6.12.l999r

EMOCJE

Jak pamiętacie Państwo z poprzedniego wykładu, zwróciłem

uwagę na fakt, że koncepcje teorii emocji rozmieszczane są w

różnych książkach i trudno znaleźć integralną koncepcję.

Zapoznając się z lekturowymi teoriami emocji, należy przede

wszystkim zrozumieć pewne schematy myślenia, które

tłumaczą powstawanie zjawisk emocjonalnych. Najbardziej

znanym, klasycznym schematem tłumaczącym te zjawiska jest

schemat Jamesa i langego. Uważają oni, że najpierw pojawiają

się tzw zmiany peryferalne, zmiany świadomości, a dopiero

prawienie się tych zmian powoduje pojawienie się emocji. Wg

naszej potocznej logiki schemat ten wydaje się alogiczny.

Odwraca nasz sposób myślenia mówiąc że najpierw jest

percepcja zdarzenia i dopiero w wyniku tej percepcji zdarzenia

występuje jego ocena prowadząca do pojawienia się stanu

emocjonalnego. Stan emocjonalny pojawia się głównie w

postaci pewnej formy gotowości do działania i tak naprawdę

stan emocjonalny jest stanem prowadzącym do motywacji.

Ujęcie mówiące o tym, że emocje - stan emocjonalny prowadzi

do motywacji jest ujęciem Arnolda i na. ono kluczowe znaczenie

do zrozumienia pewnych zjawisk. Przedstawię jeszcze kilka

propozycji, które tworzą podstawowe modele . przebiegu

procesów emocjonalnych. Tworzą one układ teorii klasycznych,

na których bazują teorie obecne.

Kolejną teoria jest teoria percepcyjno motywacyjna Roberta

Leepera, Aby ją zrozumieć, należy zwrócić uwagę n? dwie

sprawy akcentowane przez Leepera: są to -proces poznania i

proces motywacji. W swoich rozważaniach zadaje pytanie

czym . emocje różnią się od siebie* W odpowiedzi podaje, że

tak naprawdę nie daje się odróżnić emocji na podstawie

odmiennych świadomości i doświadczeń. Nie da się również ich

odróżnić na podstawie reakcji cielesnych. Dlatego też, wg

Leepera', należy znaleźć takie kryterium, taką funkcje

psychiczną, która byłaby kluczowym procesem pozwalającym

na odróżnienie emocji od siebie. - 2 Uważa, że takim kryterium

jest motywacja. Tak więc, aby odróżnić emocje od siebie,

należy odpowiedzieć na pytanie jakie zachowania są wzbudzane

poprzez pewne stany psychiczne - stany emocjonalne. Emocje

zatem stają się motykami uruchamiającymi pewne działanie,

jak również powodują utrzymywanie się pewnych form

cielesnych. Ponadto, należy zwrócić uwagę, że procesy

emocjonalne trwają tak długo, jak długo istnieje skłonność do

pewnego działania. Również, poza kryteriami zachowania,

ważnymi;, 'ważnymi w odróżnianiu procesów emocjonalnych,

odgrywa proces poznania, tzn nie ma możliwości działania -

motywacji, jeśli nie będzie percepcji. Zatem można stwierdzić

za Leeperem, że tak naprawdę muszą zaistnieć procesy

percepcyjne, które aa ją szansę rozpoznania skutków działania

lub rozpoznania rzeczywistości i dopiero wtedy Istnieje

możliwość pojawienia się pewnych aktów działania. proces

percepcyjny jest również kluczowym procesem dla powstawania

emocji. Teoria Leepera można zatem określić mianem teorii

Motywacyjnej. Kolejna teoria, to teoria Jamesa nazywana teorią

PERYERALNA –emocji. Zakłada ona że emocje powstają w

wyniku zmian cielesnych na peryferiach. Następna teoria,,

sformułowana przez Arnolda, ma charakter poznawczy. Zakłada

że emocje powstają w wyniku poznania zdarzenia. całościowy

obraz podstawowych modeli przebiegu procesów

emocjonalnych

ilustruje tabela nr 4.

Omówienie tabeli:

1.Teoria James`a -najpierw następuje percepcja zdarzenia

potem pojawiają się zmiany cielesne i świadomość tych zmian

jest rejestrowana zmiany emocji, ale wcześniej pojawiają się

zmiany cielesne.

2.Teoria Buliła - zniżona jest do teorii James`a. Wprowadza

pojęcie tzw postawy motorycznej, Pojawienie się zmiany

postawy motorycznej ukierunkowuje świadomość na zastałe

zmiany w naszym ciele głównie w sferze motorycznej, co

powoduje doświadczanie emocji.

3.Teoria Arnolda - to teoria o charakterze poznawczym. Jak

wszędzie

Model

Autor

1

2

3

4

5

Peryferaln

y

(teoria

psycholo -

giczna)

w. James Sytuacja -

zdarzenie

Percepcja

sytuacji

Zmiany

cielesne

Świadomo

ść zmian

–

doświadcz

enie

emocji

Peryferaln

y ( teoria

psychologi

czn)

N. Bull

Sytuacja

–

zdarzenie

Percepcja

sytuacji

Zmiany

cielesne –

postawa

motoryczn

a

Ukierunko

wanie

świadomo

ści przez

postawę

motoryczn

ą

–

doświadcz

enie

emocji

Działanie

Poznawcz

y model

korowy( t

eoria

psychologi

czna i

fizjologicz

na)

M.Arnolda Sytuacja

–

zdarzenie

Ocena,

oszacowa

nie

sytuacji.

Doświadcz

anie

emocji

Zmiany

cielesne

Pragnienie

działania

Motywacy

jny

( poznawc

zy)

( teoria

psychologi

czna)

R.Lepper

Sytuacja

–

zdarzenie

Percepcja

sytuacji

motywacy

jnie

znaczącej

Jeśli

uruchami

a

Działanie

czyli jest

motywem

, wówczas

Przejawia

się jako

emocja,

łącznie ze

zmianami

cielesnymi

Adaptacyj

ny

( motywa

K.Darwin Sytuacja

–

zdarzenie

Percepcja

sytuacji

Ekspresja

twarzy i z

nią

Stan

emocjonal

ny wraz z

Ekspresja

stanowi

formę

cyjny)

związane

odczucia

sobie

właściwy

mi

zmianami

cielesnymi

działania

Trzewiowy

( teoria

fizjologicz

na)

K.Lange

Sytuacja

–

zdarzenie

Naczynio

wo

-ruchowe

zdarzenia

Wtórne

zakłócenia

typu

wrażeń

( wewnętr

zne

doznania)

oraz

innych

zakłóceń

cielesnych

Trzewiowy

( teoria

fizjologicz

na)

M.A.Wegn

er

Sytuacja

–

zdarzenie

Zmiany

cielesne-

trzewiowe

Emocja

jest

aktywnośc

ią

i

reaktywno

ścią

tkanek i

organów

pobudzan

ych przez

AUN

Te zmiany

mogą,

lecz nie

muszą

prowadzić

do innych

zmian

cielesnych

i

umysłowy

ch

Wzgórzow W.Cannon Sytuacja - Percepcja Rozhamo Emocja

y ( teoria

fizjologicz

na)

zdarzenie sytuacji

zakłócając

ej

homeosta

zę

wanie

kory –

uaktywnia

nie

wzgórza

jako

wzorzec

pobudzeni

a wzgórza

uwalnia

reakcje

cielesne

występuje sytuacja zdarzeniowa i oszacowanie je;].

A

wyniku

oszacowania pojawia się doświadczanie emocji. W efekcie

doznania emocji pojawiają się zmiany cielesne, dalej -

pragnienie działania.

4-. R.Leeper - wcześniej omówiony.

5. K.Darwin - Kodel adaptacyjny ("bliski modelowi

motywacyjnemu). Zwraca uwagę na fakt, że we wszystkich

kulturach różne emocje związane są z pewnymi wzorcami

zmian mięśniowych - co oznacza ze różne emocje wyzwalają

różną ekspresję. Każdy pokazuje zatem pewien 8tyl ekspresji

pozwalający wnioskowa;, o przeżyciach emocjonalnych,

.Wzorce te (zmiany) są widoczne przede wszystkim na twarzy i

są zbieżne zarówno u zwierząt jaki ludzi, Emocje przyjemne i

nieprzyjemne u zwierząt jak i u ludzi wyrażają się w

przeciwstawnych wzorcach zmian somatycznych i wzorcach

ekspresji zatem na podstawie zmian somatycznych można

domniemywać jakie zmiany psychiczne są przeżywane wzorce

somatyczne zawsze są ze sobą związane i maja^ znaczenie

funkcjonalne. A wzorce zachowań związane z danym stanem

emocjonalnym, dają szansę adaptacji, do otoczenia.

Wyprowadzenie tęgo typu myślenia ma "bezpośredni wpływ na

powstawanie tzw teorii ekspresywnych. t Darnina, można

powiedzieć, kluczem do zrozumienia emocji jest ekspresja - jest

to znacznie uproszczony schemat myślenia.- ekspresja stanowi

pewną formę działania. Propozycje te są teoriami klasycznymi.

Lange, Wegner i Cannon wychodzili natomiast z pozycji analizy

fizjologicznej, zajmowali się głównie strukturą fizjologiczną

człowieka, a nie analizą psychologiczną. U Langego i Wegnera

główne uzasadnienie znajduje feeria James'a. Cannon zaczynał

przede wszystkim od analizy struktur neurofizjologicznych,

które odpowiadają za powstawanie stano. emocjonalnych. W

efekcie klasyczne teorie emocji 'nośna podzieli na dwie grupy:

I. to grupa teorii psychologicznych, które starają się pokazać z

perspektywy psychologicznej, jakie procesy są najpierw

uaktywniane, aby następnie móc doprowadzić do zmian we

wietrznych. Wyróżnia 3 procesy kluczowe: proces percepcji,

proces motywacji i proces ekspresji

II. to pozostałe modele - modele fizjologiczne w których

wyróżniamy dwie teorie - trzewiowa Lanego i Wepnera

wzgórzowa W.Cannona. Teoria wzgórzowa Cannona zakłada, że

w przypadku powstawania emocji kolejność jest następująca:

najpierw następuje rejestracja sytuacji, percepcja sytuacji

zakłóca homeostazę (pojęcie homeostazy na to wskazuje, że

wchodzimy w układ interpretacji biologicznej) w wyniku

percepcji następuje rozhamowanie kory i uaktywnienie wzgórza

- co powoduje pojawienie się emocji. Emocja pojawia się jako

wzorzec pobudzenia wzgórza i uwalnia różne reakcje cielesne

teoria trzewiowa mówi iż najpierw jest sytuacja a z nią

związane zmiany naczyniowo -ruchowe i zakłócenia wtórne*

NP

u Langego powstają typowe wrażenia. U Wagnera najpierw

następuje percepcja sytuacji, następnie zmiany wrażenia -

zawsze zakłócane są emocją "Klasyczne teorie emocji" podjęły

się rozwiązania problemu następstw wydarzeń, które prowadzą

do pojawienia się emocji. Jednakże nadal we współczesnych

teoriach emocji pojawia się pytanie co jest pierwsze: koncepcja,

poznanie czy zmiany cielesne. Istotną sprawą jest również,

zapoczątkowane przez Canonna, podłoże neurofizjologiczne

emocji, które znalazło odbicie w koncepcjach Ledouz "a i

Pappez''a. Główny akcent kładą na strukturę neuronalną i

podkreślają podstawowe znaczenie wzgórza w powstawaniu

emocji, również K.T.E, wskazały na związek emocji i motywacji,

który to związek został udowodniony w sposób teoretyczny i

empiryczny. I wreszcie nurt Darwina skazujący na fakt

pojawienia się form ekspresyjnych prowadzących do powstania

emocji - udział w teorii Topinsa. Jak wiadomo, każda emocja

składa się z 3 komponentów : podmiotowego,

doświadczeniowego i ekspresyjnego. Wychodząc z te.)

perspektywy można by rozpocząć analizę wychodząc z

najbardziej trwałego elementu - elementu neurofizjologicznego

(bioloricznego). Dochodzimy zatem do koncepcji

neurofazjolopicznych, które wskazują na pewien układ struktur

neuronalnych jako podstawę emocji. Pierwszą teorią, którą

omówimy to teoria Jamesa Papneza. Pappez odszedł od teorii

wzgórzowej Cannona w sposób bardzo wyrazisty. Przedstawił

szczegółowy opis emocji, u podłoża których jest obwód

składający się z kilku struktur, odpowiadających razem za stany

emocjonalne. Zawiera się w jednym układzie lembicznym (rys)

Główna pętla to 1 -2-5-4.

Pappez uważa, że zasadniczą rolę w powstaniu emocji w pętli

odgrywa Hippokamp, chociaż w zasadzie pomiędzy wszystkimi

strukturami neuronalnym występuje pewna wzajemna

zależność, wzajemna- układ wzbudzania, Sensorycznym

wejściem z otoczenia jest chwytanie impulsów przez układ

wzgórzowy, w którym następuje rejestracja impulsów i

następne impulsy przechodzą dalej. Istotnym jest fakt, że

czasem strumień impulsów może biec różnymi układami (np

najpierw pobudza podwzgórze lub ciała siateczkowate).W

zasadzie, w układzie tym główną rolę odgrywa Hippokamp i

cały obwód dział jako całość, ale ilekroć pobudzany jest jeden

element całości, to pobudzana jest całość. Poppez uważa, że

tak na praż-de was tępa j ą 5 ścieżki doprowadzając impulsy do

kory mózgowej, która odczytuje je jako stany emocjonalne

(rys),

I. pierwsza ścieżka to tzw(ścieżka) strumień myśli –

przewodzenie impulsu następuje wtedy bezpośrednio od

wzgórza do kory mózgowej do kory sensorycznej. Jak

pamiętamy, w Pętli występuje kora asocjacyjna - kojarzeniowa,

która zostaje pobudzona dzięki wcześniejszemu pobudzeniu

kory sensorycznej. Gdy zatem pobudzona jest kora

asocjacyjna, pobudzony jest zarówno hipokamp, podwzgórze

itd. Dlatego tłumaczymy, że czasem musi być tak: aby

powstała emocja musi być percepcja.

II. ścieżka - tzw (ścieżka) strumień ruchu- pobudzenie

przebiega poprzez wzgórze, wewnętrzną torebka do ciała

prążkowanego i do móżdżku, gdzie znajdują się układy

pobudzające motorykę w efekcie dochodzi do sytuacji

automatycznego wyrażania emocji, które uderzają w sferę

motoryki. Pamiętać należy, że sfera motoryki na zasadzie pętli

pobudza inne układy i w wyniku tego pobudzane są inne układy

i zaczynają F wy stepowa ć uczucia.

III . Ścieżką - tzw strumień uczuć - przebiega ona poprzez

dolną część wzgórza, do podwzgórza i ciała siateczkowatego,

następnie przednie jądro zakrętu obręczy w środkowej ścianie

półkuli mózgowej. Również gdy tym kanałem płynie impuls też

pobudzana jest cała pętla. Zatem w efekcie odczuć pojawia się

ruch i świadomość. Koncepcja ta mówi o jedności

psychologicznych doznań i jedności odczuć cielesnych.

Kolejna koncepcja, to nieco poprawiona teoria Paula Maclima,

który zaproponował koncepcje tzw wisceralnego mózgu. Uważa

się, że jest to jedna z najbardziej fascynujących teorii

neurologicznych. Maclim rozszerza pętlę Pappeza o ciało

migdałowate i śródmózgowe. Uważa, że w trakcie ewolucji

ludzie rozwinęli przodomózgowie, które posiada tradycyjna

strukturę. Oznacza to, że mózg składa się niejako z 5 typów

mózgu, które różnią się strukturą anatomiczną i procesami

chemicznymi.

I typ - to typ podstawowy u gadów

II typ – ssaków

III typ pojawia się u wyższych ssaków.

I typ- zabezpiecza ochronę siebie i gatunku, struktura jest taka,

aby mogły przebiegać, procesy umożliwiające utrzymanie

ciągłości gatunku. Występuje on również u ssaków

II typ - umożliwił nowe sposoby zachowania a także ułatwienie

relacji dziecko - matka. Pojawiły się takie formy zachowania jak

lęk, gniew, agresja, ekscytacja. Typ ten nazwał systemem

limbicznym. Dostarcza on informacji o charakterze czysto

emocjonalnym.

III typ mózgu rozwinął się gdy nastąpiła konieczność

posługiwania się informacjami o charakterze werbalnym,

symbolicznym. Można powiedzieć, że emocje są wynikiem

pobudzenia czy uaktywnienia tych struktur werbalnych, w

wyniku czego powstają słowa. Wg Maclima zrozumienie

mechanizmu emocji wymaga uchwycenia zasad działania

drugiego typu mózgu czyli systemu limbicznego.

II typ mózgu składa się z płata limbicznego i 8 podkopowych.

Znajduje się w miejscu centralnym i dlatego kontroluje impulsy

płynące z "najwcześniejszych i "najpóźniejszych" układów. Ten

układ nazwał mózgiem wisceralnym. w latach 70 - 80, nieco

zmodyfikował koncepcję i jednocześnie określił dokładniej

struktury siadające się na mózg wisceralny. Wyróżnił 3

elementy kluczowe do zrozumienia emocji: ciało migdałowate,

hippokamp i przegrodę mózg tym samym zawiera różne

obwody w zależność-i od tego, który transmituje impulsy.

Kolejna, obecnie najbardziej modna teoria Josefa Ledoux

zakłada, że główną rolę w tworzeniu emocji ma, ciało

migdałowate-podstawowa struktura układu limbicznego.

Jednakże aby zrozumieć emocje, trzeba najpierw zrozumieć

schematy utworzone przez ewolucje w strukturach

neuronalnych. Szczególną Uwagę należy przypisać

wartościowaniu bodźca - ewaluacji informacji dopływającej do

człowieka. Ewaluacja polepa na porównywaniu dopływającej

informacji do informacji wcześniej nagromadzonych.

Porównywanie może nastąpić ponieważ pewne informacje

zostały wcześniej zakodowane w pewnych strukturach.

Zakodowanie może być wynikiem przekazu wiedzy poprzez

pamięć gatunkową lub wynikiem do świadcz er; indywidualnych

bądź grupowych. U zwierząt porównywanie ma charakter

instynktowny u ludzi instynkt nie odgrywa takiej roli. -Jednakże

Ledoux uważa, że aby zrozumieć emocje należy zrozumieć

pewne dodatkowe elementy. Wg niego docierająca informacje

do ciała migdałowatego dochodzą poprzez obszary

monomodalne, polimodalne i supermodalne. Ciało migdałowate

ma charakter ciała integrującego,i ma bezpośrednie połączenie

ze wzgórzem. Toteż Ledoux uważa bramę do emocji za

wzgórze. Ponieważ występują różne obszary może dojść do

sytuacji, że wzgórze może być pobudzane z różnych układów

równolegle. Stąd może dojść do sytuacji, że reakcja na "bodźce

może wystąpić wcześniej niż uświadomienie.

Obszary monomodalne - miejsca skojarzeniowe specyficzne dla

danego zmysłu - danego receptora (jednostkowe informacje

wzrokowe, słuchowe itp). 2 tych obszarów informacje są

przesyłane do obszarów polimodalnych - które integrują

pojedyncze informacje w pewne całości. Obszary supermodalne

- mają najwyższą formę i zbierają informacje z wielu obszarów

polimodalnych. Odpowiadają one za informacje. O charakterze

abstrakcyjnym. Teoria ta jest zbliżona do teorii prof

Buchowskiego w której istnieje podział układów informacyjnych

na monokonkretne, poh'konkretne i hierarchiczne Należy

pamiętać, że podstawą powstania emocji jest ewaluacja, która

ma charakter automatyczny lub świadomy. te dwie -ciężki

zostały nazwane przez Ledoux reakcjami pierwszego i drugiego

typu. Reakcje typu I mają charakter mimowolny i

natychmiastowy Reakcje typu II mają charakter reakcji

kontrolowanych, dowolnych. Również ostatnio stała się modna

teoria neuroendokrynologiczna sformułowana przez Henry'ego.

Mówi ona, że stany emocjonalne aktywizuje układ limbiczny,

ale również układ przysadka – nadnercze powodując

wydzielanie odpowiednich hormonów (adrenalina, noradrenalina

itp). można zatem ustalić wzorce reakcji hormonalnych dla

reakcji emocjonalnych. Propozycja Tomkinsa. Wprowadził on

pojęcie gęstości pobudzenia nerwowego w określonej jednostce

czasu. Wg niego są 5 klasy aktywatorów emocji:

I klasa to wzrost stymulacji

II klasa to utrzymywanie się stymulacji

III klasa to obniżanie się stymulacji

W zależności od tego jak szybko następuje obniżenie lub

podwyższenie stymulacji takich stanów doświadczamy* Przy

stymulacji bardzo szybkie j i podwyższonej gęstości pobudzeń

doświadczamy stanu zaskoczenia. Przy nie tak szybkiej, ale

podwyższonej stymulacji następuje stan lęku. przy wolnej

czasowo, ale podwyższonej stymulacji następuje

zainteresowanie. Przy utrzymującej się stymulacji mamy do

czynienia ze złością lub sytuacją dystresu. "Przy gwałtownym

spadku stymulacji następuje przy szybkim śmiech, przy

wolniejszym radość. W teorii tej kluczem do zrozumienia emocji

są nie struktury neuronalne ale stan pobudzenia. Stąd

wchodzimy w teorię pobudzenia, gdzie za pobudzenie

odpowiedzialny jest układ siatkowaty. Propozycja Lindsley'a -

Układ ten wzmacnia impulsy, potem istotną rolę odgrywają

wzgórze i podwzgórze oraz kora. Wzmacniając bodźce,

wzmacnia struktury układu limbicznego. Im wyższy stan

napięcia emocjonalnego tym wyższa aktywność. '.Teoria ta leży

u podłoża współczesnych teorii temperamentów. Wymiar

aktywności, wyostrzenie uwagi prowadzi do zmiany

świadomości, ta zaś do zmiany jakości emocjonalnych, Dalej

poszedł Tribrandt. Wprowadził jednostkę TOTE tj jednostkę

poznania, działania, aktywności poznawczej. ^odstawą

zrozumienia emocji jest stan równowagi stabilizacji, z którego

następuje przejście do innej jednostki.( próbuje -dziada,

próbuje --działa itd), teoria ta podkreśla rolę pamięci i uczenia

się. Sama emocja wynika z porównywania mojego planu

programu z aktualną sytuacją:. Układ wzmaga stan

pobudzenia. 3ą to procesy które generują afekty, natomiast

wyzwolenie afektu jest związane z wyzwoleniem działania.

Emocja jest motywem przygotowującym do pewnego stanu.

Kluczową rzeczą będzie również działanie układu siatkowatego

także wdrukowanie pewnego programu czy pewnych

doświadczen.

Wykład IV 30.01.2ooo EMOCJE

Gdybyśmy uprościli całość zagadnienia o emocjach, można by

powiedzieć o 5 komponentach składających się na emocje. Ją

to: komponent neurofizjologiczny, ekspresywny i trzeci-

komponent doświadczeniowy. Upraszczając rzeczywistość

dalej, można rzec, że komponent neurofizjologiczny wskazuje

na człowieka, jako istotę cielesną, komponent Ekspresywny,

czyli to co człowieka wyraża, wskazuje na człowieka jako istotę

społeczną, a co za tym idzie, wskazuje na sposób komunikacji z

innymi ludźmi* Poprzez ekspresję człowiek ujawnia siebie, ma

możliwość pokazania nie tylko swojego zachowania, ale

'.'/pływa również na zachowania innych osób,

Komponent podmiotowy, przeżyciowy, wskazuje natomiast na

świat Intymny człowieka. Są. to oczywiście pewne

uproszczenia. Na poprzednim wykładzie przedstawiliśmy teorie,

które 'skazują ja

1

'i e są podstawy biologiczne życia

emocjonalnego. Dzisiaj powiemy drugim, tzw komponencie

ekspresywnym. Na początek kilka refleksji. Otóż komponent

ekspresywny jest czymś kluczowym dla wyrażania emocji, dla

zachowania ludzi, wydaje się, że wskazuje on na autentyczność

zachowań ludzkich i jest on takim zewnętrznym przejawem

tego, co dzieje wewnątrz człowieka. Ekspresja jest zatem

sposobnością do wyrażenia własnych postaw i własnych

zachowań moralnych. Zwróćmy uwagę jak ważna jest ekspresja

jak nadaje koloryt życiu. Ile w ekspresji znajduje się filozofii

życia, można powiedzieć, że czasem staje się stylem życia.

Zatem ekspresja jest czymś co określa wewnętrzny stan

człowieka. jest też podstawą do doznawania doświadczeń

emocjonalnych. Dzięki ekspresji można łatwo odczytać drugiego

człowieka - jego manieryzmy, wrażliwość moralną. Z uwagi na

to, że komponent ekspresywny aa takie znaczenie w wyrażaniu

emocji w kontaktach interpersonalnych, często staje się

instrumentem manipulacji zachowaniami innych ludzi, ale może

też stać się instrumentem manipulacji zachowaniami własnymi.

Jest: bardzo wiele funkcji jakie można przypisać ekspresji. Np

włożeń; maski- to również wyrażenie siebie poprzez ekspresję

tzn bądź

stajemy się kimś (zgodnie z maską) w danej grupie, bada

identyfikujemy się z zachowaniami prezentowanymi przeć

maskę. Maska może zwalniać z odpowiedzialności, ale pod

maską chowamy własną indywidualność, a jednocześnie bramy

swojego świata. Ważną rzeczą jest również kontaktowanie i

uczenie się ekspresji (np dziecko-matka, po twarzy matki

dziecko rozpoznaje własne stany emocjonalne i koryguje

własny sposób zachowania).

Również kultura modyfikuje ekspresję, modyfikuje sposób

wyrażania emocji. Świadczy o tym szereg badań kulturowych

nad ekspresją. kultura bowiem, narzuca sposób zachowania.

Jednocześnie ekspresja uświadamia wagę społeczności dla

tworzenia pewnych stanów emocjonalnych. Oznacza to, że przy

wyrażaniu i uwalnianiu własnych emocji mamy przyzwolenie

społeczne na takie zachowanie. Wzmacniamy stan wewnętrzny.

&dy społeczność hamuje uwalnianie moich zachowań, ja

również hamuję swój wewnętrzny stan emocjonalny,

W dzisiejszym wykładzie chodzi o pytanie: czy ekspresja

rzeczywiście jest czymś uniwersalnym. Prowadzono wiele

badań, (głównie na poziomie twarzy) i analiz w różnych

kulturach nad odczytem stanu emocjonalnego twarzy, -badano

wyraz twarzy przy doznawaniu szczęścia, wstrętu, smutku, być

może, rozbieżność wynika z tego, że w pewnych kulturach nie

wypada okazywać pewnych stanów. Np w kulturze azjatyckiej

nie wypada okazywać smutku wobec przełożonych. Są to

pewne generalia, ale wskazują one, że pewne stany

emocjonalne są odczytywane podobnie. Przeprowadzano także

badania wśród ludów Nowej Gwinei i okazało się, że te narody

odczytują emocje podobnie jak Amerykanie lub Europejczycy.

Badania Paula Eckmana- autorytetu w zakresie ekspresji

twarzy, wskazują że tak naprawdę pewne emocje, szczególnie

takie jak gniew, zaskoczenie, szczęście, pojawiają się w każdej

kulturze i są takie same teraz można by sądzić, po pewnych

analizach i eksperymentach, jaki jest wpływ ekspresji na stany

wewnętrzne przeżyć i na ile ekspresję można uczynić

podstawowym kryterialnym punktem nad całością rozważań

życia emocjonalnego, przedstawię kilka eksperymentów:

Na początku XXw prowadzono dość- dziwne badania, głównie

ze względu na brak możliwości technicznych. -V tych badaniach

chodziło o to by zobaczyć czy ludzie tak samo reagują, czy

poprzez ekspresję tak samo wyrażają stany emocjonalne. Np

jeden z badaczy prowadził dość drastyczne eksperymenty

podglądając ludzi przez dziurkę. W grupce badanych był tzv;

prowokator pewnych stanów emocjonalnych który np

pokazywał obrazki porno lub zabijał szczura itp. Były to dziwne

i przykre prowokacje w trakcie których podglądane wyraz

twarzy. Okazało się, że różni ludzie tak samo przeżywają stany

emocjonalne, ale ekspresja była zupełnie różna. Badania te

właściwie nie potwierdziły teorii o zachowaniu ekspresyjnym,

ale uświadomiły, że tak naprawdę ekspresja ciała, szeroko

rozumiana, jest elementem, który mimo przeżywania takich

samych stanów wewnętrznych inaczej przejawia się u każdego

człowieka. Wskazały zatem na ogromne różnice indywidualne w

wyrażaniu ekspresji.

Inny eksperyment, bardziej współczesny, prowadzony był przez

Eckmana. Proszono o uruchomienie mięsni twarzy np

ściągnięcie brwi, podnoszenie powiek itp. Dla każdej z sześciu

wyrażanych emocji podawano specjalna instrukcje, okazało się

że tak naprawdę istnieje ogromne podobieństwo w przeżywaniu

stanów emocjonalnych. Osoby, którym wydawano instrukcję

zaciśnięcia warg, przeżywały podobne stany emocjonalne.

Pokazano że stan depresji może wywołać pewien stan

wewnętrzny, i są one podobne u różnych ludzi. Eksperymenty

Jaraesa Lairt`a. -Uważa, że nasze obiektywne doświadczenie

emocji, mają wpływ wyjaśnienia, jakie ludzie podają przy

pojawieniu się danych form zachowań. Bardzo istotne są zatem

atrybucje - czyli interpretacje jakie je podają. W trakcie trwania

eksperymentów nie mówił badanym że są to badania nad

emocjami, tylko nad mięśniem! twarzy. Prosił by osoby

angażowały pewne mięśnie twarzy zgodnie ż instrukcją.

Pokazał, że osoba nieświadoma, że badane są również emocje,

równocześnie angażowała mięśnie twarzy i przeżywała pewne

stany emocjonalne. Wniosek jest taki, że człowiek poprzez

uruchomienie pewnych mięśni twarzy, powoduje pewne stany,

które odbierane są jako pewne stany emocjonalne. Kolejny

przykład, to badania nad wpływem zachowań notorycznych -na

stan emocjonalny i pamięć. Starano się podkreślić, że

komponent ekspresyjny, o którym mówi się czasami, że jest

komponentem motorycznym jest tym co reprezentuje emocje i

może być elementem służącym do kodowania doświadczenia w

pamięci.

Jeden z autorów prowadził badania nad rzekomą oceną jakości

słuchania. Osoba była zaopatrzona w słuchawki, przez które

emitowano utworu muzyczne, fragmenty tekstów. Różne osoby

proszono aby podczas słuchania wykonywały ruchy głową na

"tak" lub na "nie". Następnie pytano badanych co zapamiętali.

Okazało się, że więcej zapamiętały osoby kiwające głowa na

"tak". Uznano, że komponent motoryczny powoduje lepsze

utrwalenie uczonej informacji, ale tylko wtedy gdy wnosi on

akceptację tego co się robi. Wskazał również zależność

pomiędzy tym jakie partie mięśni pracują a stanami

wewnętrznymi,

Najbardziej znaczącą teorią ekspresyjną, która wskazuje na

podstawową rolę mięśni twarzy, jest teoria Tonkinsa, Uważne

że tak naprawdę afekty są bardziej naglące niż popędy. Afekty

zawsze działają wzmacniająco na stany emocjonalne. d tany

emocjonalne tym samym stają się podstawowym systemem

motywacyjnym. ponieważ brak wzmocnienia ze strony emocji

powoduje wygaszenie popędu. kluczową kwestią jest jednak

znaczenie ekspresji zwraca uwagę na bardzo silny związek

emocji z ekspresją twarzy. Tomkins uważa, że afekty, emocje

są x±łiayis głównie reakcjami twarzy a potem dodaje - głosu i

skóry. Gdy pewne stany zostają uświadomione, wtedy fakt

uświadomienia wyzwala pewien stan psychiczny. Świadomość

tego stanu powoduje powstanie innego stanu. Innymi słowy,

następuje sprzężenie zwrotne między twarzą a stanem

wewnętrznym, który doświadczamy. Uświadomione zmiany ,

które zachodzą -.• twarzy, tworzą doświadczenie emocji.

Przebieg sprzężenia zwrotnego z reakcją na twarzy jest bardzo

indywidualny. Sama organizacja reakcji twarzy jest wynikiem

działania ośrodków podkorowych. Teoria ta nazywana jest

teorią mimicznego sprzężenia zwrotnego. Ma może

paradoksalne momenty interpretacji, ale mają one swoje

uzasadnienie nie tylko na poziomie obserwacji a także na

poziomie badanych neurofizjologicznych. Ustawiając tę teorię

na poziomie neurofizjologicznym można powiedzieć że układ

siatkowaty stanowi ogólny wzmacniacz szybkich impulsów,

odpowiada za utrzymywanie się stanu czujności i tym samym w

każdej » 6 -

chwili może podnieść temperaturę do takiego poziomu, że

wystąpi stan emocjonalny, ale poza układem siatkowatym.

Istotnym czynnikiem wzmacniającym afekt jest twarz czyli

mięśnie twarzy, skóra i głos. To tworzy pewną całość. Na

poprzednim wykładzie mówiliśmy o tzw gęstości neuralnego

pobudzenia i od tej gęstości zależy stan emocjonalny. Dzięki

twarzy- napięciu jej mięśni na mocy sprzężenia zwrotnego z

układem siatkowatym następuje jeden uaktywniający się stan

w ośrodkach podkorowych jako jeden program odpowiadający

za daną emocję Skóra także wzmacnia stany emocjonalne.

ważną rolę należy przypisać głosowi ~ przede wszystkim chodzi

o oddychanie i wokalizację. każda emocja ma inną jakość

wokalną. Podsumowując:

1 Każda emocja ma sobie właściwe wskaźniki bez względu na

strukturę

W sposób jednoznaczny można stwierdzić, że istnieją odrębne

wskaźniki w zakresie ekspresji twarzy takich emocji jak lęk,

zdziwienie, gniew, stres, smutek, szczęście. 2. Wydaje się, że

tak naprawdę emocjonalne formy ekspresji są

wieloskładnikowymi sygnałami, tzn że emocjonalne forsy

ekspresji tworzą pewien zespół sygnałów. Obejmują przede

wszystkim twarz, głos i skórę. Na ten związek wskazuje

tomkins. Można rozszerzyć, że na tę złożoność składa się cała

ekspresja ciała. "$. Emocje mają ograniczony czas trwania- a

właściwie ekspresja

emocji, Z analiz eckmana wynika, że zdecydowane większość

ekspresji trwa od 0,5sek do 4sek, Krótszy lub dłuższy czas

trwania ekspresji emocji świadczy raczej o udawaniu emocji.

Gdyby ekspresja wyrażana poprzez mięśnie twarzy trwała zbyt

długo, mogłaby dojść do paraliżu mięśni twarzy. Czas trwania

jest wskaźnikiem symulacji. 4. Ekspresja emocjonalna może

być symulowana. Symulację można odczytać sprawdzając

-

czas trwania emocji

koordynację ruchów mięśni twarzy

- symetryczność ekspresji - przy symulacji ujawnia się

asymetria,

5. Za wywoływanie każdej emocji odpowiadają jednakowo u

wszystkich ludzi właściwości zdarzeń - tzn cechy formalne

zdarzeń np:

-

dla wywołania strachu ważne jest zagrożenie szkodą

-

dla wywołania smutku ważna jest utrata troski opieki

6. Dla każdej emocji występują wspólne wszystkim ludziom i

dające

się odróżnić zmiany w układzie nerwowym. Istnieją zatem

pewne wzorce pobudzenia twarzy, wokalizacji.

7. Wydaje się, że w ostateczności kształt ekspresji, którą

człowiek ujawnia, jest rezultatem trzech elementów

- wrodzonych wzorców, schematów mimicznych biologicznie

uwarunkowanych

-

nabytych społecznie ustalonych sposobów ujawniania emocji

nabytych kulturowo

-

mimika, wyraz emocji, jest wynikiem indywidualnych

właściwości ekspresyjnych, które nadają pewnego kolorytu i

modyfikują przejaw emocji*

Jest to uchwycenie emocji z pozycji wąskiej teorii ekspresyjnej,

a najbardziej istotną teorią jest teoria Tomkinsa. można

spotkać jeszcze jedną teorię ekspresywną, która nie

sprowadza

się jedynie do ekspresji twarzy, głosu i skóry. Jest to teoria

Plutchika Ekspresja jest tu bardzo szeroko traktowana. Wg

niego emocje

pełnią pewne funkcje i dzięki temu dają szansę

przystosowania się do środowiska. Ekspresja traktowana jest

jako forma zewnętrznego zachowania, tworzy pewną funkcję

i ułatwia adaptację do środowiska, zaspokajanie pewnych

potrzeb i motywów. Następny układ to podmiotowy układ

emocji -najbardziej trudny zestaw teorii emocji. Z

atem

patr

z

ąc na stany emocjonalne szukamy mechaniz

m

ów

neurofizjologicznych

- są to teorie trzewiowe,

wzgórzowe

itd.

jesli

patrzymy z pozycji o

b

serwatora na emocje to widzimy

ekspresję - teorie

ekspresywne

Jeśli

natomiast patrzymy z

pozycji podmiotu,

to wchodzimy

w gąszcz teorii poznawczych

i teorii

fenomenologicznycho