Gornik eksploatacji otworowej_811[01].Z4.02

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Przykładowe scenariusze zajęć

5. Ćwiczenia

5.1. Charakterystyka kopalni wydobywającej ropę naftową przez

pompowanie

5.1.1. Ćwiczenia

5.2. Uzbrojenie odwiertów i urządzenia napowierzchniowe do pompowania

ropy naftowej oraz ich obsługa

5.2.1. Ćwiczenia

5.3. Rodzaje, budowa oraz charakterystyka pracy pomp wgłębnych

5.3.1. Ćwiczenia

5.4. Zapuszczanie i wyciąganie zestawów pompowych

5.4.1. Ćwiczenia

5.5. Przepisy techniczne i instrukcje obowiązujące przy wydobyciu ropy

naftowej metodą pompowania

5.5.1. Ćwiczenia

6. Ewaluacja osiągnięć ucznia

7. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela, który pomoże w prowadzeniu zajęć

dydaktycznych w jednostce modułowej „Obsługiwanie odwiertów pompowanych ropy
naftowej” w szkole zawodowej kształcącej w zawodzie górnika eksploatacji otworowej
811[01].

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakimi powinien dysponować uczeń
przed przystąpieniem do realizacji programu jednostki modułowej,

−

cele kształcenia – wykaz umiejętności jakie uczeń powinien opanować w wyniku
realizacji programu jednostki modułowej,

−

przykładowe scenariusze zajęć – propozycje prowadzenia zajęć dydaktycznych różnymi
metodami,

−

propozycje ćwiczeń – mają one na celu ukształtowanie u uczniów umiejętności
praktycznych,

−

ewaluację osiągnięć uczniów – przykładowe narzędzia pomiaru dydaktycznego
zawierające dwa zestawy testów wyboru,

−

wykaz literatury z jakiej mogą korzystać uczniowie podczas nauki.

Według założeń kształcenia modułowego, nauczyciel przede wszystkim ma kierować

procesem dydaktycznym, stwarzając uczniowi warunki do samodzielnego przyswajania
wiedzy oraz kształtowania umiejętności w sposób kontrolowany.

Zalecane jest, aby kształcenie było realizowane metodami aktywizującymi

oraz metodami praktycznymi. Umieszczone w poradniku ćwiczenia należy traktować
jako przykładowe.

Nauczyciel

powinien

tworzyć

nowe

ćwiczenia, dostosowane

do możliwości i warunków związanych z wyposażeniem pracowni, które powinny prowadzić
do osiągnięcia wszystkich celów określonych w programie jednostki modułowej.

Po wykonaniu zaplanowanych ćwiczeń uczeń ma możliwość sprawdzenia poziomu

swoich postępów, rozwiązując test „Sprawdzian postępów”.

Uczeń powinien samodzielnie przeczytać pytania i udzielić na nie odpowiedzi.

W tym celu wstawia X w kolumnie:

−

TAK – jeżeli jego odpowiedź na pytanie jest twierdząca,

−

NIE – jeżeli jego odpowiedź na pytanie jest przecząca.

Podobne czynności może wykonać nauczyciel, obserwując zachowania ucznia i efekty

jego  pracy.  Po  dokonaniu  przeglądu  odpowiedzi,  ustala  się  pytania,  na  które  uczeń
nie potrafił  odpowiedzieć  lub  odpowiedział  przecząco.  Brak  odpowiedzi  lub  zaznaczenie
NIE wskazują  luki  w  wiedzy,  lub  umiejętnościach.  Zmusza  to  ucznia  do  ponownego
zapoznania  się  z potrzebnymi  treściami,  powtórzenia  ćwiczenia  lub  jego  części.  Podczas
oceny  należy  przyjąć  zasadę,  że  zadanie  (ćwiczenie)  będzie  zaliczone  tylko  wtedy,
kiedy będzie  wykonane  zgodnie  z  przyjętymi  standardami  i  kryteriami.  Można  stosować
przyjęty  w  danej  szkole  wewnętrzny  system  oceniania,  można też  potwierdzać  umiejętności
ucznia  w  skali  dwustopniowej:  ćwiczenie  (zadanie)  zaliczone,  ćwiczenie  (zadanie)
nie zaliczone.

Na zakończenie realizacji programu jednostki modułowej nauczyciel przeprowadza

sprawdzian sumatywny, którego wynik określa poziom nabytej wiedzy i ukształtowanych
umiejętności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

−

zdefiniować i omówić własności złożowe skał zbiornikowych ropy naftowej
takie jak: porowatość, szczelinowatość, przepuszczalność, wytrzymałość skał,

−

wymienić rodzaje skał zbiornikowych,

−

zdefiniować i omówić ciśnienia występujące w złożu i w odwiercie eksploatacyjnym
takie jak: ciśnienie złożowe, ciśnienie denne statyczne, ciśnienie denne dynamiczne,
ciśnienie głowicowe,

−

wyznaczyć ciśnienia występujące w złożu i odwiercie eksploatacyjnym,

−

określić czynniki wpływające negatywnie na wielkość dopływu ropy naftowej
do odwiertu eksploatacyjnego,

−

scharakteryzować konstrukcje odwiertów eksploatacyjnych,

−

scharakteryzować konstrukcje strefy przyodwiertowej,

−

omówić sposoby eksploatacji ropy naftowej,

−

wymienić elementy uzbrojenia napowierzchniowego odwiertu eksploatującego ropę
naftową w zależności od sposobu jej eksploatacji,

−

wymienić elementy uzbrojenia wgłębnego odwiertu eksploatującego ropę naftową
w zależności od sposobu jej eksploatacji,

−

obliczyć objętości przestrzeni występujących w odwiercie eksploatacyjnym,

−

przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony
środowiska na kopalniach ropy naftowej,

−

korzystać ze źródeł informacji dostępnych w różnej postaci,

−

stosować jednostki układu SI,

−

przeliczać jednostki,

−

współpracować w grupie,

−

korzystać z komputera.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń/słuchacz powinien umieć:

−

zastosować przepisy techniczne dotyczące pompowania ropy naftowej,

−

scharakteryzować urządzenia napowierzchniowe do pompowania ropy naftowej,

−

obsłużyć indywidualny żuraw pompowy,

−

uruchomić kierat pompowy i podłączyć obsługiwane odwierty do koła kieratowego,

−

dokonać wymiany uszkodzonych elementów pompy,

−

wykonać regulację pracy żurawia pompowego i pompy wgłębnej,

−

przeprowadzić

operację

zapuszczania

wyciągania

żerdzi

pompowych,

rur wydobywczych i pompy wgłębnej,

−

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej
i ochrony środowiska dotyczące obsługi odwiertów pompowanych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ

Scenariusz zajęć 1

Osoba prowadząca

.........................................................................

Modułowy program nauczania:

Górnik eksploatacji otworowej 811[01]

Moduł:

Obsługa odwiertów eksploatacyjnych 811[01].Z4

Jednostka modułowa:

Obsługiwanie odwiertów pompowanych ropy naftowej
811[01].Z4.02

Temat: Rodzaje i budowa pomp wgłębnych.

Cel ogólny: Kształtowanie umiejętności czytania schematów urządzeń oraz posługiwania się

nimi w celu identyfikacji pomp wgłębnych.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

−

wymienić wszystkie rodzaje pomp wgłębnych,

−

opisać szczegółową budowę każdego rodzaju pomp wgłębnych,

−

rozpoznawać rodzaje pomp na podstawie schematów.

Metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

grupy 4–osobowe.

Czas: 4 godziny dydaktyczne.

Środki dydaktyczne:,

−

zdjęcia i schematy poszczególnych urządzeń,

−

dokumentacja poszczególnych urządzeń,

−

prezentacja komputerowa schematów i zdjęć pomp wgłębnych.

Przebieg zajęć:

1.  Wprowadzenie.
2.  Określenie celów zajęć.
3.  Nauczyciel:

−

przypomina na czym polega metoda pompowania ropy naftowej,

−

wymienia rodzaje pomp wgłębnych i opisuje szczegółowo budowę każdej,

−

charakteryzuje działanie każdej pompy wgłębnej,

−

podczas opisywania budowy urządzeń wyświetla zdjęcia i schematy.

4. Ćwiczenia – praca uczniów w grupach:

−

każda grupa otrzymuje fotografię innego urządzenia,

−

uczniowie opisują otrzymany rodzaj oraz budowę pompy wgłębnej.

5. Przedstawienie wyników pracy w grupach:

−

każdy zespół prezentuje budowę i rodzaj otrzymanej pompy wgłębnej,

−

uczniowie dyskutują i zadają pytania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Scenariusz zajęć 2

Osoba prowadząca

............................................................................

Modułowy program nauczania:

Górnik eksploatacji otworowej 811[01]

Moduł:

Obsługa odwiertów eksploatacyjnych 811[01].Z4

Jednostka modułowa:

Obsługiwanie odwiertów pompowanych ropy naftowej
811[01].Z4.02

Temat: Systemy napędowe pomp wgłębnych.

Cel ogólny: Charakteryzowanie mechanizmu działania napędu indywidualnego (IŻP) oraz

grupowego (kierat pompowy) w procesie pompowania ropy naftowej.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

−

opisać zasadę działania indywidualnego napędu pompy,

−

scharakteryzować napęd grupowy pomp wgłębnych,

−

określić sposoby doboru napędu pomp tłokowych,

−

określić możliwości doboru napędów do warunków wydobycia istniejących na kopalni.

Metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

pokaz z objaśnieniem.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

grupy 4–osobowe.

Czas: 2 godziny dydaktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

zdjęcia i schematy poszczególnych urządzeń,

−

instrukcje poszczególnych urządzeń,

−

film o pracy urządzeń do pompowania ropy naftowej.

Przebieg zajęć:
1.  Wprowadzenie.
2.  Określenie celów zajęć.
3.  Nauczyciel:

−

przypomina rodzaje napędów pomp wgłębnych,

−

opisuje szczegółowo zasadę działania żurawia pompowego i kieratu,

−

omawia warunki i zasady doboru napędów pomp wgłębnych,

−

prezentuje film ukazujący ruch poszczególnych urządzeń oraz zestawów pompowych.

Zakończenie zajęć

−

pytania sprawdzające,

−

ocena uczniów.

Praca domowa
Uczeń ma określić, która z pomp jest według niego najlepszym rozwiązaniem technicznym
przy wydobyciu ropy naftowej metoda pompowania i uzasadnić opisowo dlaczego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. ĆWICZENIA

5.1. Charakterystyka kopalni wydobywającej ropę naftową

przez pompowanie

5.1.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Naszkicuj złoże ropy naftowej z odwiertem wydobywczym. Zaznacz poziom ropy

w odwiercie i głębokość zapuszczenia pompy.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

wykonania ćwiczenia. Uczniowie powinni przeczytać odpowiedni fragment Poradnika
dla ucznia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przypomnieć w jakich przypadkach stosowane jest wydobycie ropy przez pompowanie,
2) naszkicować złoże ropy zaznaczając poziom ropy i wód złożowych w warstwach

złożowych,

3)  naszkicować odwiert wydobywczy i poziom ropy w odwiercie,
4)  zaznaczyć głębokość zapuszczenia pompy i uzasadnić wybór,
5)  zapisać wnioski w zeszycie.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenie praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

Poradnik dla ucznia,

−

papier, długopis.

Ćwiczenie 2

Oblicz wykładnik gazowy i ciśnienie hydrostatyczne słupa ropy na głębokości 1000 m

mając dane:

−

wydobycie ropy 15000 kg/na 24 h,

−

wydobycie gazu 3000 m

/ na 24 h,

−

poziom ropy w odwiercie na głębokości 200 m,

−

gęstość ropy 0,82 g/cm

(przy obliczeniach pominąć gęstość gazu).

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien przypomnieć uczniom

o konieczności dokonania przeliczeń jednostek używanych do obliczeń na jednostki SI.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)  przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2)  zapisać wzór na obliczenie wykładnika gazowego i ciśnienia hydrostatycznego,
3)  sprawdzić czy posiadasz wszystkie dane,
4)  sprawdzić jednostki otrzymanych danych,
5)  przeliczyć otrzymane dane dostosowując je do wzoru,
6)  podstawić dane do wzoru i dokonać obliczeń,
7)  sprawdzić jednostki w jakich wyraża się wykładnik gazowy i ciśnienie hydrostatyczne.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenie praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

kalkulator,

−

papier, długopis,

−

Poradnik dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.2. Uzbrojenie odwiertów i urządzenia napowierzchniowe

do pompowania ropy naftowej oraz ich obsługa

5.2.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Narysuj schemat urządzeń napowierzchniowych do eksploatacji ropy naftowej metodą

pompowania. Urządzenia obsługują 6 odwiertów o następujących danych:
Głębokości odwiertów wynoszą:

−

odwierty 1, 2, 3, 4 – 800 m,

−

odwierty 5, 6 – 1000 m.

Odległości pomiędzy odwiertami:

−

odwierty 1, 2, 3, 4 znajdują się w jednej grupie tworzącej kwadrat o boku 200 m,

−

odwierty 5, 6 znajdują się w drugiej grupie, są oddalone od siebie o 300 m i znajdują się
w odległości 500 m od pozostałych odwiertów.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien przypomnieć rodzaje

napędów do pompowania odwiertów. Zwrócić szczególną uwagę na urządzenia
napowierzchniowe przy napędzie grupowym oraz na sytuacje w jakich napęd ten powinien
być stosowany.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeczytać odpowiedni fragment Poradnika dla ucznia dotyczący napędów

do pompowania odwiertów,

2) przeanalizować treść ćwiczenia,
3) ustalić, który rodzaj napędu powinien być zastosowany w tym przypadku (będzie

najkorzystniejszy),

4) narysować odpowiedni układ odwiertów zgodnie z wytycznymi,
5) nanieść na narysowany schemat odwiertów odpowiednie urządzenia napowierzchniowe

i nazwać je,

6) zaprezentować wyniki swojej pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

metoda projektów.

Środki dydaktyczne:

−

papier,

−

przybory do rysowania.

Ćwiczenie 2

Opisz w odpowiedniej kolejności wszystkie czynności, które powinny być wykonywane

w trakcie uruchomienia, pracy i wyłączenia indywidualnego żurawia pompowego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

materiału potrzebny do wykonania ćwiczenia i zwrócić szczególną uwagę na przepisy BHP
i ppoż.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)  opisać czynności, które należy wykonać przed uruchomieniem IŻP,
2)  opisać jakie czynności wykonuje się w trakcie włączania IŻP,
3)  opisać  czynności  (także  kontrolne),  które  należy  wykonać  w  trakcie  normalnej  pracy

indywidualnego żurawia pompowego,

4) opisać jakie czynności wykonuje się w trakcie wyłączenia żurawia,
5) sprawdzić w Poradniku dla ucznia czy zostały wymienione wszystkie konieczne

czynności w poszczególnych etapach pracy IŻP,

6) przedstawić wykonane zadanie.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

ćwiczenie praktyczne.

Środki dydaktyczne:

–

papier, długopis,

–

Poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Na przedstawionym schemacie IŻP zidentyfikuj poszczególne urządzenia.

Rysunek do ćwiczenia 3

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wskazówki do realizacji
Nauczyciel powinien rozdać każdemu z uczniów schemat IŻP.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) opisać każdy z elementów oznaczonych numerem na rysunku,
2) sprawdzić poprawność wykonania ćwiczenia w Poradniku dla ucznia, uzupełnić

brakujące treści,

3) zaprezentować wykonane zadanie.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

ćwiczenie praktyczne.

Środki dydaktyczne:

–

papier, długopis,

–

Poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Oblicz ciężar słupa ropy w odwiercie pompowanym oraz całkowite obciążenie na zaczep

pompy wyrażone w kilogramach, mając dane:

−

głębokość zapięcia pompy 1000 metrów od wierzchu,

−

gęstość ropy 0,8 g/cm

−

rury wydobywcze 2

−

średnica żerdzi pompowych 18 mm,

−

gęstość stali 7,8 g/cm

Przy obliczeniach należy pominąć ciężar pompy.

Tabela do ćwiczenia 4

Rozmiar nominalny [cal]

Średnica zewnętrzna rury [mm]

60,30

73,0

88,9

Jednostkowa masa rury [kg/m]

6,85

9,53

13,7

Grubość ścianki rury [mm]

4,83

5,51

6,45

Średnica wewnętrzna rury [mm]

50,7

62,0

76,0

Średnica zewnętrzna szablonu [mm]

48,29

59,61

72,82

Średnica zewnętrzna złączki [mm]

73,0

88,9

108,0

Pojemność rury [l/m]

2,02

3,02

4,54

Wyporność rury [l/m]

0,86

1,21

1,74

Odmiana wytrzymałościowa
(gatunek stali)

J - 55

L - 80
N - 80

J - 55

L – 80
N - 80

J - 55

L - 80
N - 80

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien przypomnieć uczniom

o konieczności sprawdzenia i przeliczeń otrzymanych jednostek.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) odczytać z tabeli średnicę wewnętrzną rur wydobywczych 2

3)  sprawdzić poprawność jednostek w otrzymanych danych,
4)  obliczyć pole przekroju rury wydobywczej z żerdzią pompową,
5)  obliczyć objętość słupa ropy korzystając ze wzoru na objętość walca, jako pole podstawy

należy przyjąć pole przekroju rury,

6)  obliczyć ciężar słupa płynu uwzględniając gęstość ropy,
7)  obliczyć ciężar żerdzi pompowych,
8)  dokonać  obliczenia  obciążenia  na  zaczep  pompy  sumując  ciężar  żerdzi  pompowych

i ciężar słupa ropy,

9) sprawdzić poprawność obliczeń.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

ćwiczenie praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

tabela,

−

papier, długopis,

−

kalkulator.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wskazówki do realizacji
Nauczyciel powinien rozdać każdemu z uczniów rysunek pompy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)  przeanalizować załączony rysunek,
2)  przeczytać odpowiedni fragment Poradnika dla ucznia dotyczący charakterystyki pomp,
3)  opisać każdy z elementów oznaczonych numerem na rysunku,
4)  omówić zadania każdego z elementów oraz wyjaśnić typ uszczelnienia,
5)  sprawdzić poprawność wykonania ćwiczenia i zaprezentować wyniki.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

ćwiczenie praktyczne.

Środki dydaktyczne:

–

papier, długopis,

–

schemat pompy,

–

Poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Opisz zasadę działania pompy wgłębnej rurowej na przykładzie załączonego schematu.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien rozdać każdemu

z uczniów rysunek pompy. Powinien również zwrócić uwagę na działanie i rolę zaworów
oraz sposób przepływu płynu przez pompę.

Rysunek do ćwiczenia 2

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)  przygotować stanowisko pracy,
2)  na rysunku pompy zaznaczyć podstawowe elementy,
3)  ułożyć i zapisać plan pełnego cyklu pracy pompy z rozbiciem na poszczególne fazy,
4)  upewnić  się,  że  w  planie  pracy  pompy  zachowana  jest  odpowiednia  kolejność

następujących po sobie czynności,

5) zaznaczyć na rysunku kierunki ruchu tłoka pompy i płynów w poszczególnych fazach

pracy,

6) opisać działanie pompy wgłębnej i zachodzące procesy wykorzystując wcześniej

przygotowany plan i uzupełniony rysunek,

7) przedstawić i omówić z grupą opis pracy pompy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

ćwiczenie praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

rysunek pompy,

−

papier.

Ćwiczenie 3

Oblicz wydajność pompy mając dane:

−

średnica tłoka – 32 mm,

−

skok żerdzi (laski pompowej) – 200 cm,

−

liczba skoków na 1 minutę – 20,

−

gęstość ropy naftowej – 800 kg/m

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien przypomnieć uczniom

o konieczności sprawdzenia i przeliczenia otrzymanych jednostek.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)  przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2)  zapisać wzór na wydajność pompy,
3)  sprawdzić czy posiada wszystkie dane,
4)  sprawdzić jednostki otrzymanych danych z jednostkami ze wzoru,
5)  przeliczyć otrzymane dane dostosowując je do wzoru,
6)  podstawić dane do wzoru i dokonać obliczeń.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

ćwiczenie.

Środki dydaktyczne:

−

papier,

−

kalkulator,

−

Poradnik dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.4. Zapuszczanie i wyciąganie zestawów pompowych

5.4.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Sporządź listę czynności, które należy wykonać w trakcie zapuszczania zestawu

pompowego. Wyjaśnij jakie zdarzenia decydują o kwalifikacji zestawu do zapuszczania do
odwiertu.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji nauczyciel powinien omówić prace związane

zapuszczaniem zestawów pompowych ze zwróceniem szczególnej uwagi na konieczność
„dotłaczania” cieczy, w celu wyrównania ciśnień.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z treścią rozdziału Poradnika dla ucznia, gdzie wyjaśniono w jakich

przypadkach zestaw pompowy kwalifikuje się do zapuszczenia,

2) wypisać czynności, które muszą być wykonane, aby przygotować odwiert

do zapuszczania zestawu pompowego,

3) zwrócić szczególną uwagę na czynności, które wykonuje się w celu zabezpieczenia

odwiertu i sprawdzić czy są one zawarte w zapisanych wcześniej punktach,

4) opisać przyczyny, które decydują o zapuszczeniu zestawu pompowego do odwiertu,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenie praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

papier, długopis,

−

Poradnik dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.5. Przepisy techniczne i instrukcje obowiązujące przy

wydobyciu ropy naftowej metodą pompowania

5.5.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Narysuj i oznacz strefy zagrożenia wybuchem w obrębie odwiertu pompowanego

z bodnią zagłębioną. Odległość między głowicą pompową, a krawędzią bodni wynosi 1,5 m.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

wykonania ćwiczenia. Przypomnieć uczniom o trójwymiarowej przestrzeni określania stref
zagrożenia wybuchem.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z treścią Poradnika, gdzie przedstawiono sposób wyznaczania stref

zagrożenia przy odwiercie pompowanym,

2)  narysować odwiert pompowany z bodnią w rzucie poziomym i przekroju,
3)  nanieść na rysunki odpowiednie kształty stref zagrożenia wybuchem,
4)  opisać nazwy występujących stref i oznaczyć ich podstawowe długości,
5)  zaprezentować wykonane zadanie.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

metoda projektów.

Środki dydaktyczne:

−

kartka, ołówek,

−

cyrkiel, linijka,

−

Poradnik dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. EWALUACJA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA

Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego

Test dwustopniowy do jednostki modułowej „Obsługiwanie odwiertów
pompowanych ropy naftowej”

Test składa się z zadań wielokrotnego wyboru, z których:

−

zadania 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 13, 14, 15, 16, 17, 18, są poziomu podstawowego,

−

zadania 12, 19, 20 są poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzymuje następujące
oceny szkolne:

−

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 8 zadań z poziomu podstawowego,

−

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 12 zadań z poziomu podstawowego,

−

dobry – za rozwiązanie 15 zadań, w tym co najmniej 1 z poziomu ponadpodstawowego,

−

bardzo dobry – za rozwiązanie 18 zadań, w tym 2 z poziomu ponadpodstawowego.

Klucz odpowiedzi: 1. c, 2. b, 3. b, 4. a, 5. a, 6. d, 7. d, 8. b, 9. d, 10. c, 11. c,
12. a, 13. b, 14. d, 15. a, 16. b, 17. c, 18. c, 19. d, 20. a.

Plan testu

Nr
zad.

Cel operacyjny
(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

Wymienić warunek stosowania pompowania ropy
naftowej

Zdefiniować pojęcie wykładnika gazowego

Obliczyć wartość wykładnika gazowego

Scharakteryzować urządzenia napowierzchniowe
do pompowania ropy naftowej

Zdefiniować przeznaczenie żerdzi pompowych

Rozróżnić urządzenia napowierzchniowe do
pompowania ropy naftowej

Scharakteryzować strefy zagrożenia wybuchem

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rozróżnić zadania urządzeń do wyciągania
i zapuszczania zestawów pompowych

Scharakteryzować rodzaje pomp wgłębnych

Scharakteryzować budowę i pracę pomp
wgłębnych

11 Wyjaśnić podstawowe elementy pompy wgłębnej

12 Zinterpretować wykres dynamografu

Scharakteryzować parametry pracy pompy
wgłębnej

14 Wyjaśnić zastosowanie głowicy pompowej

Rozpoznać rodzaj urządzenia do pompowania
ropy naftowej

Scharakteryzować budowę i pracę
indywidualnego żurawia pompowego

Określić elementy IŻP służące do jego
wyważania

18 Rozróżnić sposób napędu IŻP

Określić zagrożenia dla człowieka
i środowiska naturalnego podczas pompowania
ropy naftowej

Określić przepisy techniczne określające zasady
wydobywania ropy metoda pompowania

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej

jednotygodniowym.

2.  Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.
3.  Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań zawartych w zestawie oraz z zasadami punktowania.
4.  Przygotuj odpowiednią liczbę zestawów testowych.
5.  Zapewnij samodzielność podczas rozwiązywania zadań.
6.  Przed rozpoczęciem testu przeczytaj uczniom instrukcję dla ucznia.
7.  Zapytaj, czy uczniowie wszystko zrozumieli. Wszelkie wątpliwości wyjaśnij.
8.  Nie przekraczaj czasu przeznaczonego na rozwiązanie testu.
9.  Kilka  minut  przed  zakończeniem  testu  przypomnij  uczniom  o  zbliżającym  się  czasie

zakończenia udzielania odpowiedzi.

Instrukcja dla ucznia

1.  Przeczytaj uważnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4.  Test  zawiera  20  zadań.  Do  każdego  zadania  dołączone  są  4  możliwości  odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Zadania wymagają prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed wskazaniem

poprawnego wyniku.

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

9. Na rozwiązanie testu masz 60 minut.

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Eksploatację metodą pompowania stosujemy gdy

a)  ciśnienie złożowe jest wyższe od ciśnienia hydrostatycznego ropy w odwiercie.
b)  ciśnienie złożowe jest równe zero.
c)  ciśnienie złożowe jest niższe od ciśnienia hydrostatycznego ropy w odwiercie .
d)  odwiert wypełniony jest gazem.

2. Wykładnik gazowy jest to

a)  ciśnienie hydrostatyczne.
b)  stosunek objętości gazu do objętości ropy(w przeliczeniu na ciężar ropy).
c)  stosunek objętości ropy (w przeliczeniu na ciężar ) do objętości gazu.
d)  wydobycie ropy w jednostce czasu.

3. Dla Vg= 1500 m

/dobę i Qr =15 t/dobę wykładnik gazowy

wynosi

a) 10 m

/t.

b) 100 m

c) 150 m

/t.

d) 15 m

/t.

4. Kiwon pompowy to

a) urządzenie przenoszące ruch posuwisto zwrotny z kieratu na ruch pionowy

przewodu pompowego.

b)  urządzenie do wyciągania pompy wgłębnej.
c)  urządzenie do napędu transmisji pompowej.
d)  urządzenie do przepompowywania ropy na powierzchni.

5. Żerdzie pompowe służą do

a)  przenoszenia ruchu z urządzenia napowierzchniowego na pompę wgłębną.
b)  mocowania rur pompowych.
c)  przenoszenia ruchu z kieratu na kiwon.
d)  odprowadzenia ropy z pompy wgłębnej na powierzchnię.

6. Do urządzeń napowierzchniowych nie zalicza się

a)  koło filialne.
b)  podpora transmisyjna.
c)  głowica pompowa.
d)  żerdzie pompowe.

7. Strefa zagrożenia wybuchem to

a)  ogrodzony teren wokół odwiertu.
b)  przestrzeń wokół urządzeń elektrycznych.
c)  przestrzeń w której występuje mieszanina wybuchowa.
d)  przestrzeń w której występuje mieszanina wybuchowa lub w której przewiduje się

jej występowanie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8. Częstym powodem uszkodzenia i konieczności wymiany zestawu pompowego jest

a)  wysoki poziom ropy w odwiercie.
b)  nagromadzenie się osadów parafinowo-solnych.
c)  wysoki wykładnik gazowy.
d)  rozszczelnienie głowicy pompowej.

9. Najczęściej stosowaną pompą wgłębną jest

a)  pompa odwrócona.
b)  pompa z uszczelnieniem płynowym.
c)  pompa z uszczelnieniem manszetowym.
d)  pompa typu PWR-1.

10. Podstawowe elementy pompy wgłębnej to

a)  tłok, cylinder, zawór stopowy, zawór zwrotny.
b)  tłok, cylinder, wtryskiwacz, zawór stopowy.
c)  tłok, cylinder, zawór stopowy, zawór tłoczący.
d)  tłok, kapelusz, kapliczka, zawór stopowy.

11. Podczas pracy pompy wgłębnej przy ruchu tłoka w górę

a)  zawór stopowy (ssący) i zawór tłoczący są zamknięte.
b)  zawór stopowy (ssący) jest zamknięty a zawór tłoczący jest otwarty.
c)  zawór stopowy (ssący) jest otwarty a zawór tłoczący  jest zamknięty.
d)  zawór stopowy (ssący) i zawór tłoczący są otwarte.

12. Poniższy wykres z dynamografu przedstawia sytuacje w odwiercie, gdy

a)  doszło do zerwania żerdzi pompowych.
b)  doszło do rozszczelnienia zaworu ssącego.
c)  doszło do zagazowania pompy.
d)  tłok wychodzi za wysoko z cylindra.

13. Urządzeniem do określania charakterystyki pracy pompy jest

a)  echometr.
b)  dynamograf.
c)  ciężarowskaz.
d)  manometr.

14. Głowica pompowa służy do

a)  zawieszania pompy wgłębnej.
b)  zapuszczania i wyciągania zestawu pompowego.
c)  wtłoczenia gazu do odwiertu i uszczelnienia laski pompowej.
d)  odprowadzenia ropy z odwiertu i uszczelnienia laski pompowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15. Fotografia poniżej przedstawia

a)  żuraw pompowy z napowierzchniowym napędem hydraulicznym.
b)  urządzenie do wyciągania zestawów pompowych typu A-50.
c)  urządzenie do usuwania parafiny w otworze.
d)  urządzenie do wykonywania pomiarów wgłębnych.

16. W celu zakończenia pracy indywidualnego żurawia pompowego należy

a)  wyłączyć silnik żurawia.
b)  wyłączyć silnik i zamknąć zasuwę na głowicy pompowej.
c)  zamknąć zasuwę na głowicy pompowej.
d)  odpuścić ciśnienie z rurek syfonowych.

17. Do wyważania indywidualnego żurawia pompowego służą

a)  korby.
b)  belka pociągacza.
c)  regulowane przeciwwagi.
d)  koński łeb.

18. Indywidualny żuraw pompowy napędzany jest przez

a)  kierat pompowy.
b)  transmisję pompową.
c)  przynależny do niego silnik elektryczny lub gazowy.
d)  wbudowaną maszynę parową.

19. Wymiana zestawu pompowego stwarza zagrożenie

a)  wydzielania gazu do atmosfery.
b)  powstawania mieszaniny wybuchowej.
c)  wycieku do gleby substancji ropopochodnych.
d)  wycieku do gleby ropy i solanki.

20. Zabrania się pompowania odwiertu przy

a) zapuszczonej pompie poniżej stropu złoża.
b) występowaniu w ropie H

S (siarkowodoru).

c) głębokości powyżej 1000 metrów.
d) występowaniu w ropie wody.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ............................................................................................................................

Obsługiwanie odwiertów pompowanych ropy naftowej

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Test 2

Test dwustopniowy do jednostki modułowej „Obsługiwanie odwiertów
pompowanych ropy naftowej”

Test składa się z zadań wielokrotnego wyboru, z których:

−

zadania 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9,10,11, 13, 15, 17, 18, 19 są poziomu podstawowego,

−

zadania 12, 14, 16, 20 są poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzymuje następujące
oceny szkolne:

−

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 8 zadań z poziomu podstawowego,

−

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 12 zadań z poziomu podstawowego,

−

dobry – za rozwiązanie 15 zadań, w tym co najmniej 1 z poziomu ponadpodstawowego,

−

bardzo dobry – za rozwiązanie 18 zadań, w tym 2 z poziomu ponadpodstawowego.

Klucz odpowiedzi: 1. c, 2. a, 3. b, 4. d, 5. d, 6. a, 7. a, 8. b, 9. c, 10. d, 11. c,
12. c, 13. a, 14. d, 15. b, 16. a, 17. c, 18. d, 19. d, 20. a.

Plan testu

Nr
zad.

Cel operacyjny
(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

Określić cel stosowania pompowania
jako metodę wydobycia ropy naftowej

Określić wpływ pompowania ropy naftowej na
zmianę współczynnika sczerpania

Scharakteryzować urządzenia napowierzchniowe
do pompowania ropy naftowej

Określić zastosowanie podpór transmisyjnych

Scharakteryzować urządzenia wgłębne
w odwiercie

Wymienić najczęściej stosowany wymiar rur
pompowych

Scharakteryzować strefy zagrożenia wybuchem

Scharakteryzować rodzaje pomp wgłębnych

Scharakteryzować warunki pracy pompy
wgłębnej elektrycznej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Scharakteryzować budowę i pracę pomp
wgłębnych

Scharakteryzować zasady działania pomp
wgłębnych

Wymienić przepisy techniczne określające zasady
wydobywania ropy metodą pompowania

Scharakteryzować parametry pracy pompy
wgłębnej

Określić przepisy techniczne określające zasady
wydobywania ropy metodą pompowania

Scharakteryzować procesy zapuszczania
zestawów pompowych

16 Zinterpretować wykres dynamografu

Scharakteryzować budowę i pracę
indywidualnego żurawia pompowego

Wymienić przepisy BHP dotyczące pracy
indywidualnego żurawia pompowego

19 Objaśnić sposób przenoszenia napędu IŻP

Określić zagrożenia dla człowieka
i środowiska naturalnego podczas pompowania
ropy naftowej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej

jednotygodniowym.

zakończenia udzielania odpowiedzi.

Instrukcja dla ucznia

Tylko jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Zadania wymagają prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed wskazaniem

poprawnego wyniku.

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

9. Na rozwiązanie testu masz 60 minut.

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Eksploatację odwiertu metodą pompowania stosujemy, gdy

a)  spada ciśnienie złożowe i nie zanika samoczynna eksploatacja ropy.
b)  wzrasta ciśnienie złożowe i zanika samoczynna eksploatacja ropy.
c)  spada ciśnienie złożowe i zanika samoczynna eksploatacja ropy.
d)  rośnie ciśnienie na głowicy odwiertu.

2. Współczynnik sczerpania złoża w trakcie jego eksploatacji metodą pompowania

a)  zwiększa się.
b)  zmniejsza się.
c)  nie zmienia się.
d)  jest równy 0.

3. Kierat pompowy to urządzenie do

a)  mocowania głowicy pompowej.
b)  napędu transmisji systemu pompowego.
c)  napędu pompy elektrycznej.
d)  zapuszczania żerdzi pompowych.

4. W celu zmniejszenia sił tarcia na liny transmisyjne stosuje się

a)  polewanie liny wodą.
b)  obciążniki lin transmisyjnych.
c)  zapory transmisyjne.
d)  podpory transmisyjne.

5. Rury pompowe przy wydobywaniu ropy naftowej metodą pompowania służą do

a)  wyciągania zestawu pompowego.
b)  transportu ropy do separatora.
c)  zatłaczania gazu i ropy do odwiertu.
d)  wydobywania ropy z odwiertu na powierzchnię.

6. Najczęściej stosowane rury pompowe to

”.

4” .

”.

7. Strefy zagrożenia wybuchem są nazwane i oznaczone jako

a)  Strefa 0, Strefa 1, Strefa 2.
b)  Strefa 1, Strefa 2, Strefa 3.
c)  Strefa I, Strefa II, Strefa III.
d)  Strefa Z0, Strefa Z1, Strefa Z2.

8. Tłoki z uszczelnieniem manszetowym w pompach wgłębnych zostały zastąpione

przez tłoki stalowe ze względu na
a)  ciężar.
b)  wytrzymałość.
c)  rozmiary.
d)  koszt zakupu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9. Silnik elektrycznej pompy wgłębnej znajduje się

a)  nad pompą w odwiercie.
b)  pod głowicą pompową.
c)  pod pompą w odwiercie.
d)  na powierzchni.

10. Degazator służy do

a)  pomiaru stężenia gazu w ropie.
b)  rozpuszczania gazu w ropie.
c)  odgazowania wody złożowej.
d)  odgazowania pompowanego słupa ropy.

11. Podczas pracy pompy ropa z cylindra do rur pompowych przepływa przez

a)  przestrzeń międzyrurową rur pompowych.
b)  przestrzeń między tłokiem a cylindrem.
c)  wydrążony tłok pompy.
d)  zawór ssący.

12. Zgodę na pompowanie odwiertów przy ciśnieniu niższym od atmosferycznego musi

wydać
a)  kierownik Ruchu Zakładu Górniczego.
b)  kierownik Kopalni.
c)  Okręgowy Urząd Górniczy.
d)  wojewoda.

13. Na wydajność pompy nie ma wpływu

a)  średnica rur okładzinowych.
b)  głębokość zapuszczenia pompy wgłębnej.
c)  długość skoku laski pompowej.
d)  liczba skoków laski pompowej.

14. Opis obszaru i terenu górniczego oraz charakterystykę obiektów budowlanych zakładu

górniczego określa
a)  zarządzenie Kierownika Ruchu.
b)  część podstawowa Planu Ruchu Zakładu Górniczego.
c)  instrukcja obsługi systemu pompowego.
d)  część szczegółowa Planu Ruchu Zakładu Górniczego.

15. W czasie zapuszczania zestawu pompowego należy w odwiercie

a)  wyrównać ciśnienia.
b)  zwiększyć ciśnienie hydrostatyczne zatłaczając ciecz do odwiertu.
c)  zmniejszyć ciśnienie hydrostatyczne.
d)  zatłaczać cement.

16. Poniższy wykres z dynamografu przedstawia sytuacje w odwiercie, gdy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

a)  tłok zacina się w górze.
b)  zostały zerwane żerdzie pompowe.
c)  nieszczelny jest zawór ssący.
d)  nieszczelny jest zawór tłoczący.

17. Temperatura laski pompowej powinna wynosić

a) powyżej 60

b) 100

c) poniżej 60

d) nie ma znaczenia.

18. Podczas pracy IŻP osłoną nie jest zabezpieczany

a)  hamulec.
b)  napęd pasów klinowych.
c)  silnik.
d)  belka pociągacza.

19. Napęd z silnika na skrzynię przekładniową IŻP przenoszony jest za pomocą

a)  łańcuchów.
b)  lin transmisyjnych.
c)  wału Cardana.
d)  pasków klinowych.

20. W przypadku małego wycieku ropy na utwardzoną powierzchnię należy

a)  posypać ropę sorbentem i zebrać do pojemnika.
b)  pozostawić ropę do wyschnięcia.
c)  zmyć ropę obfitą ilością wody.
d)  zasypać ropę piaskiem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ............................................................................................................................

Obsługiwanie odwiertów pompowanych ropy naftowej

Zakreśl poprawną odpowiedź

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7. LITERATURA

1. Instrukcja dla obsługujących kieraty i urządzenia pompowe. SZGNiG Sanok 1990
2. Instrukcja obsługi indywidualnego żurawia pompowego typu IŻP – 9 – 2000. ZZGNiG,

Zielona Góra 1998

3. Onyszkiewicz Z.: Kopalnictwo naftowe część II Eksploatacja Złóż. Państwowe

Wydawnictwa Szkolnictwa Zawodowego. Warszawa 1958

4. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 28.06.2002 r. w sprawie bezpieczeństwa

higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia

przeciwpożarowego w zakładach górniczych wydobywających kopaliny otworami
wiertniczymi (Dz. U. nr 109, poz. 840 z 2002 r.)

5. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 14.06.2002 r.

w sprawie planów ruchu zakładu górniczego (Dz. U. nr 94, poz. 961 z 2003 r.
z późniejszymi zmianami)

6. Ustawa z dnia 04.02 12994 r. Prawo Geologiczne i Górnicze (t.j. Dz U. z 2005. nr 228,

poz. 1947 z późniejszymi zmianami)

7. Wilk Z.: Eksploatacja złóż płynnych surowców mineralnych. Wydawnictwo „Śląsk”,

Katowice 1969

8. www.niuw.glinik.pl
9. Zarządzenie nr 7 z dnia 24 marca 2003 r. Dyrektora Oddziału Górnictwo Naftowe

PGNiG SA w Warszawie w sprawie: zasad kwalifikacji i ustalenia stref zagrożenia
wybuchem miejsc i pomieszczeń w zakładach górnictwa naftowego