gornik eksploatacji otworowej 811[01] z2 01 n

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Stanisław Olejniczak

Wykonywanie pomiarów parametrów złożowych
811[01].Z2.01

Poradnik dla nauczyciela

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:

mgr inż. Jadwiga Ida

mgr inż. Władysław Kozioł

Opracowanie redakcyjne:

mgr inż. Stanisław Olejniczak

Konsultacja:

mgr inż. Teresa Sagan

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 811[01].Z2.01
„Wykonywanie pomiarów parametrów złożowych”, zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu górnik eksploatacji otworowej.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Przykładowe scenariusze zajęć

5. Ćwiczenia

5.1. Ropa naftowa i gaz ziemny w Polsce i na świecie

5.1.1. Ćwiczenia

5.2. Złoża węglowodorów, warunki powstawania, charakterystyka

5.2.1. Ćwiczenia

5.3. Właściwości ropy naftowej i gazu ziemnego

5.3.1. Ćwiczenia

5.4. Płyny w warunkach złożowych

5.4.1. Ćwiczenia

5.5. Pomiary wgłębne w odwiertach

5.5.1. Ćwiczenia

6. Ewaluacja osiągnięć ucznia

7. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela, który będzie pomocny w prowadzeniu

zajęć dydaktycznych w jednostce modułowej „Wykonywanie pomiarów parametrów
złożowych” w szkole zawodowej kształcącej w zawodzie górnik eksploatacji otworowej
811[01].Z2.01.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakimi powinien dysponować uczeń przed
przystąpieniem do realizacji programu jednostki modułowej,

−

przykładowe scenariusze zajęć – propozycje prowadzenia zajęć dydaktycznych różnymi
metodami,

−

propozycje ćwiczeń – mają one na celu ukształtowanie u uczniów umiejętności
praktycznych,

−

ewaluację osiągnięć uczniów – przykładowe narzędzia pomiaru dydaktycznego,
zawierające dwa zestawy zadań – test wyboru i zadanie (ćwiczenie) praktyczne,

−

wykaz literatury, z jakiej mogą korzystać uczniowie podczas nauki.
Według założeń kształcenia modułowego, nauczyciel przede wszystkim ma kierować

procesem dydaktycznym, stwarzając uczniowi warunki do samodzielnego przyswajania
wiedzy, oraz kształtowania umiejętności w sposób kontrolowany.

Zalecane jest, aby kształcenie było realizowane metodami aktywizującymi oraz metodami

praktycznymi, poprzez wykonywanie ćwiczeń laboratoryjnych. Istotną rolę odgrywa
wykonywanie ćwiczeń laboratoryjnych, mających na celu ukształtowanie nowych umiejętności
praktycznych i utrwalenie nabytych wcześniej. Umieszczone w poradniku ćwiczenia należy
traktować jako przykładowe. Nauczyciel powinien tworzyć nowe ćwiczenia, dostosowane do
możliwości i warunków związanych z wyposażeniem pracowni, które powinny prowadzić do
osiągnięcia wszystkich celów określonych w programie jednostki modułowej.

Po wykonaniu zaplanowanych ćwiczeń uczeń ma możliwość sprawdzenia poziomu swoich

postępów, rozwiązując test „Sprawdzian postępów”. Uczeń powinien samodzielnie przeczytać
pytania i udzielić na nie odpowiedzi. W tym celu wstawia X w kolumnie:

−

TAK – jeżeli jego odpowiedź na pytanie jest twierdząca,

−

NIE – jeżeli jego odpowiedź na pytanie jest przecząca.

Podobne czynności może wykonać nauczyciel, obserwując zachowania ucznia i efekty

jego pracy. Po dokonaniu przeglądu odpowiedzi, ustala się pytania, na które uczeń nie potrafił
odpowiedzieć lub odpowiedział przecząco. Brak odpowiedzi lub zaznaczenie NIE wskazują
luki w wiedzy lub umiejętnościach. Zmusza to ucznia do ponownego zapoznania się
z potrzebnymi treściami, powtórzenia ćwiczenia lub jego części. Podczas oceny należy przyjąć
zasadę, że zadanie (ćwiczenie) będzie zaliczone tylko wtedy, kiedy będzie wykonane zgodnie z
przyjętymi standardami i kryteriami. Można stosować przyjęty w danej szkole wewnętrzny
system oceniania, można też potwierdzać umiejętności ucznia w skali dwustopniowej:
ćwiczenie (zadanie) zaliczone, ćwiczenie (zadanie) nie zaliczone.
Na zakończenie realizacji programu jednostki modułowej nauczyciel przeprowadza sprawdzian
sumatywny, którego wynik określa poziom nabytej wiedzy i ukształtowanych umiejętności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

811[01].Z2

Eksploatacja otworowa kopalin

811[01].Z2.01

Wykonywanie pomiarów parametrów z

łożowych

811[01].Z2.02

Wydobywanie ropy naftowej i gazu ziemnego

otworami wiertniczymi

811[01].Z2.03

Stosowanie wtórnych metod i zabiegów intensyfikacji

wydobycia ropy naftowej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

posługiwać się dokumentacją techniczną,

−

uczestniczyć w dyskusji i prezentacji,

−

korzystać w podstawowym zakresie z ogólnie używanych programów komputerowych,

−

sporządzać i analizować wykresy liniowe, słupkowe, itp.,

−

sporządzać zestawienia w tabelach,

−

czytać ze zrozumieniem różnego rodzaju instrukcje,

−

przeliczać jednostki różnych wielkości fizycznych,

−

współpracować w grupie,

−

uczestniczyć w dyskusji i prezentacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

−

wskazać na mapie Polski rejony wydobycia ropy naftowej i gazu ziemnego,

−

scharakteryzować skały ropno-gazowe, wodonośne i skały nieprzepuszczalne,

−

określić podstawowe typy złóż,

−

określić warunki migracji węglowodorów i wody w skorupie ziemskiej,

−

określić skład chemiczny ropy i gazu,

−

scharakteryzować podstawowe właściwości fizykochemiczne ropy i gazu,

−

zdefiniować warunki normalne dla gazu,

−

scharakteryzować systemy energetyczne złóż,

−

zdefiniować i określić wielkość ciśnienia złożowego i jego rozkład w odwiercie
eksploatacyjnym,

−

określić wpływ ciśnienia i temperatury na właściwości fizykochemiczne ropy naftowej,

−

zdefiniować pojęcie ciśnienia nasycenia i współczynnika objętościowego ropy,

−

określić cel wykonywania i rodzaje pomiarów prowadzonych w odwiertach wiertniczych,

−

dobrać przyrządy i urządzenia do wykonywania pomiarów wgłębnych,

−

scharakteryzować sposób przygotowania odwiertu do pomiarów,

−

ustalić optymalne warunki wydobycia dla odwiertów samoczynnych i pompowanych,

−

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony
środowiska w czasie prowadzenia pomiarów wgłębnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ

Scenariusz zajęć 1

Osoba prowadząca

…………………………………….…………………

Modułowy program nauczania: Górnik eksploatacji otworowej 811[01]
Moduł:

Eksploatacja otworowa kopalin 811[01].Z2.

Jednostka modułowa:

Wykonywanie

pomiarów

parametrów

złożowych

811[01].Z2.01

Temat: Wskazywanie na mapie Polski rejonów wydobycia ropy naftowej i gazu ziemnego.

Cel ogólny: Opanowanie umiejętności określania rejonów występowania złóż węglowodorów

w Polsce.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

−

wskazać na mapie złoża ropy naftowej i gazu ziemnego w Polsce,

−

określić szacunkowe zasoby ropy naftowej i gazu ziemnego w Polsce,

−

określić wydobycie ropy naftowej i gazu ziemnego ze złóż krajowych.

Metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

ćwiczenie.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

praca w zespole 2 lub 3 uczniów.

Czas: 2 godziny dydaktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

mapa Polski,

−

mapa rozmieszczenia złóż ropy naftowej i gazu ziemnego w Polsce ze strony internetowej,

−

dane statystyczne dotyczące zasobów i wydobycia węglowodorów w Polsce,

−

komputer z łączem internetowym.

Przebieg zajęć:
1. Sprawdzenie obecności uczniów.
2. Określenie celów zajęć.
3. Nauczyciel:

−

nauczyciel wprowadza uczniów w tematykę podziału Polski na jednostki geologiczne,

−

omawia wykorzystanie węglowodorów przez człowieka w aspekcie historycznym
i współczesnym,

−

omawia rejony występowania złóż węglowodorów,

−

omawia kształtowanie się zasobów i wydobycia węglowodorów w aspekcie prac
poszukiwawczych na terenie kraju.

4. Ćwiczenia – praca uczniów w zespołach:

−

korzystając mapy Polski, danych statystycznych, mapy rozmieszczenia złóż ropy
naftowej i gazu ziemnego w Polsce, uczniowie przygotowują zestawienie tabelaryczne
z informacjami o nazwie złoża i szacunkowych zasobach ropy naftowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Dyskusja – analiza wyników prac uczniów:

−

prezentacja wyników pracy,

−

omówienie perspektyw potencjalnego wzrostu zasobów węglowodorów w Polsce
w odniesieniu do aktualnych prac geofizycznych i wierceń poszukiwawczych.

Zakończenie zajęć

−

pytania sprawdzające,

−

ocena uczniów.

Praca domowa

Na podstawie dostępnych źródeł przygotować informację na temat prac poszukiwawczych

za ropą naftową i gazem ziemnym na terenie Polski w ostatnich latach.

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:

−

anonimowe ankiety ewaluacyjne dotyczące sposobu prowadzenia zajęć i zdobytych
umiejętności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Scenariusz zajęć 2

Osoba prowadząca

…………………………………….………….

Modułowy program nauczania: Górnik eksploatacji otworowej 811[01]
Moduł:

Eksploatacja otworowa kopalin 811[01].Z2.

Jednostka modułowa:

Wykonywanie

pomiarów

parametrów

złożowych

811[01].Z2.01

Temat: Pomiary rozkładu ciśnienia i temperatury w odwiercie w warunkach statycznych.

Cel ogólny: Wykonywanie pomiaru rozkładu ciśnienia i temperatury w odwiercie

eksploatacyjnym.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

−

scharakteryzować przyrządy pomiarowe służące do wykonywania pomiarów ciśnienia
i temperatury w odwiercie,

−

scharakteryzować urządzenia techniczne wykorzystywane podczas prac pomiarowych,

−

dobrać wyposażenie (zestaw śluzy, rodzaj drutu) do wykonania pomiarów w odwiercie,

−

zastosować odpowiednie jednostki do określania wartości ciśnienia,

−

wykonać i zinterpretować wykres rozkładu ciśnień w odwiercie na podstawie danych
z przyrządu.

Metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

ćwiczenie.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

praca indywidualna.

Czas: 3 godziny dydaktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

zdjęcia, rysunki, dane techniczne przyrządów i sprzętu do wykonywania prac
pomiarowych,

−

katalogi i materiały reklamowe producentów sprzętu pomiarowego,

−

film dydaktyczny przedstawiający etapy metodykę wykonywania pomiarów wgłębnych,

−

instrukcje stanowiskowe dotyczące wykonywania pomiarów parametrów złożowych,

−

akty prawne dotyczące ruchu zakładów górniczych,

−

pakiety danych pomiarowych służące do sporządzania wykresów rozkładu ciśnienia,

−

przykłady wykresów ciśnienia w odwiercie.

Przebieg zajęć:
1. Sprawdzenie obecności uczniów, wprowadzenie.
2. Określenie celów zajęć.
3. Przypomnienie materiału z wcześniejszych zajęć związanych tematycznie z bieżącą lekcją,

sprawdzenie przez nauczyciela wiedzy uczniów na temat:

−

własności fizycznych płynów złożowych,

−

definiowanie pojęć: ciśnienie złożowe, ciśnienie denne, ciśnienie głowicowe,

−

stosowanie właściwych jednostek do określania wartości ciśnienia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. Wprowadzenie przez nauczyciela pojęcia rozkładu ciśnienia w odwiercie ropnym i ropno-

gazowym:

−

podanie wzoru na obliczenie ciśnienia dennego w odwiercie gazowym,

−

podanie wzoru na obliczenie ciśnienia hydrostatycznego,

−

podanie wzoru na obliczenie ciśnienia dennego w odwiercie wielofazowym,

−

omówienie parametrów występujących we wzorach,

−

omówienie przykładowych pakietów danych pomiarowych,

−

omówienie przykładowych wykresów rozkładu ciśnienia.

5. Ćwiczenia – praca uczniów w zespołach:

−

korzystając z przykładowych danych pomiaru ciśnienia w odwiercie uczniowie rysują
wykres rozkładu ciśnień w układzie współrzędnych głębokość i ciśnienie,

−

w zależności od układu punktów na wykresie i gradientu ciśnienia miedzy punktami
pomiarowymi, uczniowie określają charakter płynu złożowego w odwiercie.

6. Dyskusja – analiza wyników prac uczniów:

−

prezentacja wyników pracy,

−

analiza ewentualnych trudności jakie wystąpiły w trakcie realizacji ćwiczenia.

Zakończenie zajęć

−

pytania sprawdzające,

−

ocena uczniów.

Praca domowa

Na podstawie pakietów danych otrzymanych od nauczyciela ( dane dotyczące rozkładu

ciśnienia w odwiercie, w którym występują trzy rodzaje płynu złożowego – gaz, ropa i woda)
uczniowie sporządzają wykres rozkładu ciśnień i określają w jakich głębokościach przebiegają
granice: gaz – ropa i ropa – woda.

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:

−

anonimowe ankiety ewaluacyjne dotyczące sposobu prowadzenia zajęć i zdobytych
umiejętności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. ĆWICZENIA

5.1. Ropa naftowa i gaz ziemny w Polsce i na świecie

5.1.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wskaż na mapie Polski rejony wydobycia ropy naftowej. Przygotuj tabelę zawierającą

informację o nazwie złoża i szacunkowych zasobach ropy naftowej na rok 2004. Korzystając z
legendy mapy, uwzględnij tylko te złoża, które mają zasoby powyżej 0,2 miliona ton ropy.

Wskazówki do realizacji
Uczniowie w czasie zajęć pracują w zespołach 2–3 osobowych, korzystając z literatury

i materiałów pomocniczych zawierających dane statystyczne. Nauczyciel pełni funkcję
pomocniczą. Przed rozpoczęciem pracy przez uczniów, nauczyciel powinien omówić zakres
i sposób wykonania ćwiczenia.

Oceniając pracę uczniów należy zwrócić uwagę na stopień realizacji założeń ćwiczenia

i przejrzystość przygotowanych zestawień tabelarycznych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przygotować mapę Polski,
2) przygotować przybory do pisania i arkusz papieru,
3) skorzystać z danych zawartych na „Mapie rozmieszczenia złóż ropy naftowej i gazu

ziemnego w Polsce” dostępnej na stronie internetowej Państwowego Instytutu
Geologicznego – [18],

4) sporządzić tabelę (odręcznie lub na komputerze) z odpowiednią ilością kolumn i wierszy

dostosowanymi do treści jaką ma zawierać,

5) wypełnić tabelę,
6) zaprezentować wyniki swojej pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenie.

Środki dydaktyczne:

−

mapa Polski,

−

komputer z łączem internetowym (lub wydruk mapy rozmieszczenia złóż ropy i gazu
w Polsce),

−

przybory do pisania i rysowania,

−

zeszyt.

Ćwiczenie 2

Korzystając z danych zawartych w tabelach poradnika sporządź w formie wykresów

liniowo-słupkowych:

−

zmianę zasobów ropy naftowej i gazu ziemnego na świecie w latach 1980–2001,

−

zmianę wydobycia ropy naftowej i gazu ziemnego na świecie w latach 1980–2001.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wskazówki do realizacji
Uczniowie w czasie zajęć pracują indywidualnie, pod opieką nauczyciela. Korzystają

z literatury i materiałów pomocniczych zawierających dane statystyczne. Przed rozpoczęciem
pracy przez uczniów, nauczyciel powinien omówić zakres i sposób wykonania ćwiczenia.

Oceniając pracę uczniów należy zwrócić uwagę na stopień realizacji założeń ćwiczenia,

estetykę

wykonania

wykresów

liniowo-słupkowych,

odpowiednie

oznaczenie

osi

współrzędnych na wykresach.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przygotować przybory do pisania i rysowania,
2) przygotować tabelę z danymi o zasobach i wydobyciu węglowodorów na świecie,
3) przyjąć układ współrzędnych dla wykresów i odpowiednio opisać osie,
4) nanieść dane z tabeli na wykresy,
5) zaprezentować wyniki swojej pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenie.

Środki dydaktyczne:

−

przybory do pisania i rysowania,

−

tabela z danymi „Zasoby i wydobycie ropy i gazu na świecie 1980–2001” z Poradnika dla
ucznia,

−

zeszyt.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.2. Złoża węglowodorów, warunki powstawania,

charakterystyka

5.2.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Mając przygotowane 4 różne próbki tej samej skały, wyznacz współczynnik porowatości

względnej (efektywnej), korzystając ze stanowiska wyposażonego w zestaw do badania
porowatości skał metodą wagowo-objętościową.

Wskazówki do realizacji
Uczniowie w czasie zajęć pracują w zespołach 2–3 osobowych, pod opieką nauczyciela.

Nauczyciel powinien wcześniej zapoznać ich z treścią zadania, tak aby mogli przygotować się
z zakresu materiału, który obejmuje ćwiczenie. Nauczyciel zwraca szczególną uwagę na
właściwą i bezpieczną obsługę sprzętu pomiarowego stosowanego do przeprowadzenia
ćwiczenia, stosowanie się do instrukcji stanowiskowej, oraz dbałość o porządek na stanowisku
badawczym.

Po zakończeniu ćwiczenia uczniowie powinni uporządkować stanowisko badawcze.
Oceniając pracę uczniów nauczyciel zwraca uwagę na prawidłową obsługę przyrządów,

dokładność wykonania obliczeń, przejrzystość prezentacji wyników pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przygotować stanowisko pracy,
2) skorzystać z instrukcji stanowiskowej,
3) zaplanować kolejność czynności,
4) ponumerować próbki skały,
5) do każdej próbki przywiązać nitkę lub cienki drucik,
6) zważyć próbki skały na wadze analitycznej,
7) nasycić próbki naftą przy podciśnieniu w temperaturze pokojowej (czas ok. 15 minut),
8) zważyć w powietrzu nasycone naftą próbki skały,
9) zamocować próbkę na jednym ramieniu wagi, tak aby była całkowicie zanurzona w zlewce

wypełnionej naftą – zlewka nie może dotykać szalki wagi,

10) zważyć w ten sam sposób kolejne próbki,
11) korzystając z wyników pomiaru, obliczyć współczynnik porowatości dla każdej próbki

skały, a następnie obliczyć średnią arytmetyczną,

12) zaprezentować wyniki swojej pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenie laboratoryjne.

Środki dydaktyczne:

−

próbki skał,

−

waga,

−

zestaw do pomiaru współczynnika porowatości skały metodą wagowo-objętościową,

−

przybory do pisania,

−

kalkulator,

−

zeszyt.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Przedstaw

graficznie

przekroje

pułapek

węglowodorów

typu

strukturalnego

i stratygraficznego. Zaznacz na przekrojach skały zbiornikowe, skały nieprzepuszczalne,
położenie ropy, wody i gazu.

Wskazówki do realizacji
Uczniowie w czasie zajęć pracują indywidualnie, korzystając z pomocy nauczyciela. Przed

rozpoczęciem pracy przez uczniów nauczyciel powinien omówić zakres i sposób wykonania
ćwiczenia, zwracając uwagę na czytelne oznaczenia na przekrojach skał zbiornikowych,
nieprzepuszczalnych, położenia ropy, wody i gazu. Poszczególne przekroje powinny być
wykonane estetycznie i czytelnie. Wskazany jest opis pod rysunkiem. Czas pracy uczniów
około 90 minut.
Oceniając pracę uczniów należy zwrócić uwagę na czytelność rysunków, właściwe oznaczenia
skał i płynów złożowych, poprawność nazewnictwa rodzajów pułapek.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przygotować przybory do pisania i rysowania,
2) przygotować arkusze papieru,
3) przyjąć sposób graficznego oznaczania skał,
4) przyjąć sposób graficznego oznaczania gazu, ropy i wody,
5) narysować i nazwać rodzaje pułapek węglowodorów,
6) zaznaczyć na przekrojach poziomy wody, ropy i gazu,
7) zaprezentować wyniki swojej pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenie.

Środki dydaktyczne:

−

przybory rysunkowe,

−

arkusze papieru,

−

literatura z zakresu geologii złóż.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.3. Właściwości ropy naftowej i gazu ziemnego

5.3.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj pomiar lepkości ropy naftowej przy użyciu lepkościomierza Englera. Uzyskaną

wartość lepkości przelicz na lepkość dynamiczną i kinematyczną.

Wskazówki do realizacji
Uczniowie w czasie zajęć pracują w zespołach 2–3 osobowych, pod opieką nauczyciela.

Po zakończeniu ćwiczenia uczniowie powinni uporządkować stanowisko badawcze

i oczyścić przyrządy.

Oceniając pracę uczniów nauczyciel zwraca uwagę na prawidłową obsługę przyrządów,

dokładność wykonania obliczeń, przejrzystość prezentacji wyników pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przygotować stanowisko pracy,
2) skorzystać z instrukcji stanowiskowej,
3) wykonać w zeszycie plan przebiegu ćwiczenia,
4) przygotować próbkę ropy naftowej,
5) przygotować próbkę wody destylowanej,
6) przygotować lepkościomierz do przeprowadzenia badań,
7) wykonać zgodnie z instrukcją pomiar stałej kapilary wiskozymetru (wykonać 6 pomiarów

i przyjąć średnią arytmetyczną),

8) obliczyć średni czas wypływu ropy z dwóch pomiarów,
9) obliczyć współczynnik lepkości względnej w skali Englera korzystając ze wzoru,
10) korzystając ze wzorów przeliczyć lepkość względną na dynamiczną i kinematyczną,
11) przedstawić wyniki w formie tabeli,
12) przestrzegać zasad i przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
13) uporządkować stanowisko pracy,
14) zaprezentować wynik pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenie laboratoryjne.

Środki dydaktyczne:

−

instrukcja stanowiskowa pomiaru lepkości względnej wiskozymetrem Englera,

−

próbka ropy naftowej,

−

woda destylowana,

−

spirytus do oczyszczenia naczynia pomiarowego,

−

lepkościomierz Englera,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

kolba pomiarowa,

−

stoper,

−

kalkulator,

−

literatura.

Ćwiczenie 2

Wykonaj pomiar ciężaru właściwego ropy naftowej za pomocą piknometru.

Wskazówki do realizacji
Uczniowie w czasie zajęć pracują w zespołach 2–3 osobowych, pod opieką nauczyciela.

Po zakończeniu ćwiczenia uczniowie powinni uporządkować stanowisko badawcze.
Oceniając pracę uczniów nauczyciel zwraca uwagę na prawidłową obsługę przyrządów,

dokładność wykonania obliczeń, przejrzystość prezentacji wyników pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przygotować stanowisko pracy,
2) skorzystać z instrukcji stanowiskowej,
3) zaplanować przebieg ćwiczenia,
4) przygotować próbkę ropy do wykonania pomiaru,
5) przygotować przyrządy laboratoryjne (waga, piknometr),
6) wykonać pomiar masy pustego piknometru (należy wykonać kilka pomiarów i wyciągnąć

średnią),

7) wykonać pomiar masy piknometru napełnionego ropą (należy wykonać kilka pomiarów

i wyciągnąć średnią),

8) obliczyć gęstość ropy, a następnie ciężar właściwy,
9) przestrzegać zasad i przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
10) uporządkować stanowisko pracy,
11) zaprezentować wyniki pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenie laboratoryjne.

Środki dydaktyczne:

−

instrukcja stanowiskowa,

−

waga laboratoryjna,

−

piknometr z termometrem,

−

próbka ropy naftowej,

−

środki do czyszczenia szkła laboratoryjnego,

−

kalkulator,

−

zeszyt.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.4. Płyny w warunkach złożowych

5.4.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Oblicz temperaturę złożową w złożu gazu ziemnego na głębokości 1460 m. Złoże

zlokalizowane jest w okolicach Wschowej. Dla tych samych warunków oblicz gradient
temperatury.

Sposób wykonania ćwiczenia

Wskazówki do realizacji
Uczniowie w czasie zajęć pracują indywidualnie, pod opieką nauczyciela. Korzystają

z literatury i materiałów pomocniczych zawierających dane o wartościach stopnia
geotermicznego dla różnych rejonów Polski. Przed rozpoczęciem pracy przez uczniów,
nauczyciel powinien omówić zakres i sposób wykonania ćwiczenia.

Oceniając pracę uczniów należy zwrócić uwagę na poprawność wykonanych obliczeń.

Uczeń powinien:

1) skorzystać ze wzoru na obliczenie temperatury złożowej,
2) odczytać z tabeli w poradniku wartość stopnia geotermicznego dla okolic Wschowej,
3) przyjąć głębokość na jakiej panuje stała, średnioroczna temperatura,
4) przyjąć wartość średniej rocznej temperatury powietrza,
5) obliczyć wartość temperatury złożowej,
6) obliczyć wartość gradientu temperatury,
7) zaprezentować wyniki swojej pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenie.

Środki dydaktyczne:

−

przybory do pisania,

−

tabela z wartościami stopnia geotermicznego,

−

zeszyt,

−

kalkulator.

Ćwiczenie 2

Oblicz, jaką objętość w warunkach normalnych będzie zajmował 1 m

gazu ze złoża

o głębokości 3000m, w którym ciśnienie złożowe ma wartość 500 bar, a temperatura 391K.

Wskazówki do realizacji

Uczniowie w czasie zajęć pracują indywidualnie, korzystając z pomocy nauczyciela. Przed

rozpoczęciem pracy przez uczniów nauczyciel powinien omówić zakres i sposób wykonania
ćwiczenia.
Czas na wykonanie ćwiczenia 30 minut.
Oceniając pracę uczniów nauczyciel zwraca uwagę na poprawność przyjętych założeń,
zgodność jednostek ciśnienia i temperatury, poprawność obliczeń.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) skorzystać z równania stanu gazu doskonałego,
2) skorzystać z definicji warunków normalnych,
3) przeliczyć jednostki ciśnienia i temperatury,
4) obliczyć objętość gazu w warunkach normalnych.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenie przedmiotowe.

Środki dydaktyczne:

−

przybory do pisania,

−

kalkulator,

−

zeszyt.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.5. Pomiary wgłębne w odwiertach

5.5.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ konfigurację śluzy pomiarowej i wybierz rodzaj drutu jaki powinien być na bębnie

wyciągu linowego podczas wykonywania pomiaru rozkładu ciśnień w odwiercie.

Podstawowe dane odwiertu: Ciśnienie głowicowe statyczne P

= 360 at. Medium

złożowe to ropa z zawartością 3 % siarkowodoru w gazie. Wyciąg linowy z którego możesz
skorzystać to jednostka dwubębnowa z drutem: bęben nr 1 – drut 0.108” w wykonaniu
standardowym, bęben nr 2 – drut 0,125” przeznaczony do warunków kwaśnych. Na
wyposażeniu wyciągu linowego znajdują się zestawy śluz pomiarowych jak w tabeli poniżej:

Zestaw śluzy

pomiarowej

Parametry śluzy pomiarowej (ciśnienie robocze/standard

warunków pracy)

5000 PSI / warunki słodkie

5000 PSI / warunki kwaśne

10000 PSI / warunki kwaśne

Wskazówki do realizacji
Uczniowie w czasie zajęć pracują indywidualnie, pod opieką nauczyciela. Przed

rozpoczęciem pracy przez uczniów nauczyciel powinien omówić zakres i sposób wykonania
ćwiczenia.
Czas na wykonanie ćwiczenia 45 minut.
Oceniając pracę uczniów nauczyciel zwraca uwagę na poprawność przyjętych założeń,
zgodność jednostek ciśnienia, prezentację wyników pracy, poprawność uzasadnienia przyjętej
konfiguracji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeliczyć podane w zadaniu wartości ciśnień na jednostki w układzie SI,

2) dobrać rodzaj drutu z uwzględnieniem zawartości H

S w gazie,

3) dobrać rodzaj śluzy ze względu na wartość ciśnienia głowicowego,

4) dobrać rodzaj śluzy ze względu na zawartość H

S w gazie,

5) zaprezentować wynik pracy,

6) uzasadnić przyjętą konfigurację.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenie.

Środki dydaktyczne:

−

tabela z przelicznikami ciśnienia,

−

zestawienie rodzajów śluz pomiarowych,

−

zestawienie rodzajów drutu pomiarowego,

−

kalkulator,

−

zeszyt,

−

przybory do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Korzystając z tabeli poniżej, zawierającej dane z pomiaru rozkładu ciśnień w odwiercie

ropno-gazowym B – 1, narysuj wykres rozkładu ciśnień w układzie: głębokość i ciśnienie.
Analizując wykres, określ w przybliżeniu głębokość granicy rozdziału fazy ciekłej i gazowej.
Ciśnienie głowicowe statyczne wynosi: P

= 7,17 MPa.

Głębokość pomiaru

Ciśnienie w głębokości pomiaru

300 m

7,33 MPa

500 m

7,48 MPa

700 m

7,59 MPa

1000 m

9.26 MPa

1500 m

12,77 MPa

1800 m

14,74 MPa

1900 m

15,42 MPa

Wskazówki do realizacji
Uczniowie w czasie zajęć pracują indywidualnie, pod opieką nauczyciela. Przed

rozpoczęciem pracy przez uczniów nauczyciel powinien omówić zakres i sposób wykonania
ćwiczenia.

Oceniając pracę uczniów nauczyciel zwraca uwagę na poprawność oznaczeń osi

przyjętego układu współrzędnych, dokładność naniesienia punktów na wykresie, czytelność
wykresu zależną od przyjętej skali dla ciśnienia i głębokości, dokładność określenia
współrzędnych punktu leżącego na granicy gaz-ropa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przygotować tabelę z danymi z pomiaru,
2) narysować na papierze milimetrowym osie wykresu,
3) na osi pionowej zaznaczyć wartości głębokości (H) punktów pomiaru ciśnienia,
4) na osi poziomej zaznaczyć wartości ciśnienia (P) w punktach pomiaru,
5) połączyć uzyskane w ten sposób punkty o współrzędnych (H

; P

6) określić współrzędną głębokości (H

) punktu przecięcia się linii łączących punkty

pomiarowe w słupie gazu z linią łączącą punkty pomiarowe w słupie ropy,

7) zaprezentować wyniki swojej pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenie.

Środki dydaktyczne:

−

przybory do pisania i rysowania,

−

papier milimetrowy,

−

kalkulator,

−

tabela z przelicznikami jednostek ciśnienia,

−

zeszyt.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. EWALUACJA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA

Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego

Test dwustopniowy do jednostki modułowej „Wykonywanie pomiarów
parametrów złożowych”

Test składa się z 22 zadań wielokrotnego wyboru, z których:

–

zadania 1, 3, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 17, 18, 19, 21, 22 są z poziomu
podstawowego,

–

zadania 2, 4, 16, 20 są z poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:

−

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 11 zadań z poziomu podstawowego,

−

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 14 zadań z poziomu podstawowego,

−

dobry – za rozwiązanie 17 zadań, w tym co 2 najmniej z poziomu ponadpodstawowego,

−

bardzo dobry – za rozwiązanie co najmniej 20 zadań, w tym co 3 najmniej z poziomu
ponadpodstawowego.

Klucz odpowiedzi: 1. c, 2. b, 3. c, 4. b, 5. b, 6. a, 7. c, 8. b, 9.b, 10. a, 11. d,
12. b, 13. b, 14. c, 15. b, 16. a, 17. d, 18. d, 19. b, 20. c, 21. b, 22. a.

Plan testu

zad.

Cel operacyjny
(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

Zdefiniować pojęcie ciśnienia nasycenia

Określić czynnik powodujący wzrost ciśnienia
złożowego

Wskazać przyrząd pomiarowy

Scharakteryzować budowę przyrządu
pomiarowego

Dobrać urządzenie do zapuszczania przyrządów
pomiarowych

Zdefiniować pojęcie warunków normalnych

Wskazać przeznaczenie przyrządu pomiarowego

Wskazać przeznaczenie elementu wyposażenia

Określić właściwą wartość parametru pracy
urządzenia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10 Określić rodzaj jednostki dla ciężaru właściwego

11 Określić właściwą wartość parametru pracy

urządzenia

12 Określić rodzaj jednostki dla ciężaru właściwego

13 Wskazać wzór sumaryczny związku chemicznego

14 Dobrać przyrząd do pomiaru gęstości ropy

naftowej

15 Wskazać średnią wartość stopnia geotermicznego

dla Kuli Ziemskiej

16 Scharakteryzować systemy energetyczne złóż

17 Wskazać parametr pracy przyrządu

18 Wskazać parametr pracy przyrządu

19 Zdefiniować pojęcie współczynnika sczerpania

złoża

20 Scharakteryzować rozkład ciśnienia w odwiercie

w zależności od rodzaju płynu złożowego

21 Przyporządkować właściwości ropy do określonej

grupy

22 Zdefiniować pojęcie porowatości absolutnej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem, do najmniej

jedno tygodniowym.

2. Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.
3. Zapoznaj uczniów z rodzajami zdań ujętych z zestawie zadań testowych, oraz z zasadami

punktowania udzielonych odpowiedzi.

4. przeprowadź uczniami próbę udzielania odpowiedzi na zadania testowe takich typów,

jakie występują w teście.

5. Omów z uczniami sposób udzielania odpowiedzi podczas sprawdzianu (karta

odpowiedzi).

6. Zapytaj, czy uczniowie wszystko zrozumieli. Wszelkie wątpliwości wyjaśnij.
7. Zapewnij uczniom możliwość pracy samodzielnej.
8. Rozdaj uczniom zestawy zadań testowych i karty odpowiedzi, określ czas przeznaczony

na udzielanie odpowiedzi.

9. Kilka minut przed zakończeniem sprawdzianu przypomnij uczniom o zbliżającym się

czasie pozostałym do zakończenia sprawdzianu.

10. Zbierz karty z udzielonymi odpowiedziami, oraz karty z zadaniami testowymi.
11. Po sprawdzeniu wyników sprawdzianu dokonaj wyboru zadań, które sprawiły uczniom

największe trudności.

12. Czas przeznaczony na przeprowadzenie sprawdzianu 45 minut.

Instrukcja dla ucznia

1. Przeczytaj uważnie instrukcję przed rozpoczęciem rozwiązywania zadań.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Odpowiedzi udzielaj tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Postaw znak X

w odpowiedniej rubryce.

5. Test zawiera 22 zadania. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa.

6. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie

postawić znak X w odpowiedniej rubryce.

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Jeśli jakieś zadanie sprawi Ci trudność, przejdź do następnego. Do zadania sprawiającego

trudności wróć później, gdy zostanie Ci wolny czas.

9. Na rozwiązanie wszystkich zadań masz 45 minut.

Materiały dla ucznia

−

instrukcja,

−

zestaw zadań testowych

−

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Ciśnienie przy którym w danej temperaturze z ropy naftowej zaczyna wydzielać się gaz

ziemny nazywa się ciśnieniem
a) dynamicznym.
b) statycznym.
c) nasycenia.
d) górotworu.

2. Wartość ciśnienia złożowego zależy przede wszystkim od

a) stopnia geotermicznego.
b) głębokości zalegania złoża.
c) gęstości ropy naftowej.
d) systemu energetycznego złoża.

3. Do przyrządów pomiarowych używanych przy pomiarach wgłębnych w odwiertach

zalicza się
a) prewenter.
b) śluzę pomiarową.
c) ciśnieniomierz elektroniczny.
d) wyciąg linowy.

4. Nośnikiem, na którym odbywa się zapis rejestrowanych parametrów w ciśnieniomierzu

mechanicznym Leutert jest
a) perforowana taśma papierowa.
b) prostokątna folia metalowa.
c) taśma magnetyczna.
d) taśma metalowa.

5. Urządzenie, przy pomocy którego zapuszcza się przyrządy pomiarowe do odwiertu

nazywa się
a) łącznik posadowy.
b) wyciąg linowy.
c) drut pomiarowy
d) głowica eksploatacyjna.

6. Warunki normalne to

a) ciśnienie 1013,25 hPa i temperatura 273,15K.
b) ciśnienie 1024,25 hPa i temperatura 273,15K.
c) ciśnienie 1013,25 hPa i temperatura 20

d) ciśnienie 1024,25 hPa i temperatura 0

7. Ciśnieniomierz elektroniczny służy do pomiaru

a) głębokości odwiertu.
b) średnicy wewnętrznej rur wydobywczych.
c) ciśnienia dennego.
d) składu chemicznego gazu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8. Śluza pomiarowa służy do

a) zapuszczania rurowego próbnika złoża.
b) zapuszczania przyrządów pomiarowych przy ciśnieniu na głowicy odwiertu.
c) eksploatacji ropy.
d) rejestracji ciśnienia dennego.

9. Prędkość zapuszczania przyrządów pomiarowych nie powinna przekraczać

a) 3 m/s.
b) 1 m/s
c) 4 m/s.
d) 1,5 m/s.

10. Wartość ciężaru właściwego ropy naftowej wyraża się w

a) N/m

b) N/m

c) kg/m

d) kg/m

11. Prędkość zapuszczania szablonu w rurach wydobywczych nie powinna przekraczać

a) 4 m/s.
b) 5 m/s.
c) 5.5 m/s
d) 3 m/s.

12. Wzór ogólny C

określa węglowodory

a) parafinowe.
b) naftenowe.
c) aromatyczne.
d) alifatyczne.

13. Wzór sumaryczny propanu ma postać

a) CH

b) C

c) C

d) C

14. Do pomiaru gęstości ropy służy

a) termometr.
b) wiskozymetr.
c) piknometr.
d) echometr.

15. Za średnią wartość stopnia geotermicznego na Kuli Ziemskiej przyjmuje się wartość

a) 3,3 m/1

b) 33 m/1

c) 33m/10

d) 3,3 m/10

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16. Złoże ropy naftowej z tzw. czapą gazową zalicza się do złóż produkujących w systemie

energetycznym
a) gazociśnieniowym.
b) gazu rozpuszczonego w ropie.
c) grawitacyjnym.
d) wodnonaporowym.

17. Dokładność pomiaru ciśnienia w ciśnieniomierzach elektronicznych z kwarcowym

czujnikiem ciśnienia może wynosić
a) 3,0% zakresu pomiarowego.
b) 2,0% zakresu pomiarowego.
c) 1,0% zakresu pomiarowego.
d) 0,02% zakresu pomiarowego.

18. Ciśnieniomierze elektroniczne rejestrują następujące parametry

a) tylko ciśnienie.
b) ciśnienie i czas.
c) temperaturę i czas.
d) czas, ciśnienie i temperaturę.

19. Współczynnik sczerpania złoża jest to stosunek ilości ropy wydobytej ze złoża do

a) ilości wydobytego gazu ziemnego.
b) zasobów geologicznych złoża.
c) ilości wydobytej wody złożowej.
d) ilości ropy pozostałej w złożu

20. Wykres rozkładu ciśnienia w odwiercie w postaci linii prostej, jest charakterystyczny dla

odwiertu
a) gazowego.
b) ropno-gazowego.
c) ropnego.
d) gazowo-kondensatowego.

21. Barwę ropy zaliczamy do własności

a) chemicznych.
b) fizycznych.
c) bakteriologicznych.
d) organoleptycznych

22. Współczynnik porowatości absolutnej jest to stosunek objętości wszystkich pustek

w skale do
a) objętości skały.
b) objętości pustek w skale kontaktujących się ze sobą.
c) objętości pustek wypełnionych wodą złożową.
d) objętości pustek wypełnionych ropą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko

..............................................................................................................................................

Wykonywanie pomiarów parametrów złożowych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Test 2
Test dwustopniowy do jednostki modułowej „Wykonywanie pomiarów
parametrów złożowych”

Test składa się z 22 zadań wielokrotnego wyboru, z których:

–

zadania 1, 2, 3, 4, 5, 6, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, są z poziomu
podstawowego,

–

zadania 7, 20, 21, 22 są z poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:

−

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 11 zadań z poziomu podstawowego,

−

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 14 zadań z poziomu podstawowego,

−

dobry – za rozwiązanie 17 zadań, w tym co najmniej 2 z poziomu ponadpodstawowego,

−

bardzo dobry – za rozwiązanie co najmniej 20 zadań, w tym co 3 najmniej z poziomu
ponadpodstawowego.

Klucz odpowiedzi: 1. b, 2. c, 3. b, 4. c, 5. d, 6. d, 7. d, 8. a, 9. c, 10. a, 11. a,
12. b, 13. c, 14. b, 15. b, 16. c, 17. d, 18. d, 19. b, 20. c, 21. c, 22. d.

Plan testu

zad.

Cel operacyjny
(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

Określić krajowe zasoby gazu ziemnego

Określić krajowe wydobycie ropy naftowej

Zdefiniować pojęcie złoża

Przyporządkować skały do określonej grupy

Określić charakter skały na podstawie jej
przepuszczalności

Określić charakter skały na podstawie jej
porowatości względnej

Określić zasady postępowania podczas
wykonywania pomiarów wgłębnych

Obliczyć ciężar właściwy ropy naftowej

Określić rodzaj węglowodoru na podstawie jego
nazwy

10 Określić rodzaj jednostki dla ciężaru właściwego

11 Rozróżnić rodzaj przyrządu pomiarowego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12 Określić rodzaj węglowodoru na podstawie

wzoru ogólnego

13 Wskazać węglowodór na podstawie jego wzoru

sumarycznego

14 Dobrać przyrząd do pomiaru lepkości cieczy

15 Wskazać wartość gradientu ciśnienia górotworu

16 Zdefiniować pojęcie ciśnienia złożowego

pierwotnego

17 Wskazać parametr pracy przyrządu

18 Wskazać parametr pracy przyrządu

19 Dobrać przyrząd do pomiaru poziomu cieczy w

odwiercie

20 Określić przeznaczenie elementu wyposażenia

21 Określić zasady postępowania podczas

wykonywania pomiarów wgłębnych

22 Określić zasady postępowania podczas

wykonywania pomiarów wgłębnych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem, do najmniej

jedno tygodniowym.

2. Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.
3. Zapoznaj uczniów z rodzajami zdań ujętych z zestawie zadań testowych, oraz z zasadami

punktowania udzielonych odpowiedzi.

4. przeprowadź uczniami próbę udzielania odpowiedzi na zadania testowe takich typów,

jakie występują w teście.

5. Omów z uczniami sposób udzielania odpowiedzi podczas sprawdzianu (karta

odpowiedzi).

na udzielanie odpowiedzi.

9. Kilka minut przed zakończeniem sprawdzianu przypomnij uczniom o zbliżającym się

czasie pozostałym do zakończenia sprawdzianu.

10. Zbierz karty z udzielonymi odpowiedziami, oraz karty z zadaniami testowymi.
11. Po sprawdzeniu wyników sprawdzianu dokonaj wyboru zadań, które sprawiły uczniom

największe trudności.

12. Czas przeznaczony na przeprowadzenie sprawdzianu 45 minut.

Instrukcja dla ucznia

w odpowiedniej rubryce.

5. Test zawiera 22 zadania. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa.

6. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie

postawić znak X w odpowiedniej rubryce.

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Jeśli jakieś zadanie sprawi Ci trudność, przejdź do następnego. Do zadania sprawiającego

trudności wróć później, gdy zostanie Ci wolny czas.

9. Na rozwiązanie wszystkich zadań masz 45 minut.

Materiały dla ucznia

−

instrukcja,

−

zestaw zadań testowych

−

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Krajowe zasoby gazu ziemnego w roku 2005 wynosiły

a) 200 mld m

b) 150 mld m

c) 100 mld m

d) 90 mld m

2. Krajowe wydobycie ropy naftowej w roku 2005 wynosiło

a) 1 mln ton.
b) 2 mln ton.
c) 600 tys. ton.
d) 300 tys. ton.

3. Naturalne nagromadzenie ropy naftowej ograniczone nieprzepuszczalnymi formacjami

skalnymi nazywamy
a) migracją.
b) złożem.
c) skorupą ziemską.
d) skałą wylewną.

4. Piaski i piaskowce należą do skał

a) magmowych.
b) wylewnych.
c) osadowych.
d) metamorficznych.

5. Skała zbiornikowa o przepuszczalności 500 milidarcy jest skałą

a) nieprzepuszczalną.
b) słabo przepuszczalną.
c) średnio przepuszczalną.
d) dobrze przepuszczalną.

6. Skała zbiornikowa o porowatości względnej 25% jest skałą o

a) niskiej porowatości.
b) średniej porowatości.
c) podwyższonej porowatości.
d) wysokiej porowatości.

7. Minimalną wymaganą średnicę szablonu, którym sprawdza się drożność rur

wydobywczych dobiera się w odniesieniu do
a) średnicy wewnętrznej śluzy pomiarowej.
b) średnicy wewnętrznej rur wydobywczych.
c) średnicy wewnętrznej w zasuwach głowicy eksploatacyjnej.
d) średnicy przyrządów pomiarowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8. Ciężar właściwy ropy o gęstości 800 kg/m

wynosi

a) 7848 N/m

b) 7848 kg/m

c) 784,8 N/m

d) 784,8 kg/m

9. Przedstawicielem węglowodorów szeregu parafinowego jest

a) cyklopropan.
b) cyklobutan.
c) propan.
d) benzen.

10. Wartość ciężaru właściwego ropy naftowej wyraża się w

a) N/m

b) N/m

c) kg/m

d) kg/m

11. Poniższy rysunek przedstawia

a) piknometr.

b) areometr.
c) wiskozymetr.
d) lepkościomierz.

12. Wzór ogólny C

2n+2

określa węglowodory

a) parafinowe.
b) naftenowe.
c) aromatyczne.
d) alifatyczne.

13. Wzór sumaryczny butanu ma postać

a) CH

b) C

c) C

d) C

14. Do pomiaru lepkości cieczy służy

a) termometr.
b) wiskozymetr.
c) piknometr.
d) echometr.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15. Gradient ciśnienia górotworu może wynosić

a) 0,25 MPa/1m.
b) 0,25 MPa/10 m.
c) 0,25 MPa/ 100 m.
d) 0,25 MPa/ 1000 m.

16. Ciśnienie w złożu, którego eksploatacja nie została jeszcze rozpoczęta nazywamy

ciśnieniem
a) górotworu.
b) dynamicznym.
c) pierwotnym.
d) nasycenia.

17. Dokładność pomiaru ciśnienia w ciśnieniomierzach mechanicznych Leutert może wynosić

a) 3,0% zakresu pomiarowego.
b) 1,5% zakresu pomiarowego.
c) 0,5% zakresu pomiarowego.
d) 0,025% zakresu pomiarowego.

18. Punkt pomiarowy ciśnieniomierza elektronicznego zawiera

a) tylko ciśnienie.
b) ciśnienie i czas.
c) temperaturę i czas.
d) czas, ciśnienie i temperaturę.

19. Do pomiaru poziomu cieczy w odwiercie służy

a) przepływomierz.
b) echometr.
c) rurowy próbnik złoża.
d) próbnik PVT.

20. Przyrząd pomiarowy na czas pomiaru w odwiercie zapinany jest w

a) prewenterze.
b) głowicy eksploatacyjnej.
c) łączniku posadowym.
d) głowiczce pomiarowej.

21. Przy doborze zestawu śluzy pomiarowej należy uwzględnić

a) wartość ciśnienia złożowego.
b) głębokość odwiertu.
c) wartość ciśnienia głowicowego.
d) gradient ciśnienia złożowego.

22. W którym momencie wykonywania pomiarów wgłębnych można zamknąć zasuwę na

głowicy eksploatacyjnej
a) po zapuszczeniu przyrządu do głębokości pomiaru.
b) w trakcie zapuszczania zestawu pomiarowego.
c) w trakcie szablonowania odwiertu.
d) po wyciągnięciu zestawu pomiarowego i wprowadzeniu go do śluzy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko

..............................................................................................................................................

Wykonywanie pomiarów parametrów złożowych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7. LITERATURA

1. Bolewski A. Parachoniak W. Petrografia. Wydawnictwo Geologiczne, Warszawa 1988
2. Gruszczyk H.: Nauka o złożach. Wydawnictwo Geologiczne, Warszawa 1984
3. Górnicza izba przemysłowo-handlowa. Biuletyn Górniczy nr. 3–4 (93–94) Marzec-

Kwiecień 2003 (publikacja na www.giph.com.pl)

4. Jewulski J.: Zbiór zadań z eksploatacji złóż ropy naftowej. Uczelniane Wydawnictwo

Naukowo-Dydaktyczne AGH, Kraków 2000

5. Liszka K.: Podstawy eksploatacji złóż ropy naftowej. Wydawnictwa AGH, Kraków 1982
6. Liszka K. Jewulski J. Zagrajczuk D.: Ćwiczenia laboratoryjne z eksploatacji złóż ropy

naftowej. Wydawnictwa AGH, Kraków 1994

7. Lubaś J.: Możliwości wzrostu stopnia sczerpania karpackich złóż ropy naftowej.

Stowarzyszeniowe Forum Dyskusyjne SITPNiG, Bobrka 2007. (publikacja na www.wnp.pl)

8. Molenda J.: Gaz ziemny, paliwo i surowiec. Wydawnictwa naukowo-techniczne,

Warszawa 1993

9. Szostak L. Chrząszcz W.: Naftowa inżynieria złożowa. AGENT PR, Kraków 2000
10. Radlicz-Ruhlowa H. Wiśniewska-Żelichowska M.: Podstawy Geologii, Wydawnictwa

Szkolne i Pedagogiczne 1988

Akty prawne
11. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 28 czerwca 2002 r. w sprawie

bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia
przeciwpożarowego w zakładach górniczych wydobywających kopaliny otworami
wiertniczymi (Dz. U. nr 109, poz. 961 z późn. zm.)

12. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 Prawo Geologiczne i Górnicze (tj. Dz. U. z 2005 r. nr 228,

poz. 1947 poz. 96 z późn. zm.)

Strony internetowe
13. www.mos.gov.pl
14. www.mpgpetroleum.com
15. www.oen.dydaktyka.agh.edu.pl
16. www.pgi.gov.pl
17. www.pgnig.pl
18. www.wnp.pl