„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Zbigniew Gmiński
Dorota Polak

Oczyszczanie gazu ziemnego 811[01].Z3.01

Poradnik dla nauczyciela

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
mgr inż. Władysław Kozioł
mgr inż. Jadwiga Ida


Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Zbigniew Gmiński
mgr inż. Dorota Polak


Konsultacja:
mgr inż. Teresa Sagan









Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 811[01].Z3.01
„Oczyszczanie gazu ziemnego”, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu
górnik eksploatacji otworowej.
























Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

3

2. Wymagania wstępne

5

3. Cele kształcenia

6

4. Przykładowe scenariusze zajęć

7

5. Ćwiczenia

11

5.1. Zanieczyszczenia występujące w gazie ziemnym

11

5.1.1. Ćwiczenia

11

5.2. Odsiarczanie gazu ziemnego

12

5.2.1. Ćwiczenia

12

5.3. Osuszanie gazu ziemnego

13

5.3.1. Ćwiczenia

13

5.4. Oddzielanie węglowodorów ciężkich

16

5.4.1. Ćwiczenia

16

5.5. Odazotowanie gazu ziemnego

17

5.5.1. Ćwiczenia

17

5.6. Usuwanie zanieczyszczeń mechanicznych

19

5.6.1. Ćwiczenia

19

5.7. Usuwanie par rtęci

20

5.7.1. Ćwiczenia

20

5.8. Ideowy schemat procesów oczyszczania gazu na przykładzie

Kopalni Ropy Naftowej i Gazu Ziemnego Dębno

21

5.8.1. Ćwiczenia

21

5.9. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej

oraz ochrony środowiska

23

5.9.1. Ćwiczenia

23

6. Ewaluacja osiągnięć ucznia

24

7. Literatura

36

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1.

WPROWADZENIE

Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela, który pomoże w prowadzeniu zajęć

dydaktycznych w jednostce modułowej „Oczyszczanie gazu ziemnego” w szkole zawodowej
kształcącej w zawodzie górnika eksploatacji otworowej 811[01].

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakimi powinien dysponować uczeń przed
przystąpieniem do realizacji programu jednostki modułowej,

−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie uczeń powinien opanować w wyniku
realizacji programu jednostki modułowej,

−

przykładowe scenariusze zajęć – propozycje prowadzenia zajęć dydaktycznych różnymi
metodami,

−

propozycje ćwiczeń – mają one na celu ukształtowanie u uczniów umiejętności
praktycznych,

−

ewaluację osiągnięć uczniów – przykładowe narzędzia pomiaru dydaktycznego
zawierające dwa zestawy testów wyboru,

−

wykaz literatury, z jakiej mogą korzystać uczniowie podczas nauki.

Według założeń kształcenia modułowego, nauczyciel przede wszystkim ma kierować

procesem dydaktycznym, stwarzając uczniowi warunki do samodzielnego przyswajania
wiedzy oraz kształtowania umiejętności w sposób kontrolowany.

Zalecane jest, aby kształcenie było realizowane metodami aktywizującymi oraz

metodami praktycznymi, poprzez wykonywanie ćwiczeń laboratoryjnych. Istotną rolę
odgrywa wykonywanie ćwiczeń laboratoryjnych, mających na celu ukształtowanie nowych
umiejętności praktycznych i utrwalenie nabytych wcześniej. Umieszczone w poradniku
ćwiczenia należy traktować jako przykładowe. Nauczyciel powinien tworzyć nowe
ćwiczenia, dostosowane do możliwości i warunków związanych z wyposażeniem pracowni,
które powinny prowadzić do osiągnięcia wszystkich celów określonych w programie
jednostki modułowej.

Po wykonaniu zaplanowanych ćwiczeń uczeń ma możliwość sprawdzenia poziomu

swoich postępów, rozwiązując test „Sprawdzian postępów”. Uczeń powinien samodzielnie
przeczytać pytania i udzielić na nie odpowiedzi. W tym celu wstawia X w kolumnie:

−

TAK, – jeżeli jego odpowiedź na pytanie jest twierdząca,

−

NIE, – jeżeli jego odpowiedź na pytanie jest przecząca.

Podobne czynności może wykonać nauczyciel, obserwując zachowania ucznia i efekty

jego pracy. Po dokonaniu przeglądu odpowiedzi, ustala się pytania, na które uczeń nie
potrafił odpowiedzieć lub odpowiedział przecząco. Brak odpowiedzi lub zaznaczenie NIE
wskazują luki w wiedzy lub umiejętnościach. Zmusza to ucznia do ponownego zapoznania
się z potrzebnymi treściami, powtórzenia ćwiczenia lub jego części. Podczas oceny należy
przyjąć zasadę, że zadanie (ćwiczenie) będzie zaliczone tylko wtedy, kiedy będzie wykonane
zgodnie z przyjętymi standardami i kryteriami. Można stosować przyjęty w danej szkole
wewnętrzny system oceniania, można też potwierdzać umiejętności ucznia w skali
dwustopniowej: ćwiczenie (zadanie) zaliczone, ćwiczenie (zadanie) niezaliczone.

Na zakończenie realizacji programu jednostki modułowej nauczyciel przeprowadza

sprawdzian sumatywny, którego wynik określa poziom nabytej wiedzy i ukształtowanych
umiejętności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

Schemat układu jednostek modułowych

811[01].Z3

Zagospodarowanie kopalin

811[01].Z3.01

Oczyszczanie gazu ziemnego

811[01].Z3.02

Magazynowanie ropy naftowej i gazu

ziemnego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

analizować ze zrozumieniem schematy procesów technologicznych,

−

korzystać z komputera w zakresie obsługi Internetu,

−

posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu górnictwa naftowego,

−

czytać tekst podręcznika ze zrozumieniem,

−

przeliczać jednostki w układzie SI,

−

współpracować w grupie,

−

oceniać własne możliwości w działaniach indywidualnych i zbiorowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

−

określić rodzaje i zawartość zanieczyszczeń w gazie ziemnym,

−

określić pojęcie sorpcji,

−

scharakteryzować rodzaje sorbentów oraz warunki ich stosowania,

−

wyjaśnić cele oczyszczania gazu ziemnego,

−

sklasyfikować metody oczyszczania gazu ziemnego,

−

scharakteryzować metody osuszania gazu ziemnego,

−

scharakteryzować proces odgazolinowania gazu ziemnego,

−

scharakteryzować metody odsiarczania gazu ziemnego,

−

wyjaśnić metodę usuwania azotu z gazu,

−

określić pojęcie i wyjaśnić zastosowanie gazu płynnego,

−

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska w czasie prowadzenia oczyszczania gazu ziemnego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

4. PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ

Scenariusz zajęć 1

Osoba prowadząca

…………………………………….………….

Modułowy program nauczania: Górnik eksploatacji otworowej 811[01]
Moduł:

Zagospodarowanie kopalin 811[01].Z2

Jednostka modułowa:

Oczyszczanie gazu ziemnego 811[01].Z3.01

Temat: Zanieczyszczenia występujące w gazie ziemnym.

Cel ogólny: Ukształtowanie umiejętności prawidłowego odczytywania i interpretowania wyników

analiz laboratoryjnych gazu ziemnego.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

−

wymienić wartości głównych zanieczyszczeń występujących w gazie ziemnym,

−

wymienić procesy technologiczne, w których następuje oczyszczanie gazu ziemnego
z poszczególnych zanieczyszczeń,

−

posługiwać się Normą (PN – C – 04753 z grudnia 2002 r.),

−

interpretować dane znajdujące się w analizie laboratoryjnej próbki gazu ziemnego.

Metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenie praktyczne.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

praca indywidualna.

Czas: 1 godzina dydaktyczna.

Środki dydaktyczne:

−

Norma PN – C – 04753 z grudnia 2002 r.

Przebieg zajęć:
1. Wprowadzenie.
2. Określenie celów zajęć.
3. Podanie nowego materiału:

−

nauczyciel omawia ogólnie główne zanieczyszczenia występujące w gazie ziemnym,

−

omawia sposób posługiwania się analizą laboratoryjną gazu ziemnego oraz Normą.

4. Ćwiczenia – praca indywidualna:

−

uczniowie otrzymują po trzy różne analizy laboratoryjne próbek gazu ziemnego oraz

kopię Normy PN – C – 04753 z grudnia 2002 r.,

−

każda uczeń przeprowadza analizę porównawczą otrzymanych materiałów.

5. Analiza wyników pracy w zespołach dwuosobowych:

−

każda grupa przedstawia swoje wyniki analiz porównawczych,

−

uczniowie wzajemnie kontrolują wyniki pracy.

Zakończenie zajęć

−

pytania sprawdzające,

−

ocena uczniów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

Praca domowa

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:

–

anonimowe ankiety ewaluacyjne dotyczące sposobu prowadzenia zajęć i zdobytych
umiejętności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

Scenariusz zajęć 2

Osoba prowadząca:

……………………………………………………………

Modułowy program nauczania: Górnik eksploatacji otworowej 811[01]
Moduł:

Zagospodarowanie kopalin 811[01].Z3

Jednostka modułowa:

Oczyszczanie gazu ziemnego 811[01].Z3.01

Temat: Osuszanie gazu w instalacjach kolumnowych z wypełnieniem – zapoznanie

z różnymi rodzajami wypełnień.

Cel ogólny: Interpretowanie schematu osuszania gazu przy zastosowaniu instalacji kolumnowej

z wypełnieniem, ze szczególnym naciskiem na prawidłowe rozróżnianie
poszczególnych rodzajów wypełnień.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

−

wyjaśnić, na czym osuszanie gazu w instalacji kolumnowej z wypełnieniem,

−

objaśniać poszczególne elementy schematu osuszania gazu w instalacji kolumnowej

z wypełnieniem,

−

wymienić inne sposoby osuszania gazu,

−

rozpoznawać różne rodzaje wypełnień kolumny.

Metody nauczania–uczenia się:

−

metoda przewodniego tekstu.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

praca indywidualna.

Czas: 2 godziny dydaktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

schematy technologiczne,

−

opisy do schematów technologicznych,

−

schematy rysunkowe wypełnienia kolumn.

Przebieg zajęć:
1. Wprowadzenie.
2. Określenie celów zajęć.
3. Nauczyciel:

−

przypomina, na czym polega osuszanie gazu ziemnego,

−

omawia schematy technologiczne poszczególnych rodzajów instalacji do osuszania

gazu,

−

pokazuje poszczególne rodzaje wypełnień.

4. Ćwiczenia – praca uczniów w grupach:

−

uczniowie dzielą się na grupy dwuosobowe,

−

każda grupa otrzymuje po kilka rodzajów wypełnień oraz ich schematy rysunkowe,

−

uczniowie porównują wypełnienia z ich schematami i dopasowują do poszczególnych

rodzajów.

5. Przedstawienie wyników pracy w grupach:

−

każdy zespół prezentuje dane swojego urządzenia,

−

uczniowie dyskutują i zadają pytania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

Zakończenie zajęć

−

pytania sprawdzające,

−

ocena uczniów.

Praca domowa
Opisz wybraną metodę osuszania gazu oraz opisz jego schemat.

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:

–

anonimowe ankiety ewaluacyjne dotyczące sposobu prowadzenia zajęć i zdobytych
umiejętności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

5. ĆWICZENIA

5.1. Zanieczyszczenia występujące w gazie ziemnym

5.1.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Znając wyniki analizy kilku próbek gazu ziemnego określ, które zanieczyszczenia

zawarte w próbkach mieszczą się w dopuszczalnej granicy zanieczyszczeń, a które tę granicę
przekraczają.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

wykonania ćwiczenia. Uczniowie powinni przeczytać odpowiedni fragment poradnika dla
ucznia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeanalizować treść ćwiczenia,
2) wykonać wstępną interpretację analizy chemicznej próbki gazu ziemnego,
3) odszukać odpowiednie wartości w Normie,
4) porównać poszczególne wartości ze sobą,
5) zaprezentować wyniki swojej pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

ćwiczenie.

Środki dydaktyczne:

–

tabela dopuszczalnych stężeń głównych zanieczyszczeń występujących w gazie
ziemnym (Norma PN – C – 04753 z grudnia 2002 r.),

–

przybory do pisania,

–

zeszyt.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

5.2. Odsiarczanie gazu ziemnego

5.2.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie schematu zamieszczonego w poradniku dla ucznia wymień urządzenia

instalacji aminowej i scharakteryzuj proces jaki się odbywa w każdym z tych urządzeń.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien sprawdzić wiedzę

uczniów dotyczącą procesów odsiarczania gazu w instalacji aminowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) na podstawie schematu z poradnika uczeń powinien zidentyfikować elementy aminowej

instalacji uzdatniania gazu,

2) wymienić procesy jakie w tych urządzeniach zachodzą,
3) wyjaśnić cel prowadzonych procesów.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

pokaz z objaśnieniem,

–

dyskusja dydaktyczna.

Środki dydaktyczne:

–

schemat aminowej instalacji uzdatniania gazu,

–

przybory do pisania,

–

zeszyt.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

5.3. Osuszanie gazu ziemnego

5.3.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Znając schemat kolumnowej instalacji absorpcyjnego osuszania gazu podpisz główne

jego elementy.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni bardzo dokładnie

przeczytać i przeanalizować odpowiedni fragment poradnika dla ucznia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się ze schematem,
2) wymienić urządzenia instalacji absorpcyjnego osuszania gazu oraz zaznaczyć je na

schemacie,

3) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

ćwiczenie.

Środki dydaktyczne:

–

dwa schematy kolumnowej instalacji absorpcyjnego osuszania gazu z usuniętymi
podpisami poszczególnych części,

–

przybory do pisania.

Ćwiczenie 2

Wykorzystując schemat z poprzedniego ćwiczenia, uzupełnij opis instalacji informacjami

o czynnikach, które płyną w przewodach między poszczególnymi urządzeniami.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

wykonania ćwiczenia, zwracając uwagę na schemat instalacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się ze schematem,
2) zidentyfikować wszystkie przewody łączące urządzenia instalacji glikolowej,
3) wyjaśnić jakie w nich płyną czynniki (uzupełnić strzałkami kierunki przepływu),
4) określić parametry przepływu czynników (ciśnienie, temperatura),
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

ćwiczenie.

Środki dydaktyczne:

–

schemat kolumnowej instalacji absorpcyjnego osuszania gazu,

–

Poradnik dla ucznia,

–

przybory do pisania.

Ćwiczenie 3

Znając schemat osuszania gazu za pomocą roztworu glikolu w poziomej kolumnie

wtryskowej podpisz główne jego elementy.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni bardzo dokładnie

przeczytać i przeanalizować odpowiedni fragment Poradnika dla ucznia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z opisanym schematem,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

2) omówić zasadę działania metody osuszania gazu za pomocą roztworu glikolu

w poziomej kolumnie wtryskowej,

3) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

ćwiczenie.

Środki dydaktyczne:

–

schemat instalacji osuszania gazu za pomocą roztworu glikolu w poziomej kolumnie
wtryskowej z usuniętymi podpisami poszczególnych części,

–

przybory do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

5.4. Oddzielanie węglowodorów ciężkich

5.4.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Znając schemat procesu niskotemperaturowej separacji gazu ziemnego, wymień główne

urządzenia instalacji, wyjaśnij cel zastosowania w procesie zaworów rozprężających
i separatorów.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni bardzo dokładnie

przeczytać i przeanalizować odpowiedni fragment Poradnika dla ucznia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z przedstawionym schematem,
2) wypisać, nazwać i zaznaczyć na schemacie identyfikowane urządzenia,
3) wyjaśnić cel stosowania urządzeń redukujących ciśnienie i urządzeń do rozdziału frakcji,

4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenie.

Środki dydaktyczne:

−

dwa schematy niskotemperaturowej separacji gazu ziemnego z usuniętymi podpisami
poszczególnych części,

−

Poradnik dla ucznia,

−

przybory do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

5.5. Odazotowanie gazu ziemnego

5.5.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie schematu instalacji, wyjaśnij zadania wymienników ciepła i kolumn

separacyjnych. Wskaż czynnik, którego wydzielenie z gazu jest w tej instalacji najważniejsze.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni bardzo dokładnie

przeczytać i przeanalizować odpowiedni fragment Poradnika dla ucznia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeczytać w poradniku informacje o procesie przedstawionym na schemacie,
2) wskazać wymienniki ciepła i wyjaśnić zadania strumieni czynników przepływających

przez nie,

3) prześledzić kierunek przepływu każdego strumienia i rozpoznać jakie strumienie

rozdzielają się w separatorach,

4) odnaleźć na schemacie strumień czynnika, który wydzielono z mieszaniny gazu,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

ćwiczenie.

Środki dydaktyczne:

−

schemat instalacji odazotowania gazu ziemnego z usuniętymi podpisami poszczególnych
urządzeń instalacji,

−

przybory do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

Ćwiczenie 2

Znając schemat otwartego obiegu kaskadowego gazu podpisz główne jego elementy, oraz

wyjaśnij zadania urządzeń „4”.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni bardzo dokładnie

przeczytać i przeanalizować odpowiedni fragment Poradnika dla ucznia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się ze schematem,
2) wyjaśnić zasadę działania urządzeń otwartego obiegu kaskadowego,
3) wyjaśnić rolę urządzeń „4” (wymienniki ciepła), w szczególności zadania strumieni

czynników przepływających przez wymienniki,

4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenie.

Środki dydaktyczne:

−

schemat otwartego obiegu kaskadowego z usuniętymi podpisami poszczególnych części,

−

przybory do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

5.6. Usuwanie zanieczyszczeń mechanicznych

5.6.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Znając schemat koalescera typu gaz-ciecz (L/G) firmy Pall podpisz główne jego

elementy.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni bardzo dokładnie

przeczytać i przeanalizować odpowiedni fragment Poradnika dla ucznia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się wcześniej z opisanym schematem,
2) zapoznać się z zasadą działania koalescera,
3) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenie.

Środki dydaktyczne:

−

schemat koalescera: typu ciecz-gaz z usuniętymi podpisami poszczególnych części,

−

przybory do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

5.7. Usuwanie par rtęci

5.7.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zidentyfikuj elementy instalacji usuwania par rtęci z gazu ziemnego na wybranej

kopalni.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien:

−

sprawdzić wiedzę uczniów z zakresu budowy i funkcjonowania instalacji usuwania par
rtęci z gazu ziemnego,

−

zorganizować zwiedzanie w kopalni gazu instalacji usuwania par rtęci z gazu ziemnego,

−

omówić obowiązujące w kopalni zasady bezpieczeństwa dotyczące instalacji usuwania
par rtęci z gazu ziemnego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) na podstawie schematu zidentyfikować elementy instalacji usuwania par rtęci z gazu

ziemnego w zwiedzanej kopalni,

2) napisać sprawozdanie z wycieczki odbytej do kopalni.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

dyskusja dydaktyczna.

Środki dydaktyczne:

−

schemat aminowej instalacji usuwania par rtęci z gazu ziemnego,

−

przybory do pisania,

−

zeszyt.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

5.8. Ideowy schemat procesów oczyszczania gazu na przykładzie

Kopalni Ropy Naftowej i Gazu Ziemnego Dębno

5.8.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zidentyfikuj na schemacie blokowym Kopalni Ropy Naftowej i Gazu Ziemnego Dębno

poszczególne procesy technologiczne.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien:

−

sprawdzić wiedzę uczniów z zakresu procesów technologicznych realizowanych na
KRNiGZ Dębno,

−

zorganizować zwiedzanie Kopalni Ropy Naftowej i Gazu Ziemnego Dębno,

−

omówić obowiązujące w kopalni zasady bezpieczeństwa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) na podstawie schematu blokowego zidentyfikować poszczególne procesy technologiczne

Kopalni Ropy Naftowej i Gazu Ziemnego Dębno,

2) napisać sprawozdanie z wycieczki odbytej do kopalni.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

pokaz z objaśnieniem,

–

dyskusja dydaktyczna.

Środki dydaktyczne:

−

schematy aminowej instalacji usuwania par rtęci z gazu ziemnego,

−

przybory do pisania,

−

zeszyt.

Ćwiczenie 2

Odbyć w ramach zorganizowanej wycieczki zwiedzanie KRNiGZ Dębno, gdzie

kierownik kopalni lub kierownik zmiany oprowadzi uczniów po poszczególnych elementach
instalacji i na tej podstawie zidentyfikować na schemacie blokowym KRNiGZ Dębno
poszczególne procesy technologiczne.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien:

−

określić cel pokazu (wycieczki),

−

wskazać elementy, na które uczniowie powinni zwrócić szczególną uwagę,

−

omówić sposób przygotowania zasady sprawozdania,

−

omówić obowiązujące w kopalni zasady bezpieczeństwa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) dysponując schematem blokowym poznawanej instalacji zapoznać się uprzednio od

strony teoretycznej, z jakimi procesami technologicznymi spotkają się uczniowie na
zwiedzanej kopalni,

2) w trakcie oprowadzania identyfikować rzeczywiste elementy instalacji ze znajdującymi

się na schemacie blokowym.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

pokaz z objaśnieniem,

–

dyskusja dydaktyczna.

Środki dydaktyczne:

−

schematy aminowej instalacji usuwania par rtęci z gazu ziemnego,

−

przybory do pisania,

−

zeszyt.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

5.9. Przepisy

bezpieczeństwa

i

higieny

pracy,

ochrony

przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska

5.9.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

W pomieszczeniu technicznym o wymiarach 7x10x3,5 m, wystąpiła nieszczelność

rurociągu gazowego. W wyniku awarii stwierdzono ubytek metanu w ilości 1100 dm

3

. Oblicz

znając granice wybuchowości metanu, czy w danym pomieszczeniu istnieje zagrożenie
wybuchowe.

Wskazówki do realizacji
Uczniowie pracują w zespołach dwuosobowych, pod opieką nauczyciela. Przed

rozpoczęciem ćwiczenia należy przeanalizować z uczniami treść zadania i sposób jego
wykonania. Przy wykonywaniu ćwiczenia uczniowie mogą korzystać z poradnika lub notatek
z zeszytu. Przed wykonaniem obliczeń uczniowie powinni dokonać ujednolicenia jednostek
zastosowanych w zadaniu. Obliczenia uczniowie wykonują samodzielnie. Przy ocenie pracy
ucznia należy uwzględnić poprawność przeliczania jednostek.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeanalizować treść zadania,
2) ujednolicić jednostki,
3) obliczyć procentową zawartość metanu w pomieszczeniu,
4) porównać otrzymany wynik z przedziałem wybuchowości metanu,
5) zaprezentować wyniki swojej pracy,
6) uzasadnić przyjęte rozwiązanie.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

metoda projektów.

Środki dydaktyczne:

−

przybory do pisania,

−

Poradnik dla ucznia,

−

kalkulator,

−

zeszyt.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

6.

EWALUACJA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA

Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego

Test dwustopniowy do jednostki modułowej „Oczyszczanie gazu ziemnego”

Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru, z których:

−

zadania 1, 2, 3, 4, 6, 9, 10, 11, 12, 13, 15, 16, 17, 18, 19, 20 są poziomu podstawowego,

−

zadania 5, 7, 8, 14 są poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzymuje następujące
oceny szkolne:

−

dopuszczający – za rozwiązanie, co najmniej 10 zadań z poziomu podstawowego,

−

dostateczny – za rozwiązanie, co najmniej 14 zadań z poziomu podstawowego,

−

dobry – za rozwiązanie 16 zadań, w tym co najmniej 2 z poziomu ponadpodstawowego,

−

bardzo dobry – za rozwiązanie 18 zadań, w tym 3 z poziomu ponadpodstawowego.

Klucz odpowiedzi: 1. a, 2. c, 3. b, 4. a, 5. d, 6. d, 7. c, 8. a, 9. c, 10. a, 11. a,
12. b, 13. a, 14. c, 15. a, 16. d, 17. b, 18. a. 19. a, 20. a.

Plan testu

Nr

zad.

Cel operacyjny
(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

1

Określić dopuszczalną wartość zanieczyszczeń
gazu ziemnego

B

P

a

2

Określić warunki odniesienia dla gazu w Polsce

B

P

c

3

Określić właściwości absorbentów

A

P

b

4

Zdefiniować sorpcję

A

P

a

5

Określić warunki powstawania hydratów

D

PP

d

6

Zdefiniować warunki prowadzenia procesu
osuszania

A

P

d

7

Ocenić zanieczyszczenia gazu

D

PP

c

8

Ocenić zanieczyszczenia gazu

D

PP

a

9

Określić metody odsiarczania

B

P

c

10 Określić parametry zaazotowanego gazu

A

P

a

11 Ocenić metody odazotowania gazu

B

P

a

12 Rozpoznać metody odrtęciania gazu

B

P

b

13 Określić parametry gazu kierowanego do odbiorcy

B

P

a

14 Określić właściwości glikolu

C

PP

c

15 Rozpoznać właściwości gazu

B

P

a

16 Rozpoznać zanieczyszczenia gazu

A

P

d

17 Określić, czym nie wolno gasić metanolu

A

P

b

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

18 Określić metodę osuszania

A

P

a

19 Zastosować przepisy ochrony przeciwpożarowej

B

P

a

20 Zastosować przepisy ochrony przeciwpożarowej

B

P

a

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem, co najmniej

jednotygodniowym.

2. Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.
3. Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań zawartych w zestawie oraz z zasadami punktowania.
4. Przygotuj odpowiednią liczbę testów.
5. Zapewnij samodzielność podczas rozwiązywania zadań.
6. Przed rozpoczęciem testu przeczytaj uczniom instrukcję dla ucznia.
7. Zapytaj, czy uczniowie wszystko zrozumieli. Wszelkie wątpliwości wyjaśnij.
8. Nie przekraczaj czasu przeznaczonego na test.
9. Kilka minut przed zakończeniem testu przypomnij uczniom o zbliżającym się czasie

zakończenia udzielania odpowiedzi.

Instrukcja dla ucznia

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Zadania wymagają prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed wskazaniem

poprawnego wyniku.

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

9. Na rozwiązanie testu masz 60 minut.

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Dopuszczalna zawartość siarkowodoru w gazie ziemnym wynosi

a) 7,0 mg/m

3

.

b) 5,5 mg/m

3

.

c) 1,0 mg/m

3

.

d) 7,0 g/m

3

.

2. Warunki odniesienia (normalne), dla których podaje się parametry gazu ziemnego to

a) T=273K, p=100,325 MPa.
b) T=15K, p=101,325 kPa.
c) T=273K, p=101,325 kPa.
d) T=0K, p=1 MPa.

3. Amina

a) łączy się z wodą.
b) łączy się z siarkowodorem tworząc siarczek.
c) pochłania gazolinę.
d) neutralizuje siarkowodór.

4. Absorpcja fizyczna to

a) wnikanie cząstek do wnętrza innej substancji tworzącej dowolną fazę ciągłą.
b) wiązanie cząsteczek na powierzchni substancji.
c) rozbicia większych cząsteczek na atomy we wnętrzu substancji tworzącej fazę

ciągłą.

d) wiązania atomów w cząsteczki we wnętrzu substancji tworzącej fazę ciągłą.

5. Celem osuszania gazu ziemnego nie jest

a) uzyskiwanie odpowiednich parametrów gazu.
b) zapobieganie tworzeniu się hydratów.
c) zapobieganie korozji.
d) uzyskanie czystej wody potrzebnej do dalszych procesów technologicznych.

6. Wśród rodzajów wypełnień w aparatach kolumnowych nie stosuje się pierścieni

a) Raschiga.
b) Pallada.
c) Lessinga.
d) Intolox.

7. Siarkowodór powinien być usuwany z gazu ziemnego, ponieważ

a) jest toksyczny.
b) jest toksyczny, chociaż niepalny.
c) jest toksyczny, palny i wywołuje korozję.
d) skrapla się w gazociągu.

8. Właściwość charakterystyczna dla siarkowodoru to

a) toksyczność, wybuchowość i palność.
b) dobra palność i nietoksyczność.
c) rozpuszczalność w wodzie i brak zapachu.
d) duża wybuchowość i niepalność.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

9. Amina (MEA i DEA ) jest substancją, która służy do

a) osuszania gazu.
b) wydzielania z gazu zanieczyszczeń mechanicznych.
c) usuwania z gazu związków siarki.
d) usuwania rtęci i jej par.

10. Obecność azotu w gazie ziemnym powoduje

a) gorszą wartość opałową.
b) lepszą wartość opałową.
c) większą ściśliwość mieszaniny gazowej.
d) mniejszą ściśliwość mieszaniny gazowej.

11. Klasyczny proces kaskadowy jest

a) sprężaniem tylko w jednej sprężarce i chłodzeniem gazu.
b) dwustopniowym sprężaniem i chłodzeniem gazu.
c) rozprężaniem i chłodzeniem gazu.
d) rozprężaniem i podgrzewaniem gazu.

12. Proces usuwania rtęci z gazu ziemnego to

a) adsorpcyjne pochłanianie rtęci na sitach molekularnych.
b) adsorpcyjne pochłanianie na węglu aktywnym.
c) absorpcja przy pomocy aminy.
d) absorpcja przy pomocy glikoli.

13. Gaz kierowany do odbiorców komunalnych nie powinien zawierać

a) jakichkolwiek zanieczyszczeń.
b) siarkowodoru.

c)

rtęci i pary wodnej.

d)

zanieczyszczeń mechanicznych.

14. Glikol stosowany do osuszania gazu jako substancja higroskopijna jest

a) łatwopalny.
b) wybuchowy.
c) absorbentem wody.
d) adsorberem.

15. Gaz ziemny jest paliwem

a) naturalnym.
b) toksycznym.
c) o małej kaloryczności.
d) cięższym od powietrza.

16. Zanieczyszczenia ciekłe surowego gazu ziemnego to

a)

benzyny.

b)

gaz płynny.

c)

aminy.

d)

wody złożowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

17. W przypadku pożaru metanolu nie gasi się go

a) proszkami gaśniczymi.
b) zwartymi strumieniami wody na powierzchni palącej się cieczy.
c) dwutlenkiem węgla.
d) pianą odporną na alkohol.

18. Osuszanie gazu za pomocą glikolu to proces

a) absorpcji pary wodnej z gazu.
b) wytrącania z gazu wody.
c) pochłaniania zanieczyszczeń stałych.
d) powstawania hydratów.

19. W przypadku pożaru należy dokonać zgłoszenia w kolejności do

a) Straży Pożarnej.
b) osoby znajdującej się w najbliższym sąsiedztwie.
c) Policji.
d) współpracowników.

20. Kierujący akcją ratowniczo-gaśniczą odpowiedzialny jest za

a) zabezpieczenie miejsca pożaru i usunięcia jego skutków po zakończonej akcji.

b) mienie (majątek).
c) maszyny i urządzania.
d) sprzęt gaśniczy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ............................................................................................................................

Oczyszczanie gazu ziemnego

Zakreśl poprawną odpowiedź

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

Test 2
Test dwustopniowy do jednostki modułowej „Oczyszczanie gazu ziemnego”

Test składa się z 21 zadań wielokrotnego wyboru, z których:

−

zadania 1, 2, 3, 4, 5, 7, 8, 9, 10, 13, 16, 17, 18, 19, 21 są poziomu podstawowego,

−

zadania 6, 11, 12, 14, 15, 20 są poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzymuje następujące
oceny szkolne:

−

dopuszczający – za rozwiązanie, co najmniej 10 zadań z poziomu podstawowego,

−

dostateczny – za rozwiązanie, co najmniej 14 zadań z poziomu podstawowego,

−

dobry – za rozwiązanie 16 zadań, w tym, co najmniej 3 z poziomu ponadpodstawowego,

−

bardzo dobry – za rozwiązanie 18 zadań, w tym co najmniej 4 z poziomu
ponadpodstawowego.

Klucz odpowiedzi: 1. d, 2. c, 3. b, 4. a, 5. b, 6. a, 7. a, 8. c, 9. d, 10. b, 11. a,
12. a, 13. d, 14. b, 15. c, 16. c, 17. b, 18. a, 19. d., 20. b, 21. c.

Plan testu

Nr

zad.

Cel operacyjny
(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

1

Zdefiniować właściwości mieszanin gazowych

A

P

d

2

Określić warunki normalne dla mieszanin
gazowych

B

P

c

3

Rozróżnić właściwości zanieczyszczeń gazu

B

P

b

4

Zdefiniować zadania urządzeń filtrujących

A

P

a

5

Zdefiniować pojęcie adsorpcji

A

P

b

6

Określić cel uzdatniania gazu

C

PP

a

7

Wskazać absorbenty w procesie odsiarczania

B

P

a

8

Identyfikować procesy odsiarczania

B

P

c

9

Określić właściwości siarkowodoru i zdefiniować
zagrożenia

B

P

d

10 Określić właściwości energetyczne gazu ziemnego

B

P

b

11 Określić cel odazotowania gazu ziemnego

C

PP

a

12 Ocenić procesy niskotemperaturowego uzdatniania

D

PP

a

13 Określić parametry pracy kolumn czyszczących

B

P

d

14 Określić właściwości zanieczyszczeń gazu

C

PP

b

15 Ocenić pracę instalacji do osuszania gazu

D

PP

c

16 Określić cechy procesu kaskadowego

B

P

c

17

Określić właściwości substancji odzyskiwanych
z gazu ziemnego

B

P

b

18 Rozróżnić właściwości absorbentów

B

P

a

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

19 Określić właściwości siarkowodoru

B

P

d

20 Ocenić procesy odgazolinowania

D

PP

b

21

Określić odpowiedzialność pracowników w czasie
akcji ratowniczej

B

P

c

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem, co najmniej

jednotygodniowym.

2. Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.
3. Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań zawartych w zestawie oraz z zasadami

punktowania.

4. Przygotuj odpowiednią liczbę testów.
5. Zapewnij samodzielność podczas rozwiązywania zadań.
6. Przed rozpoczęciem testu przeczytaj uczniom instrukcję dla ucznia.
7. Zapytaj, czy uczniowie wszystko zrozumieli. Wszelkie wątpliwości wyjaśnij.
8. Nie przekraczaj czasu przeznaczonego na test.
9. Kilka minut przed zakończeniem testu przypomnij uczniom o zbliżającym się czasie

zakończenia udzielania odpowiedzi.

Instrukcja dla ucznia

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 21 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Zadania wymagają prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed wskazaniem

poprawnego wyniku.

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

9. Na rozwiązanie testu masz 60 minut.

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Substancja nie będąca zanieczyszczeniem gazu ziemnego to

a) siarkowodór.
b) azot.
c) rtęć.
d) metan.

2. Warunki „normalne” dla wszystkich mieszanin gazowych to

a) T = 20 K, p = 10 MPa.
b) T = 100 K, p = 101,325 kPa.
c) T = 273 K, p = 101,32 kPa.
d) T = 273 K, p = 100 kPa.

3. Naturalnym zanieczyszczeniem gazu ziemnego jest

a) woda destylowana.
b) woda złożowa.
c) glikol.
d) inhibitor korozji.

4. Filtr gazu służy do

a) dokładnego oczyszczania gazu z wody i cząstek mechanicznych.
b) oczyszczania gazu z zanieczyszczeń w formie aerozoli.
c) oczyszczania gazu z siarkowodoru.
d) oczyszczania gazu z cięższych węglowodorów.

5. Adsorpcja to

a) wnikanie cząstek do wnętrza innej substancji.
b) pochłaniania zanieczyszczeń na powierzchni ciał stałych.
c) rozbicie większych cząsteczek na atomy.
d) wiązanie atomów w cząsteczki we wnętrzu substancji ciekłej.

6. Celem procesów uzdatniania gazu ziemnego nie jest

a) rozdział mieszaniny węglowodorów na frakcje.
b) odsiarczanie.
c) odazotowanie.
d) odholowanie.

7. NTA to skrót od

a) niskotemperaturowa adsorpcja.
b) niskotemperaturowa kondensacja.
c) niskotemperaturowa rektyfikacja.
d) wysokotemperaturowa absorpcja.

8. W procesie absorpcji siarkowodoru z gazu w instalacji kolumnowej absorbentami są

a) rozcieńczone glikole.
b) stężone glikole.
c) stężone aminy.
d) wody złożowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

9. Zanieczyszczeniem gazu ziemnego zawierającym gaz toksyczny, palny, wybuchowy jest

a) dwutlenek węgla.
b) tlenek azotu.
c) azot.
d) siarkowodór.

10. Gaz ziemny po oczyszczeniu jest gazem

a) palnym.
b) palnym i wysokokalorycznym.
c) palnym i niskokalorycznym.
d) odazotowanym.

11. Proces odazotowania gazu ziemnego jest prowadzony w celu

a) zwiększenia wartości opałowej gazu i odzyskania helu.
b) skroplenia azotu.
c) usunięcia zanieczyszczeń z gazu.
d) odzyskania azotu z gazu.

12. Proces niskotemperaturowej separacji może być prowadzony w przypadku

a) wysokiego ciśnienia wydobywanego gazu i obecności gazoliny w gazie.
b) wysokiego ciśnienia i obecności siarkowodoru w wydobywanym gazie.
c) niskiego ciśnienia gazu.
d) niskiego ciśnienia gazu i obecności pary wodnej w gazie.

13. Wypełnienie kolumn adsorpcyjnych stanowią

a) ceramiczne elementy filtracyjne.
b) pierścienie Raschiga.
c) cząstki piasku lub żwiru.
d) cząstki węgla aktywowanego lub sit molekularnych.

14. Do gazów kwaśnych zaliczamy

a) H

2

O i CO

2

b) H

2

S i CO

2

c) O

2

i SiO

2

d) H

2

SO

4

i HNO

3

15. Instalacją o największej sprawności procesu osuszania gazu jest instalacja

a) wtryskowa z roztworem glikolu.
b) kolumnowa z węglem aktywnym.
c) kolumnowa z roztworem glikolu.
d) wtryskowa z aminą.

16. W klasycznym procesie kaskadowym czynnikami chłodzącymi są

a) propan, butan i metan.
b) propan, pentan i heksan.
c) propan, etan i metan.
d) metan, butan i oktan.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

17. Gazolina i hel są wydzielane z gazu ziemnego ponieważ są

a) substancjami ciekłymi.
b) cennymi surowcami.
c) balastem w gazie.
d) utrudnieniem procesu przesyłania i spalania gazu.

18. Absorbenty ( glikole i aminy ) są po procesach oczyszczania gazu

a) podgrzewane przed regeneracją.
b) chłodzone przed kolumnami regeneracyjnymi.
c) sprężane i przetłaczane do zbiorników.
d) chłodzone i magazynowane w zbiornikach.

19. Siarkowodór jest

a) niepalny.
b) nietoksyczny.
c) lżejszy od powietrza.
d) wybuchowy w mieszaninie z powietrzem.

20. Odgazolinowanie gazu prowadzi do

a) wydzielenia zanieczyszczenia, które obniża kaloryczność gazu.
b) odzyskania gazoliny.
c) oczyszczenia gazu z substancji ciekłych.
d) zwiększenia kaloryczności gazu.

21. W przypadku zaistnienia pożaru należy natychmiast powiadomić

a) Dyżurnego w Dyspozycji.
b) Kierownika Ośrodka Kopalń.
c) specjalistyczne jednostki i służby.
d) Kierownika Okręgowego Urzędu Górniczego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ............................................................................................................................

Oczyszczanie gazu ziemnego

Zakreśl poprawną odpowiedź

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

21

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

7.

LITERATURA

1. Chyliński K., Kalinowski T.: Koalescencji: wysokosprawna technika separacji fazy

ciekłej ze strumieni gazu – materiały firmy PALL

2. Gniewek-Grzybczyk B., Łaciak M., Grela J.: Energetyka gazowa - Kraków 2003
3. Ficek S., Kudela S., Piela T., Zambrano O.: Podręcznik dla operatora – tłumaczenie Gas

Liquids Engineering Ltd. Październik 1998

4. Koch R., Kozioł A.: Dyfuzyjno-cieplny rozkład substancji. WNT, Warszawa 1994
5. Lubaś J., Krępulec P., Orłowski J.: Problemy doboru technologii odsiarczania gazu

ziemnego dla zróżnicowanych parametrów złóż występujących w Polsce – Nafta – Gaz,
nr. 9 (2000).

6. Molenda J.: Gaz ziemny. Wydawnictwo Naukowo – Techniczne. Warszawa 1993
7. Pall – opis urządzenia – Zasada działania koalescerów typu ciecz-gaz (L/G) firmy Pall
8. Plan Ruchu dla KRNiGZ Dębno – część szczegółowa
9. Praca zbiorowa: Europex Energetyka gazowa. Europex 2003
10. Praca zbiorowa: Technik Naftowy, Tom 1 – Kopalnictwo naftowe. Wydawnictwo

Górniczo – Hutnicze, Stalingród 1955

11. Szejk – miesięcznik wydawany dla pracowników PGNiG, czerwiec 2003
12. Ustalenie nr 6/2005 Kierownika Ruchu Zakładu Górniczego PGNiG S.A. w Warszawie

Oddział w Zielonej Górze z dnia 14 czerwca 2005 r., TEK-0222-12/2/05

13. Warych J.: Oczyszczanie gazów, procesy i aparatura. Wydawnictwa Naukowo-

Techniczne, 1998

14. Wilk Z.: Gaz ziemny. Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice 1964
15. Zakład Urządzeń Naftowych – Prospekt reklamowy: wyposażenie kopalń ropy i gazu
16. www.wikipedia.pl