„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ

MODUŁOWY PROGRAM NAUCZANIA

GÓRNIK EKSPLOATACJI OTWOROWEJ

811[01]

Warszawa 2010

811[01]/ZSZ,SP/MEN/2010

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Autorzy:
mgr in

ż

. Henryk Rospond

mgr in

ż

. Zygmunt Sobka

mgr in

ż

. Tadeusz Wiewiórski

Recenzenci:

dr in

ż

. Wacław Chrz

ą

szcz

dr in

ż

. Czesław Rybicki

Opracowanie redakcyjne:
mgr in

ż

. Sagan Teresa

Korekta merytoryczna:
mgr Anna Wojciechowska

Korekta techniczna
mgr Rafał Auch-Szkoda

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TRE

Ś

CI

Wprowadzenie

4

I.

Zało

ż

enia

programowo-organizacyjne

kształcenia

w zawodzie

6

1. Opis pracy w zawodzie

6

2. Zalecenia dotycz

ą

ce organizacji procesu dydaktyczno-

wychowawczego

8

II. Plany nauczania

15

III. Moduły kształcenia w zawodzie

17

1. Techniczne podstawy zawodu

17

Stosowanie przepisów bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy,

ochrony przeciwpo

ż

arowej oraz ochrony

ś

rodowiska

21

Posługiwanie si

ę

dokumentacj

ą

techniczn

ą

25

Wykonywanie obróbki r

ę

cznej materiałów

29

Wykonywanie obróbki mechanicznej materiałów

33

U

ż

ytkowanie urz

ą

dze

ń

elektrycznych

37

2. Podstawy geologii

41

Analizowanie procesów geologicznych

43

Rozpoznawanie złó

ż

ropy naftowej i gazu ziemnego

47

3. Podstawy wiertnictwa

51

Wykonywanie otworów eksploatacyjnych

54

Rekonstrukcja i likwidacja odwiertów eksploatacyjnych

59

4. Eksploatacja otworowa kopalin

63

Wykonywanie pomiarów parametrów zło

ż

owych

66

Wydobywanie ropy naftowej i gazu ziemnego otworami
wiertniczymi

70

Stosowanie wtórnych metod i zabiegów intensyfikacji
wydobycia ropy naftowej

75

5. Gospodarka kopalinami

80

Oczyszczanie gazu ziemnego i ropy naftowej

82

Magazynowanie ropy naftowej i gazu ziemnego

86

6. Obsługa odwiertów eksploatacyjnych

90

Obsługiwanie odwiertów samoczynnych ropy naftowej
i gazu ziemnego

93

Obsługiwanie odwiertów pompowanych ropy naftowej

98

Wykonywanie obróbki odwiertów eksploatacyjnych

102

7. Praktyka zawodowa

105

Obsługa odwiertów eksploatacyjnych ropy naftowej
i gazu ziemnego

107

Obróbka odwiertów eksploatacyjnych

110

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

8. Eksploatacja wód podziemnych, siarki i soli kamiennej

112

Rozpoznawanie złó

ż

wód podziemnych, siarki i soli

kamiennej

115

Wydobywanie wód podziemnych, siarki i soli kamiennej
otworami wiertniczymi

118

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

Wprowadzenie

Celem kształcenia w szkole zawodowej jest przygotowanie

aktywnego, mobilnego i skutecznie działaj

ą

cego pracownika gospodarki.

Efektywne funkcjonowanie na rynku pracy wymaga przygotowania
ogólnego, opanowania podstawowych umiej

ę

tno

ś

ci zawodowych oraz

kształcenia ustawicznego.

Absolwent

współczesnej

szkoły

powinien

charakteryzowa

ć

si

ę

otwarto

ś

ci

ą

, wyobra

ź

ni

ą

, zdolno

ś

ci

ą

do ci

ą

głego kształcenia

i doskonalenia oraz umiej

ę

tno

ś

ci

ą

oceny własnych mo

ż

liwo

ś

ci.

Kształcenie według modułowego programu nauczania charakteryzuje

si

ę

tym,

ż

e:

−

cele kształcenia i materiał nauczania wynikaj

ą

z przyszłych zada

ń

zawodowych,

−

przygotowanie ucznia do wykonywania zawodu odbywa si

ę

głównie

poprzez realizacj

ę

zada

ń

zbli

ż

onych do tych, które s

ą

wykonywane

na stanowisku pracy,

−

nie ma w nim podziału na zaj

ę

cia teoretyczne i praktyczne,

−

wyst

ę

puje w nim prymat umiej

ę

tno

ś

ci praktycznych nad wiedz

ą

teoretyczn

ą

,

−

jednostki modułowe integruj

ą

tre

ś

ci kształcenia z ró

ż

nych dyscyplin

wiedzy,

−

w szerokim zakresie wykorzystuje si

ę

zasad

ę

transferu wiedzy

i umiej

ę

tno

ś

ci,

−

proces uczenia si

ę

dominuje nad procesem nauczania,

−

programy nauczania s

ą

elastyczne, poszczególne jednostki mo

ż

na

wymienia

ć

, modyfikowa

ć

, uzupełnia

ć

oraz dostosowywa

ć

do poziomu

wymaganych umiej

ę

tno

ś

ci, potrzeb gospodarki oraz lokalnego rynku

pracy,

−

umiej

ę

tno

ś

ci opanowane w ramach poszczególnych modułów daj

ą

mo

ż

liwo

ść

wykonywania okre

ś

lonego zakresu pracy.

Realizacja modułowego programu nauczania zapewnia opanowanie

przez uczniów umiej

ę

tno

ś

ci okre

ś

lonych w podstawie programowej

kształcenia w zawodzie oraz przygotowuje do kształcenia ustawicznego.

Modułowy program nauczania składa si

ę

z zestawu modułów

kształcenia w zawodzie i odpowiadaj

ą

cych im jednostek modułowych,

umo

ż

liwiaj

ą

cych

zdobywanie

wiadomo

ś

ci

oraz

kształtowanie

umiej

ę

tno

ś

ci i postaw wła

ś

ciwych dla zawodu.

Jednostka

modułowa

stanowi

element

modułu

kształcenia

w zawodzie obejmuj

ą

cy logiczny i mo

ż

liwy do wykonania wycinek pracy,

o wyra

ź

nie okre

ś

lonym pocz

ą

tku i zako

ń

czeniu, który nie podlega

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

dalszym podziałom, a jego rezultatem jest produkt, usługa lub istotna
decyzja.

W strukturze modułowego programu nauczania wyró

ż

niono:

−

zało

ż

enia programowo-organizacyjne kształcenia w zawodzie,

−

plany nauczania,

−

programy modułów i jednostek modułowych.

Moduł kształcenia w zawodzie zawiera: cele kształcenia, wykaz

jednostek modułowych, schemat układu jednostek modułowych,
literatur

ę

.

Jednostka modułowa zawiera: szczegółowe cele kształcenia, materiał

nauczania,

ć

wiczenia,

ś

rodki dydaktyczne, wskazania metodyczne

do realizacji programu jednostki, propozycje metod sprawdzania i oceny
osi

ą

gni

ęć

edukacyjnych ucznia.

Dydaktyczna mapa programu, zamieszczona w zało

ż

eniach

programowo-organizacyjnych, przedstawia schemat powi

ą

za

ń

mi

ę

dzy

modułami

i

jednostkami

modułowymi

oraz

okre

ś

la

kolejno

ść

ich realizacji. Ma ona ułatwi

ć

dyrekcji szkół i nauczycielom

organizowanie procesu kształcenia.

W programie został przyj

ę

ty system kodowania modułów i jednostek

modułowych zawieraj

ą

cy nast

ę

puj

ą

ce elementy:

−

symbol cyfrowy zawodu według klasyfikacji zawodów szkolnictwa

zawodowego,

−

symbol literowy oznaczaj

ą

cy kategori

ę

modułów:

O – dla modułów ogólnozawodowych,
Z – dla modułów zawodowych,
S – dla modułu specjalizacyjnego,

−

cyfr

ę

arabsk

ą

oznaczaj

ą

c

ą

kolejny moduł lub jednostk

ę

modułow

ą

.

Przykładowy zapis kodowania modułu:

811[01].O1
811[01] – symbol cyfrowy zawodu: górnik eksploatacji otworowej.
O1 – pierwszy moduł ogólnozawodowy: Techniczne podstawy zawodu.

Przykładowy zapis kodowania jednostki modułowej:

811[01].O1.01
811[01] – symbol cyfrowy zawodu: górnik eksploatacji otworowej.
O1 – pierwszy moduł ogólnozawodowy: Techniczne podstawy zawodu.
01 – pierwsza jednostka modułowa wyodr

ę

bniona w module O1:

Stosowanie przepisów bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpo

ż

arowej oraz ochrony

ś

rodowiska.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

I. Zało

ż

enia programowo-organizacyjne kształcenia

w zawodzie

1. Opis pracy w zawodzie

Absolwent szkoły kształc

ą

cej w zawodzie górnik eksploatacji

otworowej mo

ż

e podejmowa

ć

prac

ę

w:

−

zakładach górnictwa nafty i gazu,

−

podziemnych magazynach gazu ziemnego,

−

zakładach eksploatacji wód mineralnych i produkcji zdrojowej, przy

eksploatacji, magazynowaniu i dystrybucji wód podziemnych
mineralnych i leczniczych,

−

zakładach prowadz

ą

cych eksploatacj

ę

wód podziemnych za pomoc

ą

otworów wiertniczych, osuszanie terenu i odwadnianie kopal

ń

,

−

przedsi

ę

biorstwach prowadz

ą

cych eksploatacj

ę

siarki i soli kamiennej

metod

ą

otworow

ą

.

Zadania zawodowe

Do typowych zada

ń

zawodowych górnika eksploatacji otworowej

nale

ż

y:

−

obsługiwanie maszyn i urz

ą

dze

ń

stosowanych podczas eksploatacji

kopalin otworami wiertniczymi,

−

prowadzenie procesów technologicznych na podstawie instrukcji

stanowiskowych,

−

obsługiwanie maszyn i urz

ą

dze

ń

stosowanych przy obróbce,

rekonstrukcji i likwidacji odwiertów, urz

ą

dze

ń

do wst

ę

pnego

oczyszczania ropy naftowej i gazu ziemnego,

−

obsługiwanie odwiertów eksploatacyjnych,

−

wykonywanie podstawowych pomiarów parametrów technicznych

i technologicznych oraz gromadzenie danych z pomiarów,

−

kontrolowanie

prawidłowo

ś

ci

wskaza

ń

przyrz

ą

dów

kontrolno-

pomiarowych,

−

wykonywanie monta

ż

u i demonta

ż

u, konserwacji i naprawy maszyn

i urz

ą

dze

ń

wydobywczych,

−

sporz

ą

dzanie raportów z wydobycia ropy naftowej, gazu ziemnego,

wody, siarki i soli oraz wykorzystania materiałów i paliw.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

Umiej

ę

tno

ś

ci zawodowe

W wyniku kształcenia w zawodzie absolwent szkoły powinien umie

ć

:

−

odczytywa

ć

i szkicowa

ć

proste rysunki konstrukcyjne i schematy

technologiczne,

−

u

ż

ytkowa

ć

maszyny i urz

ą

dzenia stosowane w eksploatacji ropy

naftowej, gazu ziemnego, siarki i wody podziemnej,

−

wł

ą

cza

ć

i wył

ą

cza

ć

odwierty eksploatacyjne oraz kontrolowa

ć

proces

wydobycia ropy naftowej, gazu ziemnego, wody, soli lub siarki,

−

prowadzi

ć

procesy wst

ę

pnego oczyszczania ropy naftowej i gazu

ziemnego,

−

u

ż

ytkowa

ć

maszyny i urz

ą

dzenia do obróbki, rekonstrukcji i likwidacji

odwiertów,

−

prowadzi

ć

prace monta

ż

owe i demonta

ż

owe maszyn i urz

ą

dze

ń

wydobywczych i przeróbczych,

−

wykonywa

ć

pomiary

parametrów

zło

ż

owych

w

odwiertach

eksploatacyjnych,

−

przygotowywa

ć

odwierty do zabiegów intensyfikacji wydobycia,

−

pobiera

ć

do bada

ń

próbki ropy naftowej, gazu ziemnego, wody

i siarki,

−

posługiwa

ć

si

ę

urz

ą

dzeniami i przyrz

ą

dami kontrolno-pomiarowymi,

−

u

ż

ytkowa

ć

urz

ą

dzenia do transportu ropy naftowej, gazu ziemnego,

wody i siarki,

−

dobiera

ć

urz

ą

dzenia, narz

ę

dzia i materiały do wykonywania

okre

ś

lonych prac,

−

dokonywa

ć

konserwacji, prostych napraw i regulacji maszyn

i urz

ą

dze

ń

,

−

rozlicza

ć

i dokumentowa

ć

dzienne wydobycie ropy naftowej, gazu

ziemnego, wody i siarki,

−

przestrzega

ć

przepisów bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpo

ż

arowej oraz ochrony

ś

rodowiska,

−

likwidowa

ć

zagro

ż

enia na stanowisku pracy, usuwa

ć

awarie górnicze

i ich skutki,

−

organizowa

ć

stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,

−

komunikowa

ć

si

ę

z uczestnikami procesu pracy,

−

stosowa

ć

przepisy Kodeksu pracy dotycz

ą

ce praw i obowi

ą

zków

pracownika i pracodawcy,

−

stosowa

ć

przepisy prawa w zakresie wykonywanych zada

ń

zawodowych,

−

korzysta

ć

z ró

ż

nych

ź

ródeł informacji,

−

udziela

ć

pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadkach przy pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

Kształtowanie

postaw

przedsi

ę

biorczych

oraz

przygotowanie

do wej

ś

cia na rynek pracy powinno przebiega

ć

zarówno w trakcie

kształcenia zawodowego, jak i podczas realizacji zaj

ęć

edukacyjnych

Podstawy przedsi

ę

biorczo

ś

ci.

2. Zalecenia dotycz

ą

ce organizacji procesu dydaktyczno-

-wychowawczego

Proces kształcenia według modułowego programu nauczania

dla zawodu górnik eksploatacji otworowej mo

ż

e by

ć

realizowany

w zasadniczej szkole zawodowej oraz szkole policealnej dla młodzie

ż

y

i dla dorosłych.

Program

nauczania

obejmuje

kształcenie

ogólnozawodowe,

zawodowe i specjalizacyjne. Kształcenie ogólnozawodowe umo

ż

liwia

zdobycie umiej

ę

tno

ś

ci podstawowych w zawodzie oraz w zawodach

pokrewnych, z tego samego obszaru zawodowego. Kształcenie
zawodowe ma na celu przygotowanie absolwenta do realizacji zada

ń

na

typowych dla zawodu stanowiskach pracy. Ogólne i szczegółowe cele
kształcenia wynikaj

ą

z podstawy programowej kształcenia w zawodzie.

Kształcenie mo

ż

e odbywa

ć

si

ę

z wykorzystaniem zamieszczonego

w

programie

modułu

specjalizacji

lub

programów

autorskich

uwzgl

ę

dniaj

ą

cych potrzeby lokalnego rynku pracy.

Moduły

uwzgl

ę

dniaj

ą

ce

zadania

zawodowe

s

ą

podzielone

na jednostki modułowe. Ka

ż

da jednostka modułowa zawiera tre

ś

ci

stanowi

ą

ce wyodr

ę

bnion

ą

logicznie cało

ść

. Realizacja celów kształcenia

poszczególnych

modułów

i

jednostek

modułowych

umo

ż

liwia

opanowanie umiej

ę

tno

ś

ci pozwalaj

ą

cych na wykonanie okre

ś

lonego

zakresu pracy. Czynnikiem sprzyjaj

ą

cym nabywaniu umiej

ę

tno

ś

ci

zawodowych

jest

wykonywanie

ć

wicze

ń

zaproponowanych

w poszczególnych jednostkach modułowych.

Tre

ś

ci programowe zawarte s

ą

w siedmiu modułach: dwóch

ogólnozawodowych, pi

ę

ciu zawodowych i jednym specjalizacyjnym.

Program modułu 811[01].O1 Techniczne podstawy zawodu składa si

ę

z pi

ę

ciu jednostek modułowych obejmuj

ą

cych ogólnozawodowe tre

ś

ci

kształcenia z zakresu bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpo

ż

arowej

oraz

ochrony

ś

rodowiska,

posługiwania

si

ę

dokumentacja techniczn

ą

, wykonywania obróbki r

ę

cznej i mechanicznej

materiałów oraz u

ż

ytkowania urz

ą

dze

ń

elektrycznych.

Program

modułu

811[01].O2

Podstawy

geologii

składa

si

ę

z dwóch jednostek modułowych i zawiera ogólnozawodowe tre

ś

ci

kształcenia dotycz

ą

ce procesów geologicznych oraz rozpoznawania złó

ż

ropy naftowej i gazu ziemnego.

Program modułu 811[01].Z1 Podstawy wiertnictwa składa si

ę

z dwóch jednostek modułowych i obejmuje zawodowe tre

ś

ci kształcenia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

dotycz

ą

ce wykonywania otworów eksploatacyjnych, rekonstrukcji

i likwidacji odwiertów eksploatacyjnych.

Program modułu 811[01].Z2 Eksploatacja otworowa kopalin składa

si

ę

z trzech jednostek modułowych i obejmuje tre

ś

ci kształcenia

z zakresu wykonywania pomiarów parametrów zło

ż

owych, wydobywania

ropy naftowej i gazu ziemnego otworami wiertniczymi, stosowania
wtórnych metod i zabiegów intensyfikacji wydobycia ropy naftowej
ze złó

ż

.

Program

modułu

811[01].Z3

Gospodarka

kopalinami

składa

si

ę

z dwóch jednostek modułowych i obejmuje zawodowe tre

ś

ci

kształcenia z zakresu oczyszczania gazu ziemnego i ropy naftowej oraz
magazynowania ropy naftowej i gazu ziemnego.

Program modułu 811[01].Z4 Obsługa odwiertów eksploatacyjnych

składa si

ę

z trzech jednostek modułowych i obejmuje zawodowe tre

ś

ci

kształcenia z zakresu obsługi odwiertów samoczynnych ropy naftowej
i gazu ziemnego, obsługi odwiertów pompowanych ropy naftowej oraz
wykonywania obróbki odwiertów eksploatacyjnych.

Program modułu 811[01].Z5 Praktyka zawodowa składa si

ę

z dwóch

jednostek modułowych. Tre

ś

ci programowe jednostek dotycz

ą

obsługi

odwiertów eksploatacyjnych ropy naftowej i gazu ziemnego oraz obróbki
odwiertów eksploatacyjnych.

Program modułu specjalizacyjnego 811[01].S1 Eksploatacja wód

podziemnych, siarki i soli kamiennej składa si

ę

z dwóch jednostek

modułowych i obejmuje tre

ś

ci kształcenia dotycz

ą

ce rozpoznawania złó

ż

wód podziemnych, siarki i soli kamiennej oraz wydobywania tych kopalin
otworami wiertniczymi.

Kształcenie specjalizacyjne powinno by

ć

dostosowane do potrzeb

rynku pracy oraz zainteresowania uczniów. Szkoła mo

ż

e realizowa

ć

zamieszczony

w

programie

nauczania

moduł

specjalizacyjny

lub w zale

ż

no

ś

ci od potrzeb lokalnego i regionalnego rynku pracy mo

ż

e

opracowa

ć

program innej specjalizacji.

Wykaz modułów i wyst

ę

puj

ą

cych w nich jednostek modułowych

przedstawiono w tabeli.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

Wykaz modułów i jednostek modułowych

Symbol

jednostki

modułowej

Wykaz modułów

i jednostek modułowych

Orientacyjna

liczba godzin

na realizacj

ę

Moduł 811[01].O1

Techniczne podstawy zawodu

468

811[01].O1.01

Stosowanie przepisów bezpiecze

ń

stwa i higieny

pracy, ochrony przeciwpo

ż

arowej oraz ochrony

ś

rodowiska

40

811[01].O1.02

Posługiwanie si

ę

dokumentacj

ą

techniczn

ą

64

811[01].O1.03

Wykonywanie obróbki r

ę

cznej materiałów

144

811[01].O1.04

Wykonywanie obróbki mechanicznej materiałów

130

811[01].O1.05

U

ż

ytkowanie urz

ą

dze

ń

elektrycznych

90

811[01].O2

Podstawy geologii

72

811[01].O2.01

Analizowanie procesów geologicznych

40

811[01].O2.02

Rozpoznawanie złó

ż

ropy naftowej i gazu

ziemnego

32

811[01].Z1

Podstawy wiertnictwa

144

811[01].Z1.01

Wykonywanie otworów eksploatacyjnych

108

811[01].Z1.02

Rekonstrukcja i likwidacja odwiertów
eksploatacyjnych

36

811[01].Z2

Eksploatacja otworowa kopalin

396

811[01].Z2.01

Wykonywanie pomiarów parametrów zło

ż

owych

108

811[01].Z2.02

Wydobywanie ropy naftowej i gazu ziemnego
otworami wiertniczymi

180

811[01].Z2.03

Stosowanie wtórnych metod i zabiegów
intensyfikacji wydobycia ropy naftowej

108

811[01].Z3

Gospodarka kopalinami

144

811[01].Z3.01

Oczyszczanie gazu ziemnego i ropy naftowej

72

811[01].Z3.02

Magazynowanie ropy naftowej i gazu ziemnego

72

811[01].Z4

Obsługa odwiertów eksploatacyjnych

504

811[01].Z4.01

Obsługiwanie odwiertów samoczynnych ropy
naftowej i gazu ziemnego

180

811[01].Z4.02

Obsługiwanie odwiertów pompowanych ropy
naftowej

180

811[01].Z4.03

Wykonywanie obróbki odwiertów
eksploatacyjnych

144

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

811[01].Z5

Praktyka zawodowa*

140

811[01].Z5.01

Obsługa odwiertów eksploatacyjnych ropy
naftowej i gazu ziemnego

105

811[01].Z5.02

Obróbka odwiertów eksploatacyjnych

35

811[01].S1

Eksploatacja wód podziemnych, siarki i soli

kamiennej

108

811[01].S1.01

Rozpoznawanie złó

ż

wód podziemnych, siarki

i soli kamiennej

36

811[01].S1.02

Wydobywanie wód podziemnych, siarki i soli
kamiennej otworami wiertniczymi

72

Razem

1836

* Moduł Praktyka zawodowa jest realizowany w szkole policealnej.

Proponowana liczba godzin na realizacj

ę

odnosi si

ę

do planu

nauczania dla zasadniczej szkoły zawodowej dla młodzie

ż

y.

Na podstawie wykazu modułów i jednostek modułowych sporz

ą

dzono

dydaktyczn

ą

map

ę

programu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

Dydaktyczna mapa programu

811[01].O1

811[01].O1.01

811[01].O2

811[01].Z2

811[01].Z4

811[01].Z3

811[01].Z1

811[01].Z2.01

811[01].Z1.02

811[01].O1.04

811[01].O1.02

811[01].Z2.03

811[01].O2.02

811[01].O1.05

811[01].O1.03

811[01].Z1.01

811[01].Z2.02

811[01].O2.01

811[01].Z3.01

811[01].Z3.02

811[01].Z4.01

811[01].Z4.03

811[01].Z4.02

811[01].S1

811[01].S1.01

811[01].S1.02

811[01].Z5

811[01].Z5.01

811[01].Z5.02

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

Dydaktyczna mapa programu stanowi schemat powi

ą

za

ń

mi

ę

dzy

modułami

i

jednostkami

modułowymi

oraz

okre

ś

la

kolejno

ść

ich realizacji. Zmiana kolejno

ś

ci realizacji modułów i jednostek

modułowych powinna by

ć

poprzedzona analiz

ą

dydaktycznej mapy

programu oraz tre

ś

ci programów jednostek modułowych.

Nauczyciele realizuj

ą

cy modułowy program nauczania powinni

posiada

ć

przygotowanie

w

zakresie

kształcenia

modułowego,

aktywizuj

ą

cych metod nauczania, pomiaru dydaktycznego oraz

projektowania i opracowywania pakietów edukacyjnych.

Nauczyciel kieruj

ą

cy procesem nabywania umiej

ę

tno

ś

ci przez

uczniów powinien udziela

ć

pomocy w rozwi

ą

zywaniu problemów,

kształtowa

ć

umiej

ę

tno

ś

ci zawodowe, uwzgl

ę

dniaj

ą

c ich indywidualne

predyspozycje, mo

ż

liwo

ś

ci i do

ś

wiadczenia. Ponadto powinien rozwija

ć

zainteresowania zawodem, wskazywa

ć

na mo

ż

liwo

ś

ci dalszego

kształcenia, zdobywania nowych umiej

ę

tno

ś

ci zawodowych. Powinien

równie

ż

kształtowa

ć

takie

cechy

uczniów,

jak:

dokładno

ść

i systematyczno

ść

, rzetelno

ść

i odpowiedzialno

ść

za prac

ę

, sprawne

komunikowanie si

ę

, twórcze rozwi

ą

zywanie problemów oraz umiej

ę

tno

ść

współdziałania w zespole.

Wskazane jest, aby proces kształcenia odbywał si

ę

z wykorzystaniem

aktywizuj

ą

cych metod nauczania, takich jak: dyskusja dydaktyczna,

metoda tekstu przewodniego, samokształcenia kierowanego, sytuacyjna,
oraz

ć

wicze

ń

. Zaleca si

ę

równie

ż

wykorzystywanie filmów dydaktycznych

oraz organizowanie wycieczek dydaktycznych maj

ą

cych na celu

zapoznanie uczniów z organizacj

ą

stanowisk pracy, warunkami

prowadzenia prac oraz stosowaniem zasad bezpiecze

ń

stwa i higieny

pracy. Niektóre tre

ś

ci trudne do realizacji w warunkach szkolnych mog

ą

by

ć

realizowane w zakładach górnictwa naftowego, takich jak: wiertnia,

kopalnia ropy naftowej i gazu ziemnego, zakład produkcyjno-remontowy
urz

ą

dze

ń

stosowanych do wiercenia otworów i eksploatacji kopalin.

W

procesie

realizacji

programu

nale

ż

y

zwraca

ć

uwag

ę

na samokształcenie i pozyskiwanie informacji z ró

ż

nych

ź

ródeł: literatury

zawodowej, podr

ę

czników, przepisów prawa, instrukcji, poradników,

Internetu.

Prowadzenie zaj

ęć

aktywizuj

ą

cymi metodami nauczania wymaga

przygotowania materiałów dydaktycznych, takich jak: instrukcje
bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy, instrukcje stanowiskowe, instrukcje

do wykonywania

ć

wicze

ń

, teksty przewodnie.

Istotnym elementem organizacji procesu dydaktycznego jest

sprawdzanie i ocenianie edukacyjnych osi

ą

gni

ęć

uczniów. Wskazane

jest prowadzenie bada

ń

diagnostycznych, kształtuj

ą

cych i sumuj

ą

cych.

Badania diagnostyczne maj

ą

na celu dokonanie oceny poziomu

wiedzy i umiej

ę

tno

ś

ci uczniów w pocz

ą

tkowej fazie kształcenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

Badania kształtuj

ą

ce prowadzone w trakcie realizacji programu maj

ą

na celu dostarczanie bie

żą

cych informacji o efektywno

ś

ci procesu

nauczania-uczenia si

ę

.

Badania sumuj

ą

ce powinny by

ć

prowadzone po zako

ń

czeniu

realizacji programu jednostek modułowych. Informacje uzyskiwane
w wyniku bada

ń

pozwalaj

ą

na dokonywanie ewaluacji procesu

nauczania.

Ocenianie powinno u

ś

wiadamia

ć

uczniowi poziom jego osi

ą

gni

ęć

w

odniesieniu

do

wymaga

ń

edukacyjnych,

wdra

ż

a

ć

go

do

systematycznej pracy, samokontroli i samooceny. Sprawdzanie
i ocenianie osi

ą

gni

ęć

uczniów powinno by

ć

realizowane za pomoc

ą

sprawdzianów ustnych, pisemnych i praktycznych, obserwacji pracy
uczniów podczas wykonywania

ć

wicze

ń

oraz testów osi

ą

gni

ęć

szkolnych.

Podana w tabelach wykazu jednostek modułowych orientacyjna liczba

godzin przewidziana na realizacj

ę

programu mo

ż

e ulega

ć

zmianie

w zale

ż

no

ś

ci od stosowanych przez nauczyciela metod i

ś

rodków

dydaktycznych.

W zintegrowanym procesie kształcenia modułowego nie ma podziału

na zaj

ę

cia teoretyczne i praktyczne. Formy organizacyjne pracy uczniów

powinny by

ć

dostosowane do tre

ś

ci i metod kształcenia.

W trakcie realizacji programu nauczania nale

ż

y umo

ż

liwi

ć

uczniom

korzystanie z ró

ż

nych

ź

ródeł informacji, jak: podr

ę

czniki, poradniki,

normy,

katalogi,

instrukcje

i

pozatekstowe

ź

ródła

informacji

uwzgl

ę

dniaj

ą

ce

współczesne

technologie.

Wskazane

jest

wykorzystywanie specjalistycznych programów komputerowych.

Zaleca si

ę

, aby zaj

ę

cia dydaktyczne odbywały si

ę

w grupie

do 15 osób, z podziałem na zespoły 2-5 osobowe.

Szkoła, podejmuj

ą

ca kształcenie w zawodzie górnik eksploatacji

otworowej według modułowego programu nauczania powinna posiada

ć

nast

ę

puj

ą

ce pomieszczenia dydaktyczne:

−

pracowni

ę

podstaw budowy maszyn i elektrotechniki,

−

pracowni

ę

wiertnictwa i górnictwa,

−

pracowni

ę

komputerow

ą

,

−

warsztaty szkolne.

Je

ż

eli szkoła nie mo

ż

e zapewni

ć

realizacji programu niektórych

jednostek modułowych w oparciu o własn

ą

baz

ę

, powinna nawi

ą

za

ć

współprac

ę

z placówkami dysponuj

ą

cymi dobr

ą

baz

ą

techniczn

ą

i dydaktyczn

ą

, jak centra kształcenia praktycznego i centra kształcenia

ustawicznego oraz zakłady: górnictwa nafty i gazu, hydrologiczne
i uzdrowiskowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

II. Plany nauczania

PLAN NAUCZANIA
Zasadnicza szkoła zawodowa
Zawód: górnik eksploatacji otworowej 811[01]
Podbudowa programowa: gimnazjum

Lp.

Moduły kształcenia

w zawodzie

Dla młodzie

ż

y

Dla dorosłych

Liczba godzin

tygodniowo

w trzyletnim

okresie

nauczania

Liczba godzin

tygodniowo

w trzyletnim

okresie

nauczania

Liczba godzin

w trzyletnim

okresie

nauczania

Klasy I–III

Semestry I–VI

Forma

stacjonarna

Forma

zaoczna

1. Techniczne podstawy zawodu

13

10

179

2. Podstawy geologii

2

1

28

3. Podstawy wiertnictwa

4

3

55

4.

Eksploatacja otworowa
kopalin

11

9

151

5. Gospodarka kopalinami

4

3

55

6.

Obsługa odwiertów
eksploatacyjnych

14

11

193

7.

Eksploatacja wód
podziemnych, siarki i soli
kamiennej

3

2

41

Razem

51

39

702

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

PLAN NAUCZANIA
Szkoła policealna
Zawód: górnik eksploatacji otworowej 811[01]
Podbudowa programowa: szkoła daj

ą

ca wykształcenie

ś

rednie

Lp.

Moduły kształcenia

w zawodzie

Dla młodzie

ż

y

Dla dorosłych

Liczba godzin

tygodniowo

w rocznym

okresie

nauczania

Liczba godzin

tygodniowo

w rocznym

okresie

nauczania

Liczba godzin

w rocznym

okresie

nauczania

Semestry

I–II

Semestry I–II

Forma

stacjonarna

Forma

zaoczna

1. Techniczne podstawy zawodu

6

4

82

2. Podstawy geologii

1

1

14

3. Podstawy wiertnictwa

2

1

27

4.

Eksploatacja otworowa
kopalin

5

4

68

5. Gospodarka kopalinami

2

1

27

6.

Obsługa odwiertów
eksploatacyjnych

7

5

96

7.

Eksploatacja wód
podziemnych, siarki i soli
kamiennej

2

2

27

Razem

25

18

341

Praktyka zawodowa: 4 tygodnie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

III. Moduły kształcenia w zawodzie

Moduł 811[01].O1
Techniczne podstawy zawodu

1. Cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia ucze

ń

(słuchacz) powinien umie

ć

:

−

wykonywa

ć

szkice cz

ęś

ci maszyn,

−

wykonywa

ć

rysunki techniczne,

−

rozró

ż

nia

ć

rodzaje metali i ich stopów oraz okre

ś

la

ć

ich wła

ś

ciwo

ś

ci

i zastosowanie,

−

rozró

ż

nia

ć

materiały niemetalowe wykorzystywane w eksploatacji

maszyn i urz

ą

dze

ń

,

−

wykonywa

ć

podstawowe operacje w zakresie obróbki r

ę

cznej,

mechanicznej skrawaniem i plastycznej,

−

wykonywa

ć

ł

ą

czenie elementów metalowych,

−

wykonywa

ć

podstawowe pomiary warsztatowe,

−

rozró

ż

nia

ć

podstawowe elementy konstrukcji maszyn,

−

rozró

ż

nia

ć

typowe rodzaje obci

ąż

e

ń

i napr

ęż

e

ń

wyst

ę

puj

ą

cych

w elementach konstrukcyjnych maszyn i urz

ą

dze

ń

,

−

rozró

ż

nia

ć

rodzaje poł

ą

cze

ń

, osie, wały, ło

ż

yska, sprz

ę

gła, hamulce,

przekładnie mechaniczne oraz okre

ś

la

ć

ich zastosowanie,

−

charakteryzowa

ć

elementy ruroci

ą

gu oraz metody ł

ą

czenia rur,

−

okre

ś

la

ć

rodzaje tarcia oraz wpływ tarcia na sprawno

ść

i zu

ż

ycie

maszyn,

−

rozró

ż

nia

ć

układy smarowania maszyn i urz

ą

dze

ń

,

−

klasyfikowa

ć

pompy oraz okre

ś

la

ć

ich podstawowe parametry,

−

rozró

ż

nia

ć

elementy nap

ę

dów hydraulicznych i pneumatycznych oraz

okre

ś

la

ć

ich przeznaczenie,

−

wyja

ś

nia

ć

zasad

ę

działania i zastosowanie nap

ę

dów hydraulicznych

i pneumatycznych,

−

klasyfikowa

ć

spr

ęż

arki,

okre

ś

la

ć

ich

podstawowe

parametry

oraz zastosowanie,

−

okre

ś

la

ć

ź

ródła pozyskiwania energii elektrycznej oraz definiowa

ć

podstawowe wielko

ś

ci elektryczne,

−

okre

ś

la

ć

parametry maszyn i urz

ą

dze

ń

elektrycznych,

−

rozró

ż

nia

ć

podstawowe elementy obwodu elektrycznego oraz

instalacji elektrycznych,

−

dokonywa

ć

pomiaru napi

ę

cia, nat

ęż

enia i mocy pr

ą

du elektrycznego

w obwodach pr

ą

du stałego i przemiennego,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

−

charakteryzowa

ć

maszyny

i

urz

ą

dzenia

pr

ą

du

stałego

i przemiennego,

−

rozró

ż

nia

ć

podstawowe elementy elektroniczne oraz podstawowe

elementy układów sterowania,

−

rozró

ż

nia

ć

podstawowe elementy układów automatyki przemysłowej

oraz okre

ś

la

ć

ich zastosowanie w górnictwie otworowym,

−

organizowa

ć

stanowiska pracy zgodnie z obowi

ą

zuj

ą

cymi przepisami,

−

dobiera

ć

narz

ę

dzia, przyrz

ą

dy i materiały w zale

ż

no

ś

ci od rodzaju

wykonywanej pracy,

−

okre

ś

la

ć

zasady eksploatacji maszyn i urz

ą

dze

ń

,

−

ocenia

ć

stan techniczny maszyn i urz

ą

dze

ń

,

−

wykonywa

ć

czynno

ś

ci zwi

ą

zane z konserwacj

ą

, napraw

ą

, wymian

ą

cz

ęś

ci maszyn i urz

ą

dze

ń

,

−

u

ż

ytkowa

ć

urz

ą

dzenia

komputerowe

wspomagaj

ą

ce

procesy

technologiczne,

−

posługiwa

ć

si

ę

dokumentacj

ą

techniczn

ą

, instrukcjami obsługi maszyn

i urz

ą

dze

ń

, normami,

−

stosowa

ć

zalecenia Urz

ę

du Dozoru Technicznego dotycz

ą

ce

bezpiecznego funkcjonowania maszyn i urz

ą

dze

ń

,

−

okre

ś

la

ć

procedury

udzielania

pierwszej

pomocy

osobom

poszkodowanym,

−

przestrzega

ć

przepisów bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpo

ż

arowej oraz ochrony

ś

rodowiska.

2. Wykaz jednostek modułowych

Symbol

jednostki

modułowej

Nazwa jednostki modułowej

Orientacyjna

liczba godzin

na realizacj

ę

811[01].O1.01

Stosowanie przepisów bezpiecze

ń

stwa i higieny

pracy, ochrony przeciwpo

ż

arowej oraz ochrony

ś

rodowiska

40

811[01].O1.02

Posługiwanie si

ę

dokumentacj

ą

techniczn

ą

64

811[01].O1.03

Wykonywanie obróbki r

ę

cznej materiałów

144

811[01].O1.04

Wykonywanie obróbki mechanicznej materiałów

130

811[01].O1.05

U

ż

ytkowanie urz

ą

dze

ń

elektrycznych

90

Razem

468

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

3. Schemat układu jednostek modułowych

4. Literatura

Baranowicz W.: Wytyczne w zakresie ochrony przeciwpo

ż

arowej

oraz wzór instrukcji bezpiecze

ń

stwa po

ż

arowego dla obiektów szkół.

MEN, Warszawa 1997
Bolkowski S.: Elektrotechnika. WSiP, Warszawa 2005
Bolkowski S.: Podstawy elektrotechniki. WSiP, Warszawa 1992
Dobrza

ń

ski T.: Rysunek techniczny maszynowy. WNT, Warszawa 1993

Dudkiewicz A.: Bezpiecze

ń

stwo i higiena pracy dla elektryków. WSiP,

Warszawa 1993
Dziak A.: Pierwsza pomoc. PZWL, Warszawa 1990
Go

ź

li

ń

ska E.: Maszyny elektryczne. WSiP, Warszawa 1995

Górecki A., Grzegórski Z.: Monta

ż

, naprawa i eksploatacja maszyn

i urz

ą

dze

ń

przemysłowych. Technologia. WSiP, Warszawa 1996

Hansen A.: Bezpiecze

ń

stwo i higiena pracy. WSiP, Warszawa 1998

Jabło

ń

ski W.: Elektronika. WSiP, Warszawa 1989

Jabło

ń

ski W., Płoszajski G.: Elektrotechnika z automatyk

ą

. WSiP,

Warszawa 1996

811[01].O1.05

U

ż

ytkowanie urz

ą

dze

ń

elektrycznych

811[01].O1

Techniczne podstawy

zawodu

811[01].O1.01

Stosowanie przepisów

bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy,

ochrony przeciwpo

ż

arowej oraz

ochrony

ś

rodowiska

811[01].O1.02

Posługiwanie si

ę

dokumentacj

ą

techniczn

ą

811[01].O1.03

Wykonywanie obróbki r

ę

cznej

materiałów

811[01].O1.04

Wykonywanie obróbki

mechanicznej materiałów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

Kijewski J., Miller A., Pawlicki K., Szolc T.: Maszynoznawstwo. WSiP,
Warszawa 2002
Kotlarski W., Grad J.: Aparaty i urz

ą

dzenia elektryczne. WSiP,

Warszawa 1995
Kurdziel R.: Podstawy elektrotechniki dla szkoły zasadniczej. Cz. I i II.
WSiP, Warszawa 1999
Mac S., Leowski J.: Bezpiecze

ń

stwo i higiena pracy. Podr

ę

cznik

dla szkół zasadniczych. WSiP, Warszawa 1999
Müller W., Hörnemann E., Hübscher H., Jagla D., Larisch J., Pauly V.:
Elektrotechnika. Zbiór zada

ń

z energoelektroniki. WSiP, Warszawa 1998

Okoniewski S.: Technologia maszyn. WSiP, Warszawa 1996
Pióro B. i M.: Podstawy elektroniki. WSiP, Warszawa 1996
R

ą

czkowski B.: Bhp w praktyce. ODDK, Gda

ń

sk 2002

Rutkowski A.: Cz

ęś

ci maszyn. WSiP, Warszawa 2003

Siuta W.: Mechanika techniczna. WSiP, Warszawa 2000
St

ę

pczak

K.:

Ochrona

i

kształtowanie

ś

rodowiska.

WSiP,

Warszawa 2001
Uczciwek T.: Bezpiecze

ń

stwo i higiena pracy oraz ochrona

przeciwpo

ż

arowa w elektroenergetyce . COSiW SEP, Warszawa 2005

Wawszkiewiczowie E. i S.: Rysunek zawodowy dla ZSZ. WSiP,
Warszawa 1997
Zwiejski S.:

Rysunek

techniczny

wraz

z zestawem

arkuszy

ć

wiczeniowych. Format – AB, Warszawa 1997

Mały poradnik mechanika. Praca zbiorowa. WNT, Warszawa 1999
Poradnik ochrony pracy. Wyd. Tarbonus, Tarnobrzeg 1995
Kodeks pracy
Obowi

ą

zuj

ą

ce przepisy prawa

Wykaz literatury nale

ż

y aktualizowa

ć

w miar

ę

ukazywania si

ę

nowych

pozycji wydawniczych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

Jednostka modułowa 811[01].O1.01
Stosowanie przepisów bezpiecze

ń

stwa i higieny

pracy, ochrony przeciwpo

ż

arowej oraz ochrony

ś

rodowiska

1. Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia ucze

ń

(słuchacz) powinien umie

ć

:

−

okre

ś

li

ć

podstawowe prawa i obowi

ą

zki pracownika oraz pracodawcy

dotycz

ą

ce bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy,

−

okre

ś

li

ć

czynniki szkodliwe dla zdrowia, uci

ąż

liwe i niebezpieczne

wyst

ę

puj

ą

ce w procesie pracy,

−

scharakteryzowa

ć

sposoby zapobiegania wypadkom i chorobom

wywołanym czynnikami

ś

rodowiska pracy,

−

przewidzie

ć

konsekwencje nieprzestrzegania przepisów i zasad

bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy w trakcie realizacji zada

ń

zawodowych,

−

zorganizowa

ć

stanowisko

pracy

zgodnie

z

przepisami

bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo

ż

arowej, ochrony

ś

rodowiska oraz wymaganiami ergonomii,

−

zastosowa

ć

przepisy bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpo

ż

arowej oraz ochrony

ś

rodowiska podczas monta

ż

u

i demonta

ż

u maszyn i urz

ą

dze

ń

,

−

okre

ś

li

ć

rodzaje zagro

ż

e

ń

ż

ycia i zdrowia wyst

ę

puj

ą

cych podczas

obsługi,

naprawy

maszyn

i

urz

ą

dze

ń

,

transportu

wewn

ą

trzzakładowego oraz zastosowa

ć

sposoby zapobiegania,

−

okre

ś

li

ć

rodzaje zagro

ż

e

ń

zwi

ą

zanych z wydobywaniem gazu

ziemnego i ropy naftowej oraz ich przeróbk

ą

, magazynowaniem

i transportem,

−

zastosowa

ć

zasady post

ę

powania w razie wypadku przy pracy,

po

ż

aru, awarii,

−

zastosowa

ć

procedury udzielania pierwszej pomocy osobom

poszkodowanym,

−

okre

ś

li

ć

rodzaje

zanieczyszcze

ń

ś

rodowiska

wynikaj

ą

cych

z działalno

ś

ci zakładów górniczych,

−

dobra

ć

sposoby likwidacji

ź

ródeł zanieczyszcze

ń

lub ograniczenia ich

emisji oraz sposoby wykorzystania lub neutralizacji

ś

cieków

i odpadów przemysłowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

2. Materiał nauczania

Prawna ochrona pracy.
Czynniki szkodliwe dla zdrowia, uci

ąż

liwe i niebezpieczne wyst

ę

puj

ą

ce

w procesie pracy.
Zasady organizowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.
Konsekwencje nieprzestrzegania przepisów i zasad bezpiecze

ń

stwa

i higieny pracy w trakcie realizacji zada

ń

zawodowych.

Bezpiecze

ń

stwo i higiena pracy, ochrona przeciwpo

ż

arowa i ochrona

ś

rodowiska podczas monta

ż

u i demonta

ż

u maszyn i urz

ą

dze

ń

.

Bezpiecze

ń

stwo pracy przy urz

ą

dzeniach pod ci

ś

nieniem, przy

magazynowaniu

i

transporcie

materiałów

niebezpiecznych

i wybuchowych.
Organizacja stanowiska pracy.

Ś

rodki ochrony indywidualnej i zbiorowej.

Strefy zagro

ż

enia wybuchowego i po

ż

arowego na terenie zakładu

górniczego.
Zagro

ż

enia po

ż

arowe, zasady i

ś

rodki ochrony przeciwpo

ż

arowej.

Zagro

ż

enia zwi

ą

zane z wydobywaniem gazu ziemnego i ropy naftowej

oraz przeróbk

ą

, magazynowaniem i transportem kopalin i produktów

ropopochodnych.
Zasady post

ę

powania w razie wypadku przy pracy, po

ż

aru, awarii.

Udzielanie pierwszej pomocy przy urazach mechanicznych, pora

ż

eniu

pr

ą

dem elektrycznym i zatruciach substancjami chemicznymi.

Zabezpieczenie miejsca wypadku.
Rodzaje zanieczyszcze

ń

ś

rodowiska wynikaj

ą

cych z działalno

ś

ci

zakładów górniczych.
Metody likwidacji

ź

ródeł zanieczyszcze

ń

lub ograniczania ich emisji oraz

sposoby

wykorzystania

lub

neutralizacji

ś

cieków

i

odpadów

przemysłowych.

3.

Ć

wiczenia

•

Okre

ś

lanie podstawowych praw i obowi

ą

zków pracownika w zakresie

bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy na podstawie Kodeksu pracy.

•

Rozpoznawanie zagro

ż

e

ń

ż

ycia oraz zdrowia na okre

ś

lonym

stanowisku pracy.

•

Dobieranie

ś

rodków ochrony indywidualnej do rodzaju wykonywanej

pracy.

•

Stosowanie

ś

rodków ga

ś

niczych do gaszenia po

ż

aru – symulacja.

•

Udzielanie pierwszej pomocy w przypadku zatrucia substancj

ą

chemiczn

ą

– symulacja.

•

Wykonywanie sztucznego oddychania na fantomie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

4.

Ś

rodki dydaktyczne

Kodeks pracy.
Przepisy bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo

ż

arowej

oraz ochrony

ś

rodowiska.

Polskie Normy dotycz

ą

ce bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy oraz

ergonomii.
Instrukcje obsługi typowych maszyn i urz

ą

dze

ń

.

Ilustracje i fotografie przedstawiaj

ą

ce zagro

ż

enia na stanowiskach pracy.

Ś

rodki ochrony indywidualnej: sprz

ę

t i odzie

ż

ochronna.

Podstawowy sprz

ę

t ga

ś

niczy – ró

ż

ne rodzaje ga

ś

nic.

Podstawowy sprz

ę

t do nauki udzielania pierwszej pomocy – fantom,

ś

rodki medyczne.

Filmy dydaktyczne dotycz

ą

ce ochrony

ś

rodowiska na stanowiskach

pracy, zagro

ż

e

ń

po

ż

arowych, zasad zachowania w przypadku

wyst

ą

pienia po

ż

aru lub awarii na stanowisku pracy, procedury

post

ę

powania w razie wypadku oraz sposobów udzielania pierwszej

pomocy.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki

Celem realizacji programu jednostki modułowej jest kształtowanie

umiej

ę

tno

ś

ci przestrzegania zasad bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy,

ochrony

ś

rodowiska

oraz

ochrony

przeciwpo

ż

arowej

podczas

wykonywania zada

ń

zawodowych, a tak

ż

e udzielania pierwszej pomocy

poszkodowanym w wypadkach.

Podczas realizacji programu szczególn

ą

uwag

ę

nale

ż

y zwraca

ć

na kształtowanie prawidłowych postaw i nawyków oraz u

ś

wiadomienie

uczniom,

ż

e ochrona

ż

ycia i zdrowia człowieka jest celem nadrz

ę

dnym.

Proponowane metody nauczania: dyskusja dydaktyczna, pokaz

z obja

ś

nieniem, metoda przypadków oraz

ć

wiczenia praktyczne.

Wskazane jest, aby podczas

ć

wicze

ń

nauczyciel obserwował prac

ę

uczniów oraz udzielał dodatkowych wyja

ś

nie

ń

i wskazówek.

W trakcie procesu nauczania-uczenia si

ę

uczniowie powinni przede

wszystkim wykonywa

ć

ć

wiczenia indywidualnie lub w zespołach

2-4 osobowych. Wymaga

ć

to b

ę

dzie od nauczyciela przygotowania

odpowiedniego zestawu

ć

wicze

ń

i du

ż

ej liczby zada

ń

o zró

ż

nicowanym

stopniu trudno

ś

ci.

Zaj

ę

cia dydaktyczne nale

ż

y prowadzi

ć

w pracowni podstaw budowy

maszyn i elektrotechniki, w grupach do 15 osób.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osi

ą

gni

ęć

edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie osi

ą

gni

ęć

edukacyjnych uczniów powinno odbywa

ć

si

ę

przez cały czas realizacji programu jednostki modułowej, na

podstawie okre

ś

lonych kryteriów.

W kryteriach oceniania osi

ą

gni

ęć

szkolnych nale

ż

y uwzgl

ę

dni

ć

poziom

oraz

zakres

opanowania

przez

uczniów

wiadomo

ś

ci

i umiej

ę

tno

ś

ci wynikaj

ą

cych ze szczegółowych celów kształcenia.

Nauczyciel

powinien

opracowa

ć

wymagania

edukacyjne

na poszczególne stopnie szkolne.

Osi

ą

gni

ę

cia uczniów nale

ż

y ocenia

ć

systematycznie w trakcie

realizacji programu jednostki modułowej na podstawie:

−

sprawdzianów ustnych i pisemnych,

−

testów osi

ą

gni

ęć

szkolnych,

−

obserwacji pracy uczniów podczas wykonywania

ć

wicze

ń

.

Podczas obserwacji pracy uczniów nale

ż

y zwraca

ć

uwag

ę

na:

−

wyszukiwanie i przetwarzanie informacji pozyskanych z ró

ż

nych

ź

ródeł,

−

jako

ść

wykonanych zada

ń

,

−

prac

ę

w zespole.

Podczas oceniania sprawdzianów ustnych nale

ż

y zwraca

ć

uwag

ę

na merytoryczn

ą

jako

ść

wypowiedzi, wła

ś

ciwe stosowanie poj

ęć

technicznych oraz poprawno

ść

wnioskowania.

Kontrol

ę

poprawno

ś

ci wykonywania

ć

wiczenia nale

ż

y przeprowadzi

ć

w trakcie i po jego wykonaniu.

Po zako

ń

czeniu realizacji programu jednostki modułowej proponuje

si

ę

zastosowanie testu pisemnego. Test powinien zawiera

ć

zadania

otwarte i zamkni

ę

te (wielokrotnego wyboru, na dobieranie, typu prawda-

fałsz).

W ocenie ko

ń

cowej nale

ż

y uwzgl

ę

dni

ć

wyniki wszystkich metod

sprawdzania osi

ą

gni

ęć

ucznia stosowanych przez nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

Jednostka modułowa 811[01].O1.02
Posługiwanie si

ę

dokumentacj

ą

techniczn

ą

1. Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia ucze

ń

(słuchacz) powinien umie

ć

:

−

rozró

ż

ni

ć

rodzaje rysunków, linii rysunkowych oraz formaty arkuszy,

−

dobra

ć

materiały i przybory rysunkowe do wykonywania okre

ś

lonych

zada

ń

,

−

posłu

ż

y

ć

si

ę

normami

dotycz

ą

cymi

sporz

ą

dzania

rysunków

technicznych,

−

opisa

ć

rysunki pismem technicznym,

−

wykona

ć

szkice linii i figur,

−

wykona

ć

rysunki konstrukcyjne łuków i stycznych do okr

ę

gu,

−

wykona

ć

szkice płaskich figur geometrycznych,

−

dokona

ć

podziału figury geometrycznej na równe cz

ęś

ci,

−

narysowa

ć

figury płaskie i przestrzenne w rzutach prostok

ą

tnych,

−

wykona

ć

szkice brył zło

ż

onych w rzutach aksonometrycznych dimetrii

uko

ś

nej,

−

scharakteryzowa

ć

zasady wymiarowania,

−

scharakteryzowa

ć

wymiary tolerowane,

−

zwymiarowa

ć

szkice cz

ęś

ci maszyn z oznaczeniem tolerancji,

pasowa

ń

, chropowato

ś

ci powierzchni i rodzaju obróbki,

−

sporz

ą

dzi

ć

szkic przekroju i kładu przedmiotu,

−

sporz

ą

dzi

ć

szkic przedmiotu z widokiem cz

ą

stkowym,

−

odczyta

ć

rysunki

zło

ż

eniowe,

wykonawcze,

monta

ż

owe

i schematyczne,

−

wyja

ś

ni

ć

zasady

wykonywania

przekrojów

geologicznych

i górniczych,

−

wykona

ć

szkic przekroju geologicznego,

−

okre

ś

li

ć

kształt i wymiary główne przedmiotu na podstawie rysunku,

−

rozró

ż

ni

ć

rodzaje oraz elementy dokumentacji technicznej,

−

posłu

ż

y

ć

si

ę

dokumentacj

ą

rysunkow

ą

.

2. Materiał nauczania

Rodzaje rysunków, arkusze rysunkowe, tabelki, podziałki rysunkowe,
linie i pismo rysunkowe.
Materiały i przybory rysunkowe.
Normy dotycz

ą

ce sporz

ą

dzania rysunków technicznych.

Zasady szkicowania linii, okr

ę

gów i łuków.

Szkice brył zło

ż

onych w rzutach aksonometrycznych dimetrii uko

ś

nej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

Rysowanie stycznych do okr

ę

gu oraz ł

ą

czenie prostych i okr

ę

gów

łukami.
Podział odcinka, k

ą

ta, okr

ę

gu na równe cz

ęś

ci.

Rzutowanie prostok

ą

tne.

Rzutowanie aksonometryczne.
Zasady wymiarowania.
Wymiarowanie elementów geometrycznych.
Uproszczenia wymiarowe.
Zasady

wymiarowania

wynikaj

ą

ce

z

potrzeb

konstrukcyjnych

i technologicznych.
Wymiary tolerowane.
Kłady przekrojów.
Rodzaje i zasady wykonywania przekrojów.
Przekroje geologiczne i górnicze.
Odczytywanie rysunków technicznych.
Dokumentacja rysunkowa.

3.

Ć

wiczenia

•

Dobieranie

arkusza

rysunkowego

o

okre

ś

lonym

formacie

do wykonania szkiców i rysunków.

•

Dobieranie linii rysunkowych do wykre

ś

lania osi przedmiotów oraz

przekrojów.

•

Wymiarowanie elementów konstrukcyjnych z zastosowaniem linii

wymiarowych.

•

Sporz

ą

dzanie

szkiców

płaskich

figur

geometrycznych

z uwzgl

ę

dnieniem kształtów, proporcji i wymiarów.

•

Wymiarowanie szkiców cz

ęś

ci maszyn z uwzgl

ę

dnieniem tolerancji,

pasowa

ń

, chropowato

ś

ci powierzchni i rodzaju obróbki.

•

Sporz

ą

dzanie szkiców przekroju i kładu przedmiotów.

•

Sporz

ą

dzanie rysunków figur płaskich oraz brył w rzutach

prostok

ą

tnych.

•

Odczytywanie rysunków zło

ż

eniowych prostych urz

ą

dze

ń

.

•

Odczytywanie rysunków wykonawczych cz

ęś

ci maszyn.

4.

Ś

rodki dydaktyczne

Materiały rysunkowe i przybory kre

ś

larskie.

Plansze figur płaskich i modele brył geometrycznych.
Przekroje, widoki i rozwini

ę

cia brył geometrycznych.

Wzory pisma znormalizowanego.
Materiały dydaktyczne ilustruj

ą

ce zasady sporz

ą

dzania rysunków

i szkiców, zasady rzutowania, wymiarowania, wykonywania widoków
i przekrojów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

Rysunki: zło

ż

eniowe, wykonawcze, monta

ż

owe, schematyczne.

Model rzutni prostok

ą

tnej.

Eksponaty i modele cz

ęś

ci maszyn z przekrojami.

Dokumentacje techniczne maszyn i urz

ą

dze

ń

.

Polskie Normy dotycz

ą

ce rysunku technicznego.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki

Celem realizacji programu jednostki modułowej jest kształtowanie

umiej

ę

tno

ś

ci wykonywania szkiców i prostych rysunków technicznych

oraz posługiwania si

ę

dokumentacj

ą

techniczn

ą

maszyn i urz

ą

dze

ń

.

Kształtowanie umiej

ę

tno

ś

ci wynikaj

ą

cych ze szczegółowych celów

kształcenia wymaga stosowania ró

ż

nych metod pracy z uczniami oraz

wła

ś

ciwego doboru

ś

rodków dydaktycznych. Podstawow

ą

metod

ą

nauczania powinny by

ć

ć

wiczenia praktyczne uzupełnione pokazem

z obja

ś

nieniem oraz dyskusj

ą

dydaktyczn

ą

. Dla ułatwienia zrozumienia

realizowanych tre

ś

ci, wskazane jest korzystanie z modeli oraz

eksponatów cz

ęś

ci maszyn.

Podczas wykonywania

ć

wicze

ń

szczególn

ą

uwag

ę

nale

ż

y zwraca

ć

na postaw

ę

uczniów w trakcie wykonywania rysunków, rozmieszczenie

przyborów, o

ś

wietlenie stanowiska pracy, staranno

ść

wykonywania

rysunków, wymiarowania oraz ich opisywania.

Ć

wiczenia, zaproponowane w programie jednostki modułowej,

pozwalaj

ą

na indywidualizacj

ę

procesu nauczania, efektywniejsze

wykorzystanie pomocy dydaktycznych oraz ułatwiaj

ą

zrozumienie

realizowanych tre

ś

ci kształcenia. Podczas

ć

wicze

ń

uczniowie powinni

wykonywa

ć

rysunki i szkice na indywidualnych stanowiskach pracy.

Nauczyciel

powinien

obserwowa

ć

prac

ę

uczniów,

udziela

ć

im wskazówek oraz analizowa

ć

i poprawia

ć

popełnione przez nich bł

ę

dy.

W trakcie realizacji programu nauczania nale

ż

y umo

ż

liwi

ć

uczniom

korzystanie z aktualnych przepisów i obowi

ą

zuj

ą

cych norm. Wskazane

jest przygotowanie przez nauczyciela odpowiedniego zestawu

ć

wicze

ń

o zró

ż

nicowanym stopniu trudno

ś

ci.

Zaj

ę

cia powinny odbywa

ć

si

ę

w pracowni podstaw budowy maszyn

i elektrotechniki, w grupach do 15 osób. Uczniowie powinni wykonywa

ć

ć

wiczenia indywidualnie oraz w zespołach 2-4 osobowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osi

ą

gni

ęć

edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie osi

ą

gni

ęć

edukacyjnych uczniów powinno odbywa

ć

si

ę

przez cały czas realizacji programu jednostki modułowej,

na podstawie okre

ś

lonych kryteriów.

W kryteriach oceniania nale

ż

y uwzgl

ę

dni

ć

poziom oraz zakres

opanowania przez uczniów wiadomo

ś

ci i umiej

ę

tno

ś

ci wynikaj

ą

cych

ze szczegółowych celów kształcenia. Nauczyciel powinien opracowa

ć

wymagania edukacyjne na poszczególne stopnie szkolne.

Osi

ą

gni

ę

cia uczniów nale

ż

y ocenia

ć

systematycznie w trakcie

realizacji programu jednostki modułowej na podstawie:

−

ustnych

i

pisemnych

sprawdzianów

poziomu

wiadomo

ś

ci

i umiej

ę

tno

ś

ci,

−

testów osi

ą

gni

ęć

szkolnych,

−

obserwacji pracy uczniów podczas wykonywania

ć

wicze

ń

.

Podczas

sprawdzianów

ustnych

nale

ż

y

zwraca

ć

uwag

ę

na merytoryczn

ą

jako

ść

wypowiedzi, wła

ś

ciwe stosowanie poj

ęć

technicznych oraz poprawno

ść

wnioskowania.

Obserwuj

ą

c czynno

ś

ci wykonywane przez uczniów podczas realizacji

ć

wicze

ń

, nale

ż

y zwraca

ć

uwag

ę

na:

−

posługiwanie si

ę

przyborami podczas wykonywania rysunków ró

ż

nymi

technikami,

−

wykonywanie szkiców roboczych,

−

wykonywanie rysunków technicznych,

−

opisywanie i wymiarowanie rysunków,

−

stosowanie oznacze

ń

na rysunkach,

−

wykonywanie szkiców elementów maszyn,

−

rozpoznawanie na rysunkach typowych cz

ęś

ci maszyn,

−

odczytywanie dokumentacji technicznej.

W ocenie ko

ń

cowej nale

ż

y uwzgl

ę

dni

ć

wyniki wszystkich metod

sprawdzania osi

ą

gni

ęć

ucznia stosowanych przez nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

Jednostka modułowa 811[01].O1.03
Wykonywanie obróbki r

ę

cznej materiałów

1. Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia ucze

ń

(słuchacz) powinien umie

ć

:

−

okre

ś

li

ć

cel normalizacji w technice,

−

scharakteryzowa

ć

materiały konstrukcyjne i ich zastosowanie,

−

okre

ś

li

ć

wła

ś

ciwo

ś

ci fizyczne, mechaniczne i technologiczne metali,

−

scharakteryzowa

ć

stopy metali,

−

scharakteryzowa

ć

stale w

ę

glowe i stopowe,

−

scharakteryzowa

ć

metale nie

ż

elazne i ich stopy,

−

rozró

ż

ni

ć

rodzaje korozji i okre

ś

li

ć

sposoby zapobiegania,

−

scharakteryzowa

ć

rodzaje

ś

rodków stosowanych do konserwacji

metali oraz drewna,

−

okre

ś

li

ć

rodzaje

i

wła

ś

ciwo

ś

ci

drewna,

szkła,

materiałów

ceramicznych, gumy i tworzyw sztucznych,

−

dobra

ć

narz

ę

dzia do obróbki r

ę

cznej drewna,

−

wykona

ć

operacje zwi

ą

zane z obróbk

ą

r

ę

czn

ą

drewna,

−

wykona

ć

czynno

ś

ci zwi

ą

zane z konserwacj

ą

drewna oraz wyrobów

drewnianych,

−

scharakteryzowa

ć

rodzaje i zasady trasowania,

−

scharakteryzowa

ć

podstawowe operacje

ś

lusarskie,

−

dobra

ć

narz

ę

dzia i sprz

ę

t do obróbki r

ę

cznej metali,

−

wykona

ć

czynno

ś

ci zwi

ą

zane z obróbk

ą

r

ę

czn

ą

metali,

−

rozró

ż

ni

ć

rodzaje poł

ą

cze

ń

elementów metalowych,

−

dobra

ć

metody poł

ą

cze

ń

elementów w zale

ż

no

ś

ci od rodzaju

stosowanych materiałów oraz kształtów,

−

okre

ś

li

ć

zasady wykonywania poł

ą

cze

ń

elementów metalowych przy

pomocy ł

ą

czników,

−

scharakteryzowa

ć

rodzaje i techniki lutowania,

−

wykona

ć

czynno

ś

ci zwi

ą

zane z lutowaniem,

−

scharakteryzowa

ć

techniki ł

ą

czenia metali z zastosowaniem spawania

elektrycznego,

−

okre

ś

li

ć

zasady

obsługi

urz

ą

dze

ń

oraz

doboru

materiałów

do spawania elektrycznego,

−

scharakteryzowa

ć

zasady spawania gazowego,

−

scharakteryzowa

ć

metody wykonywania pomiarów warsztatowych,

−

rozró

ż

ni

ć

przyrz

ą

dy pomiarowe i okre

ś

li

ć

ich zastosowanie,

−

wykona

ć

pomiary warsztatowe,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

−

skorzysta

ć

z obowi

ą

zuj

ą

cych norm,

−

zastosowa

ć

przepisy bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy oraz ochrony

przeciwpo

ż

arowej podczas obróbki r

ę

cznej materiałów.

2. Materiał nauczania

Normalizacja w technice.
Materiały konstrukcyjne.
Metale i ich stopy.
Metale nie

ż

elazne i ich stopy.

Korozja metali i ochrona przed korozj

ą

.

Ś

rodki do konserwacji metali i drewna.

Materiały niemetalowe.
Obróbka r

ę

czna drewna, stosowane narz

ę

dzia.

Trasowanie.
Podstawowe operacje

ś

lusarskie, stosowane narz

ę

dzia.

Metody i techniki ł

ą

czenia elementów metalowych.

Spawalnictwo.
Pomiary warsztatowe.
Przepisy

bezpiecze

ń

stwa

i

higieny

pracy

oraz

ochrony

przeciwpo

ż

arowej.

3.

Ć

wiczenia

•

Rozpoznawanie

materiałów

metalowych

i

niemetalowych

na podstawie próbek.

•

Porównywanie wła

ś

ciwo

ś

ci ró

ż

nych materiałów konstrukcyjnych

na podstawie tabel.

•

Porównywanie

wła

ś

ciwo

ś

ci

stali

oraz

metali

nie

ż

elaznych

na podstawie tabel.

•

Porównywanie zakresów temperatur lutowania mi

ę

kkiego i twardego

z temperaturami topnienia okre

ś

lonych metali, na podstawie tabel.

•

Okre

ś

lanie wła

ś

ciwo

ś

ci metali stosowanych do produkcji ró

ż

nych

cz

ęś

ci maszyn.

•

Dobieranie narz

ę

dzi i przyrz

ą

dów do wykonywania obróbki r

ę

cznej

elementów z ró

ż

nych materiałów.

•

Wykonywanie obróbki r

ę

cznej drewna.

•

Wykonywanie trasowania materiałów przeznaczonych do obróbki.

•

Wykonywanie elementów metalowych na podstawie rysunku

technicznego.

•

Wykonywanie obróbki elementów ze stali, przy pomocy narz

ę

dzi

r

ę

cznych.

•

Wykonywanie otworów o okre

ś

lonych wymiarach za pomoc

ą

wiertarki

r

ę

cznej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

•

Wykonywanie operacji szlifowania powierzchni zewn

ę

trznych.

•

Kontrolowanie

wymiarów

elementów

poddawanych

obróbce,

na podstawie ich rysunków oraz przy pomocy przyrz

ą

dów

i sprawdzianów.

4.

Ś

rodki dydaktyczne

Próbki materiałów konstrukcyjnych.
Próbki metali i stopów z objawami zniszcze

ń

korozyjnych.

Tabele wła

ś

ciwo

ś

ci materiałów.

Komputerowa baza danych o materiałach.
Tablice przedstawiaj

ą

ce czynno

ś

ci, operacje i procesy technologiczne

obróbki r

ę

cznej.

Filmy dydaktyczne dotycz

ą

ce obróbki r

ę

cznej materiałów i wykonywania

poł

ą

cze

ń

.

Rysunki i przekroje elementów maszyn i urz

ą

dze

ń

.

Zestawy narz

ę

dzi do obróbki r

ę

cznej drewna.

Zestawy do r

ę

cznej obróbki metali.

Zestaw urz

ą

dze

ń

i materiałów do spawania elektrycznego.

Zestawy narz

ę

dzi pomiarowych i sprawdzianów.

Dokumentacja technologiczna dotycz

ą

ca obróbki r

ę

cznej materiałów.

Tablice pogl

ą

dowe dotycz

ą

ce przepisów bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy

obowi

ą

zuj

ą

cych podczas obróbki r

ę

cznej ró

ż

nych materiałów.

Ś

rodki ochrony indywidualnej.

Polskie Normy dotycz

ą

ce obróbki r

ę

cznej materiałów.

Poradniki.
Przepisy bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpo

ż

arowej

dotycz

ą

ce obróbki r

ę

cznej materiałów.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki

Program jednostki modułowej zawiera tre

ś

ci kształcenia pozwalaj

ą

ce

na przygotowanie uczniów do wykonywania podstawowych czynno

ś

ci

zwi

ą

zanych z obróbk

ą

r

ę

czn

ą

ró

ż

nych materiałów oraz do wykonywania

pomiarów warsztatowych.

Podczas realizacji programu nale

ż

y kształtowa

ć

umiej

ę

tno

ś

ci

posługiwania si

ę

narz

ę

dziami i przyrz

ą

dami oraz przestrzegania

przepisów

bezpiecze

ń

stwa

i

higieny

pracy

oraz

ochrony

przeciwpo

ż

arowej.

Proponuje si

ę

stosowanie metod nauczania: dyskusji dydaktycznej,

tekstu przewodniego, pokazu z obja

ś

nieniem, pokazu z instrukta

ż

em,

metody przypadków,

ć

wicze

ń

praktycznych.

W trakcie procesu nauczania-uczenia si

ę

uczniowie powinni

wykonywa

ć

ć

wiczenia w warsztatach szkolnych, w grupach do 15 osób,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

indywidualnie lub w zespołach 2-3 osobowych. Nauczyciel powinien
przygotowa

ć

odpowiednie zestawy

ć

wicze

ń

i zada

ń

o zró

ż

nicowanym

stopniu trudno

ś

ci.

Podczas obserwacji pracy uczniów w trakcie

ć

wicze

ń

nauczyciel

powinien udziela

ć

dodatkowych wyja

ś

nie

ń

i wskazówek.

Przed przyst

ą

pieniem do wykonywania

ć

wicze

ń

praktycznych nale

ż

y

zapozna

ć

uczniów z zasadami bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy.

Realizacja tre

ś

ci kształcenia mo

ż

e odbywa

ć

si

ę

równie

ż

w centrum

kształcenia

praktycznego

lub

w

wydziałach

mechanicznych

przedsi

ę

biorstw.

6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osi

ą

gni

ęć

edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie i ocenianie post

ę

pów uczniów powinno odbywa

ć

si

ę

na bie

żą

co, na podstawie ustalonych kryteriów. Kryteria oceniania

powinny dotyczy

ć

przede wszystkim poziomu oraz zakresu opanowania

przez uczniów umiej

ę

tno

ś

ci okre

ś

lonych w szczegółowych celach

kształcenia.

Osi

ą

gni

ę

cia uczniów nale

ż

y ocenia

ć

systematycznie w trakcie

realizacji programu jednostki modułowej na podstawie:

−

ustnych i pisemnych sprawdzianów poziomu wiedzy,

−

testów osi

ą

gni

ęć

szkolnych,

−

obserwacji pracy uczniów podczas wykonywania

ć

wicze

ń

.

Podczas obserwacji pracy uczniów w trakcie wykonywania

ć

wicze

ń

nale

ż

y zwraca

ć

uwag

ę

na:

−

odczytywanie wymiarów głównych elementów maszyn,

−

dobór narz

ę

dzi do wykonywania obróbki r

ę

cznej materiałów,

−

dobór przyrz

ą

dów do wykonywania pomiarów,

−

przestrzeganie przepisów bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy.

Kontrol

ę

poprawno

ś

ci wykonania

ć

wiczenia nale

ż

y przeprowadzi

ć

w trakcie i po jego wykonaniu. Ucze

ń

powinien samodzielnie sprawdzi

ć

wyniki swojej pracy według przygotowanego przez nauczyciela arkusza
oceny post

ę

pów. Nast

ę

pnie nauczyciel powinien dokona

ć

kontroli

według tego samego arkusza.

Po zako

ń

czeniu realizacji programu jednostki modułowej wskazane

jest przeprowadzenie testu praktycznego z zadaniami typu próba pracy
lub zadaniami nisko symulowanymi. Do zada

ń

nale

ż

y opracowa

ć

kryteria

oceniania i schemat punktowania.

W ocenie ko

ń

cowej nale

ż

y uwzgl

ę

dni

ć

wyniki wszystkich metod

sprawdzania osi

ą

gni

ęć

ucznia stosowanych przez nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

Jednostka modułowa 811[01].O1.04
Wykonywanie obróbki mechanicznej materiałów

1. Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia ucze

ń

(słuchacz) powinien umie

ć

:

−

scharakteryzowa

ć

rodzaje i układy sił,

−

dokona

ć

oblicze

ń

podstawowych parametrów ruchu,

−

scharakteryzowa

ć

zasady dynamiki,

−

obliczy

ć

prac

ę

mechaniczn

ą

, energi

ę

potencjaln

ą

i kinetyczn

ą

ciała,

−

okre

ś

li

ć

rodzaje napr

ęż

e

ń

i odkształce

ń

,

−

okre

ś

li

ć

warunki wytrzymało

ś

ciowe ró

ż

nych rodzajów odkształce

ń

,

−

sklasyfikowa

ć

poł

ą

czenia cz

ęś

ci maszyn,

−

scharakteryzowa

ć

osie i wały,

−

sklasyfikowa

ć

ło

ż

yska oraz okre

ś

li

ć

sposoby ich smarowania,

−

sklasyfikowa

ć

sprz

ę

gła i okre

ś

li

ć

ich zastosowanie,

−

sklasyfikowa

ć

hamulce oraz okre

ś

li

ć

ich zastosowanie,

−

scharakteryzowa

ć

przekładnie mechaniczne,

−

dokona

ć

klasyfikacji pomp oraz okre

ś

li

ć

ich zastosowanie,

−

okre

ś

li

ć

zastosowanie nap

ę

dów hydraulicznych,

−

sklasyfikowa

ć

spr

ęż

arki oraz okre

ś

li

ć

ich zastosowanie,

−

zdefiniowa

ć

poj

ę

cie nap

ę

du pneumatycznego,

−

sklasyfikowa

ć

maszyny i urz

ą

dzenia pod wzgl

ę

dem ich zastosowania

oraz zasad eksploatacji,

−

okre

ś

li

ć

czynno

ś

ci wchodz

ą

ce w skład obsługi operatorskiej typowych

urz

ą

dze

ń

i maszyn,

−

okre

ś

li

ć

zasady monta

ż

u i demonta

ż

u maszyn,

−

okre

ś

li

ć

rodzaje, budow

ę

oraz zasady obsługi obrabiarek,

−

wykona

ć

ci

ę

cie

elementów

metalowych

piłami

ramowymi

i tarczowymi,

−

wykona

ć

operacje

toczenia

powierzchni

zewn

ę

trznych

i wewn

ę

trznych,

−

wykona

ć

operacje wiercenia w ró

ż

nych materiałach przy pomocy

wiertarek,

−

skontrolowa

ć

wymiary

elementów

poddawanych

obróbce

mechanicznej,

−

posłu

ż

y

ć

si

ę

instrukcjami obsługi maszyn i urz

ą

dze

ń

,

−

zastosowa

ć

przepisy bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy podczas

wykonywania operacji obróbki mechanicznej materiałów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

2. Materiał nauczania

Elementy statyki, kinematyki i dynamiki.
Podstawy wytrzymało

ś

ci materiałów.

Poł

ą

czenia elementów maszyn.

Osie i wały.
Ło

ż

yska.

Sprz

ę

gła i hamulce.

Przekładnie mechaniczne.
Pompy i nap

ę

dy hydrauliczne.

Spr

ęż

arki i nap

ę

dy pneumatyczne.

Obróbka mechaniczna.
Klasyfikacja maszyn i urz

ą

dze

ń

pod wzgl

ę

dem ich zastosowania oraz

zasad eksploatacji.
U

ż

ytkowanie, konserwacja, monta

ż

i demonta

ż

maszyn.

Rodzaje, budowa i obsługa obrabiarek.
Podstawowe operacje obróbki elementów wykonywane na obrabiarkach.
Kontrola wymiarów elementów poddawanych obróbce.
Bezpiecze

ń

stwo i higiena pracy podczas wykonywania operacji obróbki

mechanicznej materiałów.

3.

Ć

wiczenia

•

Dobieranie rodzaju poł

ą

czenia cz

ęś

ci maszyn w zale

ż

no

ś

ci

od przenoszonego obci

ąż

enia.

•

Rozpoznawanie głównych elementów budowy wybranej obrabiarki.

•

Rozpoznawanie narz

ę

dzi skrawaj

ą

cych.

•

Dobieranie rodzaju obrabiarki do wykonania okre

ś

lonej operacji

technologicznej.

•

Wykonywanie prostej cz

ęś

ci maszyny na tokarce.

•

Kontrolowanie

wymiarów

elementów

poddawanych

obróbce,

na podstawie ich rysunków, przy pomocy przyrz

ą

dów i sprawdzianów.

4.

Ś

rodki dydaktyczne

Próbki materiałów konstrukcyjnych.
Materiały do obróbki mechanicznej metali.
Tablice dotycz

ą

ce czynno

ś

ci, operacji i procesów technologicznych

zwi

ą

zanych z wykonywaniem procesów obróbki mechanicznej ró

ż

nych

materiałów.
Rysunki i przekroje elementów maszyn i urz

ą

dze

ń

.

Instrukcje obsługi maszyn i urz

ą

dze

ń

do obróbki mechanicznej metali.

Zestawy narz

ę

dzi pomiarowych i sprawdzianów.

Ś

rodki ochrony indywidualnej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

Dokumentacja

technologiczna

dotycz

ą

ca

obróbki

mechanicznej

materiałów.
Tablice pogl

ą

dowe dotycz

ą

ce przepisów bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy

stosowanych podczas wykonywania procesów obróbki mechanicznej
ró

ż

nych materiałów.

Polskie Normy dotycz

ą

ce obróbki mechanicznej materiałów.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki

Program

jednostki

modułowej

zawiera

tre

ś

ci

kształcenia

umo

ż

liwiaj

ą

ce kształtowanie u uczniów umiej

ę

tno

ś

ci wykonywania

podstawowych czynno

ś

ci zwi

ą

zanych z obróbk

ą

mechaniczn

ą

metali

oraz pomiarów warsztatowych.

W procesie dydaktycznym zaleca si

ę

stosowanie nast

ę

puj

ą

cych

metod nauczania: pokazu z obja

ś

nieniem, dyskusji dydaktycznej oraz

ć

wicze

ń

praktycznych.

W

trakcie

wykonywania

ć

wicze

ń

nale

ż

y

zwróci

ć

uwag

ę

na przestrzeganie zasad bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy, racjonaln

ą

gospodark

ę

materiałami, stosowanie narz

ę

dzi i przyrz

ą

dów podczas

obróbki mechanicznej, zgodnie z zasadami ich u

ż

ytkowania.

Wskazane jest wykonywanie pokazów z wykorzystaniem modeli oraz

eksponatów cz

ęś

ci maszyn wykonanych w trakcie obróbki mechanicznej.

Ć

wiczenia, zaproponowane w programie jednostki modułowej,

pozwol

ą

na indywidualizacj

ę

procesu nauczania, efektywniejsze

wykorzystanie pomocy dydaktycznych oraz ułatwi

ą

zrozumienie

realizowanych tre

ś

ci kształcenia.

Nauczyciel

powinien

przygotowa

ć

materiały

potrzebne

do wykonywania

ć

wicze

ń

, jak: teksty przewodnie, instrukcje do

ć

wicze

ń

,

poradniki, PN, dokumentacj

ę

technologiczn

ą

i inne. Wskazane jest, aby

podczas

ć

wicze

ń

nauczyciel obserwował prac

ę

uczniów oraz udzielał

dodatkowych wyja

ś

nie

ń

i wskazówek.

Uczniowie powinni wykonywa

ć

ć

wiczenia w grupach do 15 osób,

indywidualnie lub w zespołach 2-3 osobowych.

Ć

wiczenia mog

ą

odbywa

ć

si

ę

w warsztatach szkolnych, centrach

kształcenia praktycznego lub wybranych przedsi

ę

biorstwach.

6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osi

ą

gni

ęć

edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie osi

ą

gni

ęć

edukacyjnych uczniów powinno odbywa

ć

si

ę

przez cały czas realizacji programu jednostki modułowej,

na podstawie okre

ś

lonych kryteriów. Systematyczne sprawdzanie

i ocenianie dostarcza nauczycielowi informacji o efektach jego pracy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

o post

ę

pach ucznia w nauce oraz ułatwia zaplanowanie procesu

kształcenia.

Osi

ą

gni

ę

cia uczniów nale

ż

y ocenia

ć

systematycznie w trakcie

realizacji programu jednostki modułowej na podstawie:

−

ustnych oraz pisemnych sprawdzianów poziomu wiadomo

ś

ci

i umiej

ę

tno

ś

ci,

−

testów osi

ą

gni

ęć

szkolnych,

−

obserwacji pracy uczniów podczas wykonywania

ć

wicze

ń

.

Podczas obserwacji pracy uczniów wykonywanej w trakcie

ć

wicze

ń

nale

ż

y zwraca

ć

uwag

ę

na:

−

dobieranie typu obrabiarki do wykonania danej operacji,

−

dobór odpowiedniego narz

ę

dzia do wykonania obróbki mechanicznej

elementu,

−

dobór przyrz

ą

du pomiarowego i prawidłowe wykonanie pomiaru,

−

przestrzeganie przepisów bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy podczas

wykonywania operacji obróbki mechanicznej metali.
Kontrol

ę

poprawno

ś

ci wykonania

ć

wiczenia nale

ż

y przeprowadzi

ć

w trakcie i po jego wykonaniu. Ucze

ń

powinien samodzielnie sprawdzi

ć

wyniki swojej pracy według przygotowanego przez nauczyciela arkusza
oceny post

ę

pów. Nast

ę

pnie nauczyciel powinien dokona

ć

kontroli

według tego samego arkusza.

Po zako

ń

czeniu realizacji programu jednostki modułowej wskazane

jest przeprowadzenie testu praktycznego z zadaniami typu próba pracy.
Do zada

ń

nale

ż

y opracowa

ć

kryteria oceniania i schemat punktowania.

W ocenie ko

ń

cowej nale

ż

y uwzgl

ę

dni

ć

wyniki wszystkich metod

sprawdzania osi

ą

gni

ęć

uczniów stosowanych przez nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

37

Jednostka modułowa 811[01].O1.05
U

ż

ytkowanie urz

ą

dze

ń

elektrycznych

1. Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia ucze

ń

(słuchacz) powinien umie

ć

:

−

sklasyfikowa

ć

ź

ródła i odbiorniki energii elektrycznej,

−

scharakteryzowa

ć

podstawowe wielko

ś

ci elektryczne,

−

dokona

ć

pomiaru wielko

ś

ci elektrycznych przy pomocy przyrz

ą

dów

pomiarowych,

−

okre

ś

li

ć

rodzaje i wła

ś

ciwo

ś

ci materiałów przewodowych,

−

okre

ś

li

ć

rodzaje i wła

ś

ciwo

ś

ci materiałów izolacyjnych,

−

scharakteryzowa

ć

elementy obwodów pr

ą

du stałego i przemiennego,

−

scharakteryzowa

ć

obwody RLC,

−

scharakteryzowa

ć

parametry pr

ą

du trójfazowego,

−

wyja

ś

ni

ć

oznaczenia na schematach elektrycznych,

−

wykona

ć

poł

ą

czenie przewodów elektrycznych,

−

scharakteryzowa

ć

rodzaje instalacji elektrycznych,

−

rozró

ż

ni

ć

elementy instalacji elektrycznej,

−

okre

ś

li

ć

elementy zabezpieczaj

ą

ce obwody elektryczne,

−

dokona

ć

wymiany elementów zabezpieczaj

ą

cych obwody elektryczne,

−

dokona

ć

monta

ż

u i demonta

ż

u lamp o

ś

wietleniowych, gniazd

wtykowych i wtyczek na przewodach elektrycznych,

−

scharakteryzowa

ć

instalacje sygnalizacyjne i alarmowe,

−

scharakteryzowa

ć

maszyny i urz

ą

dzenia elektryczne stosowane

w górnictwie otworowym,

−

rozró

ż

ni

ć

rodzaje silników elektrycznych,

−

okre

ś

li

ć

podstawowe parametry maszyn i urz

ą

dze

ń

elektrycznych

na podstawie tabliczki znamionowej,

−

okre

ś

li

ć

budow

ę

i zasady działania urz

ą

dze

ń

i elementów

zabezpieczaj

ą

cych, ochronnych i uziemie

ń

,

−

okre

ś

li

ć

zagro

ż

enia zwi

ą

zane z eksploatacj

ą

maszyn i urz

ą

dze

ń

elektrycznych,

−

okre

ś

li

ć

zasady bezpiecznej pracy oraz skutki nieprzestrzegania

przepisów bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy podczas obsługi urz

ą

dze

ń

elektrycznych,

−

obsłu

ż

y

ć

maszyny i urz

ą

dzenia elektryczne,

−

scharakteryzowa

ć

podstawowe elementy stosowane w układach

elektronicznych,

−

okre

ś

li

ć

rodzaje i zastosowanie elementów automatycznego

sterowania i regulacji elektrycznej, pneumatycznej i hydraulicznej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

38

−

wyja

ś

ni

ć

zasady automatycznego sterowania procesem wydobywania

gazu ziemnego z odwiertu eksploatacyjnego,

−

zastosowa

ć

przepisy bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy podczas

u

ż

ytkowania urz

ą

dze

ń

elektrycznych.

2. Materiał nauczania

Energia elektryczna i odbiorniki energii elektrycznej.
Przyrz

ą

dy do pomiaru wielko

ś

ci elektrycznych.

Pomiary wielko

ś

ci elektrycznych.

Materiały przewodowe i izolacyjne.
Obwody elektryczne.
Obwody RLC.
Pr

ą

d trójfazowy – wytwarzanie i parametry pr

ą

du trójfazowego.

Oznaczenia stosowane na schematach elektrycznych.
Silniki elektryczne stosowane do nap

ę

du maszyn i urz

ą

dze

ń

.

Instalacje elektryczne.
Instalacje sygnalizacyjne i alarmowe.
Elementy i układy elektroniczne.
Elementy

automatycznego

sterowania

i

regulacji

elektrycznej,

pneumatycznej i hydraulicznej.
Automatyka w zakładach górnictwa otworowego.
Sterowanie automatyczne procesem wydobywania gazu ziemnego
z odwiertu eksploatacyjnego.
Przepisy bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy dotycz

ą

ce obsługi urz

ą

dze

ń

elektrycznych.

3.

Ć

wiczenia

•

Rozpoznawanie materiałów przewodz

ą

cych i izolacyjnych.

•

Wykonywanie

pomiarów

napi

ę

cia,

nat

ęż

enia

pr

ą

du,

mocy

i rezystancji.

•

Rozró

ż

nianie elementów obwodów elektrycznych na schematach.

•

Porównywanie

ź

ródeł

ś

wiatła pod wzgl

ę

dem poboru mocy i nat

ęż

enia

o

ś

wietlenia.

•

Odczytywanie i interpretacja parametrów technicznych odbiornika

elektrycznego na podstawie tabliczki znamionowej.

•

Rozpoznawanie rodzajów silników indukcyjnych na podstawie danych

znamionowych.

•

Identyfikowanie gniazdek i wtyczek jednofazowych i trójfazowych.

•

Rozró

ż

nianie elementów instalacji elektrycznej, sprz

ę

tu izolacyjnego,

zabezpiecze

ń

przeciwpora

ż

eniowych.

•

Rozró

ż

nianie elementów elektronicznych na podstawie wygl

ą

du

i symboli graficznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

39

•

Odczytywanie parametrów technicznych elementów elektronicznych

z katalogu.

•

Okre

ś

lanie

funkcji

elementów

elektronicznych

w

obwodach

elektrycznych.

•

Analizowanie schematów blokowych automatycznego sterowania

i automatycznej regulacji.

4.

Ś

rodki dydaktyczne

Przyrz

ą

dy i aparatura kontrolno-pomiarowa do pomiarów wielko

ś

ci

elektrycznych.
Próbki

ró

ż

nych

materiałów

przewodz

ą

cych,

magnetycznych,

elektroizolacyjnych.
Modele działaj

ą

ce: silniki pr

ą

du stałego i przemiennego, transformatory,

zasilacze, stabilizatory.
Modele maszyn i urz

ą

dze

ń

elektrycznych stosowanych w górnictwie

otworowym.
Elementy obwodów elektrycznych.
Elementy zabezpieczaj

ą

ce obwodów i silników elektrycznych.

Elementy elektroniczne.
Elementy automatyki przemysłowej i górniczej.
Schematy instalacji elektrycznych, schematy elektryczne maszyn
i urz

ą

dze

ń

.

Plansze, przezrocza, filmy dydaktyczne dotycz

ą

ce zasad u

ż

ytkowania

urz

ą

dze

ń

elektrycznych.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki

Program jednostki modułowej obejmuje podstawowe tre

ś

ci z zakresu

elektrotechniki i elektroniki, a tak

ż

e tre

ś

ci dotycz

ą

ce zastosowania

maszyn

i

urz

ą

dze

ń

elektrycznych

stosowanych

w

górnictwie.

W programie uwzgl

ę

dniono równie

ż

tre

ś

ci dotycz

ą

ce instalacji

i obwodów elektrycznych, co umo

ż

liwia kształtowanie umiej

ę

tno

ś

ci

wykonywania podstawowych pomiarów elektrycznych.

Podczas realizacji programu jednostki modułowej nale

ż

y stosowa

ć

nast

ę

puj

ą

ce metody nauczania: pokaz z obja

ś

nieniem, pokaz

z instrukta

ż

em, dyskusj

ę

dydaktyczn

ą

oraz

ć

wiczenia praktyczne.

W

procesie

nauczania

nale

ż

y

wykorzystywa

ć

wiadomo

ś

ci

i umiej

ę

tno

ś

ci nabyte wcze

ś

niej na lekcjach fizyki oraz zach

ę

ci

ć

uczniów

do samokształcenia i korzystania z ró

ż

nych

ź

ródeł informacji.

Nale

ż

y u

ś

wiadomi

ć

uczniom zagro

ż

enia zwi

ą

zane z u

ż

ytkowaniem

maszyn i urz

ą

dze

ń

elektrycznych oraz uzasadni

ć

konieczno

ść

stosowania

ś

rodków ochrony przeciwpora

ż

eniowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

40

W procesie kształcenia nale

ż

y kształtowa

ć

u uczniów umiej

ę

tno

ś

ci

posługiwania si

ę

terminologi

ą

techniczn

ą

, przyrz

ą

dami do pomiaru

warto

ś

ci elektrycznych; u

ż

ytkowania maszyn i urz

ą

dze

ń

elektrycznych;

rozró

ż

niania typowych układów elektronicznych, elementów automatyki,

urz

ą

dze

ń

elektronicznych oraz rozró

ż

niania materiałów konstrukcyjnych,

a tak

ż

e odczytywania schematów instalacji i urz

ą

dze

ń

elektrycznych.

Zaleca si

ę

korzystanie z filmów dydaktycznych dotycz

ą

cych budowy

oraz zasad eksploatacji maszyn i urz

ą

dze

ń

elektrycznych.

Zaj

ę

cia powinny odbywa

ć

si

ę

w pracowni podstaw budowy maszyn

i elektrotechniki wyposa

ż

onej w odpowiednie

ś

rodki dydaktyczne.

Zaj

ę

cia mog

ą

by

ć

prowadzone w grupach licz

ą

cych do 15 uczniów,

z podziałem na 3-4 osobowe zespoły.

6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osi

ą

gni

ęć

edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie i ocenianie osi

ą

gni

ęć

uczniów powinno odbywa

ć

si

ę

w trakcie realizacji programu jednostki modułowej na podstawie

okre

ś

lonych kryteriów.

W procesie oceniania wskazane jest stosowanie:

−

sprawdzianów ustnych i pisemnych,

−

testów osi

ą

gni

ęć

szkolnych,

−

obserwacji pracy ucznów podczas wykonywania

ć

wicze

ń

.

Podczas kontroli i oceny osi

ą

gni

ęć

uczniów nale

ż

y sprawdza

ć

umiej

ę

tno

ś

ci

operowania

zdobyt

ą

wiedz

ą

,

zwraca

ć

uwag

ę

na merytoryczn

ą

jako

ść

wypowiedzi, wła

ś

ciwe stosowanie poj

ęć

technicznych, poprawno

ść

wnioskowania.

Obserwuj

ą

c czynno

ś

ci ucznia podczas wykonywania

ć

wicze

ń

i dokonuj

ą

c oceny jego pracy, nale

ż

y zwraca

ć

uwag

ę

na:

−

klasyfikowanie maszyn i urz

ą

dze

ń

elektrycznych w zale

ż

no

ś

ci

od budowy, zasady działania oraz zastosowania praktycznego,

−

rozró

ż

nianie elementów urz

ą

dze

ń

i maszyn elektrycznych,

−

wyja

ś

nianie zasad działania maszyn i urz

ą

dze

ń

elektrycznych,

−

okre

ś

lanie zasad eksploatacji maszyn i urz

ą

dze

ń

elektrycznych,

−

przestrzeganie przepisów bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy.

Wskazane jest systematyczne prowadzenie kontroli i oceny. Bie

żą

ca

analiza post

ę

pów uczniów umo

ż

liwia nauczycielowi korygowanie

stosowanych metod kształcenia.

Ocenianie pracy uczniów powinno by

ć

dokonywane zgodnie

z obowi

ą

zuj

ą

c

ą

skal

ą

ocen.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

41

Moduł 811[01].O2
Podstawy geologii

1. Cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia ucze

ń

(słuchacz) powinien umie

ć

:

−

okre

ś

la

ć

budow

ę

geologiczn

ą

skorupy ziemskiej,

−

charakteryzowa

ć

dzieje Ziemi, ery i okresy geologiczne,

−

wyja

ś

nia

ć

proces wietrzenia skał,

−

okre

ś

la

ć

rodzaje jednostek geologiczno-tektonicznych wyst

ę

puj

ą

cych

na obszarze Polski,

−

charakteryzowa

ć

elementy tektoniki,

−

rozró

ż

nia

ć

podstawowe grupy i rodzaje skał,

−

rozpoznawa

ć

podstawowe minerały oraz okre

ś

la

ć

ich wła

ś

ciwo

ś

ci

fizyczne,

−

okre

ś

la

ć

wła

ś

ciwo

ś

ci skał osadowych,

−

wyja

ś

nia

ć

wpływ erozji na ukształtowanie powierzchni Ziemi,

−

wyja

ś

nia

ć

pochodzenie ropy naftowej, na podstawie ró

ż

nych teorii,

−

okre

ś

la

ć

warunki powstawania złó

ż

ropy naftowej i gazu ziemnego,

−

charakteryzowa

ć

egzogeniczne i endogeniczne procesy geologiczne,

−

okre

ś

la

ć

rodzaje złó

ż

ropy naftowej i gazu ziemnego,

−

okre

ś

la

ć

rejony wyst

ę

powania złó

ż

ropy naftowej i gazu ziemnego.

2. Wykaz jednostek modułowych

Symbol jednostki

modułowej

Nazwa jednostki modułowej

Orientacyjna

liczba godzin

na realizacj

ę

811[01].O2.01

Analizowanie procesów geologicznych

40

811[01].O2.02

Rozpoznawanie złó

ż

ropy naftowej i gazu

ziemnego

32

Razem

72

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

42

3. Schemat układu jednostek modułowych

4. Literatura

Dognarowicz W.: Zarys mineralogii. Wyd. Geologiczne, Warszawa 1965
Gabzdyl W.: Geologia ogólna. Wyd. Politechniki

Ś

l

ą

skiej, Gliwice 1998

Gruszczyk H.: Nauka o zło

ż

ach. Wyd. Geologiczne, Warszawa 1984

Gruszczyk H., Micho B.: Petrografia. Wyd. Geologiczne, Warszawa
Karnkowski P.: Zło

ż

a ropy naftowej i gazu ziemnego w Polsce.

Towarzystwo Geosynoptyków GEOS AGH, Kraków 1993
Ksi

ąż

kiewicz

M.:

Geologia

dynamiczna.

Wyd.

Geologiczne,

Warszawa 1979
Mizerski W.: Geologia historyczna. Wyd. Geologiczne, Warszawa 1992
Mizerski W.: Geologia Polski dla geografów. PWN, Warszawa 2002
Mizerski

W.,

Sylwestrzak

H.:

Słownik

geologiczny.

PWN,

Warszawa 2002
Płochniewski

Z.:

Hydrogeologia

i

geologia

in

ż

ynierska.

Wyd.

Geologiczne, Warszawa 1986
Atlas geologiczny Polski. Praca zbiorowa. Wydawnictwa Kartograficzne,
Warszawa 1997

Wykaz literatury nale

ż

y aktualizowa

ć

w miar

ę

ukazywania si

ę

nowych

pozycji wydawniczych

811[01].O2

Podstawy geologii

811[01].O2.01

Analizowanie procesów

geologicznych

811[01].O2.02

Rozpoznawanie złó

ż

ropy

naftowej i gazu ziemnego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

43

Jednostka modułowa 811[01].O2.01
Analizowanie procesów geologicznych

1. Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia ucze

ń

(słuchacz) powinien umie

ć

:

−

wyja

ś

ni

ć

znaczenie geologii jako nauki,

−

scharakteryzowa

ć

geologiczn

ą

budow

ę

Ziemi,

−

scharakteryzowa

ć

geologiczne

procesy

endogeniczne

i egzogeniczne,

−

scharakteryzowa

ć

wielko

ś

ci fizyczne okre

ś

laj

ą

ce budow

ę

Ziemi,

−

scharakteryzowa

ć

budow

ę

litosfery,

−

wyja

ś

ni

ć

poj

ę

cie minerału i skały,

−

dokona

ć

klasyfikacji minerałów,

−

okre

ś

li

ć

fizyczne, chemiczne i mechaniczne wła

ś

ciwo

ś

ci minerałów,

−

scharakteryzowa

ć

geologiczne formy wyst

ę

powania skał,

−

dokona

ć

klasyfikacji skał ze wzgl

ę

du na pochodzenie i warunki

powstawania,

−

okre

ś

li

ć

struktur

ę

i tekstur

ę

skał,

−

okre

ś

li

ć

rodzaje erozji,

−

scharakteryzowa

ć

porowato

ść

, przepuszczalno

ść

i wodochłonno

ść

skał osadowych,

−

okre

ś

li

ć

czynniki wywołuj

ą

ce proces wietrzenia skał,

−

scharakteryzowa

ć

procesy mechanicznego i chemicznego wietrzenia

skał,

−

scharakteryzowa

ć

typy lodowców,

−

okre

ś

li

ć

wpływ erozji i działalno

ś

ci lodowców na ukształtowanie

powierzchni Ziemi,

−

wyja

ś

ni

ć

przebieg erozji rzecznej i okre

ś

li

ć

podstawowe formy

erozyjne,

−

wyja

ś

ni

ć

poj

ę

cia: warstwa, fałd, antyklina i synklina, uskok, rów

tektoniczny,

−

wyja

ś

ni

ć

mechanizm powstawania fałdów i uskoków,

−

rozró

ż

ni

ć

typy fałdów i uskoków tektonicznych,

−

scharakteryzowa

ć

uło

ż

enie warstw skalnych w skorupie ziemskiej,

−

posłu

ż

y

ć

si

ę

dokumentacj

ą

geologiczn

ą

, mapami, przekrojami

i profilami geologicznymi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

44

2. Materiał nauczania

Geologia jako nauka.
Procesy endogeniczne i egzogeniczne.
Budowa geologiczna Ziemi: jej kształt, wielko

ść

, g

ę

sto

ść

, ci

ś

nienie

wn

ę

trza Ziemi, ciepło Ziemi i stopie

ń

geotermiczny.

Zewn

ę

trzne sfery Ziemi.

Powstawanie minerałów i formy ich wyst

ę

powania.

Klasyfikacja minerałów.
Wła

ś

ciwo

ś

ci fizyczne, chemiczne i mechaniczne minerałów.

Skały i ich najwa

ż

niejsze wła

ś

ciwo

ś

ci fizyczne i mechaniczne.

Genetyczny podział skał.
Geologiczne formy wyst

ę

powania skał.

Rodzaje wietrzenia skał.
Czynniki wywołuj

ą

ce procesy wietrzenia.

Poj

ę

cie i rodzaje erozji.

Działalno

ść

erozyjna rzek, lodowców.

Uło

ż

enie warstw skalnych w skorupie ziemskiej.

Fałd, jego elementy i typy.
Deformacje nieci

ą

głe – uskoki.

Znaczenie uskoków w górnictwie naftowym.

3.

Ć

wiczenia

•

Okre

ś

lanie

budowy

skorupy

ziemskiej

na

podstawie

map

geologicznych.

•

Rozpoznawanie

typów

minerałów

i

kwalifikowanie

ich

do

odpowiednich grup.

•

Rozpoznawanie rodzajów skał, ich struktury i tekstury.

•

Rozpoznawanie produktów wietrzenia skał.

•

Rysowanie przekroju podłu

ż

nego i poprzecznego doliny rzecznej.

•

Rysowanie typowych elementów tektonicznych.

•

Rozpoznawanie typów fałdów i uskoków tektonicznych na przekrojach

i mapach geologicznych.

4.

Ś

rodki dydaktyczne

Plansze przedstawiaj

ą

ce budow

ę

Ziemi, formy geologiczne.

Zestaw modeli krystalograficznych minerałów.
Zbiór podstawowych minerałów i skał.
Rdzenie wiertnicze.
Przekroje i profile geologiczne.
Mapy fizyczne i geologiczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

45

Filmy dydaktyczne, prezentacje multimedialne i przezrocza z zakresu
geologii.
Poradniki, atlasy geologiczne.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki

Program jednostki modułowej obejmuje podstawowe tre

ś

ci dotycz

ą

ce:

budowy geologicznej skorupy ziemskiej oraz procesów geologicznych
zachodz

ą

cych na powierzchni Ziemi.

Realizacja programu jednostki modułowej ma na celu kształtowanie

umiej

ę

tno

ś

ci rozpoznawania minerałów i skał, okre

ś

lania ich wła

ś

ciwo

ś

ci

oraz kwalifikowania do okre

ś

lonych grup, posługiwania si

ę

dokumentacj

ą

geologiczn

ą

, atlasami, mapami fizycznymi i geologicznymi. Nauczyciel

powinien

wyja

ś

ni

ć

wpływ

ró

ż

nych

czynników

atmosferycznych

na procesy wietrzenia skał, działalno

ść

erozyjn

ą

rzek oraz przyczyny

deformacji

tektonicznych.

Szczególn

ą

uwag

ę

nale

ż

y

zwróci

ć

na stosowanie przez uczniów terminologii geologicznej.

Podstawowymi metodami nauczania powinny by

ć

metody, takie

jak: wykład informacyjny, metoda przypadków, metoda sytuacyjna,
pokaz z obja

ś

nieniem oraz

ć

wiczenia.

W

procesie

nauczania-uczenia

si

ę

nale

ż

y

zwróci

ć

uwag

ę

na kształtowanie umiej

ę

tno

ś

ci odczytywania i szkicowania przekrojów

i profili geologicznych.

Ć

wiczenia zamieszczone w programie jednostki modułowej stanowi

ą

propozycj

ę

, któr

ą

mo

ż

na wykorzysta

ć

w procesie kształcenia. Nauczyciel

mo

ż

e zaplanowa

ć

inne

ć

wiczenia o zró

ż

nicowanym stopniu trudno

ś

ci,

dostosowuj

ą

c ich zakres i poziom do potrzeb edukacyjnych uczniów oraz

wyposa

ż

enia pracowni.

Zaleca si

ę

cz

ę

ste wykorzystywanie filmów dydaktycznych o tematyce

geologicznej,

prezentacji

multimedialnych

oraz

materiałów

informacyjnych z Internetu.

Zaj

ę

cia powinny odbywa

ć

si

ę

w pracowni wiertnictwa i górnictwa,

uczniowie powinni wykonywa

ć

ć

wiczenia w grupach do 15 osób,

indywidualnie lub w zespołach 2-4 osobowych. Wskazane jest,
aby podczas

ć

wicze

ń

nauczyciel obserwował prac

ę

uczniów oraz

udzielał dodatkowych wyja

ś

nie

ń

i wskazówek.

Dla ułatwienia zrozumienia realizowanych tre

ś

ci, wskazane jest

organizowanie terenowych wycieczek dydaktycznych do kamieniołomów
oraz dolin rzecznych w celu zapoznania uczniów z rodzajami minerałów
skalnych oraz warunkami powstawania form erozyjnych, dolin rzecznych
i lodowcowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

46

6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osi

ą

gni

ęć

edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie osi

ą

gni

ęć

edukacyjnych uczniów powinno odbywa

ć

si

ę

przez cały czas realizacji programu jednostki modułowej,

na podstawie okre

ś

lonych kryteriów. Systematyczne sprawdzanie

i ocenianie dostarcza nauczycielowi informacji o efektach jego pracy,
o post

ę

pach ucznia w nauce oraz ułatwia zaplanowanie procesu

kształcenia.

W kryteriach oceniania nale

ż

y uwzgl

ę

dni

ć

poziom oraz zakres

opanowania przez uczniów wiadomo

ś

ci i umiej

ę

tno

ś

ci wynikaj

ą

cych ze

szczegółowych celów kształcenia. Ocena powinna stymulowa

ć

aktywno

ść

ucznia i zapewni

ć

mu poczucie satysfakcji na ka

ż

dym etapie

kształcenia.

Osi

ą

gni

ę

cia uczniów nale

ż

y ocenia

ć

systematycznie w trakcie

realizacji programu jednostki modułowej na podstawie:

−

ustnych

i

pisemnych

sprawdzianów

poziomu

wiadomo

ś

ci

i umiej

ę

tno

ś

ci,

−

testów osi

ą

gni

ęć

szkolnych,

−

obserwacji pracy uczniów podczas wykonywania

ć

wicze

ń

.

Obserwuj

ą

c czynno

ś

ci, wykonywane przez uczniów podczas realizacji

ć

wicze

ń

, nauczyciel powinien zwraca

ć

uwag

ę

na:

−

rozpoznawanie minerałów i skał oraz okre

ś

lanie ich wła

ś

ciwo

ś

ci,

−

okre

ś

lanie wpływu ró

ż

nych czynników na procesy wietrzenia,

−

okre

ś

lanie rodzajów erozji,

−

wykonywanie odr

ę

cznych rysunków przekrojów i profili geologicznych,

−

korzystanie z map geologicznych,

−

poprawno

ść

wykonanych zada

ń

.

Po zako

ń

czeniu realizacji programu jednostki modułowej proponuje

si

ę

zastosowanie testu pisemnego. Test powinien zawiera

ć

zadania

otwarte i zamkni

ę

te (wielokrotnego wyboru, na dobieranie, typu prawda-

fałsz).

W ocenie ko

ń

cowej nale

ż

y uwzgl

ę

dni

ć

wyniki wszystkich metod

sprawdzania osi

ą

gni

ęć

ucznia stosowanych przez nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

47

Jednostka modułowa 811[01].O2.02
Rozpoznawanie złó

ż

ropy naftowej i gazu ziemnego

1. Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia ucze

ń

(słuchacz) powinien umie

ć

:

−

okre

ś

li

ć

znaczenie gospodarcze ropy naftowej i gazu ziemnego,

−

scharakteryzowa

ć

udział paliw płynnych w bilansie energetycznym

Polski i

ś

wiata,

−

wskaza

ć

rejony wydobycia ropy i gazu ziemnego na

ś

wiecie,

−

wyja

ś

ni

ć

poj

ę

cie wieku utworów skalnych,

−

scharakteryzowa

ć

dzieje Ziemi,

−

scharakteryzowa

ć

poszczególne ery i okresy geologiczne,

−

posłu

ż

y

ć

si

ę

tabel

ą

stratygraficzn

ą

,

−

okre

ś

li

ć

cechy budowy geologicznej Polski,

−

scharakteryzowa

ć

podział obszaru Polski na jednostki geologiczne,

−

okre

ś

li

ć

rejony

wyst

ę

powania

złó

ż

surowców

mineralnych

na obszarze Polski,

−

scharakteryzowa

ć

utwory: Ni

ż

Polski, zapadlisko przedkarpackie,

monoklina przedsudecka, antyklinorium,

−

wyja

ś

ni

ć

genez

ę

złó

ż

ropy naftowej i gazu ziemnego,

−

okre

ś

li

ć

warunki migracji i akumulacji w

ę

glowodorów w skorupie

ziemskiej,

−

okre

ś

li

ć

wpływ deformacji tektonicznych na układ warstw skalnych

i wyst

ę

powanie złó

ż

ropo- i gazono

ś

nych,

−

okre

ś

li

ć

typy i rodzaje złó

ż

ropy i gazu ziemnego,

−

rozpozna

ć

pułapki ropno-gazowe,

−

scharakteryzowa

ć

budow

ę

zło

ż

a ropy i gazu,

−

wyja

ś

ni

ć

mechanizm przemieszczania si

ę

ropy i gazu ziemnego

w zło

ż

u,

−

okre

ś

li

ć

rodzaje skał ropno-gazowych i ich wła

ś

ciwo

ś

ci.

2. Materiał nauczania

Znaczenie gospodarcze ropy naftowej i gazu ziemnego.
Udział paliw płynnych w bilansie energetycznym Polski i

ś

wiata.

Rejony wydobycia ropy i gazu ziemnego na

ś

wiecie.

Wiek wzgl

ę

dny i bezwzgl

ę

dny skał.

Podział dziejów Ziemi na ery i okresy geologiczne.
Poj

ę

cie stratygrafii – tabela stratygraficzna.

Cechy budowy geologicznej Polski, jednostki geologiczne.
Wyst

ę

powanie złó

ż

surowców mineralnych na obszarze Polski.

Klasyfikacja złó

ż

ropy naftowej i gazu ziemnego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

48

Regiony geologiczne, w których wyst

ę

puj

ą

zło

ż

a ropy naftowej, gazu

ziemnego, siarki oraz soli kamiennej w Polsce i na

ś

wiecie.

Geneza ropy naftowej i gazu ziemnego.
Migracja i akumulacja w

ę

glowodorów.

Pułapki ropno-gazowe.
Skały zbiornikowe złó

ż

ropy naftowej i gazu ziemnego oraz

ich wła

ś

ciwo

ś

ci.

3.

Ć

wiczenia

•

Okre

ś

lanie rejonów wyst

ę

powania złó

ż

kopalin u

ż

ytecznych na mapie

Polski.

•

Klasyfikowanie złó

ż

ropy naftowej i gazu ziemnego według ró

ż

nych

kryteriów.

•

Sporz

ą

dzanie tabeli stratygraficznej.

•

Okre

ś

lanie wieku skał przy pomocy tabeli stratygraficznej.

•

Rozpoznawanie organizmów ro

ś

linnych i zwierz

ę

cych na podstawie

okazów skał zwieraj

ą

cych skamieniało

ś

ci.

•

Sporz

ą

dzanie szkiców typów pułapek ropno-gazowych.

4.

Ś

rodki dydaktyczne

Próbki minerałów i skał.
Rdzenie wiertnicze.
Zestaw profili geologicznych.
Tabela stratygraficzna.
Mapy fizyczne i geologiczne.
Przekroje i mapy geologiczne złó

ż

surowców mineralnych.

Okazy skał zawieraj

ą

ce skamieniało

ś

ci.

Plansze, foliogramy, prze

ź

rocza oraz filmy dydaktyczne z zakresu

geologii.
Poradniki, atlasy geologiczne.
Polskie Normy.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki

Program

jednostki

modułowej

obejmuje

tre

ś

ci

dotycz

ą

ce

wyst

ę

powania złó

ż

kopalin u

ż

ytecznych w Polsce i na

ś

wiecie.

Celem realizacji programu jednostki modułowej jest kształtowanie

umiej

ę

tno

ś

ci rozpoznawania złó

ż

surowców mineralnych, korzystania

z map geologicznych, posługiwania si

ę

tabel

ą

stratygraficzn

ą

, atlasami

mineralogicznymi i petrograficznymi.

W procesie kształcenia wskazane jest stosowanie metod nauczania,

takich

jak:

metoda

sytuacyjna,

metoda

przypadków,

pokaz

z obja

ś

nieniem oraz

ć

wiczenia praktyczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

49

Wskazane jest, aby podczas

ć

wicze

ń

nauczyciel obserwował prac

ę

uczniów oraz udzielał dodatkowych wyja

ś

nie

ń

i wskazówek.

W procesie dydaktycznym szczególn

ą

uwag

ę

nale

ż

y zwraca

ć

na regiony wyst

ę

powania złó

ż

kopalin u

ż

ytecznych, typy pułapek ropno-

gazowych, a tak

ż

e przyczyny migracji i akumulacji w

ę

glowodorów

w skorupie ziemskiej oraz wpływ deformacji tektonicznych na układ
warstw skalnych.

Dla ułatwienia zrozumienia realizowanych tre

ś

ci, wskazane jest

prezentowanie filmów dydaktycznych dotycz

ą

cych wyst

ę

powania złó

ż

surowców mineralnych oraz organizowanie wycieczek do zakładów
górnictwa naftowego.

Zaj

ę

cia

powinny

odbywa

ć

si

ę

w

pracowni

wiertnictwa

i górnictwa, w grupach do 15 osób, indywidualnie lub w zespołach
2-4 osobowych.

6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osi

ą

gni

ęć

edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie i ocenianie osi

ą

gni

ęć

uczniów powinno odbywa

ć

si

ę

systematycznie w trakcie realizacji programu jednostki modułowej

na podstawie okre

ś

lonych kryteriów.

W kryteriach oceniania umiej

ę

tno

ś

ci uczniów nale

ż

y uwzgl

ę

dni

ć

poziom

oraz zakres

opanowania

przez

uczniów

umiej

ę

tno

ś

ci

i wiadomo

ś

ci wynikaj

ą

cych ze szczegółowych celów kształcenia.

Nauczyciel

powinien

opracowa

ć

wymagania

edukacyjne

na poszczególne stopnie szkolne.

Osi

ą

gni

ę

cia uczniów nale

ż

y ocenia

ć

systematycznie w trakcie

realizacji programu jednostki modułowej na podstawie:

−

ustnych oraz pisemnych sprawdzianów poziomu wiadomo

ś

ci

i umiej

ę

tno

ś

ci,

−

testów osi

ą

gni

ęć

szkolnych,

−

obserwacji pracy uczniów podczas wykonywania

ć

wicze

ń

.

Podczas kontroli i oceny nale

ż

y sprawdza

ć

umiej

ę

tno

ś

ci uczniów

operowania zdobyt

ą

wiedz

ą

, zwraca

ć

uwag

ę

na merytoryczn

ą

jako

ść

wypowiedzi, wła

ś

ciwe stosowanie poj

ęć

i poprawno

ść

wnioskowania.

Obserwuj

ą

c czynno

ś

ci uczniów podczas wykonywania

ć

wicze

ń

nauczyciel powinien zwraca

ć

uwag

ę

na:

−

okre

ś

lanie

miejsc

wyst

ę

powania

jednostek

geologicznych

na obszarze Polski, na których znajduj

ą

sie zło

ż

a kopalin

u

ż

ytecznych,

−

okre

ś

lanie wieku skał przy pomocy tabeli stratygraficznej,

−

posługiwanie si

ę

mapami fizycznymi i geologicznymi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

50

Po zako

ń

czeniu realizacji programu jednostki modułowej proponuje

si

ę

zastosowanie testu pisemnego. W ocenie ko

ń

cowej nale

ż

y

uwzgl

ę

dni

ć

wyniki wszystkich metod sprawdzania osi

ą

gni

ęć

ucznia

stosowanych przez nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

51

Moduł 811[01].Z1
Podstawy wiertnictwa

1. Cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia ucze

ń

(słuchacz) powinien umie

ć

:

−

charakteryzowa

ć

metody wiercenia otworów eksploatacyjnych,

−

rozró

ż

nia

ć

rodzaje urz

ą

dze

ń

i narz

ę

dzi stosowanych do wiercenia

otworów eksploatacyjnych,

−

okre

ś

la

ć

funkcje elementów składowych przewodu wiertniczego,

−

okre

ś

la

ć

rodzaje i zadania płuczek wiertniczych,

−

wykonywa

ć

pomiary podstawowych wła

ś

ciwo

ś

ci płuczki wiertniczej,

−

okre

ś

la

ć

wła

ś

ciwo

ś

ci zaczynu cementowego,

−

charakteryzowa

ć

konstrukcj

ę

odwiertu ropno-gazowego,

−

charakteryzowa

ć

uzbrojenie wgł

ę

bne i napowierzchniowe odwiertów

eksploatacyjnych,

−

charakteryzowa

ć

podstawowe

parametry

wiercenia

otworów

eksploatacyjnych dla ropy i gazu,

−

okre

ś

la

ć

przyczyny powstawania, rodzaje awarii i komplikacji

wiertniczych,

−

okre

ś

la

ć

metody zapobiegania awariom wiertniczym,

−

charakteryzowa

ć

rodzaje

zagro

ż

e

ń

wyst

ę

puj

ą

cych

w

czasie

eksploatacji ropy naftowej i gazu ziemnego,

−

obsługiwa

ć

detektory i przyrz

ą

dy pomiarowe do wykrywania

obecno

ś

ci w powietrzu mieszaniny w

ę

glowodorów oraz gazów

kwa

ś

nych – siarkowodoru i dwutlenku w

ę

gla,

−

charakteryzowa

ć

rodzaje urz

ą

dze

ń

przeciwerupcyjnych,

−

charakteryzowa

ć

procesy rekonstrukcji odwiertów eksploatacyjnych,

−

obsługiwa

ć

urz

ą

dzenia do rekonstrukcji i likwidacji odwiertów

eksploatacyjnych,

−

charakteryzowa

ć

metody likwidacji odwiertów eksploatacyjnych,

−

stosowa

ć

przepisy bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpo

ż

arowej i ochrony

ś

rodowiska w czasie prowadzenia prac

wiertniczych,

−

korzysta

ć

z norm, czasopism i literatury technicznej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

52

2. Wykaz jednostek modułowych

Symbol

jednostki

modułowej

Nazwa jednostki modułowej

Orientacyjna

liczba godzin

na realizacj

ę

811[01].Z1.01

Wykonywanie otworów eksploatacyjnych

108

811[01].Z1.02

Rekonstrukcja i likwidacja odwiertów
eksploatacyjnych

36

Razem

144

3. Schemat układu jednostek modułowych

4. Literatura

Dubiel S.: Zagadnienia opróbowania złó

ż

ropy naftowej i gazu ziemnego.

Wyd. AGH, Kraków 1992
Cz

ą

stka J.: Wiertnictwo. Wyd.

Ś

l

ą

sk, Katowice 1972

Gonet A., Macuda J.: Wiertnictwo hydrogeologiczne. Wyd. AGH,
Kraków 1995
Gonet A., Stryczek S., Rzyczniak M.: Zadania do

ć

wicze

ń

z wiertnictwa.

Wyd. AGH, Kraków 1998
Herman Z.: Wiertnictwo i udost

ę

pnianie złó

ż

. Cz. III. Wydawnictwa

Geologiczne, Warszawa 1985
Hołuj J., Osiecki J., Turkowski Z., Paraszczak W., Półchłopek T.:
Wiertnictwo i udost

ę

pnianie złó

ż

. Wyd. Geologiczne, Warszawa 1985

Karnkowski P.: Zło

ż

a gazu ziemnego i ropy naftowej w Polsce.

Towarzystwo Geosynoptyków GEOS AGH, Kraków 1993
Osiecki J., Paraszczak W., Półchłopek T.: Wiertnictwo i udost

ę

pnianie

złó

ż

. Cz. II. Wyd. Geologiczne, Warszawa 1985

Szostak L.: Wiertnictwo. Wyd. Geologiczne, Warszawa 1989
Szostak L., Chrz

ą

szcz W.: Wybrane aspekty wiercenia otworów

kierunkowych. Wyd. AGH, Kraków 1996

811[01].Z1

Podstawy wiertnictwa

811[01].Z1.01

Wykonywanie otworów

eksploatacyjnych

811[01].Z1.02

Rekonstrukcja i likwidacja

odwiertów eksploatacyjnych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

53

Szostak L., Chrz

ą

szcz W., Wi

ś

niowski R.: Narz

ę

dzia wierc

ą

ce. Wyd.

AGH, Kraków 1996
Wojnar K.: Wiertnictwo, technika i technologia. PWN, Warszawa-
-Kraków 1993
Poradnik in

ż

ynierii płuczek wiertniczych. Kraków 1996

Czasopisma specjalistyczne

Wykaz literatury nale

ż

y aktualizowa

ć

w miar

ę

ukazywania si

ę

nowych

pozycji wydawniczych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

54

Jednostka modułowa 811[01].Z1.01
Wykonywanie otworów eksploatacyjnych

1. Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia ucze

ń

(słuchacz) powinien umie

ć

:

−

okre

ś

li

ć

cel wiercenia otworów eksploatacyjnych,

−

scharakteryzowa

ć

metody wiercenia otworów eksploatacyjnych,

−

okre

ś

li

ć

podstawowe wska

ź

niki i parametry procesu wiercenia,

−

okre

ś

li

ć

zasady

doboru

parametrów

wiercenia

otworów

eksploatacyjnych,

−

scharakteryzowa

ć

urz

ą

dzenia stosowane do wiercenia otworów,

−

scharakteryzowa

ć

elementy

składowe

wie

ż

,

masztów

i wie

ż

omasztów,

−

scharakteryzowa

ć

typowe systemy olinowania i ich elementy

składowe,

−

rozró

ż

ni

ć

podstawowe elementy układu d

ź

wigowego urz

ą

dzenia

wiertniczego,

−

wykona

ć

prace zwi

ą

zane z monta

ż

em i demonta

ż

em urz

ą

dze

ń

stosowanych do wiercenia otworów eksploatacyjnych,

−

okre

ś

li

ć

rodzaje i zastosowanie narz

ę

dzi wierc

ą

cych,

−

wyja

ś

ni

ć

budow

ę

narz

ę

dzi wierc

ą

cych,

−

dobra

ć

narz

ę

dzie wierc

ą

ce w zale

ż

no

ś

ci od rodzaju przewiercanych

skał,

−

wykona

ć

czynno

ś

ci

zwi

ą

zane

z

wierceniem

otworów

eksploatacyjnych,

−

scharakteryzowa

ć

rodzaje, budow

ę

, zasad

ę

działania i zastosowanie

aparatów rdzeniowych,

−

scharakteryzowa

ć

technologi

ę

rdzeniowania,

−

scharakteryzowa

ć

elementy przewodu wiertniczego,

−

wyja

ś

ni

ć

rol

ę

i zastosowanie stołu wiertniczego i wyci

ą

gu

wiertniczego,

−

scharakteryzowa

ć

operacje wyci

ą

gania i zapuszczania przewodu

wiertniczego,

−

scharakteryzowa

ć

rodzaje

osprz

ę

tu,

narz

ę

dzi

do

skr

ę

cania

i rozkr

ę

cania przewodu,

−

okre

ś

li

ć

rodzaje, wła

ś

ciwo

ś

ci oraz zastosowanie płuczek wiertniczych,

−

okre

ś

li

ć

rodzaje materiałów stosowanych do sporz

ą

dzania płuczek

wiertniczych,

−

scharakteryzowa

ć

obieg płuczki i sposoby oczyszczania płuczki

ze zwiercin,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

55

−

dobra

ć

przyrz

ą

dy i urz

ą

dzenia do wykonywania pomiarów wła

ś

ciwo

ś

ci

płuczki wiertniczej,

−

sporz

ą

dzi

ć

płuczki wiertnicze,

−

wykona

ć

pomiary podstawowych parametrów płuczki wiertniczej,

−

okre

ś

li

ć

rol

ę

i rodzaje zaczynu cementowego,

−

wykona

ć

pomiary parametrów zaczynu cementowego,

−

okre

ś

li

ć

sposób zatłaczania zaczynu do otworu,

−

scharakteryzowa

ć

opory przepływu płuczki w czasie wiercenia,

−

scharakteryzowa

ć

technologi

ę

wiercenia otworów,

−

scharakteryzowa

ć

konstrukcj

ę

otworu wiertniczego,

−

wyja

ś

ni

ć

schemat zarurowania otworu wiertniczego,

−

rozró

ż

ni

ć

metody dowiercania do złó

ż

,

−

okre

ś

li

ć

rol

ę

i rodzaje perforacji rur okładzinowych,

−

zastosowa

ć

przepisy bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpo

ż

arowej i ochrony

ś

rodowiska dotycz

ą

ce prowadzenia prac

wiertniczych.

2. Materiał nauczania

Cele wiercenia otworów eksploatacyjnych.
Metody wiercenia otworów eksploatacyjnych.
Podstawowe poj

ę

cia, wska

ź

niki i parametry wiercenia.

Urz

ą

dzenia do wiercenia otworów.

Elementy urz

ą

dze

ń

d

ź

wigowych wiertnic – maszty, wie

ż

e, wie

ż

omaszty,

podbudowy.
System olinowania i jego elementy.
Prace zwi

ą

zane z monta

ż

em i demonta

ż

em urz

ą

dze

ń

stosowanych

do wiercenia otworów eksploatacyjnych.
Rodzaje i konstrukcja narz

ę

dzi wierc

ą

cych.

Dobór

ś

widrów w zale

ż

no

ś

ci od warunków wiercenia.

Rdzeniowanie otworów.
Rodzaje i budowa aparatów rdzeniowych.
Technologia rdzeniowania.
Przewód wiertniczy, jego zadania i elementy.
Warunki pracy przewodu wiertniczego.
Urz

ą

dzenie do obracania przewodu wiertniczego.

Wyci

ą

g wiertniczy.

Operacje wyci

ą

gania i zapuszczania przewodu wiertniczego.

Rodzaje płuczek wiertniczych. Warunki stosowania płuczek.
Materiały do sporz

ą

dzania płuczek wiertniczych.

Przyrz

ą

dy i urz

ą

dzenia do badania wła

ś

ciwo

ś

ci płuczki.

Badania laboratoryjne wła

ś

ciwo

ś

ci płuczek wiertniczych.

Urz

ą

dzenia do sporz

ą

dzania i oczyszczania płuczki wiertniczej.

Cementowanie otworów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

56

Technologia wiercenia otworów.
Zasady ustalania podstawowych parametrów wiercenia.
Konstrukcja otworu wiertniczego.
Uzbrojenie wgł

ę

bne otworu wiertniczego.

Uzbrojenie napowierzchniowe otworu wiertniczego.
Metody dowiercania do złó

ż

.

Perforowanie rur okładzinowych.
Przepisy bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy oraz ochrony

ś

rodowiska

obowi

ą

zuj

ą

ce w zakładzie wiertniczym.

3.

Ć

wiczenia

•

Dobieranie narz

ę

dzia wierc

ą

cego w zale

ż

no

ś

ci od rodzaju

przewiercanych skał.

•

Sporz

ą

dzanie płuczek wiertniczych o ró

ż

nym składzie chemicznym.

•

Dobieranie przyrz

ą

dów i urz

ą

dze

ń

do wykonania pomiarów

wła

ś

ciwo

ś

ci płuczki wiertniczej.

•

Wykonywanie

pomiarów

podstawowych

parametrów

płuczki

wiertniczej.

•

Sporz

ą

dzanie zaczynu cementowego.

•

Wykonywanie pomiarów g

ę

sto

ś

ci zaczynu cementowego.

•

Okre

ś

lanie wpływu parametrów hydraulicznych płukania otworu

na pr

ę

dko

ść

wiercenia.

•

Rozpoznawanie elementów uzbrojenia otworu na schematach.

•

Odczytywanie schematów zarurowania otworów wiertniczych.

•

Okre

ś

lanie wpływu warto

ś

ci ci

ś

nienia hydrostatycznego słupa płuczki

w wierconym otworze na stref

ę

przyodwiertow

ą

.

4.

Ś

rodki dydaktyczne

Plansze

ś

cienne, modele i makiety urz

ą

dze

ń

i osprz

ę

tu wiertniczego.

Zestaw narz

ę

dzi wiertniczych.

Okazy skał, rdzeni wiertniczych.
Materiały do sporz

ą

dzania płuczek i zaczynów cementowych.

Naczynia do sporz

ą

dzania płuczki wiertniczej.

Cementy do sporz

ą

dzania zaczynu cementowego.

Przyrz

ą

dy do pomiaru wła

ś

ciwo

ś

ci płuczek i zaczynu cementowego.

Przykładowy projekt geologiczno-techniczny odwiertu.
Filmy dydaktyczne dotycz

ą

ce metod wiercenia otworów, narz

ę

dzi

wierc

ą

cych i obsługi wiertnic.

Instrukcje bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo

ż

arowej.

Katalogi, Polskie Normy, literatura techniczna.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

57

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki

Program

jednostki

modułowej

obejmuje

tre

ś

ci

dotycz

ą

ce

podstawowych metod wiercenia otworów, stosowanych urz

ą

dze

ń

wiertniczych oraz konstrukcji otworów wiertniczych.

Tre

ś

ci programowe jednostki modułowej stanowi

ą

podbudow

ę

do realizacji programu modułu 811[01].Z4 Obsługa odwiertów
eksploatacyjnych.

W procesie dydaktycznym szczególn

ą

uwag

ę

nale

ż

y zwróci

ć

na metody wiercenia otworów normalno

ś

rednicowych, konstrukcj

ę

otworów i sposoby dowiercania do zło

ż

a oraz dobór parametrów płuczek

wiertniczych oraz parametry wiercenia.

Proponuje si

ę

stosowanie nast

ę

puj

ą

cych metod nauczania: dyskusji

dydaktycznej, tekstu przewodniego, pokazu z obja

ś

nieniem, pokazu

z instrukta

ż

em oraz

ć

wicze

ń

praktycznych.

Wskazane jest organizowanie wycieczek dydaktycznych do wiertni,

dzi

ę

ki którym uczniowie b

ę

d

ą

mogli pozna

ć

metody wykonywania

otworów eksploatacyjnych.

Ć

wiczenia

praktyczne

dotycz

ą

ce

pomiarów

podstawowych

parametrów płuczki wiertniczej i sporz

ą

dzania zaczynu cementowego

powinny by

ć

wykonywane pod nadzorem nauczyciela. Przed

przyst

ą

pieniem do wykonywania

ć

wicze

ń

nale

ż

y zapozna

ć

uczniów

z przepisami bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy obowi

ą

zuj

ą

cymi

na stanowisku pracy. Wskazane jest korzystanie przez uczniów
z katalogów, norm oraz z Internetu, celem pozyskiwania informacji
dotycz

ą

cych materiałów, przyrz

ą

dów i urz

ą

dze

ń

.

Zaj

ę

cia powinny by

ć

prowadzone w pracowni wiertnictwa i górnictwa,

w grupach licz

ą

cych do 15 uczniów, a w miar

ę

potrzeb z podziałem

na zespoły 2-4 osobowe. Ka

ż

dy ucze

ń

powinien mie

ć

mo

ż

liwo

ść

wykonania poszczególnych

ć

wicze

ń

.

6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osi

ą

gni

ęć

edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie i ocenianie post

ę

pów uczniów powinno odbywa

ć

si

ę

w sposób systematyczny przez cały czas realizacji programu

jednostki

modułowej,

na

podstawie

okre

ś

lonych

kryteriów

przedstawionych uczniowi na pocz

ą

tku zaj

ęć

. W kryteriach oceniania

nale

ż

y uwzgl

ę

dni

ć

poziom oraz zakres opanowania przez uczniów

wiadomo

ś

ci i umiej

ę

tno

ś

ci wynikaj

ą

cych ze szczegółowych celów

kształcenia. Nauczyciel powinien opracowa

ć

wymagania edukacyjne

na poszczególne stopnie szkolne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

58

Osi

ą

gni

ę

cia uczniów nale

ż

y ocenia

ć

na podstawie:

−

ustnych

i

pisemnych

sprawdzianów

poziomu

wiadomo

ś

ci

i umiej

ę

tno

ś

ci,

−

testów osi

ą

gni

ęć

szkolnych,

−

obserwacji pracy uczniów podczas wykonywania

ć

wicze

ń

.

W trakcie sprawdzania i oceniania pracy uczniów wykonywanej

podczas

ć

wicze

ń

nale

ż

y zwraca

ć

uwag

ę

na:

−

dobieranie narz

ę

dzi wierc

ą

cych do rodzaju przewiercanych skał,

−

posługiwanie si

ę

urz

ą

dzeniami do pomiaru wła

ś

ciwo

ś

ci płuczek

wiertniczych,

−

rozpoznawanie konstrukcji otworu wiertniczego na podstawie

schematu.
Po zako

ń

czeniu realizacji programu jednostki modułowej proponuje

si

ę

zastosowanie testu pisemnego. Test powinien zawiera

ć

zadania

otwarte i zamkni

ę

te (wielokrotnego wyboru, na dobieranie, typu prawda-

fałsz).

W ocenie ko

ń

cowej nale

ż

y uwzgl

ę

dni

ć

wyniki wszystkich metod

sprawdzania osi

ą

gni

ęć

ucznia stosowanych przez nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

59

Jednostka modułowa 811[01].Z1.02
Rekonstrukcja i likwidacja odwiertów
eksploatacyjnych

1. Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia ucze

ń

(słuchacz) powinien umie

ć

:

−

okre

ś

li

ć

przyczyny powstawania awarii wiertniczych,

−

scharakteryzowa

ć

poszczególne rodzaje awarii wiertniczych,

−

okre

ś

li

ć

metody zapobiegania awariom wiertniczym,

−

okre

ś

li

ć

sposoby usuwania awarii wiertniczych,

−

okre

ś

li

ć

zastosowanie narz

ę

dzi ratowniczych,

−

scharakteryzowa

ć

rodzaje zagro

ż

e

ń

wyst

ę

puj

ą

cych w trakcie

eksploatacji ropy naftowej i gazu ziemnego,

−

posłu

ż

y

ć

si

ę

detektorami i przyrz

ą

dami pomiarowymi do wykrywania

obecno

ś

ci w powietrzu mieszaniny w

ę

glowodorów oraz siarkowodoru

i dwutlenku w

ę

gla,

−

scharakteryzowa

ć

klasy

zagro

ż

enia

erupcyjnego

i

kategorie

zagro

ż

enia siarkowodorowego,

−

okre

ś

li

ć

rodzaje urz

ą

dze

ń

przeciwerupcyjnych,

−

dobra

ć

urz

ą

dzenia przeciwerupcyjne,

−

wyja

ś

ni

ć

poj

ę

cie rekonstrukcji odwiertów eksploatacyjnych,

−

okre

ś

li

ć

rodzaje prac zwi

ą

zanych z rekonstrukcj

ą

odwiertów

eksploatacyjnych,

−

dobra

ć

urz

ą

dzenia niezb

ę

dne do wykonania rekonstrukcji odwiertów,

−

okre

ś

li

ć

przyczyny likwidacji odwiertów eksploatacyjnych,

−

dobra

ć

metody likwidacji odwiertów eksploatacyjnych ropy naftowej

i gazu ziemnego,

−

okre

ś

li

ć

miejsca wykonywania korków cementowych i zapinania

korków mechanicznych w likwidowanym odwiercie,

−

zaplanowa

ć

czynno

ś

ci zwi

ą

zane z uzbrojeniem wylotu likwidowanego

odwiertu,

−

oceni

ć

zagro

ż

enia wyst

ę

puj

ą

ce podczas rekonstrukcji i likwidacji

odwiertów,

−

okre

ś

li

ć

sposoby zagospodarowania

ś

cieków na terenie wiertni

i kopalni,

−

wyja

ś

ni

ć

zasady gospodarki paliwami i olejami na terenie wiertni

oraz kopalni,

−

zastosowa

ć

przepisy bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpo

ż

arowej i ochrony

ś

rodowiska podczas rekonstrukcji

i likwidacji odwiertów eksploatacyjnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

60

2. Materiał nauczania

Awarie wiertnicze – ich rodzaje.
Przewód ratunkowy i narz

ę

dzia ratunkowe.

Zapobieganie awariom wiertniczym.
Zagro

ż

enia zwi

ą

zane z eksploatacj

ą

ropy naftowej i gazu ziemnego.

Przyrz

ą

dy pomiarowe i urz

ą

dzenia do wykrywania obecno

ś

ci

w powietrzu mieszaniny w

ę

glowodorów oraz siarkowodoru i dwutlenku

w

ę

gla.

Zagro

ż

enie przeciwerupcyjne i siarkowodorowe.

Urz

ą

dzenia przeciwerupcyjne.

Organizacja procesów rekonstrukcji i likwidacji odwiertów.
Rekonstrukcja odwiertów eksploatacyjnych.
Rodzaje prac rekonstrukcyjnych.
Urz

ą

dzenia do rekonstrukcji odwiertów.

Likwidacja odwiertów eksploatacyjnych.
Metody likwidacji odwiertów.
Sposoby zagospodarowania

ś

cieków na terenie wiertni i kopalni.

Zasady bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo

ż

arowej

i ochrona

ś

rodowiska.

3.

Ć

wiczenia

•

Planowanie sposobów post

ę

powania w przypadku usuwania

okre

ś

lonych rodzajów awarii wiertniczych.

•

Dobieranie odpowiednich narz

ę

dzi ratunkowych do typu awarii

wiertniczej.

•

Planowanie prac zwi

ą

zanych z rekonstrukcj

ą

odwiertu.

•

Sporz

ą

dzanie wykazu urz

ą

dze

ń

stosowanych do rekonstrukcji

odwiertów eksploatacyjnych.

•

Dobieranie metod likwidacji odwiertu eksploatacyjnego.

•

Planowanie sposobów zagospodarowania

ś

cieków na terenie kopalni.

4.

Ś

rodki dydaktyczne

Plansze, modele i makiety urz

ą

dze

ń

i osprz

ę

tu wiertniczego.

Przezrocza i filmy dydaktyczne przedstawiaj

ą

ce przyrz

ą

dy pomiarowe

i urz

ą

dzenia do wykrywania obecno

ś

ci w powietrzu mieszaniny

w

ę

glowodorów oraz siarkowodoru i dwutlenku w

ę

gla oraz narz

ę

dzia

ratownicze.
Filmy dydaktyczne dotycz

ą

ce awarii wiertniczych i sposobów

ich usuwania, rekonstrukcji i likwidacji odwiertów.
Przykładowy projekt geologiczno-techniczny odwiertu.
Przykładowy projekt rekonstrukcji odwiertu.
Przykładowy projekt likwidacji odwiertu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

61

Przykładowy plan gospodarki wodno-

ś

ciekowej kopalni.

Instrukcje bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo

ż

arowej

dla poszczególnych stanowisk pracy.
Katalogi, Polskie Normy, literatura techniczna.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki

Program jednostki modułowej zawiera tre

ś

ci dotycz

ą

ce prowadzenia

prac zwi

ą

zanych z rekonstrukcj

ą

i likwidacj

ą

odwiertów eksploatacyjnych

ropy

naftowej

i

gazu

ziemnego,

stosowania

urz

ą

dze

ń

przeciwerupcyjnych oraz wykonywania rekonstrukcji i likwidacji
odwiertów.

Podstawowym celem realizacji programu jednostki modułowej jest

kształtowanie umiej

ę

tno

ś

ci dotycz

ą

cych:

−

doboru materiałów, narz

ę

dzi, maszyn i urz

ą

dze

ń

do rekonstrukcji

i likwidacji odwiertów,

−

doboru metod likwidacji odwiertów eksploatacyjnych,

−

planowania prac zwi

ą

zanych z rekonstrukcj

ą

oraz likwidacj

ą

odwiertów,

−

przestrzegania przepisów bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpo

ż

arowej

oraz

ochrony

ś

rodowiska

podczas

prac

rekonstrukcyjnych i likwidacyjnych.
W procesie dydaktycznym szczególn

ą

uwag

ę

nale

ż

y zwróci

ć

na

przyczyny i rodzaje awarii wiertniczych, dobór narz

ę

dzi ratowniczych,

zasady rekonstrukcji odwiertów, pogł

ę

biania i usuwania zasypów z dna

odwiertów, a tak

ż

e na sposoby uzbrajania wylotu likwidowanego

odwiertu.

Proponuje si

ę

stosowanie nast

ę

puj

ą

cych metod nauczania: dyskusji

dydaktycznej, tekstu przewodniego, pokazu z obja

ś

nieniem, pokazu

z instrukta

ż

em oraz

ć

wicze

ń

praktycznych.

Wskazane jest organizowanie wycieczek dydaktycznych do wiertni

oraz zakładów górnictwa naftowego, dzi

ę

ki którym uczniowie b

ę

d

ą

mogli

pozna

ć

rzeczywiste

warunki

pracy

podczas

rekonstrukcji

i likwidacji odwiertów eksploatacyjnych.

Zaj

ę

cia powinny by

ć

prowadzone w pracowni wiertnictwa i górnictwa,

w grupach do 15 uczniów, indywidualnie lub z podziałem na zespoły
2-4 osobowe. Ka

ż

dy ucze

ń

powinien mie

ć

mo

ż

liwo

ść

wykonania

poszczególnych

ć

wicze

ń

.

6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osi

ą

gni

ęć

edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie i ocenianie post

ę

pów uczniów powinno odbywa

ć

si

ę

w sposób systematyczny, podczas realizacji programu jednostki

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

62

modułowej, na podstawie okre

ś

lonych kryteriów. W kryteriach oceniania

nale

ż

y uwzgl

ę

dni

ć

poziom oraz zakres opanowania przez uczniów

wiadomo

ś

ci i umiej

ę

tno

ś

ci wynikaj

ą

cych ze szczegółowych celów

kształcenia. Nauczyciel powinien opracowa

ć

wymagania edukacyjne

na poszczególne stopnie szkolne.

Osi

ą

gni

ę

cia uczniów nale

ż

y ocenia

ć

na podstawie:

−

ustnych

i

pisemnych

sprawdzianów

poziomu

wiadomo

ś

ci

i umiej

ę

tno

ś

ci,

−

testów osi

ą

gni

ęć

szkolnych,

−

obserwacji pracy uczniów podczas wykonywania

ć

wicze

ń

.

Podczas obserwacji czynno

ś

ci uczniów wykonywanych w trakcie

ć

wicze

ń

nale

ż

y zwraca

ć

uwag

ę

na:

−

planowanie sposobów post

ę

powania w przypadku usuwania awarii

wiertniczych,

−

dobieranie narz

ę

dzi ratunkowych do typu awarii wiertniczej,

−

planowanie prac zwi

ą

zanych z rekonstrukcj

ą

odwiertu,

−

dobieranie metody likwidacji odwiertu eksploatacyjnego pod k

ą

tem

jej skuteczno

ś

ci.

Po zako

ń

czeniu realizacji programu jednostki modułowej proponuje

si

ę

zastosowanie testu osi

ą

gni

ęć

szkolnych.

W ocenie ko

ń

cowej nale

ż

y uwzgl

ę

dni

ć

wyniki wszystkich metod

sprawdzania osi

ą

gni

ęć

ucznia stosowanych przez nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

63

Moduł 811[01].Z2
Eksploatacja otworowa kopalin

1. Cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia ucze

ń

(słuchacz) powinien umie

ć

:

−

charakteryzowa

ć

rodzaje i wła

ś

ciwo

ś

ci fizykochemiczne ropy

naftowej, gazu ziemnego i wód podziemnych,

−

charakteryzowa

ć

rodzaje i wła

ś

ciwo

ś

ci skał zło

ż

owych,

−

okre

ś

la

ć

wpływ wła

ś

ciwo

ś

ci skał zło

ż

owych na warunki przepływu

ropy naftowej, gazu ziemnego i wody zło

ż

owej,

−

wykonywa

ć

pomiary wgł

ę

bne w odwiertach eksploatacyjnych,

−

pobiera

ć

z odwiertów próbki płynów zło

ż

owych do bada

ń

,

−

oblicza

ć

wykładnik gazowy i wykładnik wodny,

−

okre

ś

la

ć

warunki i sposób samoczynnej eksploatacji ropy naftowej

i gazu ziemnego,

−

okre

ś

la

ć

rol

ę

i dokonywa

ć

wymiany zw

ęż

ki dławi

ą

cej,

−

charakteryzowa

ć

rodzaje, budow

ę

oraz zasady działania pomp

wgł

ę

bnych i innych urz

ą

dze

ń

do pompowania ropy naftowej,

−

okre

ś

la

ć

metody wydobywania gazu ziemnego,

−

okre

ś

la

ć

zasady obsługi urz

ą

dze

ń

do pomiaru ilo

ś

ci przepływaj

ą

cego

gazu,

−

charakteryzowa

ć

technologi

ę

wydobywania

siarki

otworami

wiertniczymi,

−

charakteryzowa

ć

technologi

ę

eksploatacji złó

ż

soli kamiennej

za pomoc

ą

otworów wiertniczych,

−

charakteryzowa

ć

procesy intensyfikacji wydobycia ropy naftowej

– szczelinowanie hydrauliczne, kwasowanie odwiertu,

−

charakteryzowa

ć

metody nawadniania i nagazowania złó

ż

,

−

okre

ś

la

ć

rodzaje dokumentacji stosowanej w górnictwie otworowym,

−

stosowa

ć

przepisy bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpo

ż

arowej i ochrony

ś

rodowiska w czasie prowadzenia prac

eksploatacyjnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

64

2. Wykaz jednostek modułowych

Symbol

jednostki

modułowej

Nazwa jednostki modułowej

Orientacyjna

liczba godzin

na realizacj

ę

811[01].Z2.01

Wykonywanie pomiarów parametrów zło

ż

owych

108

811[01].Z2.02

Wydobywanie ropy naftowej i gazu ziemnego
otworami wiertniczymi

180

811[01].Z2.03

Stosowanie wtórnych metod i zabiegów
intensyfikacji wydobycia ropy naftowej

108

Razem

396

3. Schemat układu jednostek modułowych

4. Literatura

Bakirow A. A.: Poszukiwanie i rozpoznawanie złó

ż

ropy naftowej i gazu

ziemnego. Wyd. Geologiczne, Warszawa 1973
Cz

ą

stka J.: Zarys wiertnictwa i wydobywania ropy naftowej oraz gazu

ziemnego. Wyd.

Ś

l

ą

sk, Katowice 1972

Gutman E., Kwiecie

ń

K.: Polska siarka. Zakład Wydawniczo-Usługowy

Adam. Konieczny, Warszawa 1992
Hołuj J., Osiecki J., Turkowski Z.: Wiertnictwo i udost

ę

pnianie złó

ż

. Cz. I.

Wyd. Geologiczne, Warszawa 1985
Jewulski J.: Napowierzchniowe zagospodarowanie złó

ż

kopalin ciekłych.

Uczelniane Wydawnictwo Naukowo-Dydaktyczne AGH, Kraków 2003
Jewulski J.: Zbiór zada

ń

z eksploatacji złó

ż

ropy naftowej. Uczelniane

Wydawnictwo Naukowo-Dydaktyczne AGH, Kraków 2000

811[01].Z2.01

Wykonywanie pomiarów parametrów

zło

ż

owych

811[01].Z2

Eksploatacja otworowa kopalin

811[01].Z2.02

Wydobywanie ropy naftowej i gazu

ziemnego otworami wiertniczymi

811[01].Z2.03

Stosowanie wtórnych metod i zabiegów

intensyfikacji wydobycia ropy naftowej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

65

Karnkowski P.: Zło

ż

a gazu ziemnego i ropy naftowej w Polsce.

Towarzystwo Geosynoptyków. GEOS AGH, Kraków 1993
Liszka K.: Podstawy eksploatacji złó

ż

ropy. Wyd. AGH, Kraków 1982

Liszka K., Jewulski J., Zagrajczuk D.:

Ć

wiczenia laboratoryjne

z eksploatacji złó

ż

ropy naftowej. Uczelniane Wydawnictwo Naukowo-

-Dydaktyczne AGH, Kraków 2000
Łaciak S., Solecki T.,

Ś

wi

ą

tek R.: Eksploatacja i obsługa uj

ęć

podziemnych. Wyd. AGH, Kraków 1977
Syrygała J.: Ropa naftowa a

ś

rodowisko przyrodnicze. Oficyna

Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 2001
Szostak L., Chrz

ą

szcz W., Wi

ś

niowski R.: Metody wydobywania ropy

naftowej z odwiertów. Uczelniane Wydawnictwo Naukowo-Dydaktyczne
AGH, Kraków 2000
Szostak L., Chrz

ą

szcz W., Wi

ś

niowski R.: Wyposa

ż

enie odwiertów

wydobywczych ropy naftowej i gazu ziemnego. Wyd. AGH, Kraków 1998
Trze

ś

niowski Z.: Jak odkry

ć

rop

ę

naftow

ą

? Agencja Reklamowo-

-Wydawnicza Media 2, Kraków 2005
Wilk Z.: Gaz ziemny. Wyd.

Ś

l

ą

sk, Katowice 1964

Wojnar K.: Wiertnictwo, technika i technologia. PWN, Warszawa-
-Kraków 1993
Czasopisma specjalistyczne

Wykaz literatury nale

ż

y aktualizowa

ć

w miar

ę

ukazywania si

ę

nowych

pozycji wydawniczych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

66

Jednostka modułowa 811[01].Z2.01
Wykonywanie pomiarów parametrów zło

ż

owych

1. Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia ucze

ń

(słuchacz) powinien umie

ć

:

−

scharakteryzowa

ć

wła

ś

ciwo

ś

ci skał ropno-gazowych, wodono

ś

nych

i skał nieprzepuszczalnych oraz metody ich badania,

−

okre

ś

li

ć

warunki migracji w

ę

glowodorów oraz wody w skorupie

ziemskiej,

−

okre

ś

li

ć

rodzaje systemów energetycznych złó

ż

ropy naftowej,

−

scharakteryzowa

ć

systemy energetyczne złó

ż

,

−

okre

ś

li

ć

skład chemiczny ropy naftowej i gazu ziemnego,

−

wykona

ć

pomiary parametrów zło

ż

owych oraz parametrów płynów

zło

ż

owych w odwiertach eksploatacyjnych,

−

scharakteryzowa

ć

podstawowe wła

ś

ciwo

ś

ci fizykochemiczne ropy

naftowej i gazu ziemnego,

−

wykona

ć

pomiar ci

ś

nienia zło

ż

owego i okre

ś

li

ć

jego rozkład

w odwiercie eksploatacyjnym,

−

obliczy

ć

wielko

ś

ci ci

ś

nienia zło

ż

owego i ci

ś

nienia dennego oraz

spadku ci

ś

nienia w zło

ż

u i w odwiercie,

−

okre

ś

li

ć

wpływ

ci

ś

nienia

i

temperatury

na

wła

ś

ciwo

ś

ci

fizykochemiczne ropy naftowej,

−

okre

ś

li

ć

rodzaje i sposoby wykonywania pomiarów w odwiertach

eksploatacyjnych,

−

dobra

ć

przyrz

ą

dy i urz

ą

dzenia do wykonania pomiarów wgł

ę

bnych,

−

wykona

ć

czynno

ś

ci

zwi

ą

zane

z

przygotowaniem

odwiertu

do pomiarów,

−

okre

ś

li

ć

optymalne warunki wydobycia kopalin z odwiertów

samoczynnych i pompowanych,

−

zastosowa

ć

przepisy bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpo

ż

arowej i ochrony

ś

rodowiska w czasie prowadzenia

pomiarów wgł

ę

bnych.

2. Materiał nauczania

Wła

ś

ciwo

ś

ci fizyczne skał i ich pomiar.

Migracja w

ę

glowodorów i wody.

Systemy energetyczne złó

ż

ropy naftowej i gazu ziemnego.

Ropa naftowa, jej skład chemiczny i wła

ś

ciwo

ś

ci.

Wła

ś

ciwo

ś

ci fizykochemiczne gazu ziemnego i metody ich pomiaru.

Wła

ś

ciwo

ś

ci fizyczne płynów zło

ż

owych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

67

Parametry zło

ż

owe oraz parametry płynów zło

ż

owych w odwiertach

eksploatacyjnych.
Ci

ś

nienie i temperatura w odwiercie eksploatacyjnym.

Ci

ś

nienie nasycenia i współczynnik obj

ę

to

ś

ciowy ropy naftowej.

Pomiary wgł

ę

bne w odwiertach eksploatacyjnych.

Rodzaje i budowa przyrz

ą

dów pomiarowych.

Przepisy bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy oraz ochrony

ś

rodowiska

w czasie wykonywania pomiarów wgł

ę

bnych.

3.

Ć

wiczenia

•

Rozpoznawanie systemów energetycznych złó

ż

ropy naftowej.

•

Dobieranie przyrz

ą

dów i urz

ą

dze

ń

do wykonywania pomiarów

wgł

ę

bnych.

•

Wykonywanie pomiarów wła

ś

ciwo

ś

ci fizykochemicznych kopalin

ciekłych i gazowych.

•

Przeliczanie ilo

ś

ci wydobywanego gazu ziemnego na warunki

normalne.

•

Obliczanie

temperatury

zło

ż

owej

na

podstawie

stopnia

geotermicznego.

•

Sporz

ą

dzanie

wykresu

rozkładu

ci

ś

nienia

w

odwiercie

eksploatacyjnym.

•

Odczytywanie

oraz

interpretacja

wyników

pomiaru

ci

ś

nienia

i temperatury w odwiercie.

•

Okre

ś

lanie wła

ś

ciwo

ś

ci ropy naftowej w warunkach zło

ż

owych.

•

Sporz

ą

dzanie krzywych wska

ź

nikowych wydobycia ropy naftowej

i gazu ziemnego.

4.

Ś

rodki dydaktyczne

Próbki ropy naftowej oraz produktów ropopochodnych.
Próbki skał ropno-gazowych, wodono

ś

nych i skał nieprzepuszczalnych.

Przyrz

ą

dy do pomiaru wła

ś

ciwo

ś

ci fizykochemicznych kopalin ciekłych

i gazowych.
Mapa przedstawiaj

ą

ca rozmieszczenie złó

ż

ropy naftowej i gazu

ziemnego na obszarze Polski.
Filmy dydaktyczne dotycz

ą

ce prowadzenia pomiarów w odwiertach

eksploatacyjnych.
Tabele umo

ż

liwiaj

ą

ce sporz

ą

dzanie krzywych wska

ź

nikowych i ustalanie

optymalnych warunków wydobycia.
Katalogi i materiały reklamowe firm produkuj

ą

cych urz

ą

dzenia

pomiarowe.
Polskie Normy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

68

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki

Celem realizacji programu jednostki modułowej jest kształtowanie

umiej

ę

tno

ś

ci rozpoznawania systemów energetycznych złó

ż

, okre

ś

lania

wła

ś

ciwo

ś

ci fizycznych skał i płynów zło

ż

owych oraz wykonywania

pomiarów parametrów zło

ż

owych.

W procesie dydaktycznym nale

ż

y zwraca

ć

szczególn

ą

uwag

ę

na wykonywanie oblicze

ń

: wielko

ś

ci ci

ś

nienia zło

ż

owego i ci

ś

nienia

dennego oraz spadku ci

ś

nienia w zło

ż

u i w odwiercie.

Proponuje si

ę

stosowanie nast

ę

puj

ą

cych metod nauczania: dyskusji

dydaktycznej, pokazu z obja

ś

nieniem, pokazu z instrukta

ż

em oraz

ć

wicze

ń

praktycznych.

Ć

wiczenia powinny by

ć

wykonywane pod kierunkiem i nadzorem

nauczyciela. Przed przyst

ą

pieniem do wykonywania

ć

wicze

ń

nale

ż

y

zapozna

ć

uczniów z przepisami bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy

obowi

ą

zuj

ą

cymi na stanowiskach pracy. Wskazane jest korzystanie

przez uczniów z katalogów, norm, poradników oraz innych

ź

ródeł

informacji.

Dla ułatwienia zrozumienia realizowanych tre

ś

ci, wskazane jest

organizowanie wycieczek dydaktycznych na teren wiertni oraz
do zakładów górnictwa naftowego.

Zaj

ę

cia powinny by

ć

prowadzone w pracowni wiertnictwa i górnictwa,

w grupach do 15 uczniów, a w miar

ę

potrzeb z podziałem na zespoły

2-4 osobowe.

6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osi

ą

gni

ęć

edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie i ocenianie post

ę

pów uczniów powinno odbywa

ć

si

ę

w sposób systematyczny podczas realizacji programu jednostki

modułowej, na podstawie okre

ś

lonych kryteriów. W kryteriach oceniania

nale

ż

y uwzgl

ę

dni

ć

poziom oraz zakres opanowania przez uczniów

wiadomo

ś

ci i umiej

ę

tno

ś

ci wynikaj

ą

cych ze szczegółowych celów

kształcenia. Nauczyciel powinien opracowa

ć

wymagania edukacyjne

na poszczególne stopnie szkolne.

Osi

ą

gni

ę

cia uczniów nale

ż

y ocenia

ć

na podstawie:

−

ustnych sprawdzianów poziomu wiadomo

ś

ci i umiej

ę

tno

ś

ci,

−

pisemnych sprawdzianów,

−

testów osi

ą

gni

ęć

szkolnych,

−

obserwacji pracy uczniów podczas wykonywania

ć

wicze

ń

.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

69

Podczas obserwacji czynno

ś

ci uczniów wykonywanych w trakcie

ć

wicze

ń

nale

ż

y zwraca

ć

uwag

ę

na:

−

sporz

ą

dzanie wykresu rozkładu ci

ś

nie

ń

w odwiercie eksploatacyjnym,

−

wykonywanie oblicze

ń

parametrów zło

ż

owych,

−

ustalanie optymalnych warunków wydobycia ropy naftowej i gazu

ziemnego w odwiertach pompowanych.
Po zako

ń

czeniu realizacji programu jednostki modułowej proponuje

si

ę

zastosowanie testu pisemnego. Test powinien zawiera

ć

zadania

otwarte i zamkni

ę

te (wielokrotnego wyboru, na dobieranie, typu prawda-

fałsz).

W ocenie ko

ń

cowej nale

ż

y uwzgl

ę

dni

ć

wyniki wszystkich metod

sprawdzania osi

ą

gni

ęć

ucznia stosowanych przez nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

70

Jednostka modułowa 811[01].Z2.02
Wydobywanie ropy naftowej i gazu ziemnego
otworami wiertniczymi

1. Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia ucze

ń

(słuchacz) powinien umie

ć

:

−

scharakteryzowa

ć

metody wydobywania ropy naftowej i gazu

ziemnego,

−

okre

ś

li

ć

warunki, w których wyst

ę

puje samoczynny wypływ ropy

naftowej z odwiertu,

−

scharakteryzowa

ć

urz

ą

dzenia do wgł

ę

bnego i napowierzchniowego

uzbrojenia odwiertu samoczynnego,

−

scharakteryzowa

ć

metody obsługi odwiertu samoczynnego,

−

zastosowa

ć

metody regulacji samoczynnego wypływu ropy naftowej

z odwiertu,

−

scharakteryzowa

ć

rodzaje zaburze

ń

samoczynnego wypływu ropy

naftowej z odwiertu,

−

okre

ś

li

ć

rodzaje awarii odwiertu samoczynnego,

−

okre

ś

li

ć

rol

ę

i zadania oddzielaczy,

−

scharakteryzowa

ć

proces wydobywania ropy naftowej za pomoc

ą

gazod

ź

wigu,

−

rozró

ż

ni

ć

typy gazod

ź

wigów i okre

ś

li

ć

warunki ich pracy,

−

okre

ś

li

ć

budow

ę

i zasad

ę

działania pompy wyporowej,

−

scharakteryzowa

ć

warunki dopływu gazu ziemnego do odwiertu,

−

okre

ś

li

ć

elementy uzbrojenia odwiertu gazowego,

−

okre

ś

li

ć

warunki powstawania hydratów podczas eksploatacji złó

ż

gazu ziemnego,

−

zastosowa

ć

metody zapobiegania powstawaniu hydratów podczas

eksploatacji złó

ż

gazu ziemnego,

−

scharakteryzowa

ć

rodzaje oddzielaczy gazu oraz zasady obsługi,

−

okre

ś

li

ć

zadania odcinka redukcyjno-pomiarowego oraz sposoby

pomiaru ilo

ś

ci wydobywanego gazu,

−

okre

ś

li

ć

cel i sposoby dławienia (regulacji) wypływu gazu ziemnego

z odwiertu,

−

okre

ś

li

ć

rodzaje awarii wyst

ę

puj

ą

cych podczas eksploatacji gazu

ziemnego,

−

scharakteryzowa

ć

uzbrojenie napowierzchniowe i wgł

ę

bne odwiertów

pompowanych,

−

okre

ś

li

ć

rodzaje, budow

ę

i zastosowanie pomp wgł

ę

bnych

do eksploatacji ropy naftowej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

71

−

okre

ś

li

ć

warunki stosowania pomp wgł

ę

bnych,

−

okre

ś

li

ć

parametry pracy

ż

erdziowych tłokowych pomp wgł

ę

bnych,

−

scharakteryzowa

ć

budow

ę

i warunki pracy indywidualnego

ż

urawia

pompowego (I

ś

P),

−

okre

ś

li

ć

parametry pracy układu kieratowego do nap

ę

du pomp

wgł

ę

bnych,

−

okre

ś

li

ć

zasady obsługi indywidualnego

ż

urawia pompowego

i układu kieratu pompowego,

−

okre

ś

li

ć

rodzaje trudno

ś

ci i awarii wyst

ę

puj

ą

cych przy pompowaniu

ropy naftowej,

−

zastosowa

ć

przepisy bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpo

ż

arowej i ochrony

ś

rodowiska w czasie prowadzenia

eksploatacji ropy naftowej i gazu ziemnego.

2. Materiał nauczania

Podział i ogólna charakterystyka metod wydobywania ropy naftowej
i gazu ziemnego.
Samoczynny wypływ ropy naftowej z odwiertu.
Uzbrojenie napowierzchniowe i wgł

ę

bne odwiertu samoczynnego.

Obsługa odwiertu samoczynnego.
Regulacja samoczynnego wydobycia ropy naftowej.
Zaburzenia samoczynnego wypływu i awarie odwiertu samoczynnego.
Proces wst

ę

pnego oczyszczanie ropy naftowej w oddzielaczach.

Wydobywanie ropy naftowej przy u

ż

yciu gazod

ź

wigu.

Typy gazod

ź

wigów i warunki pracy.

Rozruch gazod

ź

wigu.

Budowa, zasada działania i zastosowanie pompy wyporowej podczas
eksploatacji ropy naftowej.
Zło

ż

a gazowe i gazowo-kondensatowe.

Uzbrojenie odwiertu gazowego.
Hydraty powstaj

ą

ce podczas eksploatacji złó

ż

gazu ziemnego, metody

zapobiegania.
Rodzaje i obsługa oddzielaczy gazu ziemnego.
Odcinki redukcyjno-pomiarowe na odwiertach gazowych.
Regulacja wydobycia gazu ziemnego.
Rodzaje awarii wyst

ę

puj

ą

cych podczas eksploatacji gazu.

Pompy wgł

ę

bne stosowane podczas wydobywania ropy naftowej.

Warunki pracy pomp wgł

ę

bnych.

Uzbrojenie napowierzchniowe i wgł

ę

bne odwiertów pompowanych.

Parametry pracy oraz nap

ę

d pomp wgł

ę

bnych, indywidualny i grupowy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

72

Pompowanie ropy naftowej z odwiertów oraz przyczyny awarii
zwi

ą

zanych z pompowaniem.

Zasady bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo

ż

arowej

i ochrony

ś

rodowiska dotycz

ą

ce wydobywania ropy naftowej i gazu

ziemnego otworami wiertniczymi.

3.

Ć

wiczenia

•

Dobieranie

ś

rednicy i gł

ę

boko

ś

ci zapuszczania rur wydobywczych.

•

Rozpoznawanie elementów uzbrojenia odwiertu samoczynnego

na schematach technologicznych.

•

Rozpoznawanie przyczyn zaburzenia samoczynnego wypływu ropy

naftowej z odwiertu.

•

Porównywanie zasad działania poszczególnych typów oddzielaczy.

•

Rozpoznawanie typów gazod

ź

wigów na podstawie schematów.

•

Planowanie czynno

ś

ci zwi

ą

zanych z rozruchem gazod

ź

wigu.

•

Dobieranie sposobu likwidacji hydratów podczas eksploatacji złó

ż

gazu ziemnego.

•

Analizowanie parametrów pracy tłokowych pomp wgł

ę

bnych.

•

Dobieranie typu pompy, obliczanie

ś

rednicy tłoka i wydajno

ś

ci.

•

Wyznaczanie optymalnej gł

ę

boko

ś

ci zapuszczenia pompy.

•

Dobieranie metody wywa

ż

ania indywidualnego

ż

urawia pompowego

i układu kieratowego.

•

Dobieranie sposobu likwidacji awarii zaistniałej podczas pompowania

ropy naftowej.

4.

Ś

rodki dydaktyczne

Zestawy modeli maszyn i urz

ą

dze

ń

do eksploatacji ropy naftowej i gazu

ziemnego.
Makiety instalacji eksploatacyjnych.
Plansze i foliogramy ze schematami urz

ą

dze

ń

eksploatacyjnych.

Schematy wgł

ę

bnego uzbrojenia odwiertu samoczynnego.

Tabele doboru pomp wgł

ę

bnych i ustalania optymalnych warunków

ich pracy.
Zw

ęż

ki dławi

ą

ce.

Dane techniczne rur wydobywczych.
Dokumentacja techniczna urz

ą

dze

ń

.

Filmy dydaktyczne dotycz

ą

ce wydobywania ropy naftowej i gazu

ziemnego odwiertami eksploatacyjnymi.
Katalogi i materiały reklamowe firm produkuj

ą

cych urz

ą

dzenia

do eksploatacji ropy naftowej i gazu ziemnego.
Polskie Normy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

73

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki

Program jednostki modułowej obejmuje tre

ś

ci dotycz

ą

ce metod

wydobywania ropy naftowej i gazu ziemnego otworami wiertniczymi,
konstrukcji odwiertów eksploatacyjnych oraz typów i rodzajów urz

ą

dze

ń

wydobywczych.

W procesie nauczania-uczenia si

ę

szczególn

ą

uwag

ę

nale

ż

y zwraca

ć

na zasady regulacji samoczynnego wypływu ropy naftowej z odwiertu,
dobieranie sposobów likwidacji hydratów w odwiercie, dobieranie typu
i wielko

ś

ci pompy wgł

ę

bnej oraz sposobów likwidacji awarii

wyst

ę

puj

ą

cych podczas pompowania ropy naftowej.

W procesie nauczania-uczenia si

ę

wskazane jest stosowanie metod

nauczania: dyskusji dydaktycznej, tekstu przewodniego, pokazu
z obja

ś

nieniem,

ć

wicze

ń

praktycznych.

Wskazane jest organizowanie wycieczek dydaktycznych do zakładów

remontowych górnictwa naftowego oraz zakładów wydobywaj

ą

cych rop

ę

naftow

ą

i/lub gaz ziemny w celu zapoznania uczniów z urz

ą

dzeniami

stosowanymi do eksploatacji ropy naftowej i gazu ziemnego.

Zamieszczone w programie

ć

wiczenia stanowi

ą

propozycj

ę

, któr

ą

nauczyciel mo

ż

e wykorzysta

ć

w czasie zaj

ęć

. Nauczyciel mo

ż

e

opracowa

ć

inne

ć

wiczenia wspomagaj

ą

ce proces kształcenia.

Zaj

ę

cia dydaktyczne powinny by

ć

prowadzone w odpowiednio

wyposa

ż

onej pracowni wiertnictwa i górnictwa, w grupach licz

ą

cych

do 15 uczniów, z podziałem na zespoły 3-4 osobowe.

Nauczyciel powinien przygotowa

ć

materiały potrzebne do wykonania

ć

wicze

ń

: teksty przewodnie, zestawy zada

ń

, katalogi, normy, poradniki.

6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osi

ą

gni

ęć

edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie i ocenianie post

ę

pów uczniów powinno odbywa

ć

si

ę

przez cały czas realizacji programu jednostki modułowej,

na podstawie okre

ś

lonych kryteriów. W kryteriach oceniania nale

ż

y

uwzgl

ę

dni

ć

poziom oraz zakres opanowania przez uczniów umiej

ę

tno

ś

ci

i wiadomo

ś

ci wynikaj

ą

cych ze szczegółowych celów kształcenia.

Osi

ą

gni

ę

cia uczniów nale

ż

y ocenia

ć

na podstawie:

−

ustnych

i

pisemnych

sprawdzianów

poziomu

wiadomo

ś

ci

i umiej

ę

tno

ś

ci,

−

testów osi

ą

gni

ęć

szkolnych,

−

obserwacji pracy uczniów podczas wykonywania

ć

wicze

ń

.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

74

Podczas obserwacji pracy uczniów w trakcie

ć

wicze

ń

nale

ż

y zwraca

ć

uwag

ę

na:

−

dobieranie

ś

rednicy i gł

ę

boko

ś

ci zapuszczenia rur wydobywczych,

−

okre

ś

lanie parametrów pracy pomp wgł

ę

bnych.

Po zako

ń

czeniu realizacji programu jednostki modułowej proponuje

si

ę

zastosowanie testu osi

ą

gni

ęć

szkolnych. Test powinien zawiera

ć

zadania otwarte i zamkni

ę

te (wielokrotnego wyboru, na dobieranie, typu

prawda-fałsz).

W ocenie ko

ń

cowej nale

ż

y uwzgl

ę

dni

ć

wyniki wszystkich metod

sprawdzania osi

ą

gni

ęć

ucznia stosowanych przez nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

75

Jednostka modułowa 811[01].Z2.03
Stosowanie

wtórnych

metod

i

zabiegów

intensyfikacji wydobycia ropy naftowej

1. Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia ucze

ń

(słuchacz) powinien umie

ć

:

−

okre

ś

li

ć

cel i warunki stosowania wtórnych metod wydobywania ropy

naftowej,

−

scharakteryzowa

ć

wtórne metody wydobywania ropy naftowej,

−

scharakteryzowa

ć

rodzaje medium roboczego stosowanego podczas

wydobywania ropy naftowej,

−

scharakteryzowa

ć

zjawiska zachodz

ą

ce w zło

ż

u podczas tłoczenia

wody,

−

sporz

ą

dzi

ć

schemat rozmieszczenia odwiertów do nawodnienia,

−

okre

ś

li

ć

wła

ś

ciwo

ś

ci i sposób przygotowania wody do nawodniania

złó

ż

,

−

scharakteryzowa

ć

przebieg procesu nawadniania,

−

zaplanowa

ć

czynno

ś

ci zwi

ą

zane z nagazowaniem zło

ż

a,

−

okre

ś

li

ć

rodzaje i wła

ś

ciwo

ś

ci mediów stosowanych do nagazowania

złó

ż

ropy naftowej,

−

scharakteryzowa

ć

instalacje do nagazowania złó

ż

i rozmieszczenie

odwiertów zasilaj

ą

cych,

−

okre

ś

li

ć

zasady prowadzenia kontroli nawadniania i nagazowania

złó

ż

,

−

scharakteryzowa

ć

efektywno

ść

wtórnych metod eksploatacji złó

ż

,

−

okre

ś

li

ć

cel i warunki stosowania metod intensyfikacji wydobycia ropy

naftowej,

−

zaplanowa

ć

czynno

ś

ci zwi

ą

zanie ze szczelinowaniem hydraulicznym

otworów wiertniczych,

−

rozró

ż

ni

ć

urz

ą

dzenia i instalacje do szczelinowania hydraulicznego

otworów wiertniczych,

−

okre

ś

li

ć

rodzaje i wła

ś

ciwo

ś

ci cieczy i materiałów stosowanych

do szczelinowania hydraulicznego otworów wiertniczych,

−

okre

ś

li

ć

cel i mo

ż

liwo

ś

ci wykonania zabiegu kwasowania odwiertów,

−

scharakteryzowa

ć

reakcje chemiczne zachodz

ą

ce w skale zło

ż

owej

w czasie zabiegu kwasowania,

−

okre

ś

li

ć

rodzaje cieczy i materiałów stosowanych do kwasowania

odwiertów,

−

zaplanowa

ć

czynno

ś

ci zwi

ą

zane z przygotowaniem odwiertu

do kwasowania,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

76

−

scharakteryzowa

ć

przebieg procesu kwasowania odwiertu,

−

oceni

ć

skuteczno

ść

zabiegów intensyfikacji wydobycia ropy naftowej,

−

sporz

ą

dzi

ć

dzienne i miesi

ę

czne raporty wydobycia ropy naftowej,

−

scharakteryzowa

ć

plan ruchu zakładu górniczego wydobywaj

ą

cego

kopaliny otworami wiertniczymi,

−

zastosowa

ć

przepisy bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpo

ż

arowej oraz ochrony

ś

rodowiska w czasie prowadzenia

wtórnych metod i zabiegów intensyfikacji wydobycia ropy naftowej.

2. Materiał nauczania

Wtórne metody

wydobywania ropy naftowej – cel i warunki stosowania.

Rodzaje medium stosowanego przy wtórnych metodach.
Nawadnianie zło

ż

a.

Charakterystyka odwiertów zasilaj

ą

cych.

Wła

ś

ciwo

ś

ci i sposób przygotowania wody do nawadniania złó

ż

.

Kontrola procesu.
Nagazowanie zło

ż

a.

Rodzaje i wła

ś

ciwo

ś

ci mediów stosowanych do nagazowania złó

ż

ropy

naftowej.
Instalacje do nagazowania złó

ż

.

Odwierty zasilaj

ą

ce stosowane do nagazowania złó

ż

ropy naftowej.

Kontrola procesu nawadniania i nagazowania złó

ż

.

Efektywno

ść

wtórnych metod eksploatacji złó

ż

.

Metody intensyfikacji wydobycia ropy naftowej.
Szczelinowanie hydrauliczne.
Urz

ą

dzenia i instalacje do szczelinowania hydraulicznego otworów

wiertniczych.
Kontrola procesu szczelinowania hydraulicznego.
Ciecze i materiały stosowane do szczelinowania hydraulicznego otworów
wiertniczych.
Kwasowanie odwiertów.
Rodzaje i skład cieczy kwasuj

ą

cych.

Reakcje chemiczne zachodz

ą

ce w skale zło

ż

owej podczas zabiegu

kwasowania.
Przygotowanie odwiertu do kwasowania.
Proces technologiczny zabiegu kwasowania odwiertu.
Ocena skuteczno

ś

ci zabiegów intensyfikacji wydobycia ropy naftowej.

Dokumentacja zakładu, plan ruchu zakładu górniczego wydobywaj

ą

cego

kopaliny otworami wiertniczymi.
Zasady bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy oraz ochrony

ś

rodowiska

dotycz

ą

ce wtórnych metod i zabiegów intensyfikacji wydobycia ropy

naftowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

77

3.

Ć

wiczenia

•

Rysowanie schematów rozmieszczenia odwiertów przeznaczonych

do nawodnienia zło

ż

a.

•

Obliczanie ilo

ś

ci wody potrzebnej do nawodnienia zło

ż

a.

•

Dobieranie metody przygotowania wody do nawodnienia zło

ż

a

zale

ż

nie od wymaganych wła

ś

ciwo

ś

ci.

•

Dobieranie składu chemicznego gazu stosowanego do nagazowania

zło

ż

a, zale

ż

nie od warunków zło

ż

owych.

•

Rozpoznawanie

na

schemacie

technologicznym

urz

ą

dze

ń

stosowanych podczas szczelinowania odwiertu.

•

Dobieranie metody przygotowania cieczy szczelinuj

ą

cej i materiału

podsadzkowego w zale

ż

no

ś

ci od warunków zło

ż

owych.

•

Sporz

ą

dzanie

schematu

konstrukcji

odwiertu

do

zabiegu

szczelinowania hydraulicznego.

•

Dobieranie składu chemicznego cieczy kwasuj

ą

cej w zale

ż

no

ś

ci

od rodzaju i wła

ś

ciwo

ś

ci skały zło

ż

owej.

•

Sporz

ą

dzanie dziennych i miesi

ę

cznych raportów wydobycia ropy

naftowej.

4.

Ś

rodki dydaktyczne

Zestawy modeli maszyn i urz

ą

dze

ń

do zabiegów wtórnej eksploatacji

i intensyfikacji wydobycia ropy naftowej.
Makiety instalacji do wykonywania zabiegów wtórnej eksploatacji
i intensyfikacji wydobycia ropy naftowej.
Tablice, plansze oraz filmy dydaktyczne dotycz

ą

ce metod wtórnych

i zabiegów intensyfikacji wydobycia ropy naftowej.
Schematy konstrukcji odwiertów przystosowanych do zabiegów
intensyfikacji wydobycia ropy naftowej.
Tabele doboru mediów do wtórnej eksploatacji i zabiegów intensyfikacji
wydobycia ropy naftowej.
Plan ruchu zakładu górniczego wydobywaj

ą

cego kopaliny otworami

wiertniczymi.
Dokumentacja wydobycia ropy i gazu.
Katalogi i materiały reklamowe firm produkuj

ą

cych urz

ą

dzenia

do szczelinowania i kwasowania odwiertów.
Polskie Normy.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki

Program jednostki modułowej obejmuje tre

ś

ci dotycz

ą

ce wtórnych

metod

wydobywania

ropy

naftowej

otworami

wiertniczymi,

przeprowadzania zabiegów intensyfikacji wydobycia oraz urz

ą

dze

ń

stosowanych przy wykonywaniu tych zabiegów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

78

Szczególnie wa

ż

ne podczas realizacji programu jednostki jest

opanowanie

przez

uczniów

umiej

ę

tno

ś

ci

sporz

ą

dzania

planów

rozmieszczenia

odwiertów

zasilaj

ą

cych

podczas

nawadniania

i nagazowania zło

ż

a, dobierania cieczy do nawodnienia złó

ż

i mediów

do ich nagazowania, dobierania cieczy szczelinuj

ą

cych i kwasuj

ą

cych.

Podczas realizacji programu jednostki modułowej wskazane jest

stosowanie nast

ę

puj

ą

cych metod nauczania: dyskusji dydaktycznej,

pokazu z obja

ś

nieniem, tekstu przewodniego oraz

ć

wicze

ń

praktycznych.

Zamieszczone w programie

ć

wiczenia stanowi

ą

propozycj

ę

, któr

ą

nauczyciel mo

ż

e wykorzysta

ć

w czasie zaj

ęć

lub opracowa

ć

inne

ć

wiczenia wspomagaj

ą

ce realizacj

ę

programu jednostki modułowej.

Nauczyciel powinien przygotowa

ć

materiały potrzebne do wykonania

ć

wicze

ń

:teksty przewodnie, zestawy zada

ń

, katalogi, normy, poradniki.

W procesie nauczania-uczenia si

ę

wskazane jest organizowanie

wycieczek do kopalni ropy naftowej i do zakładów remontowych
górnictwa naftowego w celu zapoznania uczniów ze stosowanymi
metodami oraz urz

ą

dzeniami do wtórnej eksploatacji i intensyfikacji

wydobycia ropy naftowej.

Zaj

ę

cia dydaktyczne powinny by

ć

prowadzone w pracowni wiertnictwa

i górnictwa, w grupach licz

ą

cych do 15 uczniów, z podziałem na zespoły

3-4 osobowe.

6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osi

ą

gni

ęć

edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie i ocenianie post

ę

pów uczniów powinno odbywa

ć

si

ę

systematycznie podczas realizacji programu jednostki modułowej, na

podstawie okre

ś

lonych kryteriów. W kryteriach oceniania nale

ż

y

uwzgl

ę

dni

ć

poziom oraz zakres opanowania przez uczniów umiej

ę

tno

ś

ci

i wiadomo

ś

ci wynikaj

ą

cych ze szczegółowych celów kształcenia.

Nauczyciel

powinien

opracowa

ć

wymagania

edukacyjne

na poszczególne stopnie szkolne.

Sprawdzanie osi

ą

gni

ęć

powinno dostarczy

ć

informacji nauczycielowi

i uczniowi o zakresie i poziomie opanowania umiej

ę

tno

ś

ci okre

ś

lonych

w celach kształcenia.

Osi

ą

gni

ę

cia uczniów nale

ż

y ocenia

ć

systematycznie w trakcie

realizacji programu jednostki modułowej na podstawie:

−

ustnych

i

pisemnych

sprawdzianów

poziomu

wiadomo

ś

ci

i umiej

ę

tno

ś

ci,

−

testów osi

ą

gni

ęć

szkolnych,

−

obserwacji pracy uczniów podczas wykonywania

ć

wicze

ń

.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

79

Dokonuj

ą

c oceny osi

ą

gni

ęć

uczniów w formie sprawdzianów ustnych

nale

ż

y ocenia

ć

umiej

ę

tno

ś

ci operowania zdobyt

ą

wiedz

ą

, zwraca

ć

uwag

ę

na merytoryczn

ą

jako

ść

wypowiedzi, wła

ś

ciwe stosowanie poj

ęć

zawodowych oraz poprawno

ść

wnioskowania.

Podczas obserwacji pracy uczniów w trakcie wykonywania

ć

wicze

ń

nale

ż

y zwraca

ć

uwag

ę

na:

−

planowanie rozmieszczenia odwiertów zasilaj

ą

cych,

−

okre

ś

lanie parametrów mediów roboczych stosowanych podczas

zabiegów wtórnych oraz intensyfikacji wydobycia ropy naftowej.
Po zako

ń

czeniu realizacji programu jednostki modułowej proponuje

si

ę

zastosowanie testu pisemnego. Test powinien zawiera

ć

zadania

otwarte i zamkni

ę

te (wielokrotnego wyboru, na dobieranie, typu prawda-

fałsz).

W ocenie ko

ń

cowej nale

ż

y uwzgl

ę

dni

ć

wyniki wszystkich metod

sprawdzania osi

ą

gni

ęć

ucznia stosowanych przez nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

80

Moduł 811[01].Z3
Gospodarka kopalinami

1. Cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia ucze

ń

(słuchacz) powinien umie

ć

:

−

okre

ś

la

ć

rodzaje zanieczyszcze

ń

wyst

ę

puj

ą

cych w gazie ziemnym,

−

okre

ś

la

ć

zastosowanie sorbentów,

−

charakteryzowa

ć

przebieg procesów oczyszczania gazu ziemnego,

−

okre

ś

la

ć

zastosowanie gazu płynnego,

−

okre

ś

la

ć

metody magazynowania kopalin ciekłych i gazowych,

−

charakteryzowa

ć

rodzaje zbiorników do magazynowania kopalin

ciekłych i gazowych,

−

charakteryzowa

ć

proces stabilizacji ropy,

−

oblicza

ć

obj

ę

to

ść

ropy naftowej w zbiorniku magazynowym,

−

przestrzega

ć

przepisów

dotycz

ą

cych

budowy

Podziemnych

Magazynów Gazu,

−

okre

ś

la

ć

zagro

ż

enia

dla

człowieka

i

ś

rodowiska

zwi

ą

zane

z oczyszczaniem i magazynowaniem kopalin,

−

przestrzega

ć

przepisów bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpo

ż

arowej oraz ochrony

ś

rodowiska.

2. Wykaz jednostek modułowych

Symbol

jednostki

modułowej

Nazwa jednostki modułowej

Orientacyjna

liczba godzin

na realizacj

ę

811[01].Z3.01

Oczyszczanie gazu ziemnego i ropy naftowej

72

811[01].Z3.02

Magazynowanie ropy naftowej i gazu ziemnego

72

Razem

144

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

81

3. Schemat układu jednostek modułowych

4. Literatura

Cz

ą

stka J.: Zarys wiertnictwa i wydobywania ropy naftowej oraz gazu

ziemnego. Wyd.

Ś

l

ą

sk, Katowice 1972

Gniewek-Grzybczyk B., Łaciak M., Grela I.: Energetyka gazowa. Wyd.
Europex, Kraków 2003
Hołuj J., Osiecki J., Turkowski Z.: Wiertnictwo i udost

ę

pnianie złó

ż

. Cz. I.

Wyd. Geologiczne, Warszawa 1985
Jewulski J.: Napowierzchniowe zagospodarowanie złó

ż

kopalin ciekłych.

Uczelniane Wydawnictwo Naukowo-Dydaktyczne AGH, Kraków 2003
Karnkowski P.: Zło

ż

a gazu ziemnego i ropy naftowej w Polsce.

Towarzystwo Geosynoptyków GEOS AGH, Kraków 1993
Liszka K.: Podstawy eksploatacji złó

ż

ropy. Wyd. AGH, Kraków 1982

Łaciak S., Solecki T.,

Ś

wi

ą

tek R.: Eksploatacja i obsługa uj

ęć

podziemnych. Wyd. AGH, Kraków 1977
Molenda J.: Gaz ziemny. Paliwo i surowiec. WNT, Warszawa 1993
Ogonowski J.: Przeróbka paliw stałych, ciekłych i gazowych. Wyd.
Politechniki Krakowskiej, Kraków 1994
Reinisch R.: Wybrane, istotne aspekty podziemnych magazynów gazu.
Wyd. PLJ, Warszawa 2000
Sperski B.: Gazownictwo. Cz. IV. Wyd. AGH, Kraków 1991
Wilk Z.: Gaz ziemny. Wyd.

Ś

l

ą

sk, Katowice 1964

Poradnik gazownika: jednostki, oznaczenia, słownik. Wyd. Centrum
Szkolenia Gazownictwa, Warszawa 2003
Czasopisma specjalistyczne

Wykaz literatury nale

ż

y aktualizowa

ć

w miar

ę

ukazywania si

ę

nowych

pozycji wydawniczych

811[01].Z3

Gospodarka kopalinami

811[01].Z3.01

Oczyszczanie gazu ziemnego

i ropy naftowej

811[01].Z3.02

Magazynowanie ropy naftowej

i gazu ziemnego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

82

Jednostka modułowa 811[01].Z3.01
Oczyszczanie gazu ziemnego i ropy naftowej

1. Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia ucze

ń

(słuchacz) powinien umie

ć

:

−

okre

ś

li

ć

rodzaje zanieczyszcze

ń

w gazie ziemnym,

−

okre

ś

li

ć

poj

ę

cie sorpcji,

−

scharakteryzowa

ć

rodzaje sorbentów oraz warunki ich stosowania,

−

wyja

ś

ni

ć

cele oczyszczania gazu ziemnego,

−

sklasyfikowa

ć

metody oczyszczania gazu ziemnego,

−

scharakteryzowa

ć

metody osuszania gazu ziemnego,

−

scharakteryzowa

ć

instalacje stosowane do osuszania gazu ziemnego,

−

scharakteryzowa

ć

instalacje technologiczne i przebieg procesów

odgazolinowywania gazu ziemnego,

−

rozró

ż

ni

ć

metody odsiarczania gazu ziemnego,

−

scharakteryzowa

ć

parametry technologiczne i przebieg procesu

odsiarczania gazu ziemnego,

−

okre

ś

li

ć

metody usuwania azotu z gazu ziemnego,

−

wyja

ś

ni

ć

proces skraplania gazu ziemnego,

−

okre

ś

li

ć

zastosowanie skroplonego gazu ziemnego,

−

obliczy

ć

ciepło spalania i warto

ść

opałow

ą

gazu ziemnego,

−

okre

ś

li

ć

skład chemiczny i rodzaje zanieczyszcze

ń

ropy naftowej,

−

okre

ś

li

ć

metody stabilizacji ropy naftowej,

−

okre

ś

li

ć

rodzaje, warunki powstawania oraz metody likwidacji emulsji

ropnej,

−

zastosowa

ć

przepisy bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpo

ż

arowej oraz ochrony

ś

rodowiska w czasie prowadzenia

oczyszczania gazu ziemnego.

2. Materiał nauczania

Zanieczyszczenia wyst

ę

puj

ą

ce w gazie ziemnym.

Sorpcja.
Metody osuszania gazu ziemnego.
Instalacje stosowane do osuszania gazu ziemnego.
Skraplanie gazu ziemnego.
Gazolina – wła

ś

ciwo

ś

ci i zastosowanie.

Odgazolinowanie gazu ziemnego.
Instalacje technologiczne i przebieg procesów odgazolinowania gazu
ziemnego.
Siarkowodór w gazie ziemnym, metody odsiarczania gazu ziemnego.
Parametry technologiczne i przebieg procesu odsiarczania gazu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

83

Metody usuwania azotu z gazu ziemnego.
Proces skraplania i zastosowanie płynnego gazu ziemnego.
Skład chemiczny i rodzaje zanieczyszcze

ń

ropy naftowej.

Stabilizacja ropy naftowej.
Rodzaje, warunki powstawania i metody likwidacji emulsji ropnych.
Przepisy bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo

ż

arowej

oraz ochrony

ś

rodowiska.

3.

Ć

wiczenia

•

Okre

ś

lanie zawarto

ś

ci zanieczyszcze

ń

w gazie ziemnym.

•

Analizowanie przebiegu procesu wst

ę

pnego oczyszczania gazu

ziemnego z zanieczyszcze

ń

stałych przy u

ż

yciu separatora.

•

Okre

ś

lanie zawarto

ś

ci O

2

, CO

2

, CO i w

ę

glowodorów w gazie ziemnym

przy u

ż

yciu aparatu Orsata.

•

Analizowanie schematu instalacji wtryskowej do osuszania gazu

ziemnego.

•

Okre

ś

lanie ciepła spalania gazu ziemnego przy u

ż

yciu kalorymetru.

•

Obliczanie warto

ś

ci opałowej i ciepła spalania gazu ziemnego

zaazotowanego.

•

Okre

ś

lanie zawarto

ś

ci zanieczyszcze

ń

w ropie naftowej.

•

Analizowanie procesu stabilizacji ropy naftowej na podstawie

schematu instalacji.

4.

Ś

rodki dydaktyczne

Modele maszyn i urz

ą

dze

ń

stosowanych do oczyszczania gazu

ziemnego.
Tablice i plansze przedstawiaj

ą

ce procesy oczyszczania gazu ziemnego.

Schematy urz

ą

dze

ń

do likwidacji emulsji ropnych.

Aparat Orsata.
Kalorymetr.
Filmy dydaktyczne obrazuj

ą

ce metody oczyszczania gazu ziemnego

oraz stabilizacji ropy naftowej.
Tabele wła

ś

ciwo

ś

ci gazu ziemnego.

Katalogi i materiały reklamowe firm produkuj

ą

cych urz

ą

dzenia

do oczyszczania gazu ziemnego.
Polskie Normy, Zakładowe Normy dotycz

ą

ce eksploatacji kopalin

otworami wiertniczymi.
Przepisy bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo

ż

arowej

oraz ochrony

ś

rodowiska.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

84

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki

Program

jednostki

modułowej

zawiera

tre

ś

ci

dotycz

ą

ce

zanieczyszcze

ń

, jakie wyst

ę

puj

ą

w gazie ziemnym i ropie naftowej oraz

procesów ich usuwania.

W

procesie

nauczania-uczenia

si

ę

zaleca

si

ę

stosowanie

nast

ę

puj

ą

cych metod nauczania: wykładu konwersatoryjnego, dyskusji

dydaktycznej, pokazu z obja

ś

nieniem, metody sytuacyjnej oraz tekstu

przewodniego.

Ć

wiczenia zamieszczone w programie jednostki modułowej stanowi

ą

propozycj

ę

, któr

ą

mo

ż

na wykorzysta

ć

w procesie kształcenia. Nauczyciel

mo

ż

e zaplanowa

ć

inne

ć

wiczenia o zró

ż

nicowanym stopniu trudno

ś

ci,

dostosowuj

ą

c ich zakres i poziom do potrzeb edukacyjnych uczniów oraz

wyposa

ż

enia pracowni dydaktycznej. Wskazane jest, aby podczas

ć

wicze

ń

nauczyciel

obserwował

prac

ę

uczniów

oraz

udzielał

dodatkowych wyja

ś

nie

ń

i wskazówek. Nauczyciel powinien przygotowa

ć

materiały potrzebne do wykonania

ć

wicze

ń

: teksty przewodnie, zestawy

zada

ń

, katalogi, normy, poradniki.

Dla ułatwienia zrozumienia realizowanych tre

ś

ci, wskazane jest

organizowanie wycieczek dydaktycznych na teren zakładów górnictwa
naftowego, przeróbki ropy naftowej i gazu ziemnego.

Zaj

ę

cia dydaktyczne powinny by

ć

prowadzone w pracowni wiertnictwa

i górnictwa, w grupach do 15 uczniów, z podziałem na 3-4 osobowe
zespoły.

6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osi

ą

gni

ęć

edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie osi

ą

gni

ęć

edukacyjnych uczniów powinno odbywa

ć

si

ę

przez cały czas realizacji programu jednostki modułowej, na podstawie
okre

ś

lonych kryteriów. Systematyczne sprawdzanie i ocenianie

dostarcza nauczycielowi informacji o efektach jego pracy, o post

ę

pach

ucznia w nauce oraz ułatwia zaplanowanie procesu kształcenia.
W kryteriach oceniania nale

ż

y uwzgl

ę

dni

ć

poziom oraz zakres

opanowania przez uczniów umiej

ę

tno

ś

ci i wiadomo

ś

ci wynikaj

ą

cych

ze szczegółowych celów kształcenia. Nauczyciel powinien opracowa

ć

wymagania edukacyjne na poszczególne stopnie szkolne.

Do sprawdzania i oceniania osi

ą

gni

ęć

edukacyjnych uczniów mo

ż

na

stosowa

ć

nast

ę

puj

ą

ce metody: sprawdziany pisemne i ustne,

sprawdziany praktyczne oraz testy osi

ą

gni

ęć

szkolnych.

Podczas kontroli i oceny osi

ą

gni

ęć

uczniów w formie sprawdzianów

ustnych nale

ż

y ocenia

ć

umiej

ę

tno

ś

ci operowania zdobyt

ą

wiedz

ą

,

zwraca

ć

uwag

ę

na merytoryczn

ą

jako

ść

wypowiedzi, wła

ś

ciwe

stosowanie poj

ęć

zawodowych oraz poprawno

ść

wnioskowania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

85

Podczas obserwacji pracy uczniów w trakcie wykonywania

ć

wicze

ń

nale

ż

y zwraca

ć

uwag

ę

na:

−

analizowanie przebiegu procesów oczyszczania ropy naftowej i gazu

ziemnego na podstawie schematów technologicznych,

−

okre

ś

lanie stopnia zanieczyszczenia gazu ziemnego,

−

dobieranie metod oczyszczania gazu ziemnego,

−

obliczanie warto

ś

ci opałowej gazu ziemnego.

Na

zako

ń

czenie

realizacji

programu

jednostki

proponuje

si

ę

przeprowadzenie testu osi

ą

gni

ęć

szkolnych.

W ko

ń

cowej ocenie pracy uczniów nale

ż

y uwzgl

ę

dnia

ć

poziom

wykonania

ć

wicze

ń

oraz wyniki stosowanych sprawdzianów i testów

osi

ą

gni

ęć

szkolnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

86

Jednostka modułowa 811[01].Z3.02
Magazynowanie ropy naftowej i gazu ziemnego

1. Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia ucze

ń

(słuchacz) powinien umie

ć

:

−

wyja

ś

ni

ć

cel i okre

ś

li

ć

metody magazynowania kopalin ciekłych

i gazowych,

−

scharakteryzowa

ć

rodzaje i budow

ę

zbiorników stosowanych

do magazynowania ropy naftowej i gazu ziemnego,

−

scharakteryzowa

ć

uzbrojenie

i

wyposa

ż

enie

zbiorników

magazynowych,

−

obliczy

ć

obj

ę

to

ść

gazu ziemnego w zbiorniku dla warunków

rzeczywistych i normalnych,

−

dokona

ć

pomiaru obj

ę

to

ś

ci ropy naftowej w zbiorniku magazynowym,

−

okre

ś

li

ć

zastosowanie Podziemnego Magazynu Gazu (PMG),

−

scharakteryzowa

ć

warunki geologiczne umo

ż

liwiaj

ą

ce budow

ę

PMG,

−

rozpozna

ć

uzbrojenie powierzchniowe PMG,

−

okre

ś

li

ć

zasady przygotowania gazu ziemnego do zatłaczania

do PMG,

−

dokona

ć

klasyfikacji ruroci

ą

gów do transportu ropy naftowej

i gazu ziemnego na terenie kopalni,

−

rozpozna

ć

elementy uzbrojenia ruroci

ą

gów oraz sposoby ł

ą

czenia rur,

−

okre

ś

li

ć

zasady i warunki bezpiecze

ń

stwa obowi

ą

zuj

ą

ce podczas

magazynowania ropy naftowej i gazu ziemnego,

−

zastosowa

ć

przepisy bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpo

ż

arowej

oraz

ochrony

ś

rodowiska

dotycz

ą

ce

magazynowania ropy i gazu.

2. Materiał nauczania

Zasady magazynowania paliw płynnych i gazowych.
Zbiorniki do magazynowania ropy naftowej i wody.
Budowa i uzbrojenie zbiorników.
Pomiar i obliczanie ilo

ś

ci cieczy w zbiornikach.

Magazynowanie i przygotowanie ropy naftowej do transportu.
Magazynowanie gazu ziemnego.
Budowa i uzbrojenie zbiorników magazynowych gazu ziemnego.
Podziemne magazynowanie gazu ziemnego. Podziemne Magazyny
Gazu – PMG.
Rodzaje i warunki geologiczne struktur podziemnych magazynów gazu.
Uzbrojenie napowierzchniowe PMG.
Przygotowanie gazu ziemnego do zatłaczania do PMG.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

87

Parametry pracy PMG.
Transport paliw płynnych i gazowych.
Awarie wyst

ę

puj

ą

ce przy pompowaniu ropy naftowej z odwiertów.

Przepisy i zasady bezpiecze

ń

stwa i higieny

pracy, ochrony

przeciwpo

ż

arowej oraz ochrony

ś

rodowiska dotycz

ą

ce magazynowania

ropy naftowej i gazu ziemnego.

3.

Ć

wiczenia

•

Rozpoznawanie typów zbiorników magazynowych stosowanych

do magazynowania gazu ziemnego oraz ropy naftowej.

•

Dobieranie metody magazynowania do rodzaju kopaliny.

•

Dobieranie zbiorników magazynowych ropy naftowej w zale

ż

no

ś

ci

od warunków magazynowania i wielko

ś

ci potrzebnej pojemno

ś

ci

magazynowej.

•

Okre

ś

lanie warunków technicznych wyeksploatowanego zło

ż

a gazu

ziemnego w celu wykorzystania go jako PMG.

•

Dobieranie napowierzchniowego uzbrojenia PMG w zale

ż

no

ś

ci

od warunków zło

ż

owych warstw porowatych.

•

Obliczanie obj

ę

to

ś

ci cieczy w zbiorniku magazynowym.

4.

Ś

rodki dydaktyczne

Modele zbiorników stosowanych do magazynowania kopalin.
Makiety instalacji PMG.
Tablice i plansze przedstawiaj

ą

ce sposoby magazynowania gazu

ziemnego i ropy naftowej.
Schemat instalacji do zatłaczania gazu ziemnego do PMG.
Schematy zbiorników magazynowych ropy naftowej.
Filmy dydaktyczne dotycz

ą

ce metod magazynowania ropy naftowej

i gazu ziemnego.
Foliogramy elementów uzbrojenia ruroci

ą

gów.

Plan sytuacyjny kopalni z oznaczeniem lokalizacji zbiorników i tras
przebiegu ruroci

ą

gów.

Polskie Normy.
Przepisy bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo

ż

arowej

oraz ochrony

ś

rodowiska dotycz

ą

ce magazynowania ropy naftowej

i gazu ziemnego.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki

Program jednostki modułowej zawiera tre

ś

ci dotycz

ą

ce metod

magazynowania ropy naftowej i gazu ziemnego, konstrukcji zbiorników
magazynowych oraz typów i rodzajów urz

ą

dze

ń

stosowanych w PMG.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

88

Podczas realizacji programu jednostki szczególn

ą

uwag

ę

nale

ż

y

zwraca

ć

na zasady magazynowania i przygotowania ropy naftowej

do transportu oraz warunki techniczne, jakie powinno spełnia

ć

wyeksploatowane zło

ż

e gazu ziemnego, w celu wykorzystania go jako

PMG.

W

procesie

nauczania-uczenia

si

ę

zaleca

si

ę

stosowanie

nast

ę

puj

ą

cych metod nauczania: wykładu informacyjnego, pokazu

z obja

ś

nieniem, metody sytuacyjnej, tekstu przewodniego oraz

ć

wicze

ń

.

Zamieszczone w programie jednostki modułowej

ć

wiczenia stanowi

ą

propozycj

ę

, któr

ą

nauczyciel mo

ż

e wykorzysta

ć

w czasie zaj

ęć

lub

opracowa

ć

inne

ć

wiczenia

wspomagaj

ą

ce

realizacj

ę

procesu

kształcenia. Wskazane jest, aby nauczyciel obserwował prac

ę

uczniów

podczas

ć

wicze

ń

oraz udzielał potrzebnych wyja

ś

nie

ń

i wskazówek.

Nauczyciel powinien przygotowa

ć

materiały potrzebne do wykonania

ć

wicze

ń

: teksty przewodnie, zestawy zada

ń

, katalogi, normy, poradniki.

Zaleca si

ę

organizowanie wycieczek dydaktycznych na teren kopalni

ropy naftowej i/lub gazu ziemnego oraz do zakładów remontowych
górnictwa naftowego w celu zapoznania uczniów z ró

ż

nymi rodzajami

zbiorników

stosowanych

do

magazynowania

kopalin

ciekłych

i gazowych.

Zaj

ę

cia dydaktyczne powinny by

ć

prowadzone w pracowni wiertnictwa

i górnictwa, w 15 osobowych grupach uczniów, z podziałem na zespoły
3-4 osobowe.

6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osi

ą

gni

ęć

edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie osi

ą

gni

ęć

edukacyjnych uczniów powinno odbywa

ć

si

ę

przez cały czas realizacji programu jednostki modułowej,

na podstawie okre

ś

lonych kryteriów. Systematyczne sprawdzanie

i ocenianie dostarcza nauczycielowi informacji o efektach jego pracy,
o post

ę

pach ucznia w nauce oraz ułatwia zaplanowanie procesu

kształcenia.

W kryteriach oceniania nale

ż

y uwzgl

ę

dni

ć

poziom oraz zakres

opanowania przez uczniów wiadomo

ś

ci i umiej

ę

tno

ś

ci wynikaj

ą

cych ze

szczegółowych celów kształcenia. Ocenianie powinno u

ś

wiadomi

ć

uczniom poziom ich osi

ą

gni

ęć

w odniesieniu do wymaga

ń

edukacyjnych,

motywowa

ć

do samodzielnej pracy i samooceny. Nauczyciel prowadz

ą

cy

zaj

ę

cia powinien opracowa

ć

wymagania edukacyjne na poszczególne

stopnie szkolne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

89

Osi

ą

gni

ę

cia uczniów nale

ż

y ocenia

ć

systematycznie w trakcie

realizacji programu jednostki modułowej na podstawie:

−

ustnych

i

pisemnych

sprawdzianów

poziomu

wiadomo

ś

ci

i umiej

ę

tno

ś

ci,

−

testów osi

ą

gni

ęć

szkolnych,

−

obserwacji pracy uczniów podczas wykonywania

ć

wicze

ń

.

Podczas kontroli i oceny osi

ą

gni

ęć

uczniów w formie sprawdzianów

ustnych nale

ż

y ocenia

ć

umiej

ę

tno

ś

ci operowania zdobyt

ą

wiedz

ą

,

zwraca

ć

uwag

ę

na merytoryczn

ą

jako

ść

wypowiedzi, wła

ś

ciwe

stosowanie poj

ęć

zawodowych oraz poprawno

ść

wnioskowania.

Podczas obserwacji pracy uczniów w trakcie wykonywania

ć

wicze

ń

nale

ż

y zwraca

ć

uwag

ę

na:

−

rozpoznawanie typów zbiorników stosowanych do magazynowania

gazu ziemnego oraz ropy naftowej,

−

dobieranie metody magazynowania do rodzaju kopaliny.

Po zako

ń

czeniu realizacji programu jednostki modułowej proponuje

si

ę

zastosowanie testu pisemnego. Test powinien zawiera

ć

zadania

otwarte i zamkni

ę

te (wielokrotnego wyboru, na dobieranie, typu prawda-

fałsz).

W ko

ń

cowej ocenie osi

ą

gni

ęć

uczniów nale

ż

y uwzgl

ę

dnia

ć

poziom

wykonania

ć

wicze

ń

oraz wyniki stosowanych sprawdzianów i testów

osi

ą

gni

ęć

szkolnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

90

Moduł 811[01].Z4
Obsługa odwiertów eksploatacyjnych

1. Cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia ucze

ń

(słuchacz) powinien umie

ć

:

−

organizowa

ć

stanowisko pracy zgodnie z obowi

ą

zuj

ą

cymi przepisami

oraz wymaganiami ergonomii,

−

dobiera

ć

narz

ę

dzia i urz

ą

dzenia do rodzaju wykonywanych prac,

−

okre

ś

la

ć

zasady obsługi odwiertów samoczynnych ropy naftowej,

−

okre

ś

la

ć

zasady obsługi indywidualnego

ż

urawia pompowego, kieratu

pompowego,

−

dokonywa

ć

wymiany pompy wgł

ę

bnej w odwiercie eksploatacyjnym,

−

wykonywa

ć

operacje zapuszczania i wyci

ą

gania rur wydobywczych

i

ż

erdzi pompowych,

−

okre

ś

la

ć

zasady obsługi odwiertów eksploatacyjnych gazu ziemnego,

−

okre

ś

la

ć

ilo

ść

ropy naftowej i wody w zbiorniku na podstawie

wykonanych pomiarów,

−

pobiera

ć

próbki płynów do bada

ń

laboratoryjnych,

−

okre

ś

la

ć

zasady obsługi pomp i spr

ęż

arek do tłoczenia ropy naftowej,

wody i gazu ziemnego,

−

stosowa

ć

zasady wykonywania zabiegów obróbki odwiertów

eksploatacyjnych ropy naftowej i gazu ziemnego,

−

okre

ś

la

ć

sposoby likwidacji wycieków ropy naftowej,

−

okre

ś

la

ć

sposoby rekonstrukcji i likwidacji odwiertów,

−

wykonywa

ć

czynno

ś

ci konserwacyjne oraz drobne naprawy maszyn

i urz

ą

dze

ń

górniczych,

−

korzysta

ć

z poradników, instrukcji obsługi maszyn oraz dokumentacji

technologicznej,

−

przestrzega

ć

przepisów bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpo

ż

arowej oraz ochrony

ś

rodowiska.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

91

2. Wykaz jednostek modułowych

Symbol

jednostki

modułowej

Nazwa jednostki modułowej

Orientacyjna

liczba godzin

na realizacj

ę

811[01].Z4.01

Obsługiwanie odwiertów samoczynnych ropy
naftowej i gazu ziemnego

180

811[01].Z4.02

Obsługiwanie odwiertów pompowanych ropy
naftowej

180

811[01].Z4.03

Wykonywanie obróbki odwiertów
eksploatacyjnych

144

Razem

504

3. Schemat układu jednostek modułowych

4. Literatura

Biela

ń

ski J.: Obróbka odwiertów eksploatacyjnych. Wyd.

Ś

l

ą

sk,

Katowice1970
Cz

ą

stka J.: Zarys wiertnictwa i wydobywania ropy naftowej oraz gazu

ziemnego. Wyd.

Ś

l

ą

sk, Katowice 1972

Gonet A., Macuda J.: Wiertnictwo hydrogeologiczne. Wyd. AGH,
Kraków 1995
Hołuj J., Osiecki J., Turkowski Z.: Wiertnictwo i udost

ę

pnianie złó

ż

.

Wyd. Geologiczne, Warszawa 1985
Liszka K.: Podstawy eksploatacji złó

ż

ropy. Wyd. AGH, Kraków 1982

811[01].Z4

Obsługa odwiertów eksploatacyjnych

811[01].Z4.01

Obsługiwanie odwiertów samoczynnych

ropy naftowej i gazu ziemnego

811[01].Z4.02

Obsługiwanie odwiertów pompowanych

ropy naftowej

811[01].Z4.03

Wykonywanie obróbki odwiertów

eksploatacyjnych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

92

Łaciak S., Solecki T.,

Ś

wi

ą

tek R.: Eksploatacja i obsługa uj

ęć

podziemnych. Wyd. AGH, Kraków 1977
Wilk Z.: Gaz ziemny. Wyd.

Ś

l

ą

sk, Katowice 1964

Zestaw Polskich Norm i Zakładowych Norm dotycz

ą

cych eksploatacji

kopalin otworami wiertniczymi
Czasopisma specjalistyczne

Wykaz literatury nale

ż

y aktualizowa

ć

w miar

ę

ukazywania si

ę

nowych

pozycji wydawniczych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

93

Jednostka modułowa 811[01].Z4.01
Obsługiwanie

odwiertów

samoczynnych

ropy

naftowej i gazu ziemnego

1. Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia ucze

ń

(słuchacz) powinien umie

ć

:

−

scharakteryzowa

ć

struktur

ę

organizacyjn

ą

zakładu górniczego,

−

okre

ś

li

ć

rodzaje stanowisk pracy w kopalniach ropy naftowej i gazu

ziemnego,

−

okre

ś

li

ć

zasady organizacji prac zwi

ą

zanych z obsług

ą

odwiertów

eksploatacyjnych ropy naftowej i gazu ziemnego,

−

okre

ś

li

ć

typowe zagro

ż

enia wyst

ę

puj

ą

ce w kopalniach ropy naftowej

i gazu ziemnego,

−

okre

ś

li

ć

strefy zagro

ż

enia podczas eksploatacji samoczynnej odwiertu

ropy naftowej,

−

scharakteryzowa

ć

budow

ę

, działanie oraz zasady obsługi urz

ą

dze

ń

wyposa

ż

enia napowierzchniowego samoczynnego odwiertu ropy

naftowej,

−

wykona

ć

czynno

ś

ci zwi

ą

zane z regulacj

ą

samoczynnego wydobycia

ropy naftowej z odwiertu,

−

zaplanowa

ć

czynno

ś

ci zwi

ą

zane z obsług

ą

samoczynnych odwiertów

eksploatacyjnych ropy naftowej i gazu ziemnego,

−

wykona

ć

czynno

ś

ci zwi

ą

zane z zamkni

ę

ciem oraz ponownym

uruchomieniem odwiertu,

−

dokona

ć

wymiany zw

ęż

ki dławi

ą

cej,

−

zastosowa

ć

procedury optymalizacji wydobycia ropy naftowej,

−

scharakteryzowa

ć

budow

ę

i zasad

ę

działania oddzielaczy ropy

naftowej i gazu ziemnego,

−

wykona

ć

czynno

ś

ci zwi

ą

zane z obsług

ą

oddzielaczy ropy naftowej

i gazu ziemnego,

−

okre

ś

li

ć

warunki eksploatacji złó

ż

gazu ziemnego,

−

scharakteryzowa

ć

budow

ę

, działanie i zasady obsługi urz

ą

dze

ń

wyposa

ż

enia napowierzchniowego odwiertu gazowego,

−

przeprowadzi

ć

zabieg syfonowania odwiertu,

−

odczyta

ć

wskazania przyrz

ą

dów kontrolno-pomiarowych,

−

wykona

ć

czynno

ś

ci zwi

ą

zane z obsług

ą

odwiertu gazowego,

−

wykona

ć

czynno

ś

ci zwi

ą

zane z regulacj

ą

wydobycia gazu ziemnego

z odwiertu,

−

okre

ś

li

ć

ilo

ść

wydobywanego

gazu

ziemnego

i

przeliczy

ć

j

ą

na warunki normalne,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

94

−

okre

ś

li

ć

optymalne

warunki

wydobycia

gazu

w

odwiertach

samoczynnych,

−

okre

ś

li

ć

strefy zagro

ż

enia wybuchowego na terenie kopalni gazu

ziemnego,

−

dobra

ć

ś

rodki

i

sprz

ę

t

ochrony

indywidualnej

do

rodzaju

wykonywanych prac,

−

zastosowa

ć

przepisy prawa górniczego,

−

zastosowa

ć

przepisy bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy, ochrony

ś

rodowiska i ochrony przeciwpo

ż

arowej podczas obsługi odwiertów

eksploatacyjnych.

2. Materiał nauczania

Organizacja pracy kopalni ropy naftowej i gazu ziemnego.
Zagro

ż

enia dla

ż

ycia i zdrowia oraz

ś

rodowiska naturalnego zwi

ą

zane

z eksploatacj

ą

samoczynn

ą

ropy naftowej i gazu ziemnego.

Organizacja pracy podczas obsługi odwiertów eksploatacyjnych ropy
naftowej i gazu ziemnego.
Strefy zagro

ż

enia wybuchem podczas eksploatacji samoczynnego

odwiertu ropy naftowej.
Urz

ą

dzenia stosowane do samoczynnej eksploatacji ropy naftowej.

Obsługa samoczynnego odwiertu ropy naftowej.
Regulacja samoczynnego wydobycia ropy naftowej z odwiertu.
Obsługa oddzielaczy ropy naftowej i gazu ziemnego.
Warunki eksploatacji złó

ż

gazu ziemnego.

Wyposa

ż

enie napowierzchniowe odwiertu do eksploatacji gazu

ziemnego.
Urz

ą

dzenia do napowierzchniowego zbioru gazu ziemnego stosowane

podczas eksploatacji złó

ż

gazu ziemnego.

Obsługa odwiertu gazowego.
Pomiar ilo

ś

ci wydobywanego gazu ziemnego, odcinek pomiarowy.

Regulacja wydobycia gazu ziemnego z odwiertu.
Strefy zagro

ż

enia wybuchem w eksploatacji złó

ż

gazu ziemnego.

Przepisy prawa górniczego.
Przepisy bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy, ochrony

ś

rodowiska i ochrony

przeciwpo

ż

arowej dotycz

ą

ce obsługi odwiertów eksploatacyjnych.

3.

Ć

wiczenia

•

Rozpoznawanie zagro

ż

e

ń

wyst

ę

puj

ą

cych na terenie kopalni ropy

naftowej i gazu ziemnego, na podstawie przeprowadzonych pomiarów
st

ęż

e

ń

metanu w atmosferze.

•

Planowanie procedury post

ę

powania w przypadku wyst

ą

pienia

zagro

ż

enia wybuchowego na odwiercie eksploatacyjnym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

95

•

Wykonywanie czynno

ś

ci zwi

ą

zanych z wł

ą

czaniem i wył

ą

czaniem

odwiertu samoczynnego z eksploatacji.

•

Planowanie czynno

ś

ci zwi

ą

zanych z obsług

ą

oddzielaczy ropy

naftowej i gazu ziemnego.

•

Obliczanie ilo

ś

ci wydobywanego gazu ziemnego i przeliczanie

go na warunki normalne.

•

Sporz

ą

dzanie rozkładu ci

ś

nienia w odwiercie eksploatacyjnym.

•

Planowanie czynno

ś

ci zwi

ą

zanych z wymian

ą

zw

ęż

ki dławi

ą

cej

na odwiercie samoczynnym.

•

Okre

ś

lanie

stref

zagro

ż

enia

wybuchem

wokół

odwiertu

eksploatacyjnego na podstawie przepisów prawa górniczego.

•

Odczytywanie

wskaza

ń

przyrz

ą

dów

kontrolno-pomiarowych

stosowanych podczas wydobywania gazu ziemnego odwiertami
samoczynnymi.

•

Sporz

ą

dzanie krzywych wska

ź

nikowych wydobycia ropy naftowej

i gazu ziemnego.

4.

Ś

rodki dydaktyczne

Filmy

dydaktyczne

przedstawiaj

ą

ce

zasady

obsługi

urz

ą

dze

ń

stosowanych podczas wydobywania ropy naftowej i gazu ziemnego
odwiertami samoczynnymi.
Tabele do sporz

ą

dzania krzywych wska

ź

nikowych i ustalania

optymalnych warunków wydobycia.
Dokumentacja górnicza i geologiczna kopalni ropy naftowej i gazu
ziemnego.

Ś

rodki ochrony indywidualnej.

Poradniki i katalogi.
Polskie Normy.
Regulaminy wydziałowe i stanowiskowe obowi

ą

zuj

ą

ce w kopalni.

Instrukcje obsługi maszyn i urz

ą

dze

ń

.

Instrukcje stanowiskowe.
Przepisy bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo

ż

arowej

oraz instrukcje dotycz

ą

ce organizacji pracy.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki

Program jednostki modułowej zawiera tre

ś

ci dotycz

ą

ce obsługi

samoczynnych odwiertów eksploatacyjnych ropy naftowej i gazu
ziemnego.

W procesie nauczania-uczenia si

ę

nale

ż

y wykorzysta

ć

wiadomo

ś

ci

i umiej

ę

tno

ś

ci uzyskane przez uczniów podczas realizacji programów

jednostek modułowych: 811[01].O1.01, 811[01].Z1.01, 811[01].Z2.01,
811[01].Z2.02.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

96

Wskazane jest stosowanie nast

ę

puj

ą

cych metod nauczania: pokazu

z obja

ś

nieniem, pokazu z instrukta

ż

em, metody przewodniego tekstu

oraz

ć

wicze

ń

praktycznych.

Przed przyst

ą

pieniem uczniów do wykonywania

ć

wicze

ń

praktycznych

nale

ż

y zapozna

ć

ich z przepisami bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy oraz

ochrony przeciwpo

ż

arowej. Podczas

ć

wicze

ń

nauczyciel powinien

obserwowa

ć

prac

ę

uczniów oraz udziela

ć

dodatkowych wyja

ś

nie

ń

i wskazówek.

W

procesie

kształcenia

nale

ż

y

zwróci

ć

szczególn

ą

uwag

ę

na rozpoznawanie podstawowych zagro

ż

e

ń

, jakie mog

ą

wyst

ą

pi

ć

podczas eksploatacji samoczynnej ropy naftowej i gazu ziemnego, oraz
zasady post

ę

powania w przypadku zagro

ż

enia wybuchem.

Nauczyciel powinien przygotowa

ć

materiały potrzebne do wykonania

ć

wicze

ń

: teksty przewodnie, katalogi, normy, poradniki.

Wskazane jest organizowanie wycieczek dydaktycznych na teren

wiertni oraz do zakładów górnictwa, aby zapozna

ć

uczniów ze struktur

ą

organizacyjn

ą

kopalni, rodzajami wykonywanych zada

ń

, stanowiskami

pracy w zakładzie górniczym oraz rzeczywistymi warunkami pracy.

Zaj

ę

cia dydaktyczne powinny by

ć

prowadzone w pracowni wiertnictwa

i górnictwa oraz w zakładach górnictwa, w grupach do 15 uczniów,
z podziałem na 2-5 osobowe zespoły.

6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osi

ą

gni

ęć

edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie i ocenianie post

ę

pów uczniów powinno odbywa

ć

si

ę

systematycznie przez cały czas realizacji programu jednostki

modułowej, na podstawie okre

ś

lonych kryteriów. W kryteriach oceniania

nale

ż

y uwzgl

ę

dni

ć

poziom oraz zakres opanowania przez uczniów

wiadomo

ś

ci i umiej

ę

tno

ś

ci wynikaj

ą

cych ze szczegółowych celów

kształcenia. Nauczyciel powinien opracowa

ć

wymagania edukacyjne

na poszczególne stopnie szkolne.

Osi

ą

gni

ę

cia uczniów mog

ą

by

ć

sprawdzane i oceniane na podstawie:

−

sprawdzianów ustnych i pisemnych,

−

testów osi

ą

gni

ęć

szkolnych z zadaniami otwartymi i zamkni

ę

tymi,

−

obserwacji pracy uczniów podczas wykonywania

ć

wicze

ń

.

Podczas obserwacji pracy uczniów w trakcie wykonywania

ć

wicze

ń

nale

ż

y zwraca

ć

uwag

ę

na:

−

planowanie procedur post

ę

powania w przypadku wyst

ą

pienia

zagro

ż

enia wybuchowego,

−

okre

ś

lanie stref zagro

ż

enia wybuchem,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

97

−

wykonywanie czynno

ś

ci zwi

ą

zanych z obsług

ą

samoczynnych

odwiertów eksploatacyjnych ropy naftowej i gazu ziemnego,

−

okre

ś

lanie procedur optymalnych warunków wydobycia ropy naftowej

i gazu ziemnego w odwiertach samoczynnych.
W ocenie ko

ń

cowej nale

ż

y uwzgl

ę

dni

ć

wyniki wszystkich metod

sprawdzania osi

ą

gni

ęć

ucznia stosowanych przez nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

98

Jednostka modułowa 811[01].Z4.02
Obsługiwanie

odwiertów

pompowanych

ropy

naftowej

1. Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia ucze

ń

(słuchacz) powinien umie

ć

:

−

okre

ś

li

ć

struktur

ę

organizacyjn

ą

kopalni wydobywaj

ą

cej rop

ę

naftow

ą

metod

ą

pompowania,

−

okre

ś

li

ć

warunki pompowania ropy naftowej z odwiertów,

−

zastosowa

ć

przepisy dotycz

ą

ce wydobywania ropy naftowej metod

ą

pompowania,

−

scharakteryzowa

ć

urz

ą

dzenia

napowierzchniowe

stosowane

do pompowania ropy naftowej,

−

wykona

ć

czynno

ś

ci zwi

ą

zane z obsług

ą

indywidualnego

ż

urawia

pompowego,

−

scharakteryzowa

ć

harmonogram pracy kieratu pompowego,

−

uruchomi

ć

kierat pompowy i podł

ą

czy

ć

odwierty do koła kieratowego,

−

scharakteryzowa

ć

rodzaje, budow

ę

, działanie i zasady obsługi

ż

erdziowych tłokowych pomp wgł

ę

bnych,

−

dokona

ć

regulacji pracy

ż

urawia pompowego i pompy wgł

ę

bnej,

−

wykona

ć

czynno

ś

ci zwi

ą

zane z obsług

ą

indywidualnego i grupowego

nap

ę

du pomp wgł

ę

bnych,

−

przeprowadzi

ć

operacj

ę

zapuszczania

i

wyci

ą

gania

ż

erdzi

pompowych, rur wydobywczych i pompy wgł

ę

bnej,

−

wykona

ć

czynno

ś

ci zwi

ą

zane z napraw

ą

pomp wgł

ę

bnych oraz

wymian

ą

uszkodzonych elementów pompy,

−

okre

ś

li

ć

strefy zagro

ż

enia wybuchowego i po

ż

arowego na terenie

kopalni ropy naftowej,

−

zastosowa

ć

przepisy bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpo

ż

arowej i ochrony

ś

rodowiska dotycz

ą

ce obsługi odwiertów

pompowanych.

2. Materiał nauczania

Struktura organizacyjna kopalni ropy naftowej wydobywaj

ą

cej rop

ę

naftow

ą

metod

ą

pompowania.

Przepisy dotycz

ą

ce technik wydobywania ropy naftowej metod

ą

pompowania.
Wydobywanie ropy naftowej za pomoc

ą

pomp wgł

ę

bnych.

Urz

ą

dzenia do pompowania ropy naftowej.

Indywidualny

ż

uraw pompowy.

Układ kieratowy i jego elementy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

99

ś

erdziowe tłokowe pompy wgł

ę

bne. Przewód pompowy.

Obsługa indywidualnego i grupowego nap

ę

du pomp wgł

ę

bnych.

Harmonogram pracy kieratu pompowego.
Zapuszczanie i wyci

ą

ganie pomp wgł

ę

bnych.

Naprawa pomp wgł

ę

bnych.

Strefy zagro

ż

enia wybuchowego i po

ż

arowego na terenie kopalni ropy

naftowej.
Przepisy bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo

ż

arowej

i ochrony

ś

rodowiska dotycz

ą

ce pompowania ropy naftowej.

3.

Ć

wiczenia

•

Obsługiwanie indywidualnego

ż

urawia pompowego.

•

Uruchamianie kieratu pompowego.

•

Dobieranie i podł

ą

czanie odwiertów do koła kieratowego.

•

Planowanie czynno

ś

ci zwi

ą

zanych z wywa

ż

aniem kieratu do nap

ę

du

grupowego pomp wgł

ę

bnych.

•

Wymiana uszkodzonych elementów pompy wgł

ę

bnej.

•

Regulowanie pracy

ż

urawia pompowego i pompy wgł

ę

bnej.

•

Okre

ś

lanie stref zagro

ż

enia wybuchem i po

ż

arem na terenie kopalni

ropy naftowej.

4.

Ś

rodki dydaktyczne

Modele maszyn i urz

ą

dze

ń

stosowanych do wydobywania ropy naftowej

metod

ą

pompowania.

Filmy

dydaktyczne

przedstawiaj

ą

ce

zasady

obsługi

urz

ą

dze

ń

stosowanych podczas wydobywania ropy naftowej metod

ą

pompowania.

Ś

rodki ochrony indywidualnej.

Dokumentacja górnicza i geologiczna kopalni ropy naftowej.
Poradniki i katalogi urz

ą

dze

ń

stosowanych do wydobywania ropy

naftowej metod

ą

pompowania.

Polskie Normy.
Regulaminy wydziałowe i stanowiskowe obowi

ą

zuj

ą

ce w kopalni ropy

naftowej.
Instrukcje obsługi maszyn i urz

ą

dze

ń

.

Instrukcje stanowiskowe.
Przepisy bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo

ż

arowej

oraz instrukcje dotycz

ą

ce organizacji pracy.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki

Celem realizacji programu jednostki modułowej jest kształtowanie

umiej

ę

tno

ś

ci obsługi odwiertów eksploatacyjnych ropy naftowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

100

W procesie nauczania-uczenia si

ę

nale

ż

y wykorzysta

ć

wiadomo

ś

ci

i umiej

ę

tno

ś

ci uzyskane przez uczniów podczas realizacji programów

jednostek modułowych: 811[01].O1.01, 811[01].Z1.01, 811[01].Z2.01,
811[01].Z2.02.

Osi

ą

gni

ę

cie szczegółowych celów kształcenia jest mo

ż

liwe przy

zastosowaniu nast

ę

puj

ą

cych metod nauczania: wykładu informacyjnego,

pokazu z obja

ś

nieniem, pokazu z instrukta

ż

em, tekstu przewodniego

oraz

ć

wicze

ń

praktycznych.

Zamieszczone w programie

ć

wiczenia stanowi

ą

propozycj

ę

, któr

ą

nauczyciel mo

ż

e wykorzysta

ć

w czasie zaj

ęć

lub opracowa

ć

inne

ć

wiczenia wspomagaj

ą

ce realizacj

ę

programu jednostki modułowej.

Przed przyst

ą

pieniem uczniów do wykonywania

ć

wicze

ń

praktycznych

nale

ż

y zapozna

ć

ich z przepisami bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy oraz

instrukcjami obsługi maszyn i urz

ą

dze

ń

.

Nauczyciel powinien przygotowa

ć

materiały potrzebne do wykonania

ć

wicze

ń

: teksty przewodnie, katalogi, normy, poradniki.

W procesie nauczania-uczenia si

ę

nale

ż

y zwraca

ć

szczególn

ą

uwag

ę

na kształtowanie umiej

ę

tno

ś

ci rozpoznawania podstawowych zagro

ż

e

ń

,

jakie mog

ą

wyst

ą

pi

ć

w zwi

ą

zku z eksploatacj

ą

ropy z zastosowaniem

pomp wgł

ę

bnych, oraz stosowania procedur post

ę

powania w sytuacjach

zagro

ż

enia.

Wskazane jest organizowanie wycieczek dydaktycznych na teren

wiertni oraz do zakładów górnictwa naftowego w celu zapoznania
uczniów z rzeczywistymi warunkami pracy. Nale

ż

y ukierunkowa

ć

obserwacje uczniów oraz zapozna

ć

z przepisami bezpiecze

ń

stwa

i higieny pracy obowi

ą

zuj

ą

cymi w czasie wycieczki.

Zaj

ę

cia dydaktyczne powinny odbywa

ć

si

ę

w pracowni wiertnictwa

i górnictwa oraz w zakładach górnictwa naftowego, w grupie do 15 osób,
z podziałem na 2-5 osobowe zespoły.

6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osi

ą

gni

ęć

edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie osi

ą

gni

ęć

edukacyjnych uczniów powinno odbywa

ć

si

ę

przez cały czas realizacji programu jednostki modułowej, na podstawie
okre

ś

lonych kryteriów. W kryteriach oceniania nale

ż

y uwzgl

ę

dni

ć

poziom

oraz zakres opanowania przez uczniów wiadomo

ś

ci i umiej

ę

tno

ś

ci

wynikaj

ą

cych ze szczegółowych celów kształcenia. Nauczyciel powinien

opracowa

ć

wymagania edukacyjne na poszczególne stopnie szkolne.

Systematyczne sprawdzanie i ocenianie dostarcza nauczycielowi

informacji o efektach jego pracy, o post

ę

pach ucznia w nauce oraz

ułatwia zaplanowanie procesu kształcenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

101

Osi

ą

gni

ę

cia uczniów proponuje si

ę

sprawdza

ć

na podstawie:

−

sprawdzianów ustnych i pisemnych,

−

testów osi

ą

gni

ęć

szkolnych,

−

obserwacji pracy uczniów podczas wykonywania

ć

wicze

ń

.

Podczas kontroli i oceny osi

ą

gni

ęć

uczniów w formie sprawdzianów

ustnych nale

ż

y ocenia

ć

umiej

ę

tno

ś

ci operowania zdobyt

ą

wiedz

ą

,

zwraca

ć

uwag

ę

na merytoryczn

ą

jako

ść

wypowiedzi, wła

ś

ciwe

stosowanie poj

ęć

zawodowych oraz poprawno

ść

wnioskowania.

Podczas obserwacji pracy uczniów w trakcie wykonywania

ć

wicze

ń

nale

ż

y zwróci

ć

uwag

ę

na:

−

planowanie

czynno

ś

ci

zwi

ą

zanych

z

obsług

ą

odwiertów

pompowanych ropy naftowej,

−

ustalanie optymalnych warunków pracy układu nap

ę

dowego i pompy

wgł

ę

bnej,

−

okre

ś

lanie zasad post

ę

powania w przypadku wyst

ą

pienia zagro

ż

enia

wybuchowego,

−

okre

ś

lanie stref zagro

ż

enia wybuchem.

W ocenie ko

ń

cowej nale

ż

y uwzgl

ę

dni

ć

wyniki wszystkich metod

sprawdzania osi

ą

gni

ęć

ucznia stosowanych przez nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

102

Jednostka modułowa 811[01].Z4.03
Wykonywanie obróbki odwiertów eksploatacyjnych

1. Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia ucze

ń

(słuchacz) powinien umie

ć

:

−

uzasadni

ć

potrzeb

ę

przeprowadzania zabiegu obróbki odwiertu

eksploatacyjnego,

−

scharakteryzowa

ć

proces obróbki odwiertu eksploatacyjnego,

−

okre

ś

li

ć

zakres obróbki odwiertów samoczynnych, pompowanych

i gazowych,

−

okre

ś

li

ć

rodzaj prac wchodz

ą

cych w zakres obróbki odwiertów,

−

dobra

ć

narz

ę

dzia i urz

ą

dzenia do wykonywania operacji obróbki

odwiertów,

−

wykona

ć

czynno

ś

ci

dotycz

ą

ce

przygotowania

samoczynnych

odwiertów ropy naftowej i odwiertów gazowych do pomiarów
wgł

ę

bnych,

−

wykona

ć

podstawowe czynno

ś

ci zwi

ą

zane z obróbk

ą

odwiertów

eksploatacyjnych,

−

zlikwidowa

ć

wycieki ropne,

−

posłu

ż

y

ć

si

ę

instrukcjami obsługi urz

ą

dze

ń

stosowanych do obróbki

odwiertów eksploatacyjnych,

−

rozpozna

ć

zagro

ż

enia wyst

ę

puj

ą

ce podczas obróbki odwiertu

eksploatacyjnego,

−

zastosowa

ć

przepisy bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpo

ż

arowej i ochrony

ś

rodowiska dotycz

ą

ce obróbki odwiertów

eksploatacyjnych.

2. Materiał nauczania

Organizacja procesu obróbki odwiertu eksploatacyjnego.
Zakres obróbki odwiertów eksploatacyjnych.
Organizacja prac zwi

ą

zanych z obróbk

ą

odwiertów eksploatacyjnych

ropy naftowej i gazu ziemnego.
Narz

ę

dzia i urz

ą

dzenia stosowane podczas obróbki odwiertów.

Przygotowywanie odwiertów do wykonania pomiarów wgł

ę

bnych.

Obróbka odwiertów samoczynnych, pompowanych i gazowych.
Wycieki ropne.
Zagro

ż

enia wyst

ę

puj

ą

ce podczas obróbki odwiertu eksploatacyjnego.

Przepisy bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo

ż

arowej

i ochrony

ś

rodowiska dotycz

ą

ce obróbki odwiertów eksploatacyjnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

103

3.

Ć

wiczenia

•

Rozpoznawanie zagro

ż

e

ń

wyst

ę

puj

ą

cych podczas obróbki odwiertu

eksploatacyjnego.

•

Okre

ś

lanie zakresu obróbki odwiertu.

•

Wykonywanie prac zwi

ą

zanych z obróbk

ą

odwiertów samoczynnych.

•

Ustalanie zakresu obróbki odwiertu pompowanego.

•

Dobieranie urz

ą

dze

ń

i narz

ę

dzi do prac zwi

ą

zanych z obróbk

ą

odwiertu.

4.

Ś

rodki dydaktyczne

Urz

ą

dzenia i narz

ę

dzia stosowane do prac zwi

ą

zanych z obróbk

ą

odwiertów oraz ich modele.

Ś

rodki ochrony indywidualnej.

Filmy dydaktyczne dotycz

ą

ce prac zwi

ą

zanych z obróbk

ą

odwiertów.

Dokumentacja górnicza i geologiczna kopalni ropy naftowej i gazu
ziemnego.
Poradniki, katalogi urz

ą

dze

ń

i narz

ę

dzi stosowanych do prac zwi

ą

zanych

z obróbk

ą

odwiertów.

Polskie Normy.
Regulaminy wydziałowe i stanowiskowe.
Instrukcje obsługi maszyn i urz

ą

dze

ń

stosowanych do obróbki

odwiertów.
Instrukcje stanowiskowe.
Przepisy i instrukcje bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpo

ż

arowej oraz organizacji pracy.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki

Celem realizacji programu jednostki modułowej jest przygotowanie

uczniów do wykonywania prac zwi

ą

zanych z obróbk

ą

odwiertów

eksploatacyjnych ropy naftowej i gazu ziemnego.

W procesie nauczania-uczenia si

ę

nale

ż

y wykorzysta

ć

wiadomo

ś

ci

i umiej

ę

tno

ś

ci nabyte przez uczniów podczas realizacji programów

jednostek modułowych: 811[01].O1.01, 811[01].O1.02, 811[01].Z1.02,
811[01].Z2.02, 811[01].Z4.01, 811[01].Z4.02.

Osi

ą

gni

ę

cie szczegółowych celów kształcenia jest mo

ż

liwe przy

zastosowaniu nast

ę

puj

ą

cych metod nauczania: wykładu informacyjnego,

pokazu z obja

ś

nieniem, pokazu z instrukta

ż

em, tekstu przewodniego

oraz

ć

wicze

ń

praktycznych.

Przed rozpocz

ę

ciem zaj

ęć

nale

ż

y zapozna

ć

uczniów z przepisami

bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpo

ż

arowej,

obowi

ą

zuj

ą

cymi

na

okre

ś

lonych

stanowiskach

pracy

podczas

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

104

wykonywania prac zwi

ą

zanych z obróbk

ą

odwiertów oraz obsług

ą

urz

ą

dze

ń

.

Zamieszczone w programie

ć

wiczenia stanowi

ą

propozycj

ę

, któr

ą

nauczyciel mo

ż

e wykorzysta

ć

w czasie zaj

ęć

lub opracowa

ć

inne

ć

wiczenia wspomagaj

ą

ce realizacj

ę

programu jednostki modułowej.

Wskazane jest, aby podczas

ć

wicze

ń

nauczyciel obserwował prac

ę

uczniów oraz udzielał dodatkowych wyja

ś

nie

ń

i wskazówek.

Zaj

ę

cia powinny odbywa

ć

si

ę

na terenie zakładów górniczych oraz

w pracowni wiertnictwa i górnictwa, w grupie do 15 osób, w zespołach
2-5 osobowych.

6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osi

ą

gni

ęć

edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie i ocenianie osi

ą

gni

ęć

uczniów powinno odbywa

ć

si

ę

w trakcie realizacji programu jednostki modułowej, zgodnie

z ustalonymi kryteriami.

W kryteriach oceniania powinno si

ę

uwzgl

ę

dnia

ć

poziom i zakres

opanowania umiej

ę

tno

ś

ci okre

ś

lonych w szczegółowych celach

kształcenia.

Proces oceniania powinien obejmowa

ć

:

−

diagnoz

ę

poziomu

wiadomo

ś

ci

i

umiej

ę

tno

ś

ci

uczniów

z uwzgl

ę

dnieniem zało

ż

onych celów kształcenia,

−

identyfikacj

ę

post

ę

pów uczniów oraz trudno

ś

ci w realizacji celów

kształcenia,

−

kontrol

ę

i ocen

ę

poziomu wiadomo

ś

ci i umiej

ę

tno

ś

ci uczniów

po zrealizowaniu programu jednostki modułowej.
Osi

ą

gni

ę

cia uczniów mog

ą

by

ć

sprawdzane i oceniane za pomoc

ą

:

−

sprawdzianów ustnych i pisemnych,

−

testów osi

ą

gni

ęć

szkolnych z zadaniami otwartymi i zamkni

ę

tymi,

−

obserwacji pracy uczniów podczas wykonywania

ć

wicze

ń

.

Podczas obserwacji pracy uczniów w trakcie wykonywania

ć

wicze

ń

nale

ż

y zwróci

ć

uwag

ę

na:

−

rozpoznawanie zagro

ż

e

ń

wyst

ę

puj

ą

cych podczas obróbki odwiertu

eksploatacyjnego na podstawie obserwacji pracy urz

ą

dze

ń

,

−

okre

ś

lanie zakresu obróbki odwiertu,

−

dobieranie urz

ą

dze

ń

i narz

ę

dzi do prac zwi

ą

zanych z obróbk

ą

odwiertów.
Na zako

ń

czenie realizacji programu jednostki proponuje si

ę

przeprowadzenie testu osi

ą

gni

ęć

szkolnych. W ko

ń

cowej ocenie pracy

uczniów nale

ż

y uwzgl

ę

dni

ć

poziom wykonania

ć

wicze

ń

oraz wyniki

stosowanych sprawdzianów i testów osi

ą

gni

ęć

szkolnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

105

Moduł 811[01].Z5
Praktyka zawodowa

1. Cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia ucze

ń

(słuchacz) powinien umie

ć

:

−

charakteryzowa

ć

struktur

ę

organizacyjn

ą

zakładu

górnictwa

otworowego,

−

okre

ś

la

ć

zakres zada

ń

oraz uprawnie

ń

i odpowiedzialno

ś

ci

pracowników,

−

organizowa

ć

stanowiska pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,

−

dobiera

ć

narz

ę

dzia i urz

ą

dzenia do rodzaju wykonywanych prac,

−

obsługiwa

ć

samoczynne odwierty ropy naftowej,

−

obsługiwa

ć

odwierty gazowe,

−

obsługiwa

ć

indywidualne

ż

urawie pompowe,

−

obsługiwa

ć

urz

ą

dzenia stosowane do grupowego pompowania

odwiertów,

−

obsługiwa

ć

pompy i spr

ęż

arki do tłoczenia cieczy i gazu,

−

obsługiwa

ć

maszyny i urz

ą

dzenia do oczyszczania ropy naftowej

i gazu ziemnego,

−

obsługiwa

ć

zbiorniki robocze na terenie kopalni oraz pobiera

ć

próbki

ropy naftowej do bada

ń

laboratoryjnych,

−

wykonywa

ć

prace przygotowawcze do pomiarów wgł

ę

bnych,

−

wykonywa

ć

prace dotycz

ą

ce obróbki samoczynnych odwiertów ropy

naftowej i gazu ziemnego,

−

wykonywa

ć

prace w zakresie obróbki odwiertów pompowanych ropy

naftowej,

−

prowadzi

ć

remonty pomp wgł

ę

bnych,

−

wykonywa

ć

czynno

ś

ci konserwacyjne oraz drobne naprawy maszyn

i urz

ą

dze

ń

górniczych,

−

korzysta

ć

z instrukcji obsługi maszyn i urz

ą

dze

ń

oraz instrukcji

stanowiskowych,

−

przestrzega

ć

przepisów bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpo

ż

arowej oraz ochrony

ś

rodowiska.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

106

2. Wykaz jednostek modułowych

Symbol

jednostki

modułowej

Nazwa jednostki modułowej

Orientacyjna

liczba godzin

na realizacj

ę

811[01].Z5.01

Obsługa odwiertów eksploatacyjnych ropy
naftowej i gazu ziemnego

105

811[01].Z5.02

Obróbka odwiertów eksploatacyjnych

35

Razem

140

3. Schemat układu jednostek modułowych

811[01].Z5

Praktyka zawodowa

811[01].Z5.01

Obsługa odwiertów eksploatacyjnych

ropy naftowej i gazu ziemnego

811[01].Z5.02

Obróbka odwiertów eksploatacyjnych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

107

Jednostka modułowa 811[01].Z5.01
Obsługa odwiertów eksploatacyjnych ropy naftowej
i gazu ziemnego

1. Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia ucze

ń

(słuchacz) powinien umie

ć

:

−

scharakteryzowa

ć

struktur

ę

organizacyjn

ą

zakładu górniczego,

−

okre

ś

li

ć

zakres zada

ń

oraz uprawnie

ń

i odpowiedzialno

ś

ci

pracowników,

−

wykona

ć

czynno

ś

ci zwi

ą

zane z obsług

ą

samoczynnego odwiertu ropy

naftowej,

−

przeprowadzi

ć

syfonowanie

odwiertu

gazowego

zgodnie

z programem syfonowania,

−

wykona

ć

czynno

ś

ci

zwi

ą

zane

z

obsług

ą

urz

ą

dze

ń

napowierzchniowych samoczynnych odwiertów ropy naftowej i gazu
ziemnego,

−

wykona

ć

czynno

ś

ci dotycz

ą

ce obsługi indywidualnego

ż

urawia

pompowego,

−

uruchomi

ć

kierat pompowy oraz podł

ą

czy

ć

odwierty do kół

kieratowych,

−

wykona

ć

czynno

ś

ci

dotycz

ą

ce

pompowania

ropy

naftowej

z odwiertów, zgodnie z harmonogramem pompowania,

−

obsłu

ż

y

ć

pompy tłokowe i wirowe stosowane na terenie kopalni,

−

obsłu

ż

y

ć

spr

ęż

arki do tłoczenia gazu w procesie zatłaczania gazu

do PMG oraz eksploatacji ropy naftowej gazod

ź

wigiem,

−

wykona

ć

typowe czynno

ś

ci obsługowe urz

ą

dze

ń

stosowanych

w procesach stabilizacji ropy naftowej oraz likwidacji emulsji ropnych,

−

wykona

ć

czynno

ś

ci zwi

ą

zane z obsług

ą

urz

ą

dze

ń

i instalacji

oczyszczania gazu ziemnego,

−

wykona

ć

operacje zwi

ą

zane z obsług

ą

zbiorników ropy naftowej,

gazoliny i wody znajduj

ą

cych si

ę

na terenie kopalni,

−

pobra

ć

próbki gazu ziemnego z odwiertu oraz ropy naftowej

ze zbiorników do bada

ń

laboratoryjnych,

−

dobra

ć

narz

ę

dzia, przyrz

ą

dy pomiarowe,

ś

rodki i sprz

ę

t ochrony

indywidualnej do rodzaju wykonywanych prac,

−

zastosowa

ć

przepisy bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpo

ż

arowej oraz ochrony

ś

rodowiska, obowi

ą

zuj

ą

ce podczas

obsługi odwiertów, maszyn i urz

ą

dze

ń

.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

108

2. Materiał nauczania

Okre

ś

lanie struktury organizacyjnej zakładu górniczego.

Okre

ś

lanie

zada

ń

,

obowi

ą

zków,

uprawnie

ń

oraz

zakresu

odpowiedzialno

ś

ci pracowników.

Obsługa

samoczynnych

odwiertów

ropy

naftowej

i

urz

ą

dze

ń

przyodwiertowych.
Obsługa odwiertu gazowego i urz

ą

dze

ń

przyodwiertowych.

Obsługa

ż

urawi pompowych i urz

ą

dze

ń

do pompowania grupowego.

Obsługa pomp i spr

ęż

arek.

Obsługa urz

ą

dze

ń

do oczyszczania ropy naftowej i gazu ziemnego.

Obsługa zbiorników kopalin ciekłych, pobieranie próbek ropy naftowej
i gazu ziemnego.
Stosowanie przepisów bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpo

ż

arowej oraz ochrony

ś

rodowiska, obowi

ą

zuj

ą

cych podczas

obsługi odwiertów, maszyn i urz

ą

dze

ń

.

3. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki

Celem realizacji programu jednostki modułowej jest przygotowanie

uczniów do wykonywania prac zwi

ą

zanych z obsług

ą

odwiertów, maszyn

i urz

ą

dze

ń

.

Zaj

ę

cia powinny odbywa

ć

si

ę

na terenie kopalni ropy naftowej i gazu

ziemnego lub na terenie innego zakładu górnictwa otworowego.

W trakcie zaj

ęć

nale

ż

y zapozna

ć

uczniów ze struktur

ą

organizacyjn

ą

kopalni, rodzajami wykonywanych zada

ń

, stanowiskami w ruchu zakładu

górniczego oraz zakresem zada

ń

i odpowiedzialno

ś

ci pracowników.

Przed przyst

ą

pieniem do wykonywania zada

ń

przez uczniów nale

ż

y

u

ś

wiadomi

ć

uczniom

konieczno

ść

przestrzegania

przepisów

bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpo

ż

arowej,

obowi

ą

zuj

ą

cych na poszczególnych stanowiskach pracy.

Praktyka zawodowa powinna odbywa

ć

si

ę

pod kierunkiem i nadzorem

opiekuna praktyki i pracownika zakładu. Uczniowie powinni stosowa

ć

odzie

ż

ochronn

ą

i

ś

rodki ochrony indywidualnej.

Uczniowie powinni prowadzi

ć

dzienniczek praktyki, dokonywa

ć

zapisów

dotycz

ą

cych

organizacji

stanowiska

pracy,

zakresu

wykonywanych czynno

ś

ci, liczby godzin pracy, wniosków i spostrze

ż

e

ń

.

Zapisy w dzienniczku powinien potwierdza

ć

opiekun praktyki.

4. Propozycje metod sprawdzania i oceny osi

ą

gni

ęć

edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie i ocenianie osi

ą

gni

ęć

uczniów powinno odbywa

ć

si

ę

przez cały czas realizacji programu praktyki zawodowej na podstawie

ustalonych kryteriów. Sprawdzanie i ocenianie osi

ą

gni

ęć

edukacyjnych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

109

uczniów powinno dostarczy

ć

informacji o zakresie i stopniu realizacji

celów okre

ś

lonych w programie praktyki zawodowej.

Umiej

ę

tno

ś

ci uczniów nale

ż

y sprawdza

ć

obserwuj

ą

c ich prac

ę

podczas wykonywania okre

ś

lonych zada

ń

zawodowych. Szczególn

ą

uwag

ę

nale

ż

y zwróci

ć

na:

−

stosowanie nabytych wiadomo

ś

ci i umiej

ę

tno

ś

ci w praktyce,

−

przestrzeganie przepisów bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpo

ż

arowej oraz ochrony

ś

rodowiska,

−

organizacj

ę

stanowiska pracy,

−

jako

ść

i ilo

ść

wykonanej pracy.

Dokonuj

ą

c oceny pracy uczniów nale

ż

y zwróci

ć

uwag

ę

na:

−

zdyscyplinowanie i punktualno

ść

,

−

odpowiedzialno

ść

za mienie powierzone na czas praktyki zawodowej,

−

pracowito

ść

, dokładno

ść

i rzetelno

ść

w wykonywaniu zada

ń

praktycznych.
Po zako

ń

czeniu realizacji programu jednostki modułowej opiekun

praktyki powinien wpisa

ć

w dzienniczku praktyki ocen

ę

ko

ń

cow

ą

oraz

opini

ę

o post

ę

pach uczniów i jako

ś

ci realizowanych zada

ń

.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

110

Jednostka modułowa 811[01].Z5.02
Obróbka odwiertów eksploatacyjnych

1. Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia ucze

ń

(słuchacz) powinien umie

ć

:

−

wyja

ś

ni

ć

procesy zwi

ą

zane z obróbk

ą

odwiertów eksploatacyjnych

ropy naftowej i gazu ziemnego,

−

wykona

ć

czynno

ś

ci zwi

ą

zane z przygotowaniem samoczynnych

odwiertów ropy naftowej i odwiertów gazowych do pomiarów
wgł

ę

bnych,

−

dobra

ć

narz

ę

dzia i urz

ą

dzenia do wykonania operacji obróbki

odwiertów,

−

wykona

ć

operacje wyci

ą

gania i zapuszczania rur wydobywczych,

−

dokona

ć

wymiany zw

ęż

ki dławi

ą

cej na odwiertach ropno-gazowych,

−

wykona

ć

operacje wyci

ą

gania i zapuszczania

ż

erdzi pompowych

i pompy wgł

ę

bnej,

−

wykona

ć

prace zwi

ą

zane z obsług

ą

i konserwacj

ą

ż

erdziowych pomp

wgł

ę

bnych,

−

wykona

ć

zabieg usuni

ę

cia osadów parafiny z rur wydobywczych,

−

wykona

ć

czynno

ś

ci zwi

ą

zane z konserwacj

ą

maszyn i urz

ą

dze

ń

eksploatacyjnych,

−

wykona

ć

drobne naprawy urz

ą

dze

ń

i narz

ę

dzi, stosowanych podczas

obsługi i obróbki odwiertów,

−

zastosowa

ć

przepisy bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpo

ż

arowej oraz ochrony

ś

rodowiska, obowi

ą

zuj

ą

ce podczas

obróbki odwiertów eksploatacyjnych.

2. Materiał nauczania

Planowanie procesów obróbki odwiertów eksploatacyjnych.
Przygotowywanie odwiertów do wykonania pomiarów wgł

ę

bnych.

Obróbka odwiertów samoczynnych ropy naftowej.
Obróbka odwiertów gazowych.
Obróbka pompowanych odwiertów ropy naftowej.
Obsługa i konserwacja pomp wgł

ę

bnych.

Usuwanie osadów parafiny z rur wydobywczych.
Konserwacja oraz naprawa maszyn i urz

ą

dze

ń

górniczych.

Przestrzeganie norm technicznych oraz przepisów bezpiecze

ń

stwa

i higieny pracy, ochrony przeciwpo

ż

arowej oraz ochrony

ś

rodowiska,

obowi

ą

zuj

ą

cych podczas obróbki odwiertów eksploatacyjnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

111

3. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki

Celem realizacji programu jednostki modułowej jest przygotowanie

uczniów do wykonywania prac zwi

ą

zanych z obróbk

ą

odwiertów

eksploatacyjnych.

Praktyka zawodowa powinna odbywa

ć

si

ę

na terenie kopalni ropy

naftowej, poniewa

ż

wi

ę

kszo

ść

prac zamieszczonych w programie

jednostki modułowej dotyczy obróbki odwiertów eksploatacyjnych ropy
naftowej.

Przed przyst

ą

pieniem do wykonywania zada

ń

nale

ż

y zapozna

ć

uczniów z harmonogramem, regulaminami i przepisami bezpiecze

ń

stwa

i higieny pracy oraz ochrony przeciwpo

ż

arowej obowi

ą

zuj

ą

cymi

na okre

ś

lonych stanowiskach pracy podczas wykonywania prac

zwi

ą

zanych z obróbk

ą

odwiertów oraz obsług

ą

maszyn i urz

ą

dze

ń

.

Wykonywanie przez uczniów zada

ń

praktycznych powinno odbywa

ć

si

ę

pod kierunkiem i nadzorem opiekuna praktyki oraz pracownika

zakładu. Uczniowie powinni posiada

ć

odzie

ż

ochronn

ą

i

ś

rodki ochrony

indywidualnej.

Podczas

praktyki

zawodowej

ucze

ń

zobowi

ą

zany

jest

do prowadzenia dzienniczka praktyki zawodowej, w którym opisuje
czynno

ś

ci wykonywane w ka

ż

dym dniu. Zapisy w dzienniczku powinien

potwierdza

ć

opiekun praktyki.

4. Propozycje metod sprawdzania i oceny osi

ą

gni

ęć

edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie i ocenianie osi

ą

gni

ęć

uczniów powinno odbywa

ć

si

ę

przez cały czas realizacji programu praktyki zawodowej na podstawie

ustalonych kryteriów. Sprawdzanie i ocenianie osi

ą

gni

ęć

edukacyjnych

uczniów powinno dostarczy

ć

informacji o zakresie i stopniu realizacji

celów okre

ś

lonych w programie praktyki zawodowej.

Umiej

ę

tno

ś

ci uczniów nale

ż

y sprawdza

ć

obserwuj

ą

c ich prac

ę

podczas wykonywania okre

ś

lonych zada

ń

zawodowych.

W ocenie post

ę

pów i osi

ą

gni

ęć

uczniów podczas praktyki nale

ż

y

uwzgl

ę

dnia

ć

:

−

organizacj

ę

stanowiska pracy,

−

przestrzeganie dyscypliny pracy,

−

posługiwanie si

ę

dokumentacj

ą

techniczn

ą

,

−

samodzielno

ść

i jako

ść

wykonania pracy,

−

odpowiedzialno

ść

za powierzone mienie,

−

przestrzeganie przepisów bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy.

Po zako

ń

czeniu realizacji programu jednostki modułowej opiekun

praktyki powinien wpisa

ć

w dzienniczku praktyki ocen

ę

ko

ń

cow

ą

oraz

opini

ę

o post

ę

pach uczniów i jako

ś

ci realizowanych zada

ń

.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

112

Moduł 811[01].S1
Eksploatacja wód podziemnych, siarki i soli
kamiennej

1. Cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia ucze

ń

(słuchacz) powinien umie

ć

:

−

wyja

ś

nia

ć

mechanizmy kr

ąż

enia wody w przyrodzie,

−

dokonywa

ć

klasyfikacji wód podziemnych według okre

ś

lonych

kryteriów,

−

charakteryzowa

ć

warunki powstawania i wyst

ę

powania złó

ż

siarki

i soli kamiennej,

−

charakteryzowa

ć

rodzaje i wła

ś

ciwo

ś

ci fizykochemiczne wód

podziemnych, wła

ś

ciwo

ś

ci siarki i soli kamiennej,

−

okre

ś

la

ć

rejony wyst

ę

powania złó

ż

siarki i soli kamiennej w Polsce,

−

charakteryzowa

ć

metody eksploatacji wód podziemnych,

−

rozró

ż

nia

ć

metody wiercenia studzien,

−

pobiera

ć

próbki płynów zło

ż

owych do bada

ń

,

−

okre

ś

la

ć

rodzaje i zasad

ę

działania pomp wgł

ę

bnych do eksploatacji

wody,

−

okre

ś

la

ć

zasady pompowania oczyszczaj

ą

cego i pomiarowego

w studniach wierconych,

−

charakteryzowa

ć

proces wydobywania soli kamiennej metod

ą

otworow

ą

,

−

wyja

ś

nia

ć

konstrukcj

ę

odwiertu do eksploatacji soli kamiennej,

−

obsługiwa

ć

odwierty do eksploatacji soli kamiennej,

−

wyja

ś

nia

ć

konstrukcj

ę

odwiertu do eksploatacji siarki metod

ą

podziemnego wytopu siarki,

−

charakteryzowa

ć

proces podziemnego wytopu siarki,

−

obsługiwa

ć

odwierty do eksploatacji siarki,

−

stosowa

ć

przepisy bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpo

ż

arowej i ochrony

ś

rodowiska dotycz

ą

ce eksploatacji wód

podziemnych, siarki i soli kamiennej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

113

2. Wykaz jednostek modułowych

Symbol

jednostki

modułowej

Nazwa jednostki modułowej

Orientacyjna

liczba godzin

na realizacj

ę

811[01].S1.01

Rozpoznawanie złó

ż

wód podziemnych, siarki

i soli kamiennej

36

811[01].S1.02

Wydobywanie wód podziemnych, siarki i soli
kamiennej otworami wiertniczymi

72

Razem:

108

3. Schemat układu jednostek modułowych

4. Literatura

Gonet A., Macuda J.: Wiertnictwo hydrogeologiczne. Wyd. AGH,
Kraków 1995
Gutman E., Kwiecie

ń

K.: Polska siarka. Zakład Wydawniczo-Usługowy,

A. Konieczny, Warszawa 1992
Heinrich Z.: Wodoci

ą

gi. WSiP, Warszawa 1999

Hołuj J., Osiecki J., Turkowski Z., Paraszczak W., Półchłopek T.:
Wiertnictwo

i

udost

ę

pnianie

złó

ż

.

Wydawnictwa

Geologiczne,

Warszawa 1985
Jewulski J.: Napowierzchniowe zagospodarowanie złó

ż

kopalin ciekłych.

Uczelniane Wydawnictwo Naukowo-Dydaktyczne AGH, Kraków 2003
Kowalski

J.:

Hydrogeologia

z

podstawami

geologii.

PWN,

Warszawa 1987
Ksi

ąż

kiewicz M.: Geologia dynamiczna. Wydawnictwa Geologiczne,

Warszawa 1979
Kunstmann

A.,

Poborska-Młynarska

K.,

Urba

ń

czyk

K.:

Zarys

otworowego ługownictwa solnego. Uczelniane Wydawnictwo Naukowo-
-Dydaktyczne AGH, Kraków 2002

811[01].S1

Eksploatacja wód podziemnych,

siarki i soli kamiennej

811[01].S1.01

Rozpoznawanie złó

ż

wód podziemnych,

siarki i soli kamiennej

811[01].S1.02

Wydobywanie wód podziemnych, siarki

i soli kamiennej otworami wiertniczymi

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

114

Łaciak S., Solecki T.,

Ś

wi

ą

tek R.: Eksploatacja i obsługa uj

ęć

podziemnych. Wyd. AGH, Kraków 1977
Mizerski W.: Geologia historyczna. Wydawnictwa Geologiczne,
Warszawa 1992
Pazdro

Z.:

Hydrogeologia

ogólna.

Wydawnictwa

Geologiczne,

Warszawa 1990
Płochniewski Z.: Hydrogeologia i geologia in

ż

ynierska. Wydawnictwa

Geologiczne, Warszawa 1986
Radlicz-Rühlowa H., Szuster A.: Hydrologia i hydraulika z elementami
hydrogeologii. WSiP, Warszawa 1992
Wacławski M.: Zarys geologii i hydrogeologii. Wyd. Politechniki
Krakowskiej, Kraków 2005
Wojnar K.: Wiertnictwo, technika i technologia. PWN, Warszawa-
-Kraków 1993
Atlas

hydrologiczny

Polski.

Pa

ń

stwowy

Instytut

Geologiczny,

Warszawa 1997
Czasopisma specjalistyczne

Wykaz literatury nale

ż

y aktualizowa

ć

w miar

ę

ukazywania si

ę

nowych

pozycji wydawniczych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

115

Jednostka modułowa 811[01].S1.01
Rozpoznawanie złó

ż

wód podziemnych, siarki i soli

kamiennej

1. Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia ucze

ń

(słuchacz) powinien umie

ć

:

−

wyja

ś

ni

ć

mechanizm kr

ąż

enia wody w przyrodzie i w skorupie

ziemskiej,

−

okre

ś

li

ć

hydrogeologiczne wła

ś

ciwo

ś

ci skał wodono

ś

nych,

−

okre

ś

li

ć

rodzaje wód podziemnych,

−

sklasyfikowa

ć

wody podziemne ze wzgl

ę

du na pochodzenie

oraz warunki wyst

ę

powania,

−

scharakteryzowa

ć

wła

ś

ciwo

ś

ci wód podziemnych,

−

okre

ś

li

ć

ró

ż

nic

ę

mi

ę

dzy wod

ą

mineraln

ą

i lecznicz

ą

,

−

wyja

ś

ni

ć

prawo filtracji, wyznaczy

ć

współczynnik filtracji oraz spadek

hydrauliczny,

−

okre

ś

li

ć

rejony wyst

ę

powania złó

ż

siarki i soli kamiennej w Polsce,

−

scharakteryzowa

ć

budow

ę

złó

ż

siarki i soli kamiennej,

−

scharakteryzowa

ć

wła

ś

ciwo

ś

ci siarki oraz soli kamiennej,

−

okre

ś

li

ć

znaczenie gospodarcze siarki i soli kamiennej.

2. Materiał nauczania

Kr

ąż

enie wody w przyrodzie i w skorupie ziemskiej.

Pochodzenie i klasyfikacja wód podziemnych.
Hydrogeologiczne wła

ś

ciwo

ś

ci skał wodono

ś

nych.

Wła

ś

ciwo

ś

ci wód podziemnych.

Skład chemiczny wód podziemnych.
Wody mineralne. Wody lecznicze.
Podstawowe prawa ruchu wód podziemnych.
Zło

ż

a siarki i soli kamiennej wyst

ę

puj

ą

ce w Polsce.

Budowa złó

ż

siarki i soli kamiennej, wysady solne.

Wła

ś

ciwo

ś

ci siarki i soli kamiennej.

Znaczenie gospodarcze siarki i soli kamiennej.

3.

Ć

wiczenia

•

Sporz

ą

dzanie schematów kr

ąż

enia wody w przyrodzie.

•

Obliczanie

przepływu

wód

podziemnych

przez

zło

ż

a

z zastosowaniem prawa filtracji.

•

Okre

ś

lanie wła

ś

ciwo

ś

ci fizycznych i chemicznych wody podziemnej

na podstawie tabel pomiarów laboratoryjnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

116

•

Rozpoznawanie na mapie Polski rejonów wydobywania siarki i soli

kamiennej.

•

Rozpoznawanie minerałów na podstawie cech makroskopowych.

•

Okre

ś

lanie wła

ś

ciwo

ś

ci siarki i soli kamiennej na podstawie próbek

oraz opisów minerałów.

4.

Ś

rodki dydaktyczne

Mapy fizyczne i geologiczne. Mapy hydrogeologiczne.
Mapa rejonów geologicznych Polski.
Mapa surowców mineralnych Polski.
Schemat kr

ąż

enia wody w przyrodzie.

Rdzenie wiertnicze.
Plansze, foliogramy, prze

ź

rocza oraz filmy z zakresu wyst

ę

powania

i eksploatacji złó

ż

kopalin.

Filmy dydaktyczne z zakresu hydrogeologii oraz filmy dydaktyczne
dotycz

ą

ce złó

ż

siarki i soli kamiennej.

Przekroje przykładowych złó

ż

surowców mineralnych oraz geologicznych

jednostek Polski.
Zestaw profili geologicznych.
Tabela stratygraficzna.
Tabele wła

ś

ciwo

ś

ci siarki i soli kamiennej.

Próbki minerałów.
Wyniki fizykochemicznych analiz wód podziemnych: mineralnych,
leczniczych.
Poradniki, atlasy geologiczne.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki

Celem realizacji programu jednostki modułowej jest kształtowanie

umiej

ę

tno

ś

ci rozpoznawania złó

ż

wód podziemnych, siarki i soli

kamiennej oraz okre

ś

lania rejonów ich wyst

ę

powania na obszarze

Polski.

Zaleca si

ę

, aby podczas procesu nauczania-uczenia si

ę

stosowa

ć

metody: wykładu informacyjnego, dyskusji dydaktycznej, tekstu
przewodniego, pokazu z obja

ś

nieniem oraz

ć

wicze

ń

.

Zamieszczone w programie

ć

wiczenia stanowi

ą

propozycj

ę

, któr

ą

nauczyciel mo

ż

e wykorzysta

ć

w czasie zaj

ęć

lub opracowa

ć

inne

ć

wiczenia wspomagaj

ą

ce realizacj

ę

programu jednostki modułowej.

Ć

wiczenia mo

ż

na realizowa

ć

metod

ą

tekstu przewodniego. Ucze

ń

wówczas samodzielnie wykonuje zadania za pomoc

ą

przygotowanych

przez nauczyciela tekstów przewodnich oraz planuje wykonanie zadania
korzystaj

ą

c z materiałów

ź

ródłowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

117

Proces dydaktyczny powinien by

ć

wspomagany prezentacjami

przekrojów geologicznych i przekrojów złó

ż

surowców mineralnych.

Zaj

ę

cia

powinny

odbywa

ć

si

ę

w

pracowni

wiertnictwa

i górnictwa, w grupach do 15 uczniów, indywidualnie lub w zespołach
2-4 osobowych.

6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osi

ą

gni

ęć

edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie osi

ą

gni

ęć

edukacyjnych uczniów powinno odbywa

ć

si

ę

przez cały czas realizacji programu jednostki modułowej, na podstawie
okre

ś

lonych kryteriów. Systematyczne sprawdzanie i ocenianie

dostarcza nauczycielowi informacji o efektach jego pracy, o post

ę

pach

ucznia w nauce oraz ułatwia zaplanowanie procesu kształcenia.

Ocena osi

ą

gni

ęć

szkolnych powinna aktywizowa

ć

i mobilizowa

ć

do pracy zarówno ucznia jak i nauczyciela. Proces oceniania powinien
obejmowa

ć

:

−

diagnoz

ę

stanu wiedzy i umiej

ę

tno

ś

ci pod k

ą

tem zało

ż

onych celów

kształcenia,

−

identyfikowanie post

ę

pów uczniów w toku realizacji tre

ś

ci kształcenia

oraz rozpoznawanie trudno

ś

ci w osi

ą

ganiu zało

ż

onych celów

kształcenia,

−

sprawdzanie wiedzy i umiej

ę

tno

ś

ci uczniów po zrealizowaniu

programu jednostki modułowej.
Osi

ą

gni

ę

cia uczniów nale

ż

y ocenia

ć

systematycznie w trakcie

realizacji programu jednostki modułowej na podstawie:

−

ustnych

i

pisemnych

sprawdzianów

poziomu

wiadomo

ś

ci

i umiej

ę

tno

ś

ci,

−

testów osi

ą

gni

ęć

szkolnych,

−

obserwacji pracy uczniów podczas wykonywania

ć

wicze

ń

.

Podczas obserwacji pracy ucznia w trakcie wykonywania

ć

wicze

ń

nale

ż

y zwraca

ć

uwag

ę

na:

−

okre

ś

lanie rejonów wyst

ę

powania złó

ż

wód podziemnych, siarki i soli

kamiennej na obszarze Polski pod k

ą

tem ich zwi

ą

zku z du

ż

ymi

jednostkami geologicznymi,

−

wyznaczanie współczynnika filtracji oraz spadku hydraulicznego.

Po zako

ń

czeniu realizacji programu jednostki modułowej proponuje

si

ę

zastosowanie testu pisemnego. Test powinien zawiera

ć

zadania

otwarte i zamkni

ę

te (wielokrotnego wyboru, na dobieranie, typu prawda-

fałsz).

W ocenie ko

ń

cowej nale

ż

y uwzgl

ę

dni

ć

wyniki wszystkich metod

sprawdzania osi

ą

gni

ęć

ucznia stosowanych przez nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

118

Jednostka modułowa 811[01].S1.02
Wydobywanie wód podziemnych, siarki i soli
kamiennej otworami wiertniczymi

1. Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia ucze

ń

(słuchacz) powinien umie

ć

:

−

scharakteryzowa

ć

rodzaje wód podziemnych,

−

scharakteryzowa

ć

metody wydobywania wód podziemnych,

−

okre

ś

li

ć

rodzaje studzien,

−

scharakteryzowa

ć

typow

ą

konstrukcj

ę

studni wierconej,

−

scharakteryzowa

ć

rodzaje i zastosowanie filtrów studziennych,

−

scharakteryzowa

ć

metody wydobywania wód ze studzien wierconych,

−

okre

ś

li

ć

rodzaje i zasady działania pomp stosowanych do eksploatacji

wody,

−

okre

ś

li

ć

parametry pracy pomp do eksploatacji wody,

−

obsłu

ż

y

ć

pompy do eksploatacji wód ze studzien wierconych,

−

okre

ś

li

ć

rodzaje awarii, które mog

ą

wyst

ą

pi

ć

podczas pompowania

wód podziemnych, oraz sposoby zapobiegania

−

okre

ś

li

ć

warunki

eksploatacji

wód

podziemnych

studniami

artezyjskimi,

−

dokona

ć

zamkni

ę

cia i uruchomienia studni z samoczynnym

wypływem wody,

−

okre

ś

li

ć

warunki eksploatacji siarki otworami wiertniczymi,

−

rozró

ż

ni

ć

rodzaje otworów do eksploatacji siarki,

−

scharakteryzowa

ć

konstrukcj

ę

oraz

uzbrojenie

odwiertu

eksploatacyjnego siarki,

−

scharakteryzowa

ć

warunki stosowania metody podziemnego wytopu

siarki,

−

scharakteryzowa

ć

technologi

ę

podziemnego wytopu siarki,

−

obsłu

ż

y

ć

urz

ą

dzenia stosowane do wytopu siarki metod

ą

otworow

ą

,

−

okre

ś

li

ć

cele, warunki i metody ługowania soli kamiennej otworami

wiertniczymi,

−

okre

ś

li

ć

sposoby rozmieszczenia odwiertów na zło

ż

u solnym,

−

scharakteryzowa

ć

konstrukcj

ę

odwiertu do eksploatacji solanki

z wysadów solnych,

−

wyja

ś

ni

ć

przebieg procesu ługowania soli kamiennej,

−

okre

ś

li

ć

parametry technologiczne procesu ługowania soli,

−

dokona

ć

pomiaru obj

ę

to

ś

ci i kształtu ługowanych komór,

−

obsłu

ż

y

ć

urz

ą

dzenia stosowane do ługowania soli kamiennej,

−

pobra

ć

próby do bada

ń

wody, siarki i soli kamiennej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

119

−

okre

ś

li

ć

rodzaje zagro

ż

e

ń

dla człowieka i

ś

rodowiska, zwi

ą

zanych

z eksploatacj

ą

wód podziemnych, siarki i soli kamiennej,

−

zastosowa

ć

przepisy bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpo

ż

arowej oraz ochrony

ś

rodowiska dotycz

ą

ce eksploatacji

wód podziemnych, siarki i soli kamiennej.

2. Materiał nauczania

Wody strefy saturacji.
Metody wydobywania wód podziemnych. Uj

ę

cia wód podziemnych.

Konstrukcja otworów studziennych.
Budowa, rodzaje i zadania filtrów studziennych.
Wydobywanie wody za pomoc

ą

pomp wgł

ę

bnych.

Awarie wyst

ę

puj

ą

ce podczas pompowania wód podziemnych, sposoby

zapobiegania.
Studnie artezyjskie.
Podziemny wytop siarki za pomoc

ą

otworów wiertniczych.

Przykładowy projekt geologiczno-techniczny otworu eksploatacyjnego.
Konstrukcja otworu do wytopu siarki i ługowania soli kamiennej.
Technologia prowadzenia podziemnego wytopu siarki (PWS).
Urz

ą

dzenia do eksploatacji siarki otworami wiertniczymi – działanie

i obsługa.
Konstrukcja otworu do ługowania soli kamiennej.
Eksploatacja soli kamiennej otworami wiertniczymi.
Pomiar obj

ę

to

ś

ci i kształtu ługowanych komór.

Urz

ą

dzenia do ługowania soli kamiennej w otworach wiertniczych.

Pobieranie próbek wody, siarki i soli kamiennej.
Przepisy bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo

ż

arowej

oraz ochrony

ś

rodowiska dotycz

ą

ce eksploatacji wód podziemnych,

siarki i soli kamiennej.

3.

Ć

wiczenia

•

Analizowanie konstrukcji studni wierconej na podstawie projektu

techniczno-geologicznego otworu wiertniczego.

•

Dobieranie konstrukcji i rodzaju filtru w zale

ż

no

ś

ci od rodzaju studni.

•

Dobieranie typu i wielko

ś

ci oraz parametrów pracy pompy wgł

ę

bnej

stosowanej do eksploatacji wody w zale

ż

no

ś

ci od rodzaju warstwy

wodono

ś

nej i konstrukcji studni.

•

Dobieranie

sposobu

zafiltrowania

studni

w

zale

ż

no

ś

ci

od jej konstrukcji i zanieczyszczenia wody.

•

Analizowanie procesu pompowania wody na podstawie dziennych

raportów wydobycia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

120

•

Analizowanie

konstrukcji

odwiertu

eksploatacyjnego

siarki

wydobywanej metod

ą

PWS (podziemnego wytapiania siarki) .

•

Analizowanie schematu konstrukcji otworu do ługowania soli

kamiennej.

4.

Ś

rodki dydaktyczne

Zestawy modeli maszyn i urz

ą

dze

ń

eksploatacyjnych.

Makiety zagospodarowania odwiertów eksploatacyjnych.
Tablice i plansze graficzne dotycz

ą

ce procesów eksploatacji wód

podziemnych, siarki i soli kamiennej otworami wiertniczymi.
Plansze i foliogramy schematów urz

ą

dze

ń

eksploatacyjnych.

Plansze ilustruj

ą

ce rodzaje awarii wyst

ę

puj

ą

cych podczas pompowania

wód podziemnych.
Schemat konstrukcji odwiertu do podziemnego wytopu siarki.
Schemat pola eksploatacyjnego wytopu siarki.
Schematy ilustruj

ą

ce kształt komór po ługowaniu soli kamiennej.

Tabele parametrów pracy pomp wgł

ę

bnych.

Instrukcje obsługi maszyn i urz

ą

dze

ń

do eksploatacji kopalin.

Filmy dydaktyczne dotycz

ą

ce metod wydobywania wód podziemnych,

siarki i soli kamiennej otworami wiertniczymi.
Katalogi i materiały reklamowe firm produkuj

ą

cych urz

ą

dzenia

do eksploatacji.
Polskie Normy.
Przepisy bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo

ż

arowej

oraz ochrony

ś

rodowiska dotycz

ą

ce eksploatacji wód podziemnych,

siarki i soli kamiennej.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki

Program jednostki modułowej zawiera tre

ś

ci kształcenia dotycz

ą

ce

metod wydobywania wód podziemnych, siarki i soli kamiennej otworami
wiertniczymi, konstrukcji otworów eksploatacyjnych oraz stosowanych
urz

ą

dze

ń

wydobywczych.

Podczas realizacji programu jednostki nale

ż

y zwraca

ć

uwag

ę

na zasady regulacji samoczynnego wypływu wody z odwiertu, sposoby
zafiltrowania studni, typy i wielko

ś

ci pompy wgł

ę

bnej, awarie

wyst

ę

puj

ą

ce podczas pompowania wód podziemnych.

Podczas realizacji programu jednostki modułowej wskazane jest

stosowanie nast

ę

puj

ą

cych metod nauczania: dyskusji dydaktycznej,

metody przypadków, pokazu z obja

ś

nieniem, oraz

ć

wicze

ń

praktycznych.

Szczególnie

zalecana

jest

metoda

przypadków

–

uczniowie

na podstawie opisu okre

ś

lonego zdarzenia analizuj

ą

przyczyny

zaistnienia nietypowej sytuacji, korzystaj

ą

z ró

ż

nych

ź

ródeł informacji

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

121

oraz dokonuj

ą

ich selekcji, a tak

ż

e poszukuj

ą

trafnych rozwi

ą

za

ń

powstałych problemów.

Ć

wiczenia zamieszczone w programie stanowi

ą

propozycj

ę

, któr

ą

nauczyciel mo

ż

e wykorzysta

ć

w czasie zaj

ęć

lub opracowa

ć

inne

ć

wiczenia wspomagaj

ą

ce proces kształcenia. Nauczyciel powinien

przygotowa

ć

materiały potrzebne do wykonania

ć

wicze

ń

: teksty

przewodnie, zestawy zada

ń

, katalogi, normy, poradniki. Wskazane jest,

aby podczas

ć

wicze

ń

nauczyciel obserwował prac

ę

uczniów oraz

udzielał dodatkowych wyja

ś

nie

ń

i wskazówek.

Zaj

ę

cia powinny odbywa

ć

si

ę

w pracowni wiertnictwa i górnictwa,

w grupach do 15 uczniów, indywidualnie lub w 2-4 osobowych
zespołach.

6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osi

ą

gni

ęć

edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie i ocenianie post

ę

pów uczniów powinno odbywa

ć

si

ę

przez cały czas realizacji programu jednostki modułowej,

na podstawie kryteriów przedstawionych uczniowi na pocz

ą

tku zaj

ęć

.

W kryteriach oceniania nale

ż

y uwzgl

ę

dni

ć

poziom oraz zakres

opanowania przez uczniów umiej

ę

tno

ś

ci i wiadomo

ś

ci wynikaj

ą

cych

ze szczegółowych celów kształcenia. Nauczyciel powinien opracowa

ć

wymagania edukacyjne na poszczególne stopnie szkolne.

Osi

ą

gni

ę

cia uczniów nale

ż

y ocenia

ć

systematycznie w trakcie

realizacji programu jednostki modułowej na podstawie:

−

ustnych

i

pisemnych

sprawdzianów

poziomu

wiadomo

ś

ci

i umiej

ę

tno

ś

ci,

−

testów osi

ą

gni

ęć

szkolnych,

−

obserwacji pracy uczniów podczas wykonywania

ć

wicze

ń

.

Podczas obserwacji pracy uczniów w trakcie wykonywania

ć

wicze

ń

nale

ż

y zwraca

ć

uwag

ę

na:

−

dobór filtru do otworu eksploatacyjnego,

−

dobór

ś

rednicy i gł

ę

boko

ś

ci zapuszczenia pompy wgł

ę

bnej,

−

okre

ś

lanie parametrów pracy pomp wgł

ę

bnych.

Po zako

ń

czeniu realizacji programu jednostki modułowej proponuje

si

ę

zastosowanie testu pisemnego. Test powinien zawiera

ć

zadania

otwarte i zamkni

ę

te (wielokrotnego wyboru, na dobieranie, typu prawda-

fałsz).

W ocenie ko

ń

cowej nale

ż

y uwzgl

ę

dni

ć

wyniki wszystkich metod

sprawdzania osi

ą

gni

ęć

ucznia stosowanych przez nauczyciela.