło bowiem do
zmiany okoliczności faktycznych, co pozwala sądowi na transformację postanowienia
poprzez jego uchylenie.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Postepowanie cywilne (KPC) skrypt
postepowanie cywilne wykład, studia prawnicze, 4 rok, kpc
POSTĘPOWANIE+DOWODOWE+W+KPC, Postępowanie cywilne
ćwiczenia i wykłady - 22 i 23 maja 2010r, Postępowanie cywilne
postepowanie cywilne wykład
1 wykład Postępowanie cywilne
WYKŁADY Postępowanie cywilne
KPC-pytania z egzamin w, Prawo UMK 4 rok, Postępowanie Cywilne
PC (1), UMK Administracja, Wykłady, Podstawy postępowania cywilnego
Prawo i postępowanie cywilne - wykłady I
WYKŁADY Postępowanie cywilne
KPC odp, prawo postępowania cywilnego
komentarz do kpc, prawo postępowania cywilnego
POSTĘPOWANIE CYWILNE, studia prawnicze, 4 rok, kpc
Wyklad Postepowanie cywilne, Studia - prawo
Postpowanie cywilne wyklady, prawo postępowania cywilnego
opracowanie kpc, prawo postępowania cywilnego
postepowanie cywilne wykład

więcej podobnych podstron