„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Witold Górski

Stosowanie wtórnych metod i zabiegów intensyfikacji
wydobycia ropy naftowej 811[01].Z2.03

Poradnik dla nauczyciela

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
dr inż. Wacław Chrząszcz
dr inż. Mirosław Rzyczniak



Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Witold Górski



Konsultacja:
mgr inż. Teresa Sagan









Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 811[01].Z2.03
„Stosowanie wtórnych metod i zabiegów intensyfikacji wydobycia ropy naftowej”, zawartego
w modułowym programie nauczania dla zawodu górnika eksploatacji otworowej.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

3

2. Wymagania wstępne

5

3. Cele kształcenia

6

4. Przykładowe scenariusze zajęć

7

5. Ćwiczenia

11

5.1. Cel stosowania i rodzaje metod intensyfikacji wydobycia ropy naftowej

11

5.1.1. Ćwiczenia

11

5.2. Szczelinowanie hydrauliczne skał w odwiertach i jego odmiany

13

5.2.1. Ćwiczenia

13

5.3. Kwasowanie skał w odwiertach eksploatacyjnych

16

5.3.1. Ćwiczenia

16

5.4. Cel stosowania i rodzaje wtórnych metod wydobycia ropy naftowej

18

5.4.1. Ćwiczenia

18

5.5. Nawadnianie złoża

19

5.5.1. Ćwiczenia

19

5.6. Nagazowanie złoża

21

5.6.1. Ćwiczenia

21

6. Ewaluacja osiągnięć ucznia

23

7. Literatura

37

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela, który pomoże w prowadzeniu zajęć

dydaktycznych w jednostce modułowej „Stosowanie wtórnych metod i zabiegów
intensyfikacji wydobycia ropy naftowej” w szkole zawodowej kształcącej w zawodzie
górnika eksploatacji otworowej 811[01].

W poradniku zamieszczono:

–

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakimi powinien dysponować uczeń przed
przystąpieniem do realizacji programu jednostki modułowej,

–

cele kształcenia – wykaz umiejętności jakie uczeń powinien opanować w wyniku
realizacji programu jednostki modułowej,

–

przykładowe scenariusze zajęć – propozycje prowadzenia zajęć dydaktycznych różnymi
metodami,

–

propozycje ćwiczeń – mają one na celu ukształtowanie u uczniów umiejętności
praktycznych,

–

ewaluację osiągnięć uczniów – przykładowe narzędzia pomiaru dydaktycznego
zawierające dwa zestawy testów wyboru,

–

wykaz literatury, z jakiej mogą korzystać uczniowie podczas nauki.
Według założeń kształcenia modułowego, nauczyciel przede wszystkim ma kierować

procesem dydaktycznym, stwarzając uczniowi warunki do samodzielnego przyswajania
wiedzy oraz kształtowania umiejętności w sposób kontrolowany.

Zalecane jest, aby kształcenie było realizowane metodami aktywizującymi oraz

metodami praktycznymi, poprzez wykonywanie ćwiczeń laboratoryjnych. Istotną rolę
odgrywa wykonywanie ćwiczeń laboratoryjnych, mających na celu ukształtowanie nowych
umiejętności praktycznych i utrwalenie nabytych wcześniej. Umieszczone w poradniku
ćwiczenia należy traktować jako przykładowe. Nauczyciel powinien tworzyć nowe
ćwiczenia, dostosowane do możliwości i warunków związanych z wyposażeniem pracowni,
które powinny prowadzić do osiągnięcia wszystkich celów określonych w programie
jednostki modułowej.

Po wykonaniu zaplanowanych ćwiczeń uczeń ma możliwość sprawdzenia poziomu

swoich postępów, rozwiązując test „Sprawdzian postępów”. Uczeń powinien samodzielnie
przeczytać pytania i udzielić na nie odpowiedzi. W tym celu wstawia X w kolumnie:

−

TAK – jeżeli jego odpowiedź na pytanie jest twierdząca,

−

NIE – jeżeli jego odpowiedź na pytanie jest przecząca.

Podobne czynności może wykonać nauczyciel, obserwując zachowania ucznia i efekty

jego pracy. Po dokonaniu przeglądu odpowiedzi, ustala się pytania, na które uczeń nie
potrafił odpowiedzieć lub odpowiedział przecząco. Brak odpowiedzi lub zaznaczenie NIE
wskazują luki w wiedzy lub umiejętnościach. Zmusza to ucznia do ponownego zapoznania
się z potrzebnymi treściami, powtórzenia ćwiczenia lub jego części. Podczas oceny należy
przyjąć zasadę, że zadanie (ćwiczenie) będzie zaliczone tylko wtedy, kiedy będzie wykonane
zgodnie z przyjętymi standardami i kryteriami. Można stosować przyjęty w danej szkole
wewnętrzny system oceniania, można też potwierdzać umiejętności ucznia w skali
dwustopniowej: ćwiczenie (zadanie) zaliczone, ćwiczenie (zadanie) nie zaliczone.

W materiale nauczania rozdziału 4.5 Nawadnianie złoża we wzorze na obliczanie

chłonności odwiertu został wprowadzony logarytm dziesiętny. W związku z tym należy
zapoznać uczniów z pojęciem logarytmu.

Na zakończenie realizacji programu jednostki modułowej nauczyciel przeprowadza

sprawdzian sumatywny, którego wynik określa poziom nabytej wiedzy i ukształtowanych
umiejętności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

Schemat układu jednostek modułowych

811[01].Z2

Eksploatacja otworowa kopalin

811[01].Z2.01

Wykonywanie pomiarów parametrów

złożowych

811[01].Z2.02

Wydobywanie ropy naftowej i gazu ziemnego

otworami wiertniczymi

811[01].Z2.03

Stosowanie wtórnych metod i zabiegów

intensyfikacji wydobycia ropy naftowej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

–

definiować i omawiać własności złożowe skał zbiornikowych ropy naftowej takie jak:
porowatość, szczelinowatość, przepuszczalność, wytrzymałość skał,

–

rozpoznawać rodzaje skał zbiornikowych,

–

definiować i omawiać ciśnienia występujące w złożu i w odwiercie eksploatacyjnym
takie jak: ciśnienie złożowe, ciśnienie denne statyczne, ciśnienie denne dynamiczne,
ciśnienie głowicowe,

–

wyznaczać ciśnienia występujące w złożu i odwiercie eksploatacyjnym,

–

określać czynniki wpływające negatywnie na wielkość dopływu ropy naftowej do
odwiertu eksploatacyjnego,

–

charakteryzować konstrukcje odwiertów w strefie złożowej,

–

omawiać sposoby eksploatacji ropy naftowej,

–

wymieniać elementy uzbrojenia powierzchniowego odwiertu eksploatującego ropę
naftową w zależności od sposobu jej eksploatacji,

–

wymieniać elementy uzbrojenia wgłębnego odwiertu eksploatującego ropę naftową
w zależności od sposobu jej eksploatacji,

–

obliczać objętości przestrzeni występujących w odwiercie eksploatacyjnym,

–

przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony
środowiska na kopalniach ropy naftowej,

–

korzystać z różnych źródeł informacji,

–

stosować jednostki układu SI,

–

przeliczać jednostki,

–

współpracować w grupie,

–

korzystać z komputera.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

–

określić cel i możliwości stosowania wtórnych metod wydobywania ropy i gazu,

–

wyjaśnić stosowane metody wtórne i odpowiadające im rodzaje płynu roboczego,

–

scharakteryzować zjawiska zachodzące w złożu w czasie zatłaczania wody do złoża,

–

narysować schemat rozmieszczenia odwiertów do zawodnienia,

–

scharakteryzować przebieg procesu zawodnienia,

–

scharakteryzować nagazowanie złoża,

–

określić rodzaje i właściwości stosowanego płynu podczas nagazowania,

–

scharakteryzować instalacje do nagazowania i rozmieszczenie odwiertów zasilających,

–

określić sposób prowadzenia kontroli nawadniania i nagazowania złóż,

–

określić cel i warunki stosowania metod intensyfikacji wydobycia ropy naftowej,

–

scharakteryzować zabieg szczelinowania,

–

określić rodzaje i scharakteryzować właściwości cieczy szczelinującej,

–

określić cel i możliwości wykonania zabiegu kwasowania odwiertów,

–

scharakteryzować reakcje chemiczne zachodzące w skale złożowej w czasie zabiegu
kwasowania,

–

scharakteryzować przebieg kwasowania odwiertu i wyjaśnić skuteczność tego procesu,

–

scharakteryzować plan ruchu zakładu górniczego wydobywającego kopaliny otworami
wiertniczymi,

–

sporządzić dzienne i miesięczne raporty wydobycia,

–

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska w czasie prowadzenia wtórnych metod i zabiegów intensyfikacji
wydobycia ropy naftowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

4. PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ

Scenariusz zajęć 1

Osoba prowadząca

…………………………………….………………..

Modułowy program nauczania:

Górnik eksploatacji otworowej 811[01]

Moduł:

Eksploatacja otworowa 811[01].Z2

Jednostka modułowa:

Stosowanie wtórnych metod i zabiegów intensyfikacji
wydobycia ropy naftowej 811[01].Z2.03

Temat: Kwasowanie odwiertów eksploatacyjnych w skałach wapiennych i dolomitach.

Cel ogólny: Poznanie teoretycznych podstaw zabiegu intensyfikacji wydobycia poprzez

kwasowanie skał złożowych.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

−

określić cel kwasowania skał,

−

przestrzegać zasad postępowania i środków ostrożności podczas stosowania kwasu
solnego,

−

napisać reakcję zachodzącą między kwasem solnym a skałą wapienną,

−

napisać reakcję zachodzącą między kwasem solnym a dolomitem,

−

określić stężenie kwasu stosowanego w metodzie kwasowania skał.

Metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenia laboratoryjne,

−

ćwiczenia praktyczne.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

praca w zespołach czteroosobowych.

Czas: 1 godzina dydaktyczna.

Środki dydaktyczne:

−

próbki skał wapieni i dolomitów,

−

kwas solny o małym stężeniu,

−

tablice pierwiastków chemicznych.

Przebieg zajęć:

1. Wprowadzenie.
2. Określenie celów zajęć.
3. Podanie nowego materiału:

−

nauczyciel przypomina na czym polega jedna z metod intensyfikacji, kwasowanie

skał,

−

omawia sposób postępowania i środki ostrożności przy używaniu kwasu solnego.

4. Ćwiczenia – praca uczniów w grupach:

−

uczniowie dzielą się na grupy czteroosobowe,

−

każda grupa otrzymuje kawałki wapieni i dolomitów oraz kwas solny o niskim

stężeniu.

Uczniowie:

–

pod nadzorem nauczyciela obserwują reakcje kwasu solnego z wapieniem

i dolomitem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

5. Analiza wyników pracy w grupach:

–

każda grupa przedstawia swoje obserwacje i spostrzeżenia,

–

uczniowie zapisują rekcje chemiczne kwasu solnego z wapieniem i dolomitem.

Zakończenie zajęć

−

pytania sprawdzające,

−

ocena uczniów.

Praca domowa

Opisz metodę kwasowania wapieni i dolomitów.

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:

–

anonimowe ankiety ewaluacyjne dotyczące sposobu prowadzenia zajęć i zdobytych
umiejętności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

Scenariusz zajęć 2

Osoba prowadząca:

………………………………………………………….

Modułowy program nauczania:

Górnik eksploatacji otworowej 811[01]

Moduł:

Eksploatacja otworowa 811[01].Z2

Jednostka modułowa:

Stosowanie metod wtórnych i zabiegów intensyfikacji
wydobycia ropy naftowej 811[01].Z2.03

Temat: Urządzenia stosowane do zabiegów kwasowania i szczelinowania skał.

Cel ogólny: Charakteryzowanie urządzeń stosowanych do kwasowania i szczelinowania skał.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

−

wyjaśnić na czym polega metoda kwasowania skał,

−

wyjaśnić na czym polega metoda szczelinowania skał,

−

wymienić urządzenia stosowane do tych metod,

−

rozpoznać i objaśnić zadanie: agregatu pompowego, manifoldu, piaskomieszałki,
transportera materiału posadzkowego, urządzenia sterująco-rejestrującego VAN.

Metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

metoda przewodniego tekstu.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

praca w zespołach czteroosobowych.

Czas: 2 godziny dydaktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

film,

−

zdjęcia poszczególnych urządzeń,

−

instrukcje poszczególnych urządzeń,

−

instrukcje stosowania i rozmieszczenia na wiertni tych urządzeń.

Przebieg zajęć:

1. Wprowadzenie.
2. Określenie celów zajęć.
3. Nauczyciel:

–

przypomina na czym polega metoda kwasowania i szczelinowania skał,

–

wymienia urządzenia stosowane do tych zabiegów,

–

wyświetla i komentuje film przedstawiający kopalnię otworową i pracujące
urządzenia.

4. Ćwiczenia – praca uczniów w grupach:

–

uczniowie dzielą się na grupy czteroosobowe,

–

każda grupa otrzymuje fotografię innego urządzenia z opisem jego charakterystyki,

–

uczniowie opisują urządzenie: jego zadanie, jakie parametry rejestruje, jego
rozmieszczenie na wiertni.

5. Przedstawienie wyników pracy w grupach:

–

każdy zespół prezentuje dane swojego urządzenia,

–

uczniowie dyskutują i zadają pytania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

Zakończenie zajęć

–

pytania sprawdzające,

–

ocena uczniów.

Praca domowa

Opisz rozkład na wiertnii urządzeń stosowanych do zabiegów kwasowania

i szczelinowania skał.

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:

–

anonimowe ankiety ewaluacyjne dotyczące sposobu prowadzenia zajęć i zdobytych
umiejętności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

5. ĆWICZENIA

5.1. Cel stosowania i rodzaje metod intensyfikacji wydobycia

ropy naftowej

5.1.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Sporządź klasyfikację metod intensyfikacji wydobycia ropy naftowej w formie blokowej,

biorąc za kryterium czynniki mechaniczne wykorzystane w tych metodach.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

wykonania ćwiczenia. Uczniowie powinni przeczytać odpowiedni fragment Materiału
nauczania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) wykonać wstępny podział metod intensyfikacji ze względu na sposób ich oddziaływania

na skałę,

3) wybrać te metody intensyfikacji, w których czynnikiem działającym na skałę jest

czynnik mechaniczny,

4) przyporządkować wybrane metody do grup zwiększających przepuszczalność

i zmniejszających lepkość ropy naftowej,

5) przenieść wykonane przyporządkowanie na schemat blokowy,
6) zaprezentować wyniki swojej pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

pokaz z objaśnieniem,

–

metoda projektów.

Środki dydaktyczne:

–

papier,

–

literatura.

Ćwiczenie 2

Sporządź klasyfikację metod intensyfikacji wydobycia ropy naftowej w formie blokowej,

biorąc za kryterium czynniki chemiczne wykorzystane w tych metodach.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

wykonania ćwiczenia. Uczniowie powinni przeczytać odpowiedni fragment Materiału
nauczania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) wykonać wstępny podział metod intensyfikacji ze względu na sposób ich oddziaływania

na skałę,

2) wybrać te metody intensyfikacji, w których czynnikiem działającym na skałę jest

czynnik mechaniczny,

3) przyporządkować wybrane metody do grup zwiększających przepuszczalność

i zmniejszających lepkość ropy naftowej,

4) przenieść wykonane przyporządkowanie na schemat blokowy,
5) zaprezentować wyniki swojej pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

pokaz z objaśnieniem,

–

metoda projektów.

Środki dydaktyczne:

–

papier,

–

literatura.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

5.2. Szczelinowanie hydrauliczne skał w odwiertach i jego

odmiany

5.2.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Biorąc pod uwagę wzajemną zależność naprężeń głównych (przedstawioną poniżej),

określ jaką orientację będą miały szczeliny powstałe w tych trzech przypadkach.

σ

r

>

σ

H

>

σ

h

σ

H

>

σ

r

>

σ

h

σ

H

>

σ

h

>

σ

r

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni bardzo dokładnie

przeczytać i przeanalizować odpowiedni fragment Materiału nauczania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) do każdego z trzech przedstawionych przypadków narysować schemat rozkładu naprężeń

głównych,

2) zaznaczyć na schematach wielkość poszczególnych naprężeń,
3) stosując zależność pomiędzy wielkością naprężeń a orientacją szczeliny zaznaczyć jej

przebieg na poszczególnych schematach.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

ćwiczenie.

Środki dydaktyczne:

−

zeszyt,

–

literatura.

Ćwiczenie 2

Przed zabiegiem szczelinowania wydobywano z odwiertu 20 t ropy naftowej na dobę. Po

zabiegu wydobycie wynosi 2 m

3

/h. Wylicz współczynnik efektywności zabiegu, oraz podaj

o ile procent wzrosło lub zmniejszyło się wydobycie. Gęstość ropy

ρ

R

= 0,9352 g/cm

3

.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien przypomnieć uczniom

o konieczności zapisywania wyników obliczeń w jednostkach SI.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) napisać wzór na współczynnik efektywności wydobycia,
2) sprawdzić, czy posiada wszystkie dane do jego wyliczenia,
3) sprawdzić jednostki,
4) wartość wydobycia, po zabiegu, przeliczyć z wydobycia godzinnego na wydobycie

dobowe,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

5) wartość wydobycia objętościowego w m

3

/d przeliczyć na wydobycie wagowe w t/d,

6) obliczyć wartość współczynnika efektywności wydobycia,
7) wyznaczyć, w procentach wartość wzrostu lub spadku wydobycia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

ćwiczenie.

Środki dydaktyczne:

–

zeszyt,

–

kalkulator,

Ćwiczenie 3

Narysuj przykładowy wykres typowego rozkładu ciśnienia szczelinowania i zaznacz na

nim charakterystyczne punkty. Nazwij te punkty, a następnie opisz przebieg hydraulicznego
szczelinowania przedstawiony na tym wykresie.

Wskazówki do realizacji

Uczniowie powinni przeczytać odpowiedni fragment Materiału nauczania, aby

prawidłowo omówić zabieg hydraulicznego szczelinowania na podstawie wykresu rozkładu
ciśnienia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przejrzeć literaturę i znaleźć przykładowy wykres, lub narysować go posługując się

wiedzą z rozdziału „Materiał nauczania”,

2) zaznaczyć na wykresie charakterystyczne punkty: 1 – początek tłoczenia cieczy bez

podsadzki, 2 – wytworzenie szczeliny, 3 – początek tłoczenia cieczy z podsadzką,
4 – zamknięcie głowicy, 5 – zakończenie zabiegu,

3) po zaznaczeniu wszystkich punktów, napisać jak przebiegał przedstawiony na wykresie

zabieg hydraulicznego szczelinowania w określonym czasie.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

metoda projektu.

Środki dydaktyczne:

−

zeszyt,

–

literatura,

–

plansza z przykładowym wykresem.

Ćwiczenie 4

Porównaj właściwości fizyczne cieczy szczelinujących.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny
pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przygotować tabelę, w której zapiszesz wyniki badań,
2) wykonać badanie ciężaru właściwego,
3) porównać lepkości badanych cieczy,
4) określić wytrzymałość strukturalną,
5) określić przeźroczystość i barwę cieczy,
6) zbadać zapach cieczy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

ćwiczenie.

Środki dydaktyczne:

–

waga Baroid,

–

lejek Marsha,

–

szirometr,

–

źródło światła (np. latarka, lampka itp.).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

5.3. Kwasowanie skał w odwiertach eksploatacyjnych

5.3.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Oblicz, ile cieczy kwasującej należy użyć do zabiegu kwasowania przy założeniu, że

zabieg odbywa się w skałach o dużym współczynniku przepuszczalności i małym ciśnieniu
złożowym. Miąższość warstwy złożowej wynosi 20 m.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien przypomnieć uczniom

o konieczności zapisywania wyników obliczeń w jednostkach SI.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) odnaleźć w literaturze lub materiale nauczania zasadę doboru ilości cieczy kwasującej,
2) obliczyć wymaganą objętość cieczy kwasującej,
3) przedstawić ich wynik w postaci zapisu „ od .... – do ...... „.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

metoda projektu.

Środki dydaktyczne:

−

zeszyt,

–

kalkulator,

–

literatura.

Ćwiczenie 2

Obliczyć z jaką ilością dolomitu przereaguje 1000 kg czystego kwasu solnego.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien przypomnieć uczniom

o konieczności prawidłowego zapisu reakcji chemicznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) napisać reakcję kwasu solnego z dolomitem,
2) z tablicy pierwiastków wypisać masy atomowe pierwiastków wchodzących w skład

związków chemicznych biorących udział w reakcji,

3) obliczyć masy cząsteczkowe związków biorących udział w reakcji,
4) na zasadzie proporcji obliczyć szukaną wartość.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

ćwiczenie.

Środki dydaktyczne:

−

zeszyt,

–

kalkulator,

–

tablica pierwiastków.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

Ćwiczenie 3

Oblicz ile kwasu należy użyć, aby przereagował zupełnie z 1000 kg węglanu wapnia?

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien przypomnieć uczniom

o konieczności prawidłowego zapisu reakcji chemicznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) napisać reakcję kwasu solnego z węglanem wapnia,
2) uzgodnić tę reakcję,
3) z tablicy pierwiastków wypisać masy atomowe pierwiastków wchodzących w skład

związków chemicznych biorących udział w reakcji,

4) obliczyć masy cząsteczkowe związków biorących udział w reakcji,
5) na zasadzie proporcji obliczyć szukaną wartość.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

ćwiczenie.

Środki dydaktyczne:

−

zeszyt,

–

kalkulator,

–

tablica pierwiastków,

–

literatura.

Ćwiczenie 4

Przedstaw schemat rozmieszczenia urządzeń napowierzchniowych biorących udział

w zabiegu hydraulicznego szczelinowania przy użyciu kwasu.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien zwrócić uwagę na

fakt, że rozmieszczenie urządzeń powinno uwzględniać również bezpieczeństwo załogi
biorącej udział w wykonaniu zabiegu hydraulicznego szczelinowania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) analizując materiał nauczania lub literaturę pomocniczą wypisać urządzenia niezbędne

do wykonania zabiegu,

2) przypomnieć sobie ich przeznaczenie oraz ich wzajemne współdziałanie,
3) przy pomocy schematu blokowego rozrysować ich rozmieszczenie w terenie oraz

poprzez połączenie poszczególnych bloczków kolorowymi liniami zobrazować ich
wzajemne współdziałanie.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

metoda projektu.

Środki dydaktyczne:

−

zeszyt,

–

literatura,

–

przybory do rysowania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

5.4. Cel stosowania i rodzaje wtórnych metod wydobycia ropy

naftowej

5.4.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Oblicz, jaką ilość wody w czasie nawadniania złoża, należy zatłoczyć w ciągu doby do

odwiertów zasilających, jeżeli ze złoża eksploatowano: 10 t/h ropy, 4 t/h wody i 4000 m

3

/h

(w warunkach normalnych) gazu ziemnego?

Ciśnienie złożowe P

zł

= 70 [at],

Współczynnik wypełnienia złoża WZ = 1,1,
Współczynnik objętościowy ropy B = 1,18,
Współczynnik rozpuszczalności gazu ziemnego w ropie naftowej (w warunkach
normalnych)

α = 0,8 [m

3

/1 at

⋅

m

3

],

Współczynnik ściśliwości gazu ziemnego Z = 0,9,
Gęstość ropy naftowej

ρ

R

= 880 [kg/m

3

],

Temperatura złożowa T

ZŁ

= 50 [

ο

C].

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien przypomnieć uczniom

o konieczności dokonania przeliczeń jednostek miary używanych do obliczeń na jednostki SI.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) sprawdzić prawidłowość zapisu i uzgodnić jednostki,
2) obliczyć objętość wydobytej ropy naftowej w warunkach złożowych,
3) obliczyć objętość wydobytej wody w warunkach złożowych,
4) obliczyć ilość swobodnego gazu w złożu,
5) obliczyć ilość wydobytego gazu w warunkach złożowych,
6) obliczyć sumaryczną objętość wydobytych mediów w warunkach złożowych,
7) przekształcając wzór na współczynnik wypełnienia złoża obliczyć objętość zatłaczanej

w złoże wody.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

metoda projektów.

Środki dydaktyczne:

–

kalkulator,

–

tabela przeliczników jednostek,

–

literatura.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

5.5. Nawadnianie złoża

5.5.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Jaką ilość wody w ciągu doby można wtłoczyć do odwiertu zasilającego przy

nawadnianiu złoża?

Miąższość złoża

m = 10 m,

Współczynnik przepuszczalności

k = 60 mD,

Ciśnienie denne zasilające

P

dz

= 20 MPa,

Ciśnienie złożowe

P

zł

= 15 MPa,

Promień strefy zasięgu odwiertu

R

k

= 300 m,

Promień odwiertu

r = 5”.

Współczynnik doskonałości hydrodynamicznej odwiert

ϕ = 0,75

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien przypomnieć uczniom

o konieczności dokonania przeliczeń jednostek miary używanych do obliczeń na jednostki SI.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) sprawdzić poprawność zapisu i zapisać w układzie Si,
2) zapisać wzór i sprawdzić, czy posiada wszystkie dane,
3) podstawić dane do wzoru i dokonać wyliczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

ćwiczenie.

Środki dydaktyczne:

–

kalkulator,

–

tabela przeliczników jednostek,

–

literatura.

Ćwiczenie 2

Oblicz ilość odwiertów zasilających, przy wykonywaniu nawadniania złoża, jeżeli do

złoża można wtłoczyć V

z

= 150000 litrów wody w ciągu godziny. Narysuj schemat

rozmieszczenia odwiertów przy zasilaniu wewnątrz konturowym liniowym.
Do obliczeń zastosuj wynik uzyskany w ćwiczeniu poprzednim.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

wykonania ćwiczenia, zwracając uwagę na dokładność obliczeń.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) napisać wzór, z którego będziesz korzystał,
2) sprawdzić poprawność zapisu i uzgodnić jednostki,
3) podstawić dane do wzoru i dokonać wyliczenia,
4) narysować schemat rozmieszczenia odwiertów zasilających.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

metoda projektów,

–

ćwiczenie.

Środki dydaktyczne:

−

zeszyt,

–

kalkulator,

–

tabela przeliczników jednostek,

–

przybory do rysowania,

–

literatura.

Ćwiczenie 3

Oblicz opory przepływu wody zasilającej w odwiercie zasilającym?
Głębokość zalegania złoża

h = 1500 m,

Ciśnienie denne zasilające

P

dz

= 10 at,

Ciśnienie tłoczenia

P

T

= 5,0 MPa,

Gęstość wody zatłaczanej

ρ

w

= 1100 kg/cm

3

.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien przypomnieć uczniom

o konieczności dokonania przeliczeń jednostek miary używanych do obliczeń na jednostki SI.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapisać wzór na ciśnienie denne w odwiercie zatłaczającym,
2) przekształcić powyższy wzór aby obliczyć opory przepływu,
3) sprawdzić poprawność zapisu i uzgodnić jednostki,
4) podstawić dane do wzoru i dokonać wyliczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

ćwiczenie.

Środki dydaktyczne:

−

zeszyt,

–

kalkulator,

–

tabela przeliczników jednostek,

–

literatura.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

5.6. Nagazowanie złoża

5.6.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na mapach strukturalnych złóż ropy naftowej produkujących w warunkach

gazociśnieniowym i gazu rozpuszczonego, zaznacz lokalizację odwiertów zatłaczających gaz
przy nagazowaniu złoża.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien przypomnieć uczniom

zasady posługiwania się mapą strukturalną złoża.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) na mapach strukturalnych złóż ropy naftowej znaleźć kontury złóż,
2) określić, które z nich przedstawiają złoże produkujące w warunkach gazociśnieniowych,

a które w warunkach rozpuszczonego gazu,

3) zaznaczyć na mapach lokalizację odwiertów zatłaczających.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

metoda projektów.

Środki dydaktyczne:

–

mapy strukturalne złóż ropy naftowej,

–

przybory do rysowania,

–

literatura.

Ćwiczenie 2

Oblicz ciśnienie denne zatłaczania (P

dz

), jakie będzie panowało w odwiercie o średnicy 5”

podczas zatłaczania gazu do złoża, wiedząc że:

Chłonność odwiertu

q = 5 m

3

/min (w warunkach normalnych),

Miąższość warstwy złożowej

m = 10 m,

Średni współczynnik przepuszczalności k = 60 mD,
Gradient ciśnienia złożowego wynosi G

zł

=P

zł

/h= 0,013 MPa/m,

Głębokość zalegania złoża

h = 1000 m,

Promień strefy zasięgu odwiert

R

k

= 200 m,

Lepkość dynamiczna ropy naftowej

µ

R

= 3 cP.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien przypomnieć uczniom

o konieczności dokonania przeliczeń jednostek miary używanych do obliczeń na jednostki SI.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) napisać wzór na chłonność odwiertu zasilającego złoże w gaz,
2) przekształcić wzór, aby wyliczyć różnicę ciśnień,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

3) sprawdzić poprawność zapisu i uzgodnić jednostki,
4) wstawić dane do przekształconego wzoru i wyliczyć różnicę ciśnień,
5) wyliczonej różnicy ciśnień, po jej przekształceniu, wyliczyć ciśnienie denne zatłaczania.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

ćwiczenie.

Środki dydaktyczne:

−

zeszyt,

–

kalkulator,

–

tabela przeliczników jednostek,

–

literatura.

Ćwiczenie 3

Na podstawie otrzymanych danych sporządź „Dzienne raporty wydobycia z odwiertów

ropno-gazowych”, a na podstawie kilku raportów dziennych sporządź „Miesięczny raport
wydobycia z odwiertów ropno-gazowych”.

Wskazówki do realizacji
Nauczyciel powinien omówić wykonywanie dziennych i miesięcznych raportów

wydobycia ropy lub gazu, oraz zwrócić uwagę na ich prawidłowe wypełnianie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z arkuszem „Dziennego raportu wydobycia z odwiertów ropno-gazowych”,
2) sprawdzić, czy dysponujesz wszystkimi danymi do sporządzenia raportów,
3) sporządzić raporty dzienne,
4) sporządzić raporty miesięczne.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

ćwiczenie.

Środki dydaktyczne:

–

sporządzone raporty wydobycia dzienne i miesięczne,

–

czyste formularze raportów wydobycia dziennych i miesięcznych,

–

kalkulator,

–

zeszyt.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

6. EWALUACJA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA

Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego

Test dwustopniowy do jednostki modułowej „Stosowanie wtórnych metod
i zabiegów intensyfikacji wydobycia ropy naftowej”

Test składa się z zadań wielokrotnego wyboru, z których:

−

zadania 1, 2, 3, 4, 6, 7, 8, 9, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 19, 20 są poziomu podstawowego,

−

zadania 5, 10, 11, 18 są poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzymuje następujące
oceny szkolne:

−

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 8 zadań z poziomu podstawowego,

−

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 12 zadań z poziomu podstawowego,

−

dobry – za rozwiązanie 15 zadań, w tym co najmniej 2 z poziomu ponadpodstawowego,

−

bardzo dobry – za rozwiązanie 18 zadań, w tym 3 z poziomu ponadpodstawowego.

Klucz odpowiedzi: 1. a, 2. c, 3. d, 4. a, 5. a, 6. d, 7. a, 8. b, 9. b, 10. a, 11. b,
12. b, 13. c, 14. a, 15. c, 16. d, 17. d, 18. d, 19. c, 20. a.

Plan testu

Nr

zad.

Cel operacyjny
(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

1

Określić cel stosowania metod intensyfikacji

B

P

a

2

Określić cel stosowania metod intensyfikacji

B

P

c

3

Scharakteryzować inne metody intensyfikacji

A

P

d

4

Dobrać ciecz szczelinującą

A

P

a

5

Określić cel stosowania metod intensyfikacji

C

PP

a

6

Dobrać ciecz szczelinującą

A

P

d

7

Dobrać materiał posadzkowy

B

P

a

8

Zinterpretować wykres zmian ciśnienia cieczy
szczelinującej

B

P

b

9

Określić

warunki

stosowania

kwasowania

odwiertów

A

P

b

10 Określić zadania sprzętu używanego przy zabiegu

intensyfikacji wydobycia

C

PP

a

11 Określić zadania sprzętu używanego przy zabiegu

intensyfikacji

C

PP

b

12 Scharakteryzować

przebieg

torpedowania

odwiertów

B

P

b

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

13 Ustalić czas działania cieczy kwasującej

A

P

c

14 Określić warunki i cel stosowania wtórnych metod

eksploatacji ropy naftowej

A

P

a

15 Sklasyfikować wtórne metody eksploatacji złóż

ropy naftowej

A

P

c

16 Określić

systemy

rozmieszczenia

odwiertów

zasilających przy nawadnianiu złóż

A

P

d

17 Określić

sposób

przygotowania

wody

do

nawadniania złóż

A

P

d

18 Określić warunki nagazowania złóż ropy naftowej

B

PP

d

19 Określić warunki stosowania nagazowania złóż

ropy naftowej

A

P

c

20 Ocenić wpływ stosowania metod wtórnych na

współczynnik sczerpania złoża

A

P

a

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej

jednotygodniowym.

2. Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.
3. Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań zawartych w zestawie oraz z zasadami

punktowania.

4. Przygotuj odpowiednią liczbę testów.
5. Zapewnij samodzielność podczas rozwiązywania zadań.
6. Przed rozpoczęciem testu przeczytaj uczniom instrukcję dla ucznia.
7. Zapytaj, czy uczniowie wszystko zrozumieli. Wszelkie wątpliwości wyjaśnij.
8. Nie przekraczaj czasu przeznaczonego na test.
9. Kilka minut przed zakończeniem testu przypomnij uczniom o zbliżającym się czasie

zakończenia udzielania odpowiedzi.

Instrukcja dla ucznia

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Zadania wymagają prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed wskazaniem

poprawnego wyniku.

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

9. Na rozwiązanie testu masz 60 minut.

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Intensyfikacja wydobycia są to prace wykonywane w odwiercie wydobywczym w celu

zwiększenia wydobycia

a) bez zmiany stanu energetycznego złoża.
b) przez zwiększenie ciśnienia złożowego.
c) i zmniejszenie ciśnienia złożowego.
d) przez wymianę uzbrojenia wgłębnego odwiertu.

2. Zmniejszenie lepkości ropy naftowej w strefie przyodwiertowej uzyskujemy przez

a) hydrauliczne szczelinowanie.
b) hydrauliczne szczelinowanie połączone z kwasowaniem.
c) wygrzewanie termochemiczne.
d) torpedowanie.

3. Deflagracja jest to

a) reakcja kwasu solnego z dolomitem.
b) reakcja kwasu fluorowodorowego z iłem.
c) zjawisko związane ze skokowym wzrostem ciśnienia.
d) spalanie materiału wybuchowego bez potrzeby dostarczania tlenu.

4. Ciecz szczelinująca to ciecz

a) wtłaczana do odwiertu przy wykonywaniu hydraulicznego szczelinowania.
b) stosowana do wykonania próby chłonności.
c) stosowana do wywarcia przeciwciśnienia w odwiercie.
d) stosowana przy kwasowaniu odwiertu.

5. Dla Q

1

=100 t/d i Q

2

=10 t/h współczynnik efektywności

1

2

Q

Q

=

η

wynosi

a) 2,4
b) 10
c) 1
d) 1,5

6. Ciecz stosowana jako ciecz szczelinująca to

a) woda słodka.
b) płuczka.
c) solanka.
d) wodny roztwór polimeru sieciowego.

7. Materiały podsadzkowe stosowane przy zabiegu szczelinowania hydraulicznego służą do

a) zabezpieczenia wytworzonej szczeliny przed zamknięciem po wykonaniu zabiegu.
b) wytworzenia szczeliny.
c) zwiększenia ciśnienia szczelinowania.
d) zwiększenia rozmiarów szczeliny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

8. Na przedstawionym wykresie tłoczenia punkt oznaczony symbolem P

S

oznacza

P

P

S

[at]

T [min]

a) moment zamknięcia szczeliny po zakończeniu zabiegu.
b) moment powstania szczeliny.
c) awarię spowodowaną wypłukaniem rurek wydobywczych.
d) rozszczelnienie rurociągu tłocznego między pompami a głowicą.

9. Do wykonania zabiegu kwasowania stosuje się kwas

a) azotowy.
b) solny.
c) siarkowy.
d) mrówkowy.

10. Urządzenie sterująco – rejestrujące VAN służy do sterowania i rejestracji

a) parametrów wydobycia ropy naftowej.
b) zabiegu kwasowania lub hydraulicznego szczelinowania.
c) parametrów wiercenia.
d) parametrów zabiegu szczelinowania przy użyciu prochowych generatorów ciśnienia.

11. Na fotografii poniżej przedstawiono

a) manifold.
b) agregat pompowy.
c) piaskomieszałkę.
d) transporter piasku.

12. Zjawisko wykorzystywane przy wykonywaniu zabiegu torpedowania to

a) deflagracja.
b) wybuch.
c) rozpuszczanie.
d) wydzielanie ciepła.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

13. Czas reakcji cieczy kwasującej ze skałą złożową może wynosić

a) od kilku do kilkunastu minut.
b) od kilku minut do kilkudziesięciu godzin.
c) od kilku do kilkudziesięciu godzin.
d) od kilku do kilkudziesięciu dni.

14. Celem wtórnych metod eksploatacji jest

a) przeciwdziałanie spadkowi energii złożowej.
b) zwiększenie powierzchni dopływu ropy naftowej do odwiertu.
c) rekonstrukcja odwiertu.
d) likwidacja odwiertu.

15. Do wtórnych metod eksploatacji zaliczamy

a) kwasowanie.
b) perforowanie.
c) nawadnianie złoża.
d) próbną eksploatację.

16. Przy nawadnianiu złoża metodą pozakonturową odwierty zasilające znajdują się

a) poza konturem zewnętrznym złoża.
b) w obrębie występowania czapy gazowej.
c) we wnętrzu obszaru ograniczonego konturem ropa-woda.
d) poza konturem ropa-woda.

17. Przy nawadnianiu złoża najlepsze rezultaty uzyskuje się stosując wodę

a) morską.
b) z rzeki.
c) ze studni.
d) złożową.

18. Ciśnienie nasycenia to

a) ciśnienie złoża przed eksploatacją.
b) ciśnienie denne ruchowe odwiertu eksploatacyjnego.
c) ciśnienie na głowicy odwiertu zasilającego.
d) ciśnienie, przy którym cały gaz zawarty w złożu rozpuszcza się w ropie.

19. Przy nagazowaniu złoża może powstawać „przebitka gazowa”. Jest to

a) czapa gazowa.
b) cofnięcie wtłaczanego gazu do odwiertu zasilającego.
c) gaz zatłaczany, który pojawia się w odwiercie eksploatacyjnym wraz z wydobywaną

ropą.

d) gaz zatłaczany, który pojawia się w odwiercie eksploatacyjnym po zakończeniu

wtórnej eksploatacji.

20. Metodę nagazowania złoża najlepiej stosować na złożach o systemie energetycznym

a) gazociśnieniowym.
b) wodnociśnieniowym.
c) grawitacyjnym.
d) system energetyczny złoża nie ma wpływu na wybór tej metody.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ............................................................................................................................

Stosowanie wtórnych metod i zabiegów intensyfikacji wydobycia ropy
naftowej

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

Test 2
Test dwustopniowy do jednostki modułowej „Stosowanie wtórnych metod
i zabiegów intensyfikacji wydobycia ropy naftowej”

Test składa się z zadań wielokrotnego wyboru, z których:

−

zadania 1, 2, 3, 4, 6, 7, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 18, 19, 20 są poziomu podstawowego,

−

zadania 5, 8, 9, 16, 17 są poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzymuje następujące
oceny szkolne:

−

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 8 zadań z poziomu podstawowego,

−

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 12 zadań z poziomu podstawowego,

−

dobry – za rozwiązanie 15 zadań, w tym co najmniej 2 z poziomu ponadpodstawowego,

−

bardzo dobry – za rozwiązanie 18 zadań, w tym 3 z poziomu ponadpodstawowego.

Klucz odpowiedzi: 1. c, 2. c, 3. a, 4. c, 5. b, 6. c, 7. d, 8. d, 9. b, 10. a, 11. b,
12. c, 13. b, 14. c, 15. c, 16. d, 17. c, 18. b, 19. c, 20. d.

Plan testu

Nr

zad.

Cel operacyjny
(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

1

Określić cel stosowania i sklasyfikować metody
intensyfikacji wydobycia ropy naftowej

A

P

c

2

Scharakteryzować przebieg torpedowania
odwiertów

B

P

c

3

Scharakteryzować zabieg szczelinowania
hydraulicznego

B

P

a

4

Scharakteryzować zabieg szczelinowania
hydraulicznego

B

P

c

5

Określić cel stosowania metod intensyfikacji

C

PP

b

6

Dobrać materiał posadzkowy

B

P

c

7

Określić rodzaj i skład cieczy kwasującej

A

P

d

8

Określić rodzaj i zadania urządzeń
napowierzchniowych

C

PP

d

9

Określić rodzaj i zadania urządzeń
napowierzchniowych

C

PP

b

10 Dobrać ciecz szczelinującą

A

P

a

11 Określić rodzaj i skład cieczy kwasującej

B

P

b

12 Sklasyfikować wtórne metody eksploatacji ropy

naftowej

A

P

c

13 Określić cel i warunki stosowania wtórnych metod

eksploatacji ropy naftowej

C

P

b

14 Scharakteryzować metody nawadniania złóż

A

P

c

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

15 Scharakteryzować metody nawadniania złóż

B

P

c

16 Określić warunki stosowania nagazowania złóż

ropy naftowej

B

PP

d

17 Określić warunki stosowania nagazowania złóż

ropy naftowej

C

PP

c

18 Wyjaśnić przebieg nagazowania złoża

i właściwości medium roboczego

B

P

b

19 Określić zagrożenia dla człowieka i środowiska

naturalnego

B

P

c

20 Scharakteryzować metody nawadniania złóż

B

P

d

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej

jednotygodniowym.

2. Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.
3. Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań zawartych w zestawie oraz z zasadami punktowania.
4. Przygotuj odpowiednią liczbę testów.
5. Zapewnij samodzielność podczas rozwiązywania zadań.
6. Przed rozpoczęciem testu przeczytaj uczniom instrukcję dla ucznia.
7. Zapytaj, czy uczniowie wszystko zrozumieli. Wszelkie wątpliwości wyjaśnij.
8. Nie przekraczaj czasu przeznaczonego na test.
9. Kilka minut przed zakończeniem testu przypomnij uczniom o zbliżającym się czasie

zakończenia udzielania odpowiedzi.

Instrukcja dla ucznia

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Zadania wymagają prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed wskazaniem

poprawnego wyniku.

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

9. Na rozwiązanie testu masz 60 minut.

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Metodą intensyfikacji jest

a) pompowanie ropy naftowej z odwiertu.
b) wymiana pompy wgłębnej.
c) kwasowanie.
d) wymiana rur wydobywczych.

2. Wybuch jest to

a) reakcja kwasu solnego z dolomitem.
b) reakcja kwasu fluorowodorowego z iłem.
c) zjawisko związane ze skokowym wzrostem ciśnienia.
d) spalanie materiału wybuchowego bez potrzeby dostarczania tlenu.

3. Cieczami roboczymi zatłaczanymi przed zabiegami intensyfikacji mogą być

a) solanki złożowe.
b) czysta woda.
c) płuczka.
d) gaz neutralny.

4. Hydrauliczne szczelinowanie skał wykonujemy w celu

a) likwidacji odwiertu.
b) wtłoczenia cieczy w złoże.
c) zwiększenia wydobycia ropy naftowej.
d) zmniejszenia wydobycia ropy naftowej.

5. Dla Q

1

=5 t/h i Q

2

=240 t/dobę współczynnik efektywności

1

2

Q

Q

=

η

wynosi

a) 4
b) 2
c) 1
d) 1,5

6. Wybór materiału podsadzkowego uzależniony jest od

a) rodzaju cieczy złożowej.
b) rodzaju skał złożowych.
c) ciśnienia zamknięcia szczeliny.
d) długości szczeliny.

7. Do zabiegu kwasowania stosuje się kwas

a) mlekowy.
b) mrówkowy.
c) siarkowy.
d) solny.

8. Urządzenie sterująco-rejestrujące VAN służy do sterowania i rejestracji

a) parametrów wydobycia ropy naftowej.
b) zabiegu kwasowania lub hydraulicznego szczelinowania.
c) parametrów wiercenia.
d) parametrów zabiegu szczelinowania przy użyciu prochowych generatorów ciśnienia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

9. Na fotografii poniżej przedstawiono

a) piaskomieszałkę.
b) manifold na samochodzie.
c) transporter piasku.
d) agregat pompowy

10. Jako ciecz szczelinującą można stosować

a) polimery sieciowe.
b) rozpuszczalniki.
c) płuczkę.
d) wodę.

11. Środki powierzchniowo czynne dodaje się do kwasu aby

a) utrudnić przenikanie kwasu w skały złożowe.
b) ułatwić przenikanie kwasu w skały złożowe.
c) ułatwić przenikanie ropy naftowej do odwiertu po zabiegu kwasowania.
d) utrudnić przenikanie ropy naftowej do odwiertu po zabiegu kwasowania.

12. Do metod wtórnych zaliczamy

a) perforację.
b) hydrauliczne szczelinowanie.
c) nawadnianie złoża.
d) metody mikrobiologiczne.

13. Współczynnik wypełnienia złoża określa nam

a) ilość ropy znajdującej się w złożu.
b) ilość zatłoczonego do złoża medium w stosunku do ropy wydobytej ze złoża.
c) ilość wód złożowych znajdujących się w złożu.
d) stan nasycenia skał złożowych ropą naftową.

14. Nawadnianie wewnątrz konturowe to

a) metoda intensyfikacji wydobycia.
b) sposób likwidacji odwiertów eksploatacyjnych.
c) wtórna metoda eksploatacji ropy naftowej.
d) odprowadzenie wód złożowych poza obszar złoża.

15. Przebitki wodne

a) przyspieszają proces nawadniania złoża.
b) opóźniają proces nawadniania złoża.
c) wyłączają otwory eksploatacyjne z użycia przed zakończeniem eksploatacji.
d) nie mają żadnego wpływu na proces nawadniania złoża.

16. Ciśnienie nasycenia to ciśnienie

a) złoża przed eksploatacją.
b) denne ruchowe odwiertu eksploatacyjnego.
c) na głowicy odwiertu zasilającego.
d) przy którym cały gaz zawarty w złożu rozpuszcza się w ropie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

17. Ciśnienie nasycenia ropy naftowej gazem ziemnym zależy od

a) współczynnika porowatości skał złożowych.
b) miąższości warstwy złożowej.
c) temperatury panującej w złożu.
d) współczynnika przepuszczalności warstwy złożowej.

18. Podczas nagazowania złoża wtłaczany gaz powoduje

a) wzrost lepkości ropy naftowej a przez to lepsze odropienie złoża.
b) spadek lepkości ropy naftowej a przez to lepsze odropienie złoża.
c) wzrost temperatury ropy naftowej a przez to lepsze odropienie złoża.
d) spadek temperatury ropy naftowej a przez to lepsze odropienie złożą.

19. Do złoża ropy nie wolno zatłaczać powietrza, gdyż

a) nie powoduje on wzrostu ciśnienia złożowego.
b) działa bardzo silnie korodująco na uzbrojenie wgłębne odwiertów zasilających.
c) może tworzyć z metanem mieszankę wybuchową.
d) może tworzyć z ropą mieszankę wybuchową.

20. Ciśnienie denne w odwiercie zasilającym zależy od

a) ciśnienia atmosferycznego.
b) ciśnienia złożowego.
c) sumy ciśnienia tłoczenia i ciśnienia hydrostatycznego.
d) sumy ciśnienia tłoczenia i ciśnienia hydrostatycznego pomniejszonej o opory

przepływu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ............................................................................................................................

Stosowanie wtórnych metod i zabiegów intensyfikacji wydobycia ropy
naftowej

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr.

zadania

Odpowiedź

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

37

7. LITERATURA

1. Jewulski J.: Metody intensyfikacji wydobycia płynów złożowych. Uczelniane

Wydawnictwo Naukowo-Dydaktyczne AGH, Kraków 2007

2. Liszka K.: Eksploatacja złóż ropy naftowej. PWN, Łódź 1972
3. Liszka K.: Podstawy eksploatacji złóż ropy. Skrypty Uczelniane AGH, Kraków 1982
4. Raczkowski R.: Zabiegi intensyfikacji wydobycia. Pokaz multimedialny. OSZGNiG,

Sanok

5. Raczkowski R., Kasza P., Król A.: Badania laboratoryjne, projektowanie i wykonanie

zabiegów stymulacyjnych z zastosowaniem nowoczesnych technologii. II Konferencja
Naukowo – Techniczna PGNiG S.A.o/ZRG Krosno, SITPNiG o/Krosno, Bóbrka 2001

6. Szostak L.: Dowiercanie i udostępnianie złóż ropy i gazu. Wydawnictwa Geologiczne,

Warszawa 1971

7. Szostak L., Chrząszcz W., Wiśniowski R.: Wyposażenie odwiertów wydobywczych ropy

naftowej i gazu ziemnego. Wydawnictwa AGH. Kraków 1998

8. Szostak L., Chrząszcz W., Wiśniowski R.: Metody wydobywania ropy naftowej

z odwiertów. Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne AGH. Kraków 2000

9. Uliasz M., Herman Z.: Ciecze robocze do zatłaczania odwiertów przed zabiegami

intensyfikacyjnymi. II Konferencja Naukowo – Techniczna PGNiG S.A.o/ZRG Krosno,
SITPNiG o/Krosno, Bóbrka 2001

10. Wilk Z.: Eksploatacja złóż płynnych surowców mineralnych. Wydawnictwo „Śląsk”,

Katowice 1969

11. www.thegasgun.com/index.htm