cia˝ wszyscy zgadzajà si´, ˝e atak jest ma∏o
prawdopodobny, to nawet epidemia o nie-
wielkim zasi´gu mia∏aby „powa˝ne skutki
ekonomiczne i psychologiczne” – stwierdza
Alibek. Dlatego zaszczepienie du˝ej licz-
by ludzi pomog∏oby opanowaç potencjal-
ny chaos. (Firma Alibeka, Advanced Bio-
systems, prowadzi badania zmierzajàce
do znalezienia Êrodków leczniczych pozwa-

lajàcych przeciwdzia∏aç broni biologicz-
nej). Kraje zamierzajàce chroniç swych
obywateli przed ewentualnym atakiem
z u˝yciem wirusa ospy, muszà znaleêç z∏o-
ty Êrodek – mi´dzy strachem a naukowà
argumentacjà.

n

* Od 1980 roku zaniechano na ca∏ym Êwiecie (równie˝ w
Polsce) szczepieƒ przeciwko ospie, które by∏y do tej po-
ry obowiàzkowe.

MIGUEL VILL

AGRAN

EP

A

pano

rama

LUTY 2004

ÂWIAT NAUKI

11

KLIMA

T

OL

OGIA

Teoria strun

S¸O¡CE A DOSKONA¸OÂå BRZMIENIA STRADIVARIUSÓW. LAURA WRIGHT

W

ciàgu ostatnich stuleci

wysuni´to set-

ki hipotez majàcych wyjaÊniç, w ja-
ki sposób Antonio Stradivari zaklà∏

w swoich bezcennych dziÊ instrumentach
tak niezwyk∏e brzmienie. Niektórzy twierdzà,
˝e u˝ywa∏ drewna z belek starych katedr,
inni – ˝e moczy∏ drewno w urynie. Wed∏ug
najnowszej hipotezy arcymistrz lutnictwa
powinien dzi´kowaç s∏oƒcu – za to, ˝e tak
s∏abo grza∏o. Stradivari nie móg∏ wiedzieç,
˝e jego ˝ycie zbieg∏o si´ niemal idealnie
z minimum Maundera – oko∏o 70-letnim
(1645–1715) okresem obni˝onej aktywnoÊ-
ci S∏oƒca, który przyniós∏ och∏odzenie kli-
matu w ca∏ej zachodniej Europie, w czasie
tzw. ma∏ej epoki lodowej.

Narodziny Stradivariego i poczàtek mini-

mum Maundera „rozmin´∏y si´ zaledwie o
rok – mówi Lloyd H. Burckle, paleobiolog
z Lamont-Doherty Earth Observatory w
Columbia University, i dodaje – co oznacza,
˝e do wyrobu skrzypiec musia∏ u˝ywaç drew-
na z drzew, które ros∏y w czasie minimum
Maundera”. Zmniejszone nat´˝enie pro-
mieniowania S∏oƒca prawdopodobnie spo-
wolni∏o nap∏yw ciep∏ego powietrza znad
Atlantyku nad Europ´, wskutek czego na kil-
kadziesiàt lat klimat sta∏ si´ ch∏odniejszy
i suchszy. Takie warunki by∏y szczególnie
trudne dla drzew klimatu umiarkowanego,
takich jak Êwierk pospolity – ulubiony ma-
teria∏ Stradivariego na pud∏a rezonansowe.
W ch∏odniejszym klimacie drzewa ros∏y wol-
niej i równiej, dajàc drewno o wi´kszej g´-
stoÊci i wytrzyma∏oÊci. Sà to cechy bardzo
po˝àdane do wyrobu skrzypiec.

Zdaniem Burckle’a och∏odzenie klimatu

nie by∏o jedynym czynnikiem wp∏ywajàcym

na alpejskie bory pó∏nocnych W∏och, skàd
Stradivari podobno bra∏ drewno. Ale w po-
∏àczeniu z innymi cechami tamtejszego Êro-
dowiska – takimi jak budowa geologiczna,
sk∏ad chemiczny gleby, wilgotnoÊç czy kie-
runek nachylenia i stromoÊç zboczy, na
których te drzewa ros∏y – zmiana klimatu
mog∏a odegraç decydujàcà rol´. Burckle po-
dzieli∏ si´ swoim pomys∏em z Henrim Gris-
sino-Mayerem z University of Tennessee, spe-
cjalistà od analizy s∏ojów pni drzew, który
wczeÊniej interesowa∏ si´ wp∏ywem mi-
nimum Maundera na drzewa zachodniej
Europy. Wspó∏praca ta zaowocowa∏a arty-
ku∏em, który ukaza∏ si´ latem 2003 roku
w periodyku Dendrochronologia.

JeÊli rzeczywiÊcie to minimum Maunde-

ra jest sekretem niepowtarzalnoÊci brzmie-
nia instrumentów Stradivariego, wydaje si´
ma∏o prawdopodobne, by kiedykolwiek uda∏o
si´ wyprodukowaç skrzyp-
ce o równie czarownym
dêwi´ku. „Skoro mówicie,
˝e to klimat i ˝e nigdy wi´-
cej ju˝ takiego nie b´dzie,
sprawa wyglàda bezna-
dziejnie” – podsumowuje
Joseph Nagyvary, chemik
i lutnik z Texas A&M Uni-
versity. Jednak˝e majàc
za sobà 30 lat badaƒ nad
wp∏ywem ró˝nych tech-
nik obróbki drewna na
brzmienie instrumentów
muzycznych, Nagyvary uwa˝a, ˝e do sko-
piowania stradivariusa nie trzeba epoki
lodowej. „Potrafimy dziÊ uzyskaç porówny-
walnie dobre brzmienie” – mówi.

n

STRADIVARIUSY

sà tak

doskona∏e prawdopodobnie
dzi´ki przejÊciowemu
och∏odzeniu klimatu.