Postępowanie cywilne

dr M. Krakowiak – pok. 3.86

9.45 – 12.00 sala 04

dyżury – środy 16.00 – 18.00; soboty 10.30 – 12.00

Egzamin:

ustny tylko w ramach zerówki – bez ocen niedostatecznych na zerówce – na dyżurze w każdym czasie

pisemny w sesji – będą 2 terminy w czerwcu + 1 termin we wrześniu (przed 8.09.2016r.) jako I-szy + poprawki we wrześniu

pisemny – około 21 pytań testowych wielokrotnego wyboru + około 5 pytań kazusowych

Poza KPC obowiązuje znajomość KC i KRiO

Będą 2 stany prawne – 10 lipca 2015r. uchwalono olbrzymią nowelizację KPC i KC – wejdzie w życie 8 września 2016r. Na potrzeby egzaminu będą obowiązywały 2 stany prawne (przed 8.09.2016 i po)

Podręcznik:

- taki, który uwzględnia ww. nowelizację

- Broniewicz, Marciniak, Kunicki – „Postępowanie cywilne w zarysie” wyd. z 2014r. (jest sprzed nowelizacji)

Ćwiczenia – w semestrze letnim. Zapisywać się na te ćwiczenia!!! Na wykładzie nie omówi wszystkiego – ćwiczenia będą miały uzupełniający charakter i praktyczny – rozwiązywanie testów. (w niedziele 8.00 – 9.45). Będą 2 grupy (1 – dr Krakowiak; 2 – dr Muliński).

11.10.2015

Czym jest postępowanie cywilne?

Jest to zorganizowane prawnie działanie ludzkie mające na celu załatwienie sprawy cywilnej (def. Broniewicza). To jest zbiór zasad, różnych instytucji, które regulują postępowanie przed sądem, ewentualnie w ramach postępowania egzekucyjnego przed organem egzekucyjnym. Często, zwłaszcza gdy mamy kontradyktoryjność (sporność), jest tak, że któraś ze stron wygrywa postępowanie ze względu na procedurę, czyli wygrywa formalnie (bo np. przeciwna strona nie udowodni swoich twierdzeń, spóźni się ze zgłoszeniem dowodu lub go w ogóle nie zgłosi, nie zachowa określonego terminu). Dlatego, znajomość KPC ma istotne znaczenie.

Procedura cywilna jest podobna do postępowania przed sądami administracyjnymi, ale to nie jest tak, że postępowanie cywilne jest podobne do postępowania przed sądami administracyjnymi tylko postępowanie przed sądami administracyjnymi było wzorowane na uprzednich procedurach postępowania cywilnego.

Postępowanie cywilne regulowane jest w KPC z 17.11.1964r., wraz z szeregiem innych aktów np. ustawa o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (też obowiązuje na egzaminie, będzie na ćwiczeniach omawiana); ustawa o komornikach sądowych i egzekucji (egz.); ustawy odsyłające w określonym zakresie do postępowania cywilnego.

Postępowanie cywilne jest bardzo zróżnicowaną procedurą, niejednolitą. W ramach postępowania cywilnego wyróżnia się:

1. POSTĘPOWANIE ROZPOZNAWCZE – służy rozpoznaniu sprawy cywilnej, czyli ustaleniu, czy roszczenie przysługuje, czy zgłoszone roszczenie nie przysługuje. W ramach tego postępowania mamy 2 tryby postępowania rozpoznawczego (!):

1. Postępowanie procesowe – z założenia jest postępowaniem w którym występuje spór. W procesie mamy dwie strony: 1) powód; 2) pozwany. Nie utożsamiać dwóch stron z tylko dwoma osobami – bo mogą być strony wielopodmiotowe (np. 20 osób po stronie powoda, 10 osób po stronie pozwanego) – np. pozwy zbiorowe, solidarność dłużników, odpowiedzialność in solidum, w każdym przypadku gdy mamy podzielność świadczenia. Jest tu kontradyktoryjność (sporność). Postepowanie procesowe też nie jest jednolite – wyróżnia się w tym postępowaniu:

1. postępowanie procesowe zwykłe – to postępowanie jest podstawowym postępowaniem procesowym. Przepisy o tym postępowaniu mają zastosowanie również w postępowaniu nieprocesowym. Np. art. 13 § 2 KPC:

Art. 13 [Tryb procesowy]

§ 1. Sąd rozpoznaje sprawy w procesie, chyba że ustawa stanowi inaczej. W wypadkach przewidzianych w ustawie sąd rozpoznaje sprawy według przepisów o postępowaniach odrębnych.

§ 2. Przepisy o procesie stosuje się odpowiednio do innych rodzajów postępowań unormowanych w niniejszym kodeksie, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.

1. postępowania odrębne – tych postępowań jest ok. 16-17. Postępowania odrębne to jest nadal proces, one nadal są w ramach procesu. Stosuje się wszystkie przepisy postępowania zwykłego + wszystkie przepisy regulujące dane postępowanie odrębne. Zostały one wyodrębnione w ramach procesu ze względu na charakter spraw rozpoznawanych w ramach postępowania odrębnego:

1. postępowanie odrębne w sprawach małżeńskich – sąd rozstrzyga takie sprawy jak:

1. rozwód,

2. unieważnienie małżeństwa,

3. ustalenie nieistnienia / istnienia małżeństwa,

4. ustanowienie rozdzielności majątkowej pomiędzy małżonkami (inną sprawą jest sprawa o ustanowienie rozdzielności majątkowej miedzy małżonkami a inną sprawą jest sprawa o podział majątku małżeńskiego po ustaniu małżeństwa – ta ostatnia to już nie jest proces),

5. sprawy o separację – ale nie każdą separację, tu chodzi tylko o separację na żądanie jednego z małżonków (separacja na zgodny wniosek obu małżonków to już jest postępowanie nieprocesowe).

1. postępowanie w sprawach ze stosunków między rodzicami a dziećmi – takie sprawy jak:

   1. ustalenie pochodzenia dziecka, ustalenie ojcostwa, ustalenie macierzyństwa

   2. ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa

   3. o uchylenie przysposobienia (przysposobienie jest w postępowaniu nieprocesowym)

2. postępowanie z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych – rozpoznaje się sprawy dla dobra pracownika lub dobra ubezpieczonego. Zawiera takie instytucje procesowe, które mają ułatwiać pracownikowi dochodzenie roszczeń od pracodawcy, lub przez ubezpieczonego od organu ubezpieczeń (ZUS-u lub KRUS-u). W postępowaniu z zakresu ubezpieczeń społecznych – może być wszczęte tylko w jeden sposób tj. poprzez odwołanie od decyzji organu rentowego (nie składa się pozwu przeciwko ZUS lub KRUS). Od wielu lat apeluje się o usunięcie z KPC spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych, bo co do istoty są to ewidentnie sprawy administracyjne; póki co ustawodawca na siłę utrzymuje te sprawy w ramach postępowania cywilnego.

3. postępowanie w sprawach o naruszenie posiadania i przywrócenie naruszonego posiadania – (wiedzieć, czym jest posiadanie, jak można je naruszyć – kazus z nagrania).

4. sprawy z zakresu ochrony konkurencji – to te sprawy które toczą się w trybie ustawy o ochronie konsumenta, często z udziałem UOKiK, /zmienia się od 1.01.2016r. – patrz pkt 6)/

5. sprawy o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone – to też pojawia się UOKiK na skutek odwołania od decyzji prezesa UOKiK (nie ma tu pozwu) – rozpoznaje je tylko Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów – wyznaczony Wydział Sądu Okręgowego w Warszawie (dotyczy to również spraw z pkt. 5), /pkt 5) i pkt 6) są nieaktualne od 1.01.2016r. – zlikwidowano postępowanie odrębne w sprawach o uznanie postanowień wzorca za niedozwolone; zaś postępowanie w sprawach z zakresu ochrony konkurencji zmienia nazwę na „postępowanie w sprawach z zakresu ochrony konkurencji i konsumentów” – przeniesiono postępowanie w sprawie o uznanie postanowień wzorca za niedozwolone do postępowania w sprawach z zakresu ochrony konkurencji i konsumentów/

6. postępowanie z zakresu regulacji energetyki

7. z zakresu regulacji telekomunikacji i poczty

8. z zakresu transportu kolejowego

Postępowania 7)-9) mają też charakter administracyjny, nie ma tu pozwów tylko wskutek odwołania od decyzji prezesów właściwych urzędów.

1. postępowania przyśpieszone: postępowanie nakazowe, postępowanie upominawcze, postępowanie uproszczone). Nakazowe i upominawcze – w tych, sąd wydaje nakazy zapłaty. Te nakazy zapłaty wydawane są na posiedzeniach niejawnych tj. bez udziału stron, zarówno przez sądy rejonowe jak i okręgowe. To postępowanie nakazowe charakteryzuje się tym, że może być prowadzone tylko wówczas, jeżeli jest ściśle określona podstawa faktyczna żądania, czyli jeżeli dochodzimy roszczeń udowodnionych w ściśle określony sposób. Np. mamy weksel (który jest określonym środkiem dowodowym) – można wszcząć postępowanie nakazowe. Postępowanie nakazowe jest fakultatywne – zależy od wyboru powoda, powód jak chce, to musi się zdecydować na to postępowanie, ale przewodniczący sądu decyduje, czy dane postępowanie jest postępowaniem odrębnym czy postępowaniem zwykłym. Zarówno postępowanie nakazowe jak i upominawcze są jakby wstępnym rozpoznaniem sprawy. Postępowanie upominawcze jest formą propozycji zakończenia postępowania poprzez wydanie nakazu zapłaty bez wchodzenia w spór. W postępowaniu nakazowym pozwany może od nakazu zapłaty zgłosić „zarzuty” (nie „zarzut”). W postępowaniu upominawczym od nakazu zapłaty wnosi się „sprzeciw”. Zgłoszenie sprzeciwu powoduje, że nakaz traci moc, upada, nie ma go w obrotu – sprawa kierowana jest na rozprawę i w postępowaniu zwykłym rozpoznawana jest sprawa. Jeżeli zgłoszono „zarzuty” to nakaz nie traci mocy, sąd rozpoznaje sprawy i decyduje, czy utrzymuje w mocy zaskarżony nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym czy go uchyla lub zmienia.

W postępowaniu nakazowym i upominawczym sąd wydaje nakazy zapłaty. Są one odpowiednikiem wyroku – stosuje się odpowiednio przepisy o wyrokach. W postępowaniu upominawczym pozwany od nakazu zapłaty wnosi sprzeciw; powód w postępowaniu nakazowym wnosi od nakazu zapłaty w zakresie merytorycznego rozstrzygnięcia nie przysługuje żaden środek zaskarżenia. Natomiast przysługuje powodowi środek zaskarżenia w pewnym zakresie – przysługuje zażalenie na rozstrzygnięcie o kosztach (tylko o kosztach). Gdy kwota zasądzona będzie za mała, można tylko dochodzić pozostałej kwoty w trybie wytoczenia kolejnego powództwa – nie ma czegoś takiego jak powaga rzeczy osądzonej w zakresie niezasądzonym.

W postępowaniu upominawczym nakaz po jego skutecznym zaskarżeniu traci moc. W postępowaniu nakazowym nakaz nie traci mocy po jego zaskarżeniu – sąd decyduje czy utrzymuje w mocy czy uchyla nakaz zapłaty – rozstrzyga wyrokiem. Od tego wyroku po wniesieniu skutecznych zarzutów przez pozwanego, powodowi i pozwanemu przysługuje apelacja.

Sprzeciw i zarzuty pozwany może wnieść w terminie 2 tygodni od terminu doręczenia nakazu zapłaty.

Wyróżnia się jeszcze „ePU” – elektroniczne postępowanie upominawcze. Jest tylko jeden sąd w Łodzi zajmujący się ePU – sąd rejonowy Lublin. ePU polega na złożeniu pozwu do sądu rejonowego Lublin – Zachód – VI Wydzial Cywilny w formie elektronicznej. Do tego musi mieć specjalne konto, na specjalnej platformie, podpis elektroniczny. Orzeczenie wydawane w tym trybie – to tak jak w postępowaniu upominawczym – eSąd wydaje również nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym. eSąd przesyła ten nakaz zapłaty do pozwanego w formie tradycyjnej (pocztą). Akta można przejrzeć poprzez aplikację elektroniczną. Pozwany nie wie o tym, że toczy się w ogóle jakiekolwiek postępowanie. Jeśli pozwany w formie elektronicznej wyśle do eSądu jakiekolwiek pismo, to eSąd będzie się z pozwanym kontaktował dalej wyłącznie w formie elektronicznej. Gdy pozwany otrzyma taki nakaz, to tak samo przysługuje mu sprzeciw tak jak w zwykłym postępowaniu upominawczym. Sprzeciw taki wnosi się do eSądu, który kieruje sprawę w całości celem merytorycznego rozpoznania do sadu właściwego właściwości ogólnej. eSąd prześle do sądu wskazanego przez powoda. Sprzeciw może być też złożony w formie tradycyjnej.

Postępowanie uproszczone (art. 505¹ i następne) – to takie, które ma na celu przyspieszenie postępowania (stąd uproszczenia). Są ograniczenia w zakresie postępowania dowodowego, nie przeprowadza się dowodu z opinii biegłego (gdy jest konieczna to przenosi się sprawę do postępowania zwykłego). Postępowanie to jest ograniczone w zakresie swojej kognicji – sprawami rozpoznawanymi są sprawy wskazane w art. 505¹ (w pkt 2 tego przepisu nie ma ograniczenia dot. 10.000zł ! – pamiętać i rozróżniać).

1. postępowania transgraniczne: europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń i europejskie postępowanie nakazowe

1. Postępowanie nieprocesowe – w postępowaniu tym nie ma sporu (takie jest założenie). Początkowo określano to postępowanie jako postępowanie „niesporne”. W postępowaniu nieprocesowym nie mamy stron (powoda, pozwanego), ale mamy tu „uczestników”. W ramach uczestników mamy najczęściej takiego uczestnika, który nosi przymiot „wnioskodawcy”, i „pozostałych uczestników”. Każdy z podmiotów który może być uczestnikiem, może być „wnioskodawcą” – np. przy wniosku o zniesienie współwłasności. Aktualnie, postępowania nieprocesowe przeobrażają się w wieloletnie, ciężkie spory, bo to są z reguły wszystkie sprawy działowe. W postępowaniach nieprocesowych nie ma wyroków, są postanowienia.

W postępowaniu nieprocesowym rozpoznaje się sprawy działowe:

1. o zniesienie współwłasności nieruchomości lub ruchomości;

2. o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej rozpoznawane przez wydziały cywilne;

3. o zasiedzenie; w tym zasiedzenie ruchomości,

4. o dział spadku.

Problem polega na tym, że te ww. sprawy działowe mogą na siebie zachodzić – w ramach jednej sprawy mamy de facto kilka spraw, np. mamy sprawę o stwierdzenie nabycia spadku powiązaną z działem spadku, zniesieniem współwłasności itd.

Inne sprawy rozpoznawane w postępowaniu nieprocesowym to:

1. przywrócenie władzy rodzicielskiej

2. ….

3. wszystkie sprawy wiązane z władzą rodzicielską rozpoznawane są w postępowaniu nieprocesowym, chyba że będzie chodziło o władzę rodzicielską przy rozwodzie – wtedy w procesie

4. ….

5. podział majątku wspólnego między wspólnikami po rozwiązaniu umowy spółki cywilnej

6. sprawa o złożenie przedmiotu do depozytu sądowego

7. …

W postępowaniu nieprocesowym nie ma również czegoś takiego jak „wyrok” (!). Wyroki są tylko w postępowaniu procesowym. W postępowaniu nieprocesowym sąd wydaje postanowienia (!): są dwojakiego rodzaju:

1. postanowienia formalno-procesowe – rozstrzygają jakieś kwestie formalne, np. o zwolnienie z kosztów sądowych.

2. postanowienia merytoryczne – zastępują wyrok.

Zarówno w postępowaniu procesowym jak i nieprocesowym, mamy apelację i skargę kasacyjną.

W postępowaniu nieprocesowym też jest postępowanie dowodowe – może być prowadzone przez sąd z urzędu (sąd może podejmować a często musi podejmować określone czynności). W postępowaniu procesowym jest inaczej co do postępowania dowodowego. Np. w postępowaniu o podział spadku sąd z urzędu musi ustalić skład i wartość majątku. W postępowaniu nieprocesowym załatwiane są m.in. sprawy z zakresu ksiąg wieczystych, wpisów do KRS, złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego.

Do egzaminu trzeba znać jakie sprawy są w postępowaniu procesowym, a jakie nieprocesowym (która ze spraw należy to trybu procesowego, a która nieprocesowego).

Na teście będzie rozróżnienie – jaka sprawa należy do jakiego trybu np. które do postępowania procesowego, które do nieprocesowego.

Czasem są takie przypadki, że sprawa która powinna być rozpoznana w postępowaniu nieprocesowym będzie rozpoznana skutecznie w postępowaniu procesowym. Sprawa pozostaje nadal przy tym taką samą sprawą, jaka jest. Przykładem będzie sytuacja, kiedy orzeczenie rozwodu jest w postępowaniu procesowym odrębnym, a w wyroku o rozwodzie sąd orzeka często o dodatkowych sprawach w ramach sprawach o rozwód – np. decyduje o władzy rodzicielskiej (obok orzeczenia rozwodu). Sama sprawa o władzy rodzicielskiej byłaby co do zasady w postępowaniu nieprocesowym, ale sąd może w ramach procesu również o tym rozstrzygnąć jednocześnie.

Są też przypadki odwrotne – sprawa z postępowania procesowego będzie rozpoznawana w postępowaniu nieprocesowym. Takim przykładem jest sytuacja kiedy toczy się w postępowaniu nieprocesowym sprawa o zniesienie współwłasności rzeczy wspólnej i któryś z uczestników zgłasza żądanie np. rozstrzygnięcia o prawie własności danej rzeczy. Jeżeli takie żądanie zostanie zgłoszone przez któregoś z uczestników, to będzie o tym żądaniu rozstrzygać sąd w postępowaniu nieprocesowym w ramach sprawy o zniesienie współwłasności rzeczy mimo, że co do zasady samo żądanie co do własności rzeczy należy do postępowania procesowego.

Niemniej zasadą jest, że nie łączy się spraw rozstrzyganych w różnych trybach – ale od tego są wyjątki.

POSTĘPOWANIE ROZPOZNAWCZE można podzielić jeszcze na:

1. postępowanie główne (zasadnicze) – to postępowanie które ma na celu rozstrzygnięcie o żądaniu pozwu.

2. postępowanie wpadkowe – to postępowanie, w ramach którego sąd rozstrzyga o jakiejś kwestii procesowej i to rozstrzygnięcie o tej kwestii procesowej ma wpływ na postępowanie główne. Przykładowo: postępowanie wpadkowe z wniosku strony o przywrócenie uchybionego terminu do wniesienia np. apelacji. Jeżeli zostanie termin skutecznie przywrócony, to sprawa trafi przed sąd II instancji. Postępowanie cywilne jest dwuinstancyjne; SN nie jest sądem powszechnym ale czasami rozpoznaje pewne środki zaskarżenia w toku instancji (np. rozpoznaje zażalenia od postanowień sądu drugiej instancji).

3. postępowanie uboczne – to postępowanie które stoi obok postępowania głównego, chodzi o rozstrzyganie o kwestiach procesowych niewpływających na możliwość prowadzenia postępowania głównego. Przykładem jest np. kwestia rozstrzygnięcia wniosku strony o zwolnienie od kosztów sądowych (sąd rozstrzyga – może uwzględnić, oddalić, częściowo uwzględnić – ale nie wpływa to na prowadzenie sprawy co do istoty). Innym przykładem jest postępowanie zabezpieczające – to również jest postępowanie uboczne; celem postępowania zabezpieczającego jest udzielenie tymczasowej ochrony prawnej aby w przyszłości można było zrealizować orzeczenie, które zostanie wydane. Powód musi uprawdopodobnić swoje żądanie, że przysługuje dane roszczenia, i to, że może być trudność w przyszłości dochodzenia należnego prawa (np. może być zakaz zbywania nieruchomości; można żądać zawieszenia postępowania egzekucyjnego; można żądać miesięcznych wypłat na rzecz przyszłej należności np. na rzecz alimentów – zobowiązanie pozwanego do miesięcznych wypłat tytułem alimentów mimo, że jeszcze nie ma wyroku). Jest różnica między uprawdopodobnieniem (daje wysokie prawdopodobieństwo) a udowodnieniem (daje pewność, że tak jest). /postępowanie zabezpieczające nie będzie w całości omówione – do zrobienia samemu, ewentualnie w części będzie na ćwiczeniach/

18.10.2015

W ramach postępowania rozpoznawczego wyróżnia się jeszcze:

• postępowanie w sprawie odtworzenia akt (postępowanie odtworzeniowe),

• postępowanie w sprawie ustalenia uznania orzeczeń sądów państw obcych

• postępowanie przed sądem polubownym czyli inaczej postępowanie arbitrażowe – sprawa jest rozstrzygana przed sądem polubownym, czyli przed sądem który nie jest sądem państwowym. Przykład: Krajowa Izba Gospodarcza w Warszawie utworzyła taki sąd arbitrażowy. W Łodzi jest sąd arbitrażowy przy Izbie Radców Prawnych. Tam toczą się postępowania również w trybie przepisów KPC (dział poświęcony postępowaniu arbitrażowemu). W postępowaniu arbitrażowym też zapada wyrok, orzeczenie. Czy mediacja ma jakiś związek z postępowaniem arbitrażowym? Jedna i druga instytucja należą do pojęcia ADR – alternatywne metody rozwiązywania sporów (alternatywne do państwowego wymiaru sprawiedliwości).

1. POSTĘPOWANIE WYKONAWCZE czyli postępowanie egzekucyjne. Z punktu widzenia ochrony jednostki, to postępowania jest ważniejsze od postępowania rozpoznawczego (zwolennikiem takiego podejścia jest Krakowiak). Gdy świadczenie faktycznie strona dostanie „do ręki” to wtedy jest właściwie realizowana ochrona prawna.

W ramach postępowania wykonawczego mamy:

1. sądowe postępowanie egzekucyjne, a w jego ramach:

   1. postępowanie o nadanie klauzuli wykonalności krajowemu tytułowi egzekucyjnemu – inaczej nazywa się postępowaniem klauzulowym. Należy odróżniać:

      1. tytuł egzekucyjny – to najczęściej będzie orzeczenie które zapadło w postępowaniu rozpoznawczym (w procesie lub nie procesie), tj. wyrok, postanowienie w postępowaniu nieprocesowym, ale także ugoda.

      2. klauzula wykonalności – nie mylić klauzuli wykonalności z rygorem natychmiastowej wykonalności (!!!) Sąd nadaje klauzulę wykonalności tytułowi egzekucyjnemu. Sąd wydaje postanowienie nadające klauzulę wykonalności na tytuł egzekucyjny i w ten sposób tworzy się tytuł wykonawczy. Sprawa o nadanie klauzuli wykonalności to nie jest ani proces ani nie proces – bo to jest postępowanie wykonawcze.

      3. tytuł wykonawczy – to tytuł egzekucyjny + klauzula wykonalności. Dopiero z takim tytułem wykonawczym można iść do organu egzekucyjnego i prowadzić egzekucję. Sprawa o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności to proces bo jest to powództwo o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności.

W postępowaniu klauzulowym nie rozpoznaje się ponownie kontroli merytorycznej np. wyroku. Merytorycznie w tym postępowaniu się nic nie robi. To postępowanie jest swoistym łącznikiem między postępowaniem rozpoznawczym a postępowaniem egzekucyjnym. Sąd bada w postępowaniu klauzulowym, kto jest zobowiązany, kto jest dłużnikiem na podstawie wyroku, kto jest wierzycielem, i czy o klauzulę wykonalności wystąpiła osoba rzeczywiście uprawniona do ściągnięcia w drodze egzekucji danego świadczenia. Badamy przeciwko komu ma być prowadzona egzekucja. Badamy, czy tytuł egzekucyjny to taki tytuł, który w ogóle nadaje się do egzekucji. Nie każde orzeczenie sądu jest nadającym się do egzekucji przymusowej przed komornikiem (np. takim orzeczeniem może być wyrok rozwodowy co do samego rozwodu; rozwiązanie przysposobienia; wyroki ustalające prawo lub stosunek prawny – nie podlegają egzekucji np. wyrok ustalający prawo do lokalu; postanowienie o stwierdzenie zasiedzenia nieruchomości). Natomiast wyroki zasądzające świadczenie pieniężne lub niepieniężne to są wyroki egzekucyjne, nadające się do egzekucji

1. postępowanie o nadanie klauzuli wykonalności zagranicznemu tytułowi egzekucyjnemu

2. właściwe postępowanie egzekucyjne – to jest takie „jądro” egzekucji. W tym postępowaniu organ egzekucyjny podejmuje czynności bezpośrednio zmierzające do wykonania tytułu wykonawczego. Przykład: …….. W ramach egzekucji świadczeń pieniężnych można przyjąć różne sposoby egzekucji świadczenia pieniężnego, przykładowo:

   1. np. egzekucja z ruchomości

   2. egzekucja z nieruchomości

   3. egzekucja ze statku morskiego wpisanego do rejestru okrętowego (wg przepisów o egzekucji z nieruchomości) a ze statku morskiego niewpisanego do rejestru okrętowego (wg przepisów o egzekucji z ruchomości)

   4. egzekucja z udziałów w nieruchomości, z akcji, obligacji, z praw autorskich, z wynagrodzeń, emerytur, innych wierzytelności.

3. postępowanie podziałowe – to inaczej postępowanie dotyczące podziału sumy uzyskanej z egzekucji. Czyli w ramach właściwego postępowania egzekucyjnego uzyskano sumę, którą należy podzielić między wierzycielami danego dłużnika (najpierw $ na koszty postępowania, dalej na alimenty ;))

W ramach egzekucji sądowej mamy egzekucję świadczeń pieniężnych lub egzekucję świadczeń niepieniężnych.

Mamy 2 organy egzekucyjne:

1. komornicy sądowi działający przy sądach – przy egzekucji świadczeń pieniężnych.

2. sąd rejonowy – w pewnych przypadkach może być też organem egzekucyjnym – przy egzekucji świadczeń niepieniężnych.

1. postępowanie wykonawcze nie będące postępowaniem egzekucyjnym (jest po prostu postępowaniem wykonawczym; toczy się w sprawach rodzinnych i opiekuńczych; są prowadzone przez sąd rodzinny i nieletnich związane ze środkami wykonawczymi wobec nieletnich)

25.10.2015

Dopuszczalność i niedopuszczalność drogi sądowej

Przesłanki procesowe – pojęcie które oznacza pewne warunki od których istnienia bądź nieistnienia zależy skuteczne ważne przeprowadzenie postępowania cywilnego. Te warunki, które muszą wystąpić, określa się jako przesłanki procesowe pozytywne. Przesłanki, które nie mogą wystąpić – określa się jako przesłanki procesowe negatywne.

Kwestia dopuszczalności drogi sądowej, to jest właśnie jedna z przesłanek procesowych – to będzie przesłanka procesowa pozytywna (musi wystąpić dopuszczalność drogi sądowej).

Dopuszczalność drogi sądowej oznacza możliwość rozpoznania w postępowaniu cywilnym sprawy cywilnej.

Kwestia pojęcia sprawy cywilnej – co to jest sprawa cywilna?

Art. 2 [Droga sądowa]

§ 1. Do rozpoznawania spraw cywilnych powołane są sądy powszechne, o ile sprawy te nie należą do właściwości sądów szczególnych, oraz Sąd Najwyższy.

§ 1a.(uchylony)

§ 2.(uchylony)

§ 3. Nie są rozpoznawane w postępowaniu sądowym sprawy cywilne, jeżeli przepisy szczególne przekazują je do właściwości innych organów.

Rozróżnia się dwa rodzaje znaczenia spraw cywilnych:

1. w znaczeniu materialnym sprawą cywilną jest – sprawa z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz z zakresu prawa pracy. (sprawa nawiązuje do prawa cywilnego materialnego).

2. w znaczeniu formalnym sprawą cywilną jest – taka sprawa, która została przekazana do rozpoznania w postępowaniu cywilnym przez przepis szczególny. (formalnie musi być przepis przekazujący daną sprawę do postępowania cywilnego). Taki przepis szczególny może znajdować się wszędzie – np. wprost w KPC (np. sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych; całe postępowanie dotyczące roszczeń załogi przedsiębiorstwa państwowego); jak również poza KPC w różnych ustawach szczególnych (np. TK stosuje w swoim postępowaniu tylko i wyłącznie przepisy KPC).

Droga sądowa wystąpi tylko wtedy, kiedy sprawa jest sprawą cywilną w znaczeniu materialnym lub w znaczeniu formalnym, a sprawa została skierowana na drogę do sądu powszechnego. Może być tak, że sprawa jest sprawą cywilną w znaczeniu materialnym ale została przepisami szczególnymi odesłana na inną drogę postępowania niż postępowania cywilnego – np. sprawa z zakresu prawa pracy na drogę postępowania administracyjnego lub postępowania karnego (np. roszczenia cywilnoprawne rozpoznawane w postępowaniu karnym).

Przyjmuje się, że sąd cywilny w sposób pozytywny nie wydaje formalnego orzeczenia stwierdzającego, że w danej sprawie występuje dopuszczalność drogi sądowej. Sąd owszem z urzędu bada kwestię dopuszczalności drogi sądowej i wyda wtedy orzeczenie, kiedy stwierdzi niedopuszczalność drogi sądowej. Kwestie istnienia drogi sądowej sąd bada z urzędu. Jak stwierdzi niedopuszczalność drogi sądowej w postępowaniu cywilnym, to wyda postanowienie stwierdzające niedopuszczalność drogi sądowej. Działanie sądu z urzędu nie wyłącza możliwości podniesienia przez stronę zarzutu (strona może podnosić zarzuty, inicjatywę). Inaczej jest, gdy przepis stanowi, że coś się robi na wniosek strony – wtedy sąd nie może sam z urzędu bez wniosku strony.

Niedopuszczalność drogi sądowej będzie zachodziła wtedy, gdy sprawa nie jest sprawą cywilną w znaczeniu materialnym, lub formalnym, albo gdy jest sprawą w znaczeniu materialnym ale została wyłączona z drogi postępowania cywilnego.

Nie ma możliwości aby sprawa cywilna w znaczeniu formalnym była wyłączona z postępowania cywilnego.

Kwestia niedopuszczalności drogi sądowej wiąże się z kwestią tego jaki organ prowadzi postępowanie cywilne – te wszystkie sprawy cywilne w ramach postępowania cywilnego są rozpoznawane przez sąd powszechny. Mamy sądownictwo:

1. powszechne (tworzone, znoszone, dzielone przez Ministra Sprawiedliwości – w drodze rozporządzenia):

   1. sąd rejonowy (w Łodzi są 2 sądy rejonowe: dla Łodzi Śródmieścia w Łodzi ; dla Łodzi Widzewa w Łodzi)

   2. sąd okręgowy (w Łodzi – jeden)

   3. sąd apelacyjny (w Łodzi – jeden; w Polsce – jest ich 11, dla niektórych województw są wspólne. Sądy apelacyjne zostały reaktywowane i powstały w 1990r.)

2. Sąd Najwyższy – jest naczelnym organem wymiaru sprawiedliwości. Jego zadaniem jest nadzorowanie jednolitości orzecznictwa sądów powszechnych. SN bada kwestie wykładni prawa, czy sądy powszechne dokonują prawidłowej wykładni prawa i czy ona jest w miarę jednolita w całym kraju. SN nie jest sądem powszechnym. W postępowaniu cywilnym SN rozpoznaje:

   1. nadzwyczajne środki zaskarżenia – kasacje

   2. wnioski o wznowienie postępowania

   3. skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia

   4. rozpoznaje niektóre zażalenia

   5. udziela odpowiedzi na pytania prawne – najczęściej poprzez podejmowane uchwały na zapytania tylko i wyłącznie sądów II instancji; albo poprzez wydawane postanowienia o odmowie udzielenia odpowiedzi. Uchwała SN nie wiąże wszystkich sądów powszechnych – wiąże tylko ten sąd, który zapytał SN w danej sprawie. Oczywiście w praktyce uchwały SN są wykorzystywane jako odniesienie. SN jest w Warszawie. Struktura SN – dzieli się na izby:

      1. cywilna,

      2. karna,

      3. pracy, ubezpieczeń społecznych i spraw publicznych,

      4. izba wojskowa.

Na czele SN stoi I Prezes SN (aktualnie prof. M.Gersdorf).

1. sądownictwo szczególne:

   1. wojskowe

   2. administracyjne

Poza sądownictwem ww. mamy jeszcze:

1. Trybunał Konstytucyjny – 9 lat kadencji, ilu sędziów?

2. Trybunał Stanu

Z kwestią dopuszczalności drogi sądowej wiąże się kwestia udzielenia odpowiedzi na pytanie – co jest przedmiotem procesu?

Aktualnie dominuje w polskiej doktrynie przekonanie, że przedmiotem procesu jest „roszczenie procesowe”. Teoria ta powstała w doktrynie niemieckiej i została przejęta przez polską.

Co to jest roszczenie procesowe? – roszczenie procesowe jest to twierdzenie powoda o istnieniu (przysługiwaniu mu) normy indywidualno-konkretnej (samo twierdzenie jest przedmiotem roszczenia procesowego; inną kwestia jest to, czy dane twierdzenie znajdzie oparcie w materiale dowodowym; obietnice wyborcze przykładowo mogą stanowić przedmiot takiego twierdzenia powoda, które sąd winien merytorycznie rozpoznać badając czy jest jakaś norma cywilna pod którą można podciągnąć to roszczenie; wszystko zależy od tego jak zostanie przedstawiona podstawa faktyczna dochodzonego roszczenia). Chodzi o to, że dopuszczalność drogi sądowej będzie zachodziła w każdym przypadku, gdy powód powołuje się na jakieś zdarzenia prawne, które mogą rodzić odpowiedzialność cywilnoprawną z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego, prawa pracy itd. W tym żądaniu procesowym musi być jakieś nawiązanie do prawa cywilnego, jakiegoś roszczenia, które można zakwalifikować jako roszczenie cywilnoprawne.

Czym innym jest przy tym kwestia dopuszczalności lub niedopuszczalności drogi sądowej, a czym innym kwestie merytorycznego badania sprawy. Gdy sąd stwierdzi dopuszczalność drogi sądowej, to dopiero wtedy można przejść na etap merytorycznego badania sprawy.

Trzeba rozróżniać:

1. oddalenie pozwu – to rozstrzygnięcie merytoryczne, które zapada po merytorycznym zbadaniu sprawy

2. odrzucenie pozwu – to również decyzja formalnoprocesowa (art. 199) z uwagi na to, że w sprawie zachodzą przeszkody procesowe.

3. zwrot – to czynność formalnoprocesowa przewodniczącego i dotyczy pisma procesowego zawierającego braki formalne; pismo procesowe z brakami podlega zwrotowi (art. 130 KPC)

Nie można w postępowaniu cywilnym pozostawiać powództw bez rozpoznania!.

Niedopuszczalność drogi sądowej jest różna – są różne podziały:

1. niedopuszczalność drogi sądowej względna i bezwzględna:

   1. względna:

      1. wynikająca z przemienności drogi postępowania cywilnego i innego postępowania – podmiot ma wybór czy skorzysta z drogi postępowania cywilnego, czy skorzysta z jakiejś innej drogi rozstrzygnięcia sprawy. Przykładowo – Kodeks pracy i możliwość skierowania przez pracownika sporu z pracodawcą na drogę komisji pojednawczej albo do sądu. Jeżeli skieruje pracownik sprawę na drogę komisji pojednawczej, to nie można jednocześnie wszcząć sprawy przed sądem powszechnym. W zależności od końca postępowania przed sprawą pojednawczą, sprawa może trafić do sądu powszechnego.

      2. albo czasowa niedopuszczalność drogi sądowej – istnieje czasowo – aby otworzyła się droga sądowa strona musi skorzystać z innej drogi rozwiązania sporu. Występuje przy wszelkich postępowaniach reklamacyjnych – w prawie pocztowym, przewozowym, telekomunikacyjnym. W pierwszej kolejności trzeba wykorzystać tryb reklamacyjny wynikający z tych przepisów (trzeba zachować termin do prowadzenia tego postępowania reklamacyjnego wg przepisów szczególnych) a dopiero dalej można wystąpić na drogę postępowania cywilnego (o ile prawidłowo przeprowadzono postępowanie reklamacyjne – gdy nie przeprowadzono takiego postępowania lub przeprowadzono je nieprawidłowo, to nie otworzy się nigdy droga sądowa. W doktrynie wskazuje się na niekonstytucyjność tego rozwiązania).

   2. bezwzględna – jest to niedopuszczalność która istnieje, dana sprawa nie jest sprawą cywilną w znaczeniu formalnym, materialnym ani nie została wyłączona do innego postępowania

2. niedopuszczalność drogi sądowej o charakterze pierwotnym i następczym:

   1. pierwotnym – występuje niedopuszczalność drogi sądowej od samego początku, istnieje już w momencie złożenia pozwu w sądzie

   2. wtórna – powstaje dopiero w toku postępowania. Jest to czysto teoretyczna niedopuszczalność drogi sądowej.

Skutki niedopuszczalności drogi sądowej

Gdy mamy do czynienia z niedopuszczalnością drogi sądowej o charakterze bezwzględnym, o charakterze pierwotnym, oraz o charakterze względnym – to sąd wyda postanowienie o odrzuceniu pozwu. (art. 199 § 1 pkt 1 KPC). /art. 199 na pamięć!!!/. Od tego postanowienia sądu I instancji o odrzuceniu pozwu z uwagi na niedopuszczalność drogi sądowej przysługuje zażalenie do sądu II instancji. Te zażalenia tak w ogóle – będzie o nich mowa dalej – to przysługują w 2 przypadkach:

1. zawsze przysługuje od postanowienia sądu I instancji do sądu II instancji – gdy postanowienie takie jest kończącym postępowanie w sprawie w danej instancji. Postanowienia kończące postępowanie – to takie, które zamykają drogę do merytorycznego rozpoznania sprawy (np. postanowienie o odrzuceniu pozwu, postanowienie o umorzeniu postępowania, postanowienie o odrzuceniu apelacji)

2. postanowienia niekończące postępowania w sprawie ale wskazane w art. 394 KPC jako tzw. „zaskarżalne” /na pamięć !!!/.

Gdy dojdzie do teoretycznego przypadku o niedopuszczalności drogi sądowej o charakterze następczym (wtórnym) w toku postępowania, to sąd wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania (art. 355 § 1 KPC).

pytania z nagrania dotyczące zarzutów dopuszczalności drogi sądowej……/dobre pytanie na test/. Konsekwencją:

1. uwzględnienia zarzutów – będzie…

2. nieuwzględnienia zarzutów – będzie….

Badanie niedopuszczalności / dopuszczalności drogi sądowej następuje z urzędu jak i na wniosek, i na każdym etapie postępowania (zarówno przed sądem I, II instancji, jak i przed SN). Co zrobi sąd II instancji gdy stwierdzi niedopuszczalność drogi sądowej a sąd I instancji wydał wyrok? Sąd II instancji w takim przypadku wyda postanowienie mocą którego uchyli zaskarżony wyrok w całości i odrzuci pozew. Odrzuci z uwagi na niedopuszczalność drogi sądowej. Wyrok I instancji uchyli z tego względu by usunąć go z obrotu prawnego. Od tego postanowienia sądu II instancji o odrzuceniu pozwu z uwagi na niedopuszczalność drogi sądowej przysługuje skarga kasacyjna do SN – art. 398¹ § 1 (nie zażalenie tylko skarga kasacyjna, mimo, że jest zaskarżane postanowienie).

Uwaga - Art. 199¹ KPC – wprowadzono by nie było sporów kompetencyjnych między sądami i innymi organami. Potwierdzono tym przepisem domniemanie konstytucyjne właściwości sądów powszechnych.

Art. 464 KPC – przepis postępowania odrębnego z prawa pracy i ubezpieczeń społecznych – w sprawach pracowniczych sąd pracy nie może odrzucić pozwu z powodu niedopuszczalności drogi sądowej, tylko wydaje postanowienie o przekazaniu sprawy do innego właściwego organu.

Przesłanki procesowe pozytywne

Przesłanki procesowe negatywne

08.11.2015

22.11.2015

Zasady postępowania cywilnego

Zasady określa się jako pewne dyrektywy sprawności postępowania które mają zapewnić realizację funkcji postępowania cywilnego.

Funkcje postępowania cywilnego:

1. rozstrzygnięcie o normie prawnej indywidualno-konkretnej przytoczonej w powództwie lub wniosku (czyli rozstrzygnięcie sprawy) – jest podstawową funkcją postępowania cywilnego,

2. prowadzenie stosownych rejestrów i dokonywanie wpisów, dbanie o ich zgodność z rzeczywistością - sądy prowadzą różne rejestry, księgi wieczyste,

3. wydawanie zezwoleń na dokonywanie określonych czynności faktycznych, prawnych (np. zezwolenie sądu rodzinnego dla rodziców małoletniego dot. zarządzania majątkiem małoletniego, odrzucenia spadku w imieniu małoletniego; zezwolenie na zawarcie związku małżeńskiego, w tym zawarcie związku małżeńskiego poprzez pełnomocnika),

4. zapewnienie wykonania orzeczeń.

Zasady postępowania cywilnego podzielić można na:

1. zasady naczelne – wyróżnia się tu:

   1. zasady naczelne wymiaru sprawiedliwości jako takiego – poszukiwać ich można w Konstytucji RP (niezawisłości sędziowskiej, rzetelnego postępowania, rozpatrywanie sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki, zasada prawa do sądu, zasada sądowego wymiaru sprawiedliwości, zasada instancyjności co najmniej 2 instancji); ustawie – Prawo o ustroju sądów powszechnych (zasada jawności postępowania); ustawie o Sądzie Najwyższym (zasada nadzoru judykacyjnego SN). Generalnie zasady naczelne wymiaru sprawiedliwości są przenoszone na grunt postępowania cywilnego.

   2. zasady naczelne postępowania cywilnego jako takiego – w tym:

      1. zasada prawdy – co to jest „prawda”? W doktrynach rozróżnia się 2 zasady prawdy – prawdę materialną i prawdę formalną – a to wszystko to „guzik prawda” - dr Krakowiak uważa, że jest tylko „prawda” – w postępowaniu cywilnym sąd dojdzie do prawdy tylko takiej i tylko w takim stopniu i takim zakresie, w jakim uczestnicy postępowania będą chcieli, aby sąd poznał. Zasada prawdy materialnej – polega na tym, że sąd ma dążyć do odkrycia prawdy zgodnej z rzeczywistością.

Zasada prawdy formalnej – oznacza, że sąd odkrywa prawdę zgodną z materiałem procesowym, w tym zwłaszcza dowodowym. Materiał procesowy – pojęcie – na niego składa się materiał faktyczny i materiał dowodowy.

Zasada prawdy formalnej oznaczana jest jako „prawda aktowa” czyli wynikająca z akt sprawy.

Co z KPC – jaką prawdę ustawodawca chce realizować? Ustawodawca dąży do prawdy materialnej. Przykłady:

Art. 3 [Zasada prawdy] Strony i uczestnicy postępowania obowiązani są dokonywać czynności procesowych zgodnie z dobrymi obyczajami, dawać wyjaśnienia co do okoliczności sprawy zgodnie z prawdą i bez zatajania czegokolwiek oraz przedstawiać dowody.

Ten przepis to postulat.

Art. 212 [Ustalenie okoliczności bezspornych]

§ 1. Sąd na rozprawie przez zadawanie pytań stronom dąży do tego, aby strony przytoczyły lub uzupełniły twierdzenia lub dowody na ich poparcie oraz udzieliły wyjaśnień koniecznych dla zgodnego z prawdą ustalenia podstawy faktycznej dochodzonych przez nie praw lub roszczeń. W ten sam sposób sąd dąży do wyjaśnienia istotnych okoliczności sprawy, które są sporne.

§ 2. W razie uzasadnionej potrzeby przewodniczący może udzielić stronom niezbędnych pouczeń, a stosownie do okoliczności zwraca uwagę na celowość ustanowienia pełnomocnika procesowego.

1. zasada kontradyktoryjności – inaczej nazywana zasadą sporności. Przeciwieństwem tej zasady jest zasada inkwizycyjna (zasad śledcza). Zasada kontradyktoryjności wskazuje na to, kto w postępowaniu cywilnym gromadzi materiał procesowy (materiał faktyczny i materiał dowodowy). W postępowaniu cywilnym materiał procesowy gromadzą strony i uczestnicy postępowania. Sąd ma być czynnikiem obiektywnym, ważącym, oceniającym to co strony przyniosą, sąd nie ma się angażować w gromadzenie materiału dowodowego.

Przykłady:

Art. 232 [Ciężar dowodu] Strony są obowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne. Sąd może dopuścić dowód niewskazany przez stronę.

/zdanie drugie z art. 232 jest podstawą dla sądu do dopuszczania dowodów z urzędu, czyli bez wniosków stron; sąd ma taką możliwość; sąd nie może w tej „możliwości dopuszczania dowodu niewskazanego przez stronę” zastąpić stronę – tylko i wyłącznie w szczególnych, ekstraordynaryjnych przypadkach sąd „może” dopuścić dowód niewskazany przez stronę. Strony są równe przez strony a zdanie drugie art. 232 może zakłócić tą równowagę stron. Niemniej, przepis ten pozwala sądowi na dążenie do prawdy materialnej/ Mogą być sytuacje, że z jednego dowodu na wniosek stron, sąd może zwrócić uwagę, że strony prowadzą „ustawiony” proces (np. fałszywy proces rozwodowy czy fałszywy proces by uzyskać tytuł egzekucyjny, nadać klauzulę wykonalności, iść z tym do komornika, przyłączyć się do egzekucji a później dzielić się z dłużnikiem. O oszustwach procesowych rozpisuje się szeroko doktryna.

Może być i tak, że sąd widzi jakąś rażącą niesprawiedliwość np. ustanowienie z urzędu pełnomocnika z urzędu.

i przykład z KC:

Art. 6 [Ciężar dowodu] Ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. / ciężar dowodu – onus probandi/

Innym przykładem z KPC kontradyktoryjności:

Art. 187 [Treść]

§ 1. Pozew powinien czynić zadość warunkom pisma procesowego, a nadto zawierać:

1) dokładnie określone żądanie, a w sprawach o prawa majątkowe także oznaczenie wartości przedmiotu sporu, chyba że przedmiotem sprawy jest oznaczona kwota pieniężna;

2) przytoczenie okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie, a w miarę potrzeby uzasadniających również właściwość sądu.

Ciężar przytoczenia (onus proferendi) – ciężar przytoczenia okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie

Ciężar procesowy to nie to samo co obowiązek procesowy.

Ciężary procesowe – charakteryzują się tym, że z punktu widzenia KPC sąd nie ma możliwości wymuszenia na stronie realizacji spełnienia danego ciężaru procesowego, jego realizacja zależy od woli samej strony czy uczestnika postępowania. Skutkiem niespełnienia ciężaru procesowego będzie niewykazanie twierdzeń i wniosków tej strony i w konsekwencji przegranie postępowania.

Obowiązki procesowe natomiast to takie obowiązki nałożone na stronę, które można egzekwować od strony – np. obowiązek do uiszczenia kosztów postępowania na rzecz strony wygrywającej.

Inne : art. 210 § 1, art. 217 KPC.

Zasad kontradyktoryjności aktualnie jest w pewnych przypadkach ograniczona.

Zasadą tą ogranicza:

1. notoryjność – fakty notoryjne, powszechnie znane. Mamy notoryjność urzędową (fakty znane sądowi z urzędu, z racji tego, że jest sądem i prowadzi różne postępowania; by sąd cywilny powołał się na fakty znane sądowi z urzędu musi o tym stronę poinformować, nie może zaskakiwać strony) i notoryjność powszechną (np. pory roku, odległości między miastami, fakty historyczne; chodzi o fakty znane całemu społeczeństwu choćby w ramach małej społeczności czy danej grupy zawodowej, branży).

2. art. 232 zdanie 2 – możliwość sądu dopuszczenia dowodu z urzędu

3. możliwość wszczęcia postępowania z urzędu (np. w postępowaniach rodzinnych, opiekuńczych)

4. domniemania – mamy domniemania faktyczne i domniemania prawne (wprowadzone wprost przez przepisy prawa – przypomnieć sobie z KRiO domniemania np. dot. ojcostwa).

1. zasada dyspozycyjności – inaczej nazywana zasadą rozporządzalności. Przeciwieństwem tej zasady jest zasada oficjalności, czyli działania sądu z urzędu. Ta zasada dyspozycyjności określa kto ma prawo rozporządzania przedmiotem postępowania i kto ma prawo rozporządzania środkami obronnymi i zaczepnymi.

Jeżeli tym podmiotem decydującym są strony, uczestnicy, to mamy do czynienia z zasadą dyspozycyjności. Jeżeli tym podmiotem decydującym jest sąd, organ egzekucyjny, kurator, inny organ państwowy – to mamy do czynienia z zasadą oficjalności, czyli działania z urzędu.

W postępowaniu cywilnym mamy jako wiodącą zasadę dyspozycyjności.

Środki zaczepne – środki zaskarżenia

Środki obronne – to wszelkiego rodzaju zarzuty na odparcie twierdzeń i zarzutów strony – przeciwnej.

Przejawem zasady dyspozycyjności jest m.in.

1. wszczyna postępowanie powód – to czy pozew zostanie złożony do sądu czy nie, decyduje powód

2. zgłoszenie wniosku dowodowego przez stronę, uczestnika postępowania

3. możliwość wycofania pozwu – aż do uprawomocnienia się rozstrzygnięcia, czyli można cofnąć zarówno przed sądem I jak i II instancji. Czym innym jest to kiedy i w jakich warunkach na wycofanie pozwu wymagana jest zgoda pozwanego.

4. powód może modyfikować powództwo, zmieniać roszczenia w toku postępowania (np. zmiana ilościowa, zmiana jakościowa). Modyfikacja powództwa może też przybrać aspekt podmiotowy – czyli dopozwanie albo wyeliminowanie pierwotnego pozwanego i zastąpienie go innym pozwanym.

5. zawieszenie postępowania na zgodny wniosek stron,

6. zawarcie ugody przez strony przed sądem i w ten sposób rozstrzygnąć o przedmiocie postępowania,

7. pozwany może uznać powództwo w całości lub w części,

8. powód może zrzec się roszczenia w toku postępowania.

Zawarcie ugody, zrzeczenie się roszczenia, uznanie powództwa to czynności o charakterze mieszanym bo mają charakter procesowy jak i charakter materialnoprawny. (por. art. 355). To czynności które w pewnym stopniu podlegają ocenie sądu – sąd powinien ocenić, czy te czynności nie są sprzeczne z prawem, dobrymi obyczajami, nie zmierzają do obejścia prawa.

1. podnoszenie zarzutów przez strony. Mamy zarzuty materialne i zarzuty procesowe (zarzuty formalne). Przykład zarzutu materialnego: zarzut przedawnienia (zmienia się – sąd będzie z urzędu badał przedawnienie!); zarzut spełnienia świadczenia. Przykłady zarzutu procesowego: zarzut niedopuszczalności drogi sądowej, zarzut brak należytego umocowania pełnomocnika, zarzut prekluzji dowodowej itd.

Przyjmuje się, że zasada dyspozycyjności najpełniej jest realizowana w postępowaniu egzekucyjnym (wszystko zależy od wierzyciela, jest on całkowicie gospodarzem tego postępowania, jego wnioski nie podlegają żadnej ocenie organu egzekucyjnego).

1. zasada równouprawnienia stron i uczestników postępowania – nie tylko w postępowaniu procesowym ale i nieprocesowym jak i egzekucyjnym zasada ta ma zastosowanie, choć w tym ostatnim jest zmodyfikowana na korzyść wierzyciela. Art. 32 Konstytucji – każdy jest równy według prawa, co musi się przekładać także na przepisy procesowe. Co powinien robić sąd? czego nie powinien? Audiatur et altera pars – należy wysłuchać obu stron. W tej maksymie przejawia się właśnie zasada równości, równouprawnienia stron. Każdej ze stron należy zagwarantować możliwość przedstawienia swoich racji, argumentów, twierdzeń oraz zarzutów co do twierdzeń i zarzutów strony przeciwnej. Chodzi o możliwość – strona nie musi skorzystać z przysługującego jej prawa. Jakie mogą być konsekwencje procesowe niewypowiedzenia się przez stronę? Jeżeli strona przeciwna nie wypowie się co do twierdzeń faktycznych powołanych przez drugą stronę zgodnie z zasadami postępowania dowodowego, sąd może uznać te okoliczności faktyczne za przyznane przez stronę przeciwną (to jest domniemanie). To jest silny rygor procesowy. Silniejszym skutkiem dla toku postępowania, wyniku postępowania, jeżeli strona nie wypowie się co do twierdzeń strony przeciwnej, w konsekwencji najpewniej przegra merytorycznie postępowanie. Jaka instytucja procesowa jest przejawem tego, że strona pozwana nie wypowiada się, nie stawia itd. – jest to instytucja wyroku zaocznego wydawanego przez sąd – podstawą tego wyroku jest prawdziwość twierdzeń strony dowodowej.

Jeszcze ta zasada będzie przejawiać się w jeszcze jednym aspekcie – w ramach zasady równouprawnienia stron trzeba stronom zagwarantować możność podejmowania przed sądem czynności procesowych. Powód podejmuje czynności prowadzące do rozstrzygnięcia o jego żądaniu. Pozwany takie czynności, by oddalić żądania powoda, ewentualnie kwestionować wyrok w toku instancji. Jak strona nie jest reprezentowania przez pełnomocnika, to sąd udziela pouczeń (art. 212). Mamy też art. 5 – w razie uzasadnionej potrzeby sąd może udzielić stronom bez pełnomocnika niezbędnych pouczeń co do czynności procesowych. Co to będą za pouczenia? Np. o prawie do składania wniosków dowodowych i skutkach niewywiązania się z tego ciężaru procesowego; o możliwości ustanowienia pełnomocnika procesowego (art. 212 § 2) Może być pełnomocnik z urzędu i pełnomocnik z wyboru (art. 117). Do ustanowienia pełnomocnika z urzędu istotna jest zawiłość sprawy – sąd bierze pod uwagę charakter sprawy pod względem dowodowym, faktycznym, lub prawnym. Aby ustanowić pełnomocnika z urzędu, sąd może działać z urzędu, nie musi być wniosku strony. Co do zasady powinien być wniosek strony która chce takiego pełnomocnika z urzędu; jest jeden przypadek kiedy ustanowimy z urzędu pełnomocnika z urzędu – gdy chodzi o osoby umieszczone w odpowiednim zakładzie (psychiatrycznym).

Skutki naruszenia zasady równości stron – naruszenie różnych przepisów związanych z tą zasadą może prowadzić do uznania, że w sprawie doszło do nieważności postępowania – art. 379 pkt 5 KPC (uznamy, że naruszenie przepisów spowodowało, że strona została pozbawiona możliwości obrony swoich praw przed sądem). Art. 379 pkt 5 jest podstawą środków zaskarżenia – apelacji, zażalenia i skargi kasacyjnej.

1. zasada bezpośredniości – ma prowadzić do tego, że czynności postępowania dowodowego mają być dokonywane bezpośrednio przed sądem. Wskazuje, że to sąd orzekający (sądem orzekającym jest sąd, który merytorycznie rozstrzyga wyrok bądź postanowienie w postępowaniu nieprocesowym) ma bezpośrednio zetknąć się z materiałem procesowym, z żądaniami, twierdzeniami stron. Ta zasada w postępowaniu cywilnym wpisuje się w kwestię rozprawy, dlatego, że jest najpełniej realizowana jest w ramach rozprawy. Dlaczego rozprawa jest tak istotna w tym przypadku? Bo rozprawa po to jest wyznaczana przez sąd by w toku rozprawy odebrać stanowisko strony powodowej, strony pozwanej i przeprowadzać postępowanie dowodowe. W postępowaniu cywilnym jest inaczej niż w postępowaniu karnym – w postępowaniu cywilnym jest brak ciągłości rozprawy, nie ma czegoś takiego jak ciągłość rozprawy, co ma daleko idące skutki. W postępowaniu karnym gdy zmienia się skład sądu, to trzeba powtarzać wszystkie czynności procesowe. W postępowaniu cywilnym tak nie jest. Brak ciągłości rozprawy w KPC oznacza, że w postępowaniu cywilnym przed sądem I jak i II instancji, mamy jedną rozprawę, przy czym ta jedna rozprawa może mieć wiele terminów. Np. rozprawa zaczęła się 3.04.2014r. i mamy kolejne terminy jednej i tej samej rozprawy, aż do samego końca i przewodniczący nie zamknie rozprawy. Konsekwencje są takie, że w postępowaniu cywilnym może zmieniać się skład sądu orzekającego. Czy jeżeli dochodzi do częstych zmian składu orzekającego, to zasada bezpośredniości w pewnym stopniu nie jest naruszona? Rozwiązaniem tego problemu jest po części art. 323 – który traktuje o tym, że orzeczenie merytoryczne kończące w sprawie może wydać tylko i wyłącznie ten skład orzekający, który uczestniczył na ostatnim terminie rozprawy, czyli terminie poprzedzającym zamknięcie rozprawy i wydanie orzeczenia.

Tu ścierają się różne racje – np. zasady bezpośredniości a zasady szybkości postępowania, koncentracji materiału procesowego. Mamy ustawę o skardze na przewlekłość postępowania (zajrzeć) – na jej podstawie strony i uczestnicy postępowania mogą składać skargę, która nie jest środkiem zaskarżenia. Ta skarga na przewlekłość postępowania ma doprowadzić do tego, że w postępowaniu, gdzie sąd nadrzędny stwierdzi przewlekłość postępowania, to czynności będą podejmowane intensywniej i terminowo. Trudno uznać, że w danej sprawie doszło do przewlekłości postępowania. Na nią mogą się składać w dużej części zachowania samych stron i uczestników postępowania; strony czasami tak paraliżują postępowanie, że sąd nie jest w stanie nic zrobić. Każde postępowanie można rozłożyć procesowo na łopatki. Są też przypadki oczywistych zaniedbań sądu. Sądy i sędziowie bronią się tym, że wprawdzie doszło do przewlekłości, ale to wynika z nadmiaru obowiązków – i tak jest w pewnym stopniu, ale z obowiązującym orzecznictwem SN obciążenie danego sędziego nie może mieć wpływu na stwierdzenie przewlekłości.

Zasada bezpośredniości jest ograniczona w zakresie postępowania dowodowego, jeżeli korzystamy w postępowaniu cywilnym z pomocy sądowej – art. 235. Pomoc sądowa – to przypadki, kiedy zachodzą duże utrudnienia w przeprowadzeniu dowodu przed sądem orzekającym; wtedy może on skorzystać pomocy innego sądu aby dowód ten przeprowadzić (np. przesłuchać świadka mieszkającego w Szczecinie, sprawę prowadzi sąd w Łodzi, świadek jest osobą starszą, niedołężną – wtedy sąd orzekający kieruje tzw. odezwę do sądu wezwanego, w której wzywa sąd wezwany aby przeprowadził przesłuchanie tego świadka). Czy można byłoby skorzystać z pomocy sądowej, jak sądem orzekającym jest sąd rejonowy dla Łodzi Śródmieścia w Łodzi, a świadek mieszka w Zgierzu? Tu zawsze będzie ocena „poważnych niedogodności” utrudniających przeprowadzenie dowodu. Trzeba ustalić kilometry – jest ograniczenie kilometrowe, nie można korzystać z odezwy jak odległość między miejscem zamieszkania świadka jest mniejsza niż 50 km (to jest napisane w regulaminie urzędowania sądów powszechnych z 2015r. – doprecyzowanie przepisów procedury cywilnej). Zawsze sądem wezwanym w ramach pomocy prawnej jest sąd rejonowy (miejsca dokonywania czynności dowodowej, przesłuchiwania świadka) bez względu na to, jakiego szczebla jest sąd orzekający wzywający sąd rejonowy. Gdy chodzi o instytucję sędziego wyznaczonego, do przeprowadzenia dowodu – wyznaczony może być tylko sędzia zawodowy, nie ławnik! Ławnik nigdy nie będzie sędziom wyznaczonym bo nie ma kompetencji do bycia przewodniczącym posiedzenia, a przeprowadzenie czynności dowodowych przez sędziego wyznaczonego nawet w miejscu zamieszkania świadka, odbywa się formalnie na posiedzeniu. Może być też i tak, że sąd rozpoznający sprawę wystosuje odezwę do sądu rejonowego w trybie pomocy sądowej a następnie ten sąd wyznaczy sędziego do przeprowadzenia czynności dowodowych w miejscu zamieszkania świadka.

1. zasada koncentracji materiału procesowego – ogólnie rzecz ujmując, ta zasada rozstrzyga o tym w jakim czasie w toku postępowania przed sądem powinien być zgromadzony materiał procesowy. Decyduje o czasie gromadzenia materiału procesowego (czyli materiału faktycznego i materiału dowodowego). Po co została wyróżniona taka zasada? Aby nie przedłużać w sposób niepotrzebny i niecelowy postępowania. To jest kwestia przewlekłości postępowania sądowego. Z przewlekłością postępowań sądowych mamy od początku historii sądownictwa – w pewnym stopniu jest to cechą własną postępowania przed sądem. W ramach tej zasady mamy do czynienia z dwoma systemami materiału procesowego:

   1. system prekluzji (zasada ewentualności) – to jeżeli ustawa procesowa przyjmuje ten system, to wtedy kodeks wyraźnie określa termin do którego w postępowaniu przed sądem można gromadzić materiał procesowy. Po upływie terminu gromadzenie materiału procesowego jest niedopuszczalne – składane twierdzenia, wniosku, zarzuty zostaną uznane za sprekludowane. W KPC przykładami tego systemu są np.: art. 843 § 3 (już w pozwie powód musi zgłosić wszystkie zarzuty jakie mógł zgłosić pod rygorem utraty dowodu); art. 344 § 2 (zarzuty jakie powinien zawierać sprzeciw od wyroku zaocznego); art. 25 § 2 (po doręczeniu pozwu sprawdzenie wartości przedmiotu sporu; po wdaniu się w spór co do istoty sprawy nie ma możliwości podnoszenia określonych zarzutów. W postępowaniu cywilnym nie ma przewodu sądowego!). Wdanie się w spór przez pozwanego to moment w którym pozwany ustosunkowuje się do żądania pozwu – czyli moment, w którym pozwany napisze lub powie na rozprawie, że nie uznaje powództwa i wnosi o jego oddalenie. To wdanie się w spór może nastąpić w różnych momentach, np. w odpowiedzi na pozew, albo na terminie rozprawy, lub złoży zarzuty w związku z tym że nie uznaje powództwa i składa określone wnioski dowodowe. Mamy też art. 202 – zarzut niewłaściwości sądu podniesiony przez pozwanego również przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy. Art. 1104, 1165 § 1. W ramach systemu prekluzji przejawia się on również w art. 493 § 1 i 503 § 1 (postępowanie nakazowe i postępowanie upominawcze). Czy w postępowaniu nakazowym przed wydaniem nakazu zapłaty pozwany wdaje się w spór co do istoty sprawy? Nie, bo nie wie jeszcze że toczy się postępowanie – dowie się o tym gdy zostanie mu doręczony nakaz zapłaty. W art. 503 – odpowiednik sprzeciwu od nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym.

   2. system władzy dyskrecjonalnej sędziego – o terminie do którego można gromadzić materiał procesowy decyduje sąd, mając na uwadze postulat rzetelnego rozpoznania sprawy. Przejawem tego systemu jest art. 207 § 2, § 3, § 6 (dotyczy składania pism procesowych przez pozwanego i odpowiedzi na pisma procesowe składane przez strony); art. 217 § 2 i § 3; art. 208 w pewnym stopniu również kiedy przewodniczący jeszcze przed rozprawą wydaje różne zarządzenia; art. 242 (z postępowania dowodowego – najczęściej terminem wyznaczanym ostatecznym jest moment zamknięcia rozprawy; jak na termin ostatniej rozprawy się nie stawi świadek to pomijamy ten dowód z zeznań świadka).

2. zasada ustności i pisemności – zasady te decydują o tym, w jakiej formie podejmuje się czynności przed sądem. W nauce przyjmuje się, że postępowanie cywilne jest oparte o zasadę ustności z ograniczeniami na rzecz zasady pisemności. Wg KPC, strona składa z reguły swoje twierdzenia, żądania, na piśmie – np. pozew składamy na piśmie z jednym wyjątkiem w sprawach z zakresu prawa pracy – pracownik, który działa samodzielnie w postępowaniu bez profesjonalnego pełnomocnika może złożyć pozew w sądzie (składa w sekretariacie sądu pracy – dyktowanie treści pozwu przez pracownika pozywającego pracodawcę).

3. zasada formalizmu postępowania – rozstrzyga o formie czynności procesowych podejmowanych przez strony, o miejscu podejmowania czynności procesowych i czasie podejmowania czynności procesowych (określają tą formę, miejsce i czas przepisy KPC). W ostatnich latach zasada ta silnie doszła do głosu w postępowaniu cywilnym. Są spory czy zbyt silnie, czy nie, doszła do głosu. Krakowiak uważa, że jest OK. Czy ta zasada formalizmu postępowania jest potrzebna? Już Napoleon Bonaparte stwierdził, że forma w postępowaniu sądowym jest najlepszym gwarantem wolności jednostki – nie ma dowolności organu procesowego czy organu egzekucyjnego. Strona wie, czego się od niej wymaga z punktu widzenia procesowego, z drugiej strony organ procesowy wie czego się może domagać i tam się kończą jego kompetencje.

4. zasada inicjatywy organów procesowych i egzekucyjnych co do toku postępowania – zgodnie z tą zasadą, o toku postępowania decydują procesowe i egzekucyjne, i z urzędu podejmują czynności potrzebne do rozstrzygnięcia sprawy. W postępowaniu egzekucyjnym o wielu czynnościach decyduje wierzyciel, więc ta zasada jest nieco ograniczona w tym przypadku.

5. zasada jawności – mamy dwie formy jawności:

   1. jawność zewnętrzną – dla publiczności. Ta jawność ma zagwarantować możliwość udziału w postępowaniu osób postronnych, czyli właśnie publiczności. Na sali rozpraw może znaleźć się osoba niezwiązana ze sprawą, ale nie każdy – są ograniczenia. Otóż, musi to być osoba pełnoletnia, nieuzbrojona, zachowująca się w sposób licujący z powagą sądu (pod rygorem policji sesyjnej art. 48-50 prawa o ustroju sądów powszechnych; odróżniać od policji sądowej).

   2. jawność wewnętrzną – dla stron i uczestników postępowania. W ramach jawności wewnętrznej strony i uczestnicy postępowania mają dostęp przede wszystkim do akt sprawy, mogą je przeglądać, mogą sporządzać z akt sprawy kopie, otrzymywać odpisy, mogą uczestniczyć w posiedzeniach sądowych. Mamy posiedzenia:

      1. jawne – są zasadą posiedzenia jawne, czyli sprawy rozpoznajemy na posiedzeniach jawnych. Przejawem posiedzenia jawnego jest rozprawa – należy to rozróżniać. Może być tak, że będzie w postępowaniu posiedzenie jawne nie będące rozprawą. Ale, każda rozprawa jest formą posiedzenia jawnego i odbywa się w ramach posiedzenia jawnego.

      2. niejawne – posiedzenia niejawne to takie, które odbywają się bez udziału stron i publiczności. Na posiedzenia niejawne sąd może ale nie musi wezwać stronę. Dokonanie czynności na posiedzeniu niejawnym może nastąpić tylko wtedy, gdy przepis KPC tak stanowi. Jak nie ma przepisu dopuszczającego przeprowadzenie czynności na posiedzeniu niejawnym, to może być ona przeprowadzona tylko na rozprawie.

Na posiedzeniu niejawnym mogą być też wydawane wyroki.

1. przy drzwiach zamkniętych – to są posiedzenia jawne tyle, że jego jawność jest ograniczona dlatego, że na tym posiedzeniu mogą wziąć udział tylko określone osoby (strony, pełnomocnicy procesowi, osoby zaufane itd. – krąg określony ściśle, zamknięty).

Ogłoszenie wyroku jeżeli dochodzi do ogłoszenia wyroku, to każde ogłoszenie wyroku jest na posiedzeniu jawnym nie będącym rozprawą. Na rozprawie nie można ogłaszać wyroku – by ogłosić wyrok, to przewodniczący musi zamknąć rozprawę, udać się na naradę, wydać wyrok i dopiero go ogłosić.

Co gdy jest masowe przybycie publiczności na rozprawę? W takich przypadkach na zarządzenie prezesa sądu wydawane są bilety wstępu – regulacja wynika z regulaminu urzędowania sądów powszechnych.

1. zasady dotyczące wycinkowych zagadnień z zakresu postępowania cywilnego – będzie mowa na ćwiczeniach o zasadach np. dotyczących zwrotów kosztu postępowania (7 zasad, w tym podstawowa zasada – kto przegrywa, ten płaci – czyli zasada odpowiedzialności za wynik procesu – płaci nawet wtedy, kiedy uzyskał zwolnienie od kosztów sądowych). Inne takie zasady to np. zasada swobodnej oceny dowodów w ramach postępowania dowodowego (art. 233 § 1); zasady wyrokowania (częste pytanie egzaminacyjne) w tym to, że sąd przy orzekaniu bierze pod uwagę stan sprawy z chwili zamknięcia rozprawy.

Na egzaminie będzie kazus stworzony na podstawie co najmniej jednej z zasad postępowania, gdzie trzeba będzie zastosować kilka, kilkanaście przepisów procesowych.

29.11.2015

Prejudycjalność orzeczeń karnych w postępowaniu cywilnym

Wpływ postępowania karnego na postępowanie cywilne i wpływ postępowania cywilnego na postępowanie karne

To że orzeczenie jest prejudycjalne oznacza, że orzeczenie wiąże sąd.

Rozważając prejudycjalność orzeczeń karnych w sądach cywilnych, czyli związania sądów cywilnych orzeczeniem sądu karnego, chodzi o sytuacje w których jeden ten sam czyn karny na gruncie prawa cywilnego jest czynem niedozwolonym rodzącym odpowiedzialność cywilną. Przykładowo przy przestępstwie naruszenia ciała, zdrowia, uszkodzeniem ciała – mogą powstawać roszczenia cywilnoprawne np. roszczenie o zadośćuczynienie (naprawienie krzywdy czyli szkody niematerialnej), odszkodowanie w związku z uszkodzeniem ciała (pokrycie kosztów leczenia, ewentualna renta na przyszłość, koszty pomocy osób trzecich opiekujących się daną osobą), odszkodowanie za śmierć osoby bliskiej.

Art. 11 KPC:

Art. 11 [Moc wyroków karnych] Ustalenia wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa wiążą sąd w postępowaniu cywilnym. Jednakże osoba, która nie była oskarżona, może powoływać się w postępowaniu cywilnym na wszelkie okoliczności wyłączające lub ograniczające jej odpowiedzialność cywilną.

Z jakich powodów jest ten przepis w KPC? Nie wchodzi w rachubę kwestia winy bo inna jest wina na gruncie prawa karnego a inna na gruncie prawa cywilnego. Też nie chodzi o res iudicata – bo to dotyczy związania w danym postępowaniu (tylko w karnym, albo tylko w cywilnym).

Art. 11 jest po to żeby sąd nie czynił różnych ustaleń faktycznych w sprawie karnej a następnie w sprawie cywilnej. Chodzi o zachowanie powagi wymiaru sprawiedliwości.

Po drugie, chodzi też o ekonomikę procesową – by sąd w postępowaniu cywilnym nie powtarzał postępowania dowodowego w całości, które w jakiejś części zostało już przeprowadzone przed sądem karnym. Nie trzeba np. przesłuchiwać świadków na daną okoliczność ustaloną już w postępowaniu karnym.

Czy art. 11 wyłącza, ogranicza któreś zasady postępowania cywilnego? Tak, wyłącza przede wszystkim zasadę bezpośredniości (to, że co do zasady sąd cywilny ma się bezpośrednio co do zasady zetknąć z materiałem procesowym czyli materiałem dowodowym i materiałem faktycznym). Wyłącza także zasadę swobodnej oceny dowodów, dlatego, że jak mamy moc wiążącą wyroku karnego to sąd cywilny będąc związany nie ocenia tych dowodów, przyjmuje wszystko tak jak to ustalił sąd karny, sąd cywilny nie może przeprowadzać jakiejkolwiek oceny dowodów (by nie ocenił inaczej dowodów co mogłoby zaprzeczyć rozstrzygnięciu sądu karnego).

Art. 11 ma zastosowanie we wszystkich postępowaniach cywilnych, zarówno w postępowaniu rozpoznawczym (mamy 2 tryby postępowania rozpoznawczego: postępowanie procesowe i postępowanie nieprocesowe), ma zastosowanie w postępowaniu zabezpieczającym i również w postępowaniu egzekucyjnym. Trzeba o tym pamiętać!

Art. 11 jest przepisem rygorystycznym i szczególnym, co oznacza że zawsze musi być interpretowany w sposób ścisły, maksymalnie zawężający. Generalnie przepisy procesowe jako bezwzględnie obowiązujące muszą być interpretowane w sposób ścisły.

Przesłanki stosowania art. 11:

1. musi zapaść wyrok przed sądem karnym; sąd karny wydaje też postanowienia w postępowaniu karnym (np. o umorzeniu postępowania karnego, o warunkowym umorzeniu postępowania karnego). Nas interesuje tylko wyrok sądu karnego.

2. musi to być wyrok wydany przez sąd karny czyli sąd karny powszechny (rejonowy, okręgowy, apelacyjny – innych sądów karnych powszechnych nie ma). Są jeszcze wyroki wydawane przez sądy karne wojskowe (garnizonowy sąd wojskowy, okręgowy sąd wojskowy) – te wyroki również wiążą sąd cywilny na podstawie art. 11. Mamy też sądy administracyjne – nie wydają oczywiście wyroków karnych, ale mogą wydawać orzeczenia związane ze sprawami administracyjnymi które mogą też się wiązać z kwestiami karnymi (np. decyzja administracyjna o charakterze karnym) – te nie wiążą w postępowaniu cywilnym. Wyroki Trybunału Stanu również są wyrokami karnymi które w trybie art. 11 mogą wiązać sąd cywilny. Poza wyrokami polskich sądów powszechnych, sądów wojskowych, TS, mamy też wyroki sądów karnych państw członków UE. To było przez pewien czas wątpliwe czy wyroki sądów karnych państw członkowskich UE są wiążące – ostatecznie SN wskazał, że te wyroki również w trybie art. 11 wiążą sąd cywilny polski.

3. wyrok ma być wyrokiem skazującym za przestępstwo – czyli nie może to być wyrok uniewinniający (wyrok uniewinniający nas nie wiążę). Przestępstwo może być w formie zbrodni lub występku – to nie ma znaczenia z punktu widzenia art. 11 czy to będzie zbrodnia czy występek (w każdym przypadku dotyczy). Mamy prawo karne-skarbowe – jest przestępstwo karne-skarbowe, zajmują się nimi również sądy powszechne karne jak zwykłymi przestępstwami nieskarbowymi – czyli w trybie art. 11 sąd cywilny związany jest również skazaniem za przestępstwo zwykłe jak i przestępstwo skarbowe. Jeżeli sąd karny wydaje wyrok i w tym wyroku skazuje za wykroczenie (np. drogowe) – skazanie za wykroczenie nie wiąże sądu cywilnego (bez względu czy to wykroczenie zwykłe czy wykroczenie skarbowe). Art. 11 KPC nie stosuje się również do orzeczeń sądów dyscyplinarnych. Długo był problem, czy sąd cywilny jest związany orzeczeniami które zapadają na gruncie ustawy z 26.10.1982r. o postępowaniu w sprawach nieletnich. Tam sąd rodzinny i opiekuńczy wydaje orzeczenia w stosunku do nieletnich którzy ze względu na swój wiek (poniżej 17 lat) nie ponoszą odpowiedzialności karnej, ale popełniają różne czyny. W postępowaniu w sprawach nieletnich sąd rodzinny i opiekuńczy wydaje postanowienia rozstrzygające sprawy dotyczące czynów zabronionych nieletnich, stosuje różne środki wychowawcze (np. nadzór kuratora, umieszczenie nieletniego w młodzieżowym ośrodku wychowawczym). Orzeczenia wydane w tym trybie wobec nieletnich ostatecznie uznaje się za niewiążące sąd cywilny (bo nie są to wyroki skazujące, nie ma tam skazania). Wyrok karny zaoczny wiąże sąd cywilny. Sądy karne wydają również wyroki karne nakazowe – weszły w miejsce dawnego postępowania nakazowego – wyrok karny nakazowy dotyczy drobnych przestępstw. Wyroki nakazowe karne również wiążą sąd cywilny w trybie art. 11. Wg art. 387 KPK – mamy też wniosek o dobrowolne poddanie się odpowiedzialności karnej – wyrok skazujący wydany w tym trybie również będzie wiążącym sąd karny.

Czy jak doszło do zatarcia skazania, to czy wyrok karny po zatarciu skazania wiąże sąd cywilny? Taki wyrok karny skazujący po tym jak doszło do zatarcia skazania jest w świetle art. 11 KPC wyrokiem wiążącym ale dlatego i wyłącznie dlatego, że zatarcie skazania to jest wyłącznie instytucja materialna prawa karnego. Zatarcie skazania dotyczy kwestii karnych, dlatego nie ma znaczenia dla art. 11. Było skazanie karne, był wyrok skazujący i to wystarcza, nie ma znaczeni zatarcie skazania karnego.

Jak był wyrok skazujący a orzeczoną karę darowano nam mocy amnestii (puszczenie w niepamięć jednym aktem ustawodawcy) – taki wyrok też wiąże sąd cywilny.

Jak było skazanie karne a doszło do ułaskawienia (darowania kary co nie uchyla popełnienia przestępstwa i winy) – ułaskawienie nie ma wpływu na prawomocność skazania bo tylko musi być wyrok prawomocny – a więc wyrok taki nadal wiąże sąd cywilny mimo ułaskawienia.

Czy jeżeli wyrokiem skazującym jest wyrok w którym sąd stwierdził że zachodzą okoliczności wyłączające karalność (np. niepoczytalność, stan wyższej konieczności, obrona konieczna, błąd) to mamy wyrok wiążący sąd cywilny? Nie jest to wyrok skazujący, nie ma skazania, jest przypisanie odpowiedzialności karnej ale nie ma skazania. Zatem nie wiąże sądu cywilnego w trybie art. 11.

1. W trybie art. 11 jesteśmy związani wyrokiem czyli sąd cywilny nie jest uzasadnieniem wyroku karnego. Czym innym jest wyrok karny a czym innym jest uzasadnienie wyroku sądu karnego. Sąd cywilny związany jest tylko wyrokiem sądu karnego.

2. chodzi o ustalenia sądu karnego co do popełnienia przestępstwa – są one w sentencji wyroku karnego. Jest w nich czyn opisany, który zarzucono sprawcy. Czyli te ustalenia są w tym opisie czynu zabronionego w sentencji, za który ktoś został skazany. Też trzeba sprawdzić, czy nie było zmian w sentencji wyroku. Które z tych ustaleń sądu karnego nas będą wiązać? Wiąże nas to, że dana osoba popełniła przestępstwo, w danym dniu, o określonej godzinie, że wspólnie i w porozumieniu z kimś, czyli ustalenia co do czasu, miejsca – więc znamiona czynu zabronionego wg prawa karnego. Sąd cywilny jest więc związany tymi ustaleniami – na te okoliczności faktyczne wynikające z ustaleń sąd cywilny nie prowadzi postępowania dowodowego (ewentualne wnioski strony w tym zakresie sąd oddali). Inną kwestią jest to, że jak powód cywilny podnosi taką okoliczność że w wyniku zdarzenia karnego ujawniły się jeszcze inne szkody które mogą prowadzić do zadośćuczynienia czy odszkodowania.

Czy sąd cywilny związany jest ustaleniami sądu karnego co do wysokości szkody? Np. sąd karny skazuje kogoś za przestępstwo zaboru cudzego mienia i stwierdza w wyroku np. wartość mienia 5.000zł. Tu sąd cywilny jest związany. Czy sąd cywilny jest związany tym że to było 5000zł? Co, jeżeli szkoda była np. 10.000zł? A co gdy sąd karny skazuje kogoś za zabór mienia w postaci pojazdu mechanicznego bez wskazania wartości pojazdu? Tu nie jest sąd cywilny związany. Co, gdy sąd karny skazał kogoś za przestępstwo zaboru pojazdu mechanicznego w celu krótkotrwałego użycia o wartości nie mniejszej niż 5000zł? Tu też sąd cywilny nie jest związany.

Zasada jest następująca gdy chodzi o związanie wysokością szkody ustaloną przez sąd karny: sąd cywilny związany jest ustaleniami sądu karnego co do wysokości szkody tylko wówczas gdy ustalenie wysokości szkody wpisane jest do znamion przestępstwa czynu zabronionego i warunkuje odpowiedzialność karną. Tylko w tych przypadkach, gdy ustalenie wysokości szkody jest potrzebne do przypisania oskarżonemu czynu zabronionego, to sąd cywilny związany jest ustaleniami sądu karnego co do wysokości szkody.

Podobnie jest w przestępstwach gospodarczych (tzw. wielkiej szkody, małej szkody gospodarczej).

Z punktu widzenia może być tak że nie można przypisać odpowiedzialności i nie można skazać, ale z punktu widzenia prawa cywilnego może być szkoda i może być wyrok cywilny zasądzający. Pamiętać, że inna wina jest w prawie karnym, inna w prawie cywilny, gdzie w ogóle może nie być winy (przy np. odpowiedzialności cywilnej na zasadzie ryzyka).

Sąd cywilny nie może prowadzić żadnego postępowania na okoliczności którymi jest związany mocą wyroku sądu karnego – w takich przypadkach sąd cywilny oddala wnioski dowodowe. Gdyby tego nie zrobił, to można tą okoliczność podnieść w zarzutach np. apelacyjnych.

1. zdanie drugie art. 11 – ustawodawca wprowadził wyjątek od tej możliwości prowadzenia postępowania dowodowego w postępowaniu cywilnym na okoliczności które mogą dotyczyć postępowania karnego. Chodzi o sytuację, w której w postępowaniu cywilnym pozwaną jest osoba, która nie była sprawcą czynu zabronionego – chodzi o odpowiedzialność na zasadzie ryzyka (art. 435, 436 KC) oraz o odpowiedzialność za osobę trzecią (427, 429, 439 KC). Osoba taka może powoływać się na wszelkie okoliczności. To zdanie drugie art. 11 nie wyłącza nam prejudycjalności czyli związania sądu cywilnego wyrokiem karnym. Osoba inna, która jest pozwana w postępowaniu cywilnym, może się uwolnić od odpowiedzialności za działanie osoby której dotyczy wyrok karny.

13.12.2015

PODMIOTY POSTĘPOWANIA

wyróżnia się 2 grupy podmiotów:

1. organy procesowe

2. uczestnicy postępowania

Organy procesowe

W ramach organów procesowych wyróżnia się:

1. PRZEWODNICZĄCY – może występować w 2 rolach:

   1. przewodniczący w znaczeniu ustrojowym – to przewodniczący wydziału, przewodniczący wewnętrznej jednostki organizacyjnej wyróżnionej w ramach podziału wewnętrznego danego sądu. Jego zadaniem jest zapewnienie organizacji pracy i funkcjonowania danego wydziału.

Kompetencje przewodniczącego wydziału:

• zakres kompetencji § 47 regulaminu urzędowania sądów powszechnych (znać ten regulamin) – jest to katalog otwarty ze wskazanymi najważniejszymi kompetencjami

• przyjmuje pisma wpływające do wydziału i nadaje im biegu (np. wpływa pozew do biura podawczego sądu; dalej biuro podawcze przekazuje do wskazanego w pozwie wydziału; jak nie jest wskazany wydział w pozwie wtedy takie pismo trafia do prezesa sądu który decyduje do którego wydziału ma być przekazane pismo; pozew wpływa do wydziału, sięga do niego przewodniczący i bada jaki charakter mają pisma wpływające (czy to pozew, czy to wniosek w postępowaniu nieprocesowym, czy jakieś inne pismo które nie jest pozwem ani wnioskiem np. pisma wpadkowe, wnioski o udzielenie informacji, pisma wątpliwe co do tego czego żąda piszący – w takich przypadkach przewodniczący wydziału może wzywać do wskazania charakteru prawnego, procesowego danego pisma). Nie ma czegoś takiego jak pozostawienie sprawy bez rozstrzygnięcia – ale tu chodzi o to, że „sprawy” a więc trzeba wiedzieć, czy pismo wszczyna jakąś sprawę.

• rozdziela sprawy poszczególnym sędziom, do referatów poszczególnych sędziów i referendarzy sądowych

• wyznacza terminy rozpraw w sprawach, choć może to robić również wyznaczony sędzia do danej sprawy

• kontroluje zasadność odraczania rozpraw i posiedzeń

• kontroluje bieg spraw których postępowanie jest przewlekłe – przewodniczący wydziału odpowiada za to co się dzieje w tym wydziale, wobec tego odpowiada za przewlekłości tego wydziału, stąd potrzeba kontroli. Przewodniczący nie może wkraczać w sferę orzekania (np. proszę wydać wyrok i zasądzić; proszę oddalić te i te wnioski a inne uwzględnić) – nie może wchodzić w niezawisłość sędziowską. Ale, może zobowiązać sędziego wyznaczonego do sprawy do podjęcia czynności zwłaszcza, gdy żadne nie zostały podjęte (swoista forma dyscyplinowania sędziów). Sądy są zinformatyzowane (system „Sędzia 2”) – w oparciu o to przewodniczący wydziału ma ułatwioną rolę w kontrolowaniu przewlekłości postępowań, ustalania statusów spraw. (to nie inwigilacja, bo nie jest to działanie bezprawne). Gdy sędzia wyznaczony się nie zastosuje do zobowiązania ze strony przewodniczącego wydziału, to powiadamia się prezesa sądu i ew. rozważa potrzebę wszczęcia postępowania dyscyplinarnego.

• sprawuje nadzór nad sprawami zawieszonymi – w wydziale są sprawy zawieszone (z różnych podstaw i w różnym trybie zawieszone). Sprawdza się, czy np. nie zaistniała przesłanka aby podjąć zawieszone postępowanie w sprawie gdy załóżmy, sprawa była zawieszona do czasu zakończenia postępowania karnego). Inną przyczyną nadzoru nad sprawami zawieszonymi jest potrzeba badania, czy nie upłynął okres zawieszenia po upływie którego sąd z urzędu umarza postępowanie (najczęściej będzie to upływ 1 roku okresu zawieszenia). Postanowienie o umorzeniu to jest postanowienie formalne. Jak umorzymy postępowanie, to nie zachodzi powaga rzeczy osądzonej i można wnosić jeszcze raz o to samo.

• w sytuacji kiedy na wyznaczone posiedzenie lub rozprawę nie przybył sędzia sprawozdawca (z różnych przyczyn) to wówczas przewodniczący wydziału powinien wyznaczyć innego sędziego do wykonania tej czynności (czyli odbycia rozprawy lub posiedzenia), albo jeżeli przewodniczący uznaje że wyznaczenie innego sędziego jest niecelowe to odwołuje posiedzenie lub rozprawę.

• przewodniczący w sądzie I instancji (to ważne w której instancji!) – zapewnia sprawny przebieg postępowania odwoławczego aż do momentu przekazania akt sprawy sądowi II instancji. To na przewodniczącym wydziału w sądzie I instancji spoczywa ciężar prowadzenia tzw. postępowania międzyinstancyjnego (toczy się przed sądem I instancji ale już po wydaniu orzeczenia a przed przesłaniem akt sprawy do sądu II instancji celem rozpoznania w tym sądzie II instancji wniesionego środka odwoławczego). To ważne postępowanie ze względu na statystyki

• przewodniczący w sądzie II instancji – ma za zadanie sprawnie kierować zaskarżone orzeczenia do rozpoznania (zażaleń i apelacji) oraz w przypadkach kiedy przysługują jakieś środki zaskarżenia do SN, przewodniczący ten zapewnia sprawne przekazywanie akt sprawy do SN.

• funkcji i zadań przewodniczącego wydziału jest dużo, powyższe to tylko przykładowe. Z przykładowych to najważniejsze: przyjmowanie pism, wyznaczanie referentów, kontrolowanie sprawności postępowań toczących się w danym wydziale i reagowanie gdy chodzi o przewlekłość, oraz prowadzenie postępowania międzyinstancyjnego.

  1. przewodniczący rozprawy bądź posiedzenia – posiedzenia dzielą się na jawne i niejawne. Rozprawa jest formą posiedzenia jawnego. Każda rozprawa jest posiedzeniem jawnym, ale nie każde posiedzenie jawne jest rozprawą. Przewodniczący rozprawy bądź posiedzenia jawnego (nie będącego rozprawą):

• wyznacza termin (konkretną datę) rozprawy bądź posiedzenia jawnego – wydaje zarządzenie w tym przedmiocie. Wzywa też w tym kogoś do złożenia dokumentu, doręcza jakieś dokumenty, wzywa świadków, może się zwrócić do organu administracji publicznej o złożenie jakiegoś dokumentu, zaświadczenia itp.

• jak nadejdzie termin rozprawy, to najpełniej realizuje się zasada bezpośredniości postępowania – przewodniczący bezpośrednio styka się z materiałem dowodowym i stronami

• otwiera rozprawę, posiedzenie jawne

• udziela głosu stronom lub odbiera głos stronom gdy jest nadużywany

• rozstrzyga wnioski różne procesowe które w toku rozprawy zostają złożone

• prowadzi postępowanie dowodowe, czyli przesłuchuje świadków, uchyla pytania które są niedopuszczalne a kierowane do świadków (np. sugerujące odpowiedź)

• zarządza głosy stron

• zamyka rozprawę (zawsze robi to przewodniczący). Otwarcie na nowo rozprawy już raz zamkniętej dokonuje sąd (nie przewodniczący).

• musi zadbać o przygotowanie protokołu z rozprawy – zasada jest taka że protokół z rozprawy powinien być podpisany i przekazany do sekretariatu bezpośrednio po zakończeniu rozprawy, a w wyjątkowych przypadkach w terminie do 3 dni roboczych po zakończeniu rozprawy. Jak np. rozprawa była w piątek i skończyła się o godz. 15.00, to w poniedziałek po weekendzie może jeszcze nie być protokołu (do 3 dni roboczych jest czas!)

• przewodniczący rozprawy w sądzie II instancji – zarządza odbycie narady wstępnej (tzw. wigilia – bo odbywa się na dzień przed rozprawą w sądzie II instancji) – podczas narady wstępnej każdy z sędziów przedstawia sprawy które będą rozpoznawane na rozprawie, bieg sprawy, apelację, zarzuty, skład się naradza nad jakimiś zagadnieniami prawnymi, faktycznymi, które w tej sprawie są. Dzięki temu na rozprawie w dniu następnym skład sądu zna sprawę. W większości przypadków narada wstępna się odbywa – jest ona jednak fakultatywna, nie musi się każdorazowo odbyć.

• § 52 regulaminu urzędowania sądów powszechnych

1. SĄD – co to jest sąd w tym znaczeniu? Można powiedzieć że to organ procesowy przed którym wytacza się powództwo (pozew się składa) ale także przed którym składa się wnioski procesowe, nieprocesowe. To też organ który sprawuje wymiar sprawiedliwości, czyli władzę sądowniczą (niezależną od władzy ustawodawczej i od władzy wykonawczej, niezależnie od tego jakby uzasadniać zaprzeczenie zasadzie trójpodziału władzy – istotą tej zasady jest to, by żadna z trzech władz nie miała władzy absolutnej). Można też powiedzieć, że „sąd” to „sąd orzekający” czyli to sąd, który merytorycznie rozstrzyga sprawę (rozpoznający, rozstrzygający konkretną sprawę). Generalnie – sąd może też być sądem w znaczeniu ustrojowym, czyli to organ który określają przepisy o ustroju sądów powszechnych (poza Konstytucją RP). Pamiętać o ustawie – prawo o ustroju sądów powszechnych. W znaczeniu ustrojowym mamy: sądy rejonowe, okręgowe, apelacyjne. Sądy wojskowe – to są sądy niepowszechne. Mamy też sądy w znaczeniu określonych jednostek organizacyjnych – np. Sąd Rejonowy w Zgierzu; Sąd Okręgowy w Łodzi, Sąd Apelacyjny w Szczecinie. Jak się okazuje, możemy mówić w wielu znaczeniach o sądzie, np. także jako „sąd I instancji”; „sąd II instancji” (dla zachowania 2-instancyjnego postępowania i zapewnienia prawa do weryfikacji orzeczeń sądów I instancji dla ochrony praw obywateli). Mamy też pojęcie „sąd wyższego rzędu” – to sąd sprawujący nadzór nad sądem niższego szczebla (np. sąd okręgowy nad sądem rejonowym; sąd apelacyjny nad sądem okręgowym; sąd najwyższy jako naczelny organ wymiaru sprawiedliwości). By te wszystkie sądy były właściwie zorganizowane i wiedziały co i kiedy do nich należy, mamy tzw. właściwość sądu – czyli podział kompetencji, funkcji, pomiędzy sądami tego samego rzędu jak i pomiędzy sądami wyższego rzędu w odniesieniu do sądów niższego rzędu. Uwaga – właściwość sądu jest przesłanką procesową i to przesłanką procesową pozytywną (!). Z pojęciem przesłanek się już spotykaliśmy – przesłanka procesowa pozytywna oznacza, że musi wystąpić żeby sąd mógł skutecznie, prawidłowo przeprowadzić postępowanie cywilne.

Omawialiśmy już np. przesłankę – dopuszczalność drogi sądowej.

Podział właściwości sądu (podział wynika ze źródła z którego wynika właściwość):

1. właściwość ustawowa – będzie wynikała z ustawy czyli najczęściej z KPC lub ustaw szczególnych. W ramach tej właściwości ustawowej mamy:

   1. właściwość rzeczową – jak nazwa wskazuje, właściwość rzeczowa decyduje o podziale spraw pomiędzy sądy różnego rzędu orzekające w I instancji (w tej samej instancji). Każdy sąd z urzędu bada właściwość rzeczową. Czyli np. jesteśmy w sądzie I instancji, ale w ramach I instancji może orzekać sąd rejonowy albo sąd okręgowy. O tym, który z tych sądów, decyduje właściwość rzeczowa. Mamy art. 16 gdy chodzi o przepisy postępowania procesowego i art. 507 gdy chodzi o postępowanie nieprocesowe – zasada, że właściwe w I instancji są sądy rejonowe, z wyjątkami. Trzeba znać wszystkie wyjątki dotyczące właściwości rzeczowej. Gdy chodzi o postępowanie procesowe – to art. 17 KPC, wskazuje sprawy rozpoznawane w I instancji przez sąd rejonowy. Trzeba tu zwracać na wyjątki od wyjątków (gdzie finalnie wraca się znów do sądu rejonowego – np. art. 17 pkt 4 „…oprócz spraw…” te „oprócz” są wyjątkiem od wyjątków; np. wartość przedmiotu sporu przewyższa 75.000zł – odwołujemy się do art. 19-26 KPC które określają sposób ustalania wartości przedmiotu sporu. Z przepisów dot. wartości sporu trzeba zwrócić uwagę zwłaszcza na art. 19, 20, 21 i 22 oraz 25 który dotyczy sprawdzania wartości przedmiotu sporu (głównie art. 25 § 2). Zasady dot. wartości przedmiotu sporu – samodzielnie przerobić (!) wskazane przepisy. Przy kwocie powyżej 75.000zł – sąd okręgowy. Co się stanie, jak sąd rejonowy wyda wyrok w sprawie o zapłatę kwoty np. 140.000zł? Czy może w tym przypadku nie zachodzi nieważność postępowania wg art. 379 KPC? (nie ma czegoś takiego jak nieważność wyroku !!! – może być tylko nieważność postępowania w ramach którego zapadł wyrok). Art. 379 pkt 6 KPC – do tego przypadku nie mamy żadnej nieważności – przepis ten dotyczy sytuacji gdy sąd rejonowy orzekł w sprawie gdzie orzekać powinien sąd okręgowy ale bez względu na wartość przedmiotu sporu. Zatem, może być tak, że na początku wartość przedmiotu sporu nie przewyższała 75.000zł a w toku postępowania ostatecznie okazała się wyższa bo rozszerzono powództwo na np. 120.000zł – czasem ze względów celowościowych nie przekazuje się do sądów okręgowych, nie ma wtedy nieważności postępowania. W apelacji można rozważać, że w sprawie orzekł sąd rejonowy zamiast okręgowego mimo wartości przedmiotu sporu 120.000 – trzeba wykazać, że to wpłynęło w jakiś sposób na ważność, na rozstrzygnięcie tej sprawy, ale tego się nie da zrobić (chyba, że sprawa wg tej ostatecznej wartości przedmiotu sprawy podlegałaby rozpoznaniu przez inny skład sądu).

Przy właściwości rzeczowej trzeba zwrócić uwagę że jest ona trudniejsza w postępowaniu nieprocesowym – art. 544, 567¹, 691¹ § 2. To są przepisy które wskazują że w postępowaniu nieprocesowym w I instancji orzeka sąd okręgowy a nie sąd rejonowy. Dodatkowo zwrócić uwagę na art. 477⁸ § 1 i 2 – to przepis w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych – to jest proces – mamy odwrócenie zasady z art. 16 i zasada jest taka że w I instancji w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych orzeka sąd okręgowy z wyjątkami, dla których orzeka w I instancji sąd rejonowy.

1. właściwość miejscową – ogólna lub przemienna

2. właściwość funkcjonalną -

1. właściwość umowna – taka właściwość będzie wynikała z umowy stron. Art. 46 KPC – przepis określa tzw. umowę prorogacyjną czyli umowę o właściwość sądu. Strony mogą się umówić jaki sąd będzie właściwy do rozpoznania ich sporu. Umowa o właściwość może dotyczyć tylko i wyłącznie właściwości miejscowej ogólnej, czyli nie może dotyczyć właściwości delegacyjnej, funkcyjnej, rzeczowej. Ta umowa prorogacyjna to jeden z przykładów umów procesowych (umowy między stronami dotyczące procesu, o różnym charakterze). Umowa o właściwość sądu może być zawarta bądź jako taka umowa, lub może stanowić jeden z elementów umowy materialnoprawnej (np. w ramach umowy o kredyt jest wprowadzony punkt wskazujący na to, który sąd będzie właściwy miejscowo – z reguły sąd siedziby banku). Ta umowa o właściwość sądu może dotyczyć spraw, które ewentualnie powstaną w przyszłości, ale nie ma przeszkód by strony kiedy już spór powstanie dopiero wtedy się umówiły któremu sądowi poddają do rozstrzygnięcia swoją sprawę. W jednym i drugim przypadku umowa prorogacyjna musi wskazywać stosunek prawny z którego spór może wynikać lub wynika. Umowa taka zawsze musi być na piśmie. Skutki zawarcia umowy prorogacyjnej – powództwo należy wytoczyć przed sądem właściwym wg tej umowy prorogacyjnej, wiąże to strony. A jak strona nie wytacza przed sąd miejscowo właściwy na mocy umowy prorogacyjnej – druga strona może podnieść zarzut niewłaściwości sądu powołując się na umowę prorogacyjną, przy czym ten zarzut niewłaściwości sądu może być podniesiony przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy. Co to jest wdanie się w spór co do istoty sprawy i w którym momencie strona wdaje się w spór – jest to moment w którym strona przeciwna zajmuje stanowisko merytoryczne co do żądania pozwu (np. odpowiedź na pozew).

2. właściwość delegacyjna – wynika z delegowania czyli musi zapaść jakieś postanowienie sądu wyższego rzędu mocą którego sąd ten deleguje jakąś sprawę do rozpoznania danego sądu. Przykładem takiej właściwości jest:

   1. art. 44 KPC - Jeżeli sąd właściwy nie może z powodu przeszkody rozpoznać sprawy lub podjąć innej czynności, sąd nad nim przełożony wyznaczy na posiedzeniu niejawnym inny sąd.

   2. art. 45 KPC – właściwy sąd wyznacza sąd najwyższy, nawet bez względu na to na którym szczeblu sprawa ma być prowadzona - Jeżeli w myśl przepisów kodeksu nie można na podstawie okoliczności sprawy ustalić właściwości miejscowej, Sąd Najwyższy na posiedzeniu niejawnym oznaczy sąd, przed który należy wytoczyć powództwo.

   3. art. 508 § 2 KPC- dotyczy tylko postępowania nieprocesowego - W wypadku gdy sąd właściwy nie może z powodu przeszkody rozpoznać sprawy lub podjąć innej czynności albo gdy wymagają tego względy celowości, sąd nad nim przełożony wyznaczy na posiedzeniu niejawnym inny sąd do rozpoznania sprawy w całości lub w części. O jakie sprawy i o co chodzi w tym przepisie? To jest postępowanie nieprocesowe. Np. jest sprawa o stwierdzenie nabycia spadku – właściwym miejscowo do rozpoznania sprawy o stwierdzenie nabycia spadku jest sąd spadku czyli sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Załóżmy, że sądem właściwym do stwierdzenia nabycia spadku jest Sąd Rejonowy w Zgierzu, bo tam mieszkał spadkodawca, a uczestnicy – spadkobiercy – wszyscy mieszkają np. w Suwałkach. Wtedy ten Sąd Rejonowy w Zgierzu (sąd właściwy) zwróci się do Sądu Okręgowego w Łodzi (jako sądu wyższego rzędu) w trybie art. 508 § 2, o wyznaczenie Sądu Rejonowego w Suwałkach z ww. względów celowości (by spadkobiercy nie musieli dojeżdżać itd.). Sąd może to zrobić z urzędu zwracając się do sądu wyższego rzędu (ilekroć nie jest do czegoś wymagany wniosek, to sąd może też to zrobić sąd z urzędu). Od tego postanowienia o delegowaniu, nie przysługuje środek zaskarżenia.

1. SĘDZIA - s

2. REFERENDARZ SĄDOWY - s

(trzeba znać rozróżnienie kompetencji tych organów)

pozew się składa – to jest pismo procesowe

powództwo się wytacza – to żądanie o określonej treści

świadczenie się spełnia

zobowiązanie się dokonuje

orzeczenie – każde jest „świętością”; nie można jej naruszać, jedynie w drodze zaskarżenia, środków merytorycznych; merytorycznie inaczej nie można ingerować w orzeczenie

ze współuczestnictwa – będą pytania na teście