PSYCHOLOGIA EMOCJI 3.10.1999 WYKŁAD NR l Prof. dr hab. Henryk Gasiul

Mamy 16 godzin, źródłem informacji bezpośredniej i uzupełnieniem wykładów będzie moja książka.

którą wyda wydawnictwo ATK w tym roku akademickim.

„Teoria emocji i motywacji. Rozważania psychologiczne" H. Gasiul

„Natura emocji" Ekman, Thurstone (Terston) 1998. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne

„Czuję, myślę, jestem" Kolajczyk Halina 1999, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne

„Koncepcja trangresyjna człowieka" Kozielecki Jan 1987, PWN

„Szansę rozwoju osobowości" Łukaszewski Wacław 1984, ( strony 293-352 )

„Współczesne teorie motywacji" Madsen K.B. 1980, PWN

„Motywacja a osobowość" Masiow, PAK

„Poprzez galaktykę potrzeb" Psychologia dążeń ludzkich Obuchowski Kazimierz Poznań 1995, Zysk i

Spółka

„Człowiek, wartości, sens" Studia z psychologii egzystencji ks. prof. Popielski Kazimierz 1996, KUL

inna opcja „Emocja, motywacja, osobowość" Reykowski Janusz

„Od zawiści do zemsty" Psychologia społeczna kłopotliwych emocji Zaleski Zbigniew 1998

DO EGZAMINU: WYKŁADY I UZUPEŁNIENIE - KSIĄŻKA H. GASIULA

Psychologia emocji w powiązaniu z psychologią osobowości jest specyficzną teorią zachowania, nie

ogólną, ale teorią, która ma wąski aspekt, wąski wymiar tej rzeczywistości o której mówię a która

obejmuje stan emocjonalny, emocje, motywację.

Emocje z motywacjąsąb. ściśle powiązane, w zasadzie nie można mówić o emocjach bez motywacji.

PYTANIE NR l : CZYM JEST EMOCJA?

etymologicznie emovere od dwóch łacińskich słów , e oznacza „na zewnątrz", movere oznacza

„poruszać się" => ruszać się na zewnątrz

Amerykanie interpretują e jako coś poza, na zewnątrz a movere jako przenoszenie się z jednego

miejsca na drugie => Emocje to ruszanie się z pewnego układu na zewnątrz, ruszanie się poza stan

dotychczasowy, stan obecny, stan typowy.

Reasumując: Emocje to zakłócenie pewnego stanu rzeczy, ruszam się z pewnego układu na zewnątrz.

Kilka przykładów, potem zbuduję własną interpretację tego czym są emocje. np. PAUL YANG uważa, że tak naprawdę 8 rodzajów zjawisk można nazywać emocjami.

• emocje to proste uczucia przyjemności i nieprzyjemności (przykrości) związane z zapachami, kolorami, smakami

• emocje to negatywne organiczne uczucia głodu, pragnienia bólu, zmęczenia i pozytywne organiczne uczucia np. zadowolenie z jedzenia, wypróżniania się, czyli nie tylko doznania związane z sensorami (doznania sensoryczne), ale doznania związane z pewnymi motywami, napięciami wewnętrznymi organizmu, pewnymi dążeniami

• uczucia związane z podejmowanymi czynnościami pragnienie zaspokojenia popędu (nie chodzi o sam popęd ale o pragnienie zaspokojenia), pragnienie picia, uczucia związane np. z nudą, z oburzeniem

• emocje obejmują także zjawiska tego typu jak sentymenty, postawy moralne, religijne, estetyczne, intelektualne, społeczne, które wcześniej wypracowaliśmy, które bazują na wcześniejszym doświadczeniu, zachowaniu, których doświadczyliśmy, które zostały w nas niejako wdrukowane

• emocje to utrzymujące się nastroje: wesołości, smutku, uniesienia, podniecenia, niepokoju itd.

• patologiczne afekty różnego rodzaju: afekt typu głęboka depresja, mania, nienawiść, strach

• emocje typu śmiech, płacz, zakłopotanie, cierpienie, poniżenie, wstyd

• procesy emocjonalne parametry flegmatyczny, depresyjny, nastrojowy

To jest przykład tego jakie kategorie zachowań ludzkich mogą obejmować emocje, jak wiele jest tych kategorii i jak trudno jest ustosunkować się, uchwycić te emocje. Emocje mogą być definiowane z różnych opcji np. z poziomu psychologii psychoanalitycznej, z poziomu psychologii behawioralnej, psychologii humanistycznej itd. Różne perspektywy spojrzenia na emocje —> różne aspekty są podkreślane. Współczesne źródła różnic w interpretacji emocji tak naprawdę wynikają z pewnych orientacji.

1. orientacja na fizjologiczną psychologię -> wtedy podkreśla się, że emocje i wszelkie procesy emocjonalne lub zastępczo procesy afektywne (prof. proponuje by zamiennie stosować te pojęcia) są interpretowane i opisywane w kategoriach fizjologicznych (niektórzy z tej orientacji mówią, że emocji jako takich nie ma są tylko pobudzenia fizjologiczne)

2. druga ścieżka interpretacji akcentuje aspekt fenomenologiczny (podmiotowy) wskazuje na fakt doświadczania pewnych stanów świadomości, doświadczania przeżyć. W związku z tym emocje to jest efekt wewnętrznych procesów (wyjściowo są one procesami psychologicznymi), które uaktywniają cały szereg fizjologicznych komponentów czy procesów. To człowiek doświadcza, człowiek jest sprawcą Emocje są b. zróżnicowanymi zjawiskami.

Emocje to są te stany, procesy, które dają szansę wyrażenia jednostkowego człowieka, pokazanie jedności w przeżywaniu człowieka. O ile osobowość nadaje koloryt w sensie takiej maski, emocje to bezpośredni, czuły sygnał tego co się w osobowości dzieje, tego co się dzieje na zewnątrz w pewnym układzie między mną a drugim człowiekiem i osobowością. Emocje są wyrazem ludzkiego zaangażowania, oznaką bycia aktywnym, intensywności tej aktywności. Emocje trzeba ustawić w kategoriach interakcji, podobnie jak osobowość. Stany emocjonalne nie powstaną jeśli nie ma pewnej interakcji, są pewną formą interakcji. Emocja ma swoją specyfikę: jest reakcją ale poniekąd jest również sposobem odpowiadania na rodzaj i jakość danej interakcji. Spotykamy się z różnymi rodzajami interakcji np. interakcja wewnątrz mnie, interakcja moja z moimi wartościami, jako stanami wyobrażeniowymi, interakcja z własnym ciałem tzw. odczuciami ( coś strzyka mi w żołądku, coś gładkiego wewnątrz pływa ) jakość interakcji pokazuje klimat tej interakcji - to jest sposób odpowiadania na jakość i rodzaj interakcji, sposób doświadczania jakości interakcji. Stan emocjonalny jest odpowiadaniem na jakość interakcji zachodzącej pomiędzy podmiotem doświadczającym a oddziaływującym nań obiektem (różnym obiektem). Emocje są form ą odpowiedzi organizmu. EMOCJA jest sposobem odpowiadania na rodzaj i jakość danej interakcji, patrząc od strony wewnętrznej podmiotu można powiedzieć sposobem doświadczania jakości tej interakcji. Emocje są formą odpowiedzi organistycznej tzn. że emocja tworzy jedną zespoloną całość. Emocja jest stanem całościowym, nie tylko stanem poznawczym bądź tylko stanem fizjologicznym, (człowiek jest złożony z ciała, psyche, ducha - tworzy jedną złożoną całość, tak samo emocje). Jak człowiek reaguje emocjonalnie to reaguje jako całość organistyczna, organistyczna oznacza, że na dany rodzaj i jakość interakcji następuje odpowiedź w postaci reakcji ciała, odczuć wewnętrznych, jakiegoś stanu natury organistycznej.

Jakość interakcji pokazuje klimat tej interakcji

Rodzaj interakcji wskazuje na to z jakim aspektem rzeczywistości mamy do czynienia (np. może to być interakcja między dopływającymi do mnie dźwiękami a mną jako podmiotem, inny rodzaj interakcji interakcja między osobą, która się do mnie uśmiecha a mną. Emocja jest rozumiana jako forma odpowiedzi ( nie jest to reakcja, ale forma odpowiedzi, nie jest to reagowanie ale odpowiedź ). Używanie pojęcia reakcji wskazuje na to, że człowiek jest istotą reaktywną, a używanie określenia „odpowiedź, odpowiadanie" na rodzaj interakcji oznacza, że człowiek jest kimś aktywnym w tworzeniu emocji, człowiek odpowiada tzn. że jest też sprawcą. Emocje nie mogą być traktowane tylko jako forma reaktywności na interakcję pomiędzy daną osobą a danym aspektem rzeczywistości - to byłoby lekceważeniem osobowej natury człowieka. Człowiek jest sprawcą- np.ja wcale nie zareaguję, bo mogę w sobie wzbudzać uczucia szlachetne, wyzwalać za pomocą instrumentów, ale de facto ja odpowiadam (a nie tylko reaguję) jestem sprawcą, biorę udział w tworzeniu emocji i w tym sensie należałoby to uchwycić. Podkreślając fakt, że emocja jest pewną interakcją, pewnym sposobem odpowiadania na jakość i rodzaj interakcji. Tym samym podkreśla się to jaką naturę ma człowiek. Nie mogę tego zrozumieć jeśli założę, że jestem tylko istotą, która reaguje - takie założenia ma swoje następstwa „np. stany emocjonalne mogą mną sterować np. żona mówi do męża, że go opuści - po 25 lalach małżeństwu -powód niedostosowanie seksualne i już go nie kocha - ta dama ma problemy emocjonalne ". Tu nie chodzi o to, że człowiek nie podlega emocjom, ale o to, że ma szansę na kontrolę. „ bo nie byłoby potrzeby terapii, kontroli emocji u człowieka. Uczymy się przez to, że możemy być aktywni w pewnych stanach np. jak Państwo wyzwalacie w sobie uczucia przebaczenia, uczuciu zniesienia jakiejś negatywnej emocji, człowiek czasem niejako wchodzi w to silą woli i pojawia się w pewnym momencie wyższy poziom zrozumienia"

Psychologia humanistyczna mówi, że człowiek uczy się być podmiotem ( ja mogę stać się równie dobrze przedmiotem np.jak profesura to czwarta żona, jak przełomowy moment w karierze to zmiana żony „człowiek z wiekiem rozumie, że pierwsza jest najlepsza z różnych powodów " Ta interakcja musi założyć pewną synchroniczność ( kompatybilność ) dyspozycji podmiotu (człowieka) i obiektu wchodzącego w akt interakcji z podmiotem. Dyspozycja musi być kompatybilna (synchroniczna) np. ja wcale nie zareaguję emocjonalnie na muzykę derwiszów (muzułmanów tańczących) patrzę na to zaciekawiony, lekko zdziwiony, bo we mnie (jako podmiocie) nie ma dyspozycji (w innej kulturze wyrosłem); małe dziecko nie zareaguje na wódkę a człowiek w moim wieku, który nie jest dogmatycznym abstynentem - zareaguje. Można powiedzieć, że to jest jakaś harmonia między napięciem wypływającym z podmiotu a obiektem zsynchronizowanym z danym podmiotem. Do tej harmonii też się dorasta, człowiek czasem nie rozumie pewnych znaczeń.( np. Państwo nie rozumiecie pewnych testów, ale potem jak „wejdziecie" w te testy to będziecie odkrywać świat znaczeń i potem nagle jak będziecie widzieć Roschacha to będzie on wzbudzał u was stan ekstazy. Ja dorastam do znaczenia, dyspozycja moja dorasta. Zatem zjawiska emocjonalne traktowane jako forma interakcji, zjawiska emocjonalne i emocje obejmują b. wiele zakresów (przykład Paula Yanga, który pokazuje, że zjawiska emocjonalne afektywne mogą tak wiele rzeczy obejmować).

Można sprowadzić wszystkie zjawiska emocjonalne do 4-ech kategorii, inaczej mówiąc, sprowadzić wszystkie zjawiska emocjonalne i opisać je w postaci 4 poziomów.

l. predyspozycje emocjonalne ( powtarzam, że jest to opis zjawisk emocjonalnych poprzez wyróżnienie pewnych poziomów, chodzi tylko o to byście uchwycili pewien schemat myślenia, który proponuję ) najniższy poziom zjawisk emocjonalnych tj. poziom predyspozycji emocjonalnych.

Predyspozycja oznacza możność danego sposobu odpowiadania na rodzaj i jakość interakcji np. o predyspozycji stanowią właściwości natury ludzkiej np. predyspozycją może być emotywność jako cecha natury osobowej, natura osobowa jest emotywna - wrażliwa na stałe zmiany. Gdybyśmy na przykładzie temperamentu potraktowali te poziomy zjawisk emocjonalnych, to w tej konwencji o poziomie predyspozycji mogą decydować po prostu mechanizmy neurofizjologiczne, są mechanizmy natury biologicznej, ta natura tworzy układ. Np. jakbyście wzięli pod uwagę, na przykładzie temperamentu wytłumaczę (tabelka ).

KATEGORIE ZJAWISK EMOCJONALNYCH NA PRZYKŁADZIE TEMPERAMENTU

PREDYSPOZYCJA	DYSPOZYCJA	STAN	PROCES
Przewaga procesu pobudzenia nad hamowaniem Kora mózgowa nadmiernie stymulowana niska labilność gałęzi sympatycznej AVN	skłonność do zachowań typu introwertywnego tendencje do zrównoważenia (porównanie do klasycznego typu flegmatyka)	na ogół dominuje stan pogodny	powolne reakcje utrzymujące się trudno je wywołać ocena poznawcza zdaje się być podstawą wyzwalanej emocji

Tabela jest tylko dla ułatwienia zrozumienia pewnych rzeczy, nie trzeba jej znać"

W tabeli są wyróżnione 4 typy temperamentu flegmatyk, melancholik, sangwinik, choleryk na podstawie Eysencka. Jeśli człowiek w swojej naturze biologicznej ma taki układ gdzie jest przewaga pobudzenia nad hamowaniem, jest to dyspozycja biologiczna, neurofizjologiczna -» w tym momencie kora jest nadmiernie stymulowana - ta predyspozycja powoduje, że my mamy pewne skłonności do pewnych zachowań (do pewnego sposobu odpowiadania na rzeczywistość). Organizm właściwie jest podporządkowany nadrzędnej zasadzie homeostazy, zatem nadmierny poziom pobudzenia nad hamowaniem powoduje, że ja jestem prowokowany przez biologię do przywrócenia równowagi (ja nie muszę odbierać tego od razu, na takim bezpośrednim poziomie, to jeszcze jest na poziomie nieświadomym pewnej reakcji np. dziecko w szkole podstawowej kręci się w ławce, student potrafi siedzieć spokojnie na wykładzie, rozumie. Poziom predyspozycji oznacza jaki mechanizm może leżeć u podłoża tego żeby kształtować dyspozycję.

2. poziom dyspozycji emocjonalnej

Dyspozycje emocjonalne to jest skłonność do łatwiejszego wzbudzania emocji. Poziom predyspozycji oznacza jaki mechanizm może leżeć u podłoża tego żeby kształtować dyspozycję. Np. jeśli mamy u podłoża mechanizm: pobudzenie przeważa nad hamowaniem to ta predyspozycja wyznacza dyspozycję do zachowania introwertywnego. Dlatego introwertywnego, ponieważ jest potrzeba równowagi, jak jest za bardzo pobudzenie to człowiek ucieka od stymulacji, a jak uciec od stymulacji zachowywać się w sposób introwertywny (zamknięty). W wyniku powtarzalności tego układu staje się on dyspozycją (czyli ja na ogół mogę mieć taki styl reagowania ). Dyspozycja jest wynikiem pewnych doświadczeń, pewnych układów, predyspozycji i związania z tym środowiska i doświadczenia. Dyspozycja powoduje to, że może we mnie powstawać różny stan emocjonalny.

3. Stany emocjonalne mogą mieć charakter skłonności, skłonności np. u introwertyka o charakterze flegmatycznym może dominować nastrój pogodny i to jest stan emocjonalny. Stan emocjonalny wskazuje na pewne układy nastrojów, skłonność do pewnych nastrojów.

4. proces to ostatni poziom. Procesem jest to jak w tej chwili odpowiadamy (reagujemy, co się w tej chwili dzieje). Ten proces może troszeczkę inaczej przebiegać u introwertyka i u .........i................

Ten sposób myślenia pokazuje jak głęboko emocje mogą sięgać. To co Państwu mówiłem to jest

wyjściowa forma definicji emocji.

PYTANIE NR 2

CO W PSYCHOLOGII JEST KLUCZOWE, JAKIE PROBLEMY PSYCHOLOGIA MA

ROZWIĄZAĆ W KWESTII ZWIĄZANEJ Z EMOCJAMI ?

PROBLEM l.

Czy mam do czynienia z kategoriami emocji czy z wymiarami emocji ?

Co jest prawdziwe do opisu zachowań: kategorie czy wymiary emocji ?

Potoczna obserwacja (potoczne doświadczenie) wskazuje na to, że mamy skłonność do

kategoryzowania emocji - opisujemy strach, lęk, radość.

wtedy powstaje

PROBLEM 2.

Ile tych kategorii można uchwycić

Czy są pewne kategorie podstawowe

Czy są kategorie wtórne

Powstają różne typologie, np. TYPOLOGIA R. PLUTCHIKA (Roberto Plaezika). PLUTCHIK uważa że istnieją pewne podstawowe, pierwotne kategorie emocji.

W układzie • centrycznym: radość, akceptacja, lęk, zdziwienie. Wg R. PLUTCHIKA (Placzika) kryterium bycia kategorią podstawowąjest po prostu zachowanie i uczy pewnego zachowania. Jest to myślenie ewolucyjne emocja powstała bo człowiek musiał się przystosować, emocja była formą reakcji na to co się dzieło w środowisku i emocja tym samym uczyła spełniania jakiś dążeń. Rozwój poznawczy dlatego nastąpił, gdyż poznanie musiało służyć emocjom nie odwrotnie. Poznanie jest na usługach emocji bo emocje a nie poznanie dają szansę przystosowania, bo emocje wyrastają z dążeń. Są pewne typowe wzorce zachowań, które leżą u podstaw każdej emocji. Oprócz emocji pierwotnych istnieją emocje wtórne. Emocje wtórne tworzą się przez powiązanie emocji pierwotnych np. powiązanie emocji akceptacji i lęku tworzy emocje submisji (podlegania) poczucie bycia podległym, - powiązanie emocji zdziwienia i lęku daje emocje strachu, powiązanie emocji zdziwienia i smutku rozczarowania

powiązanie wstrętu i gniewu daje pogardę

R. PLUTCHIK opracował tzw. BRYŁĘ EMOCJI

w górę idąc oznaczył intensywność emocji

wymiar intensywności emocji polega na tym, że im wyżej położona emocja tym bardziej intensywna

np. zachwyt jest bardziej intensywny niż zaduma

im emocje są położone dalej od siebie tym bardziej są różne np. żal i zachwyt dalej od siebie niż żal i

obrzydzenie

On uważał, że to kategorie dla emocji są ważne bo kategoria da się opisać zachowaniem. Kluczem do

zrozumienia tego jest motyw nazwa „prototypowy wzorzec zachowania" czyli inkorporacja

dla zachowania, związanego z pożywieniem, które prowadzi do odrzucenia czegoś np. wymioty

emocją jest wstręt. Każde zachowanie jest związane z właściwą sobie emocją. Dzięki związkowi motywacji z emocjami tworzą się pewne instytucje społeczne, instytucje społeczne powstały w wyniku tego, że człowiek doświadczał pewnych emocji a człowiek doświadczał emocji bo musiał się przystosować. Bardzo wielu autorów uważa, że kategoria jest emocją. Inne sposoby myślenia gdy uważa się, że kategorie nie są dobre a przy charakteryzacji zjawisk emocjonalnych ważniejsze są wymiary emocji,

bo lepiej jest opisywać zjawiska emocjonalne. Emocje trzeba opisać przy pomocy wymiarów

przyjemność - nieprzyjemność, odprężenie - napięcie, spokój - podniecenie. Wymiary emocji, bo emocji jest więcej niż wrażeń, których da się wyróżnić ok. 50 tyś. Dlatego, że emocji jest więcej, by je nazwać lepiej użyć dymensji. Są autorzy, którzy opisują emocje za pomocą kategorii i dymensji - łączą je ze sobą np. R. PLUTCHIK uważa, że są kategorie emocji ale każda emocja może być może być bardziej lub mniej przyjemna, bardziej intensywna mniej intensywna jest to też wymiarowość. Obecnie uważa się, że lepsza jest wymiarowość.

PSYCHOLOGIA EMOCJI 7.11.1999 r. WYKŁAD NR 2 Prof. dr hab. Henryk Gasiul DEFINICJA EMOCJI

Emocja jako pojęcie budzi wiele kontrowersji. Określenie czym jest emocja, co to jest emocja wymaga przyjęcia pierwotnych założeń potrzebnych do uchwycenia pewnego kontekstu w jakim te emocje się rozważa. Zaproponowałem pojmowanie emocji jako pewnych jakości doświadczeń interakcyjnych. Emocja ma charakter pewnej interakcji. Jakość tej interakcji, doświadczenie jakości tej interakcji jest właściwie stanem emocjonalnym. Emocja sama w sobie może być również ujęta jako pewna forma odpowiedzi na interakcję i jako pewna forma jakości odpowiedzi na interakcję, ponieważ słowo odpowiedź oznacza, że w tworzeniu emocji (powstawaniu emocji) człowiek jest istotą aktywną, nie jest tylko reaktywny. Człowiek może wzbudzać pewnego rodzaju stany w sobie, może pewnymi stanami również sterować. Człowiek nie jest do końca istotą reaktywną. CHARAKTERYSTYKA EMOCJI

W psychologii emocji poruszana jest kwestia charakterystyki emocji. Wskazałem na to, że problemem współcześnie b. istotnym w psychologii jest próba odpowiedzi na pytanie: Czy emocje mogą być uchwycone w postaci kategorii czy raczej w postaci pewnych wymiarów?, Czy można mówić o kategoriach emocji typu radość, smutek, wstręt, gniew, czy raczej powinno się mówić o emocjach charakteryzując je w układzie wymiarów np. przyjemny-nieprzyjemny, pociągające-odpychające Wydaje się, że można by te rzeczy pogodzić, przykład Plutchika (wykład nr l) - bryła emocji. Plutchik uważał, że można wyróżnić podstawowe kategorie emocji. O kategorii emocji świadczy z jednej strony - gdybyśmy patrzyli z poziomów interakcji - jakość interakcji. Różne są rodzaje interakcji, różne są kategorie interakcji np. interakcja z drugim człowiekiem i wtedy może to być inna jakość niż interakcja z jakimś źródłem dźwięków. Inny rodzaj interakcji i wyzwala inną jakość. Ta inna jakość jest często kategoryzowana i da się uchwycić (ująć) w pewne ramy. O jakości emocji czy o kategorii emocji świadczy inność odczuć, które człowiek przeżywa, ale poza tym również inność mechanizmów neurofizjologicznych tkwiących u podłoża emocji. Kwestia b. dyskusyjna wymiary czy kategorie. Można by to pogodzić. Argumentem na rzecz istnienia kategorii emocji jest fakt z jednej strony rodzaju interakcji i jakości interakcji. Jakość interakcji oznacza, że człowiek ma inne odczucia wewnętrzne, a jak ma inne odczucia wewnętrzne znaczy, że może inną emocję przeżywać. O jakości interakcji i jakości emocji może świadczyć też mechanizm neurofizjologiczny. (obecnie w psychologii emocji b. szeroko rozbudowany jest dział, który poszukuje neurofizjologicznych mechanizmów, komponentów, które tkwiłyby u podłoża różnych kategorii emocji i rzeczywiście znajduje się takie mechanizmy, komponenty czy struktury). Czy to jest takie pewne - do tej pory jeszcze nie bardzo wiadomo, w każdym razie są prowadzone jakieś obiecujące badania w tym względzie. To jest argumentem na rzecz, odmiennych kategorii emocji, na rzecz możliwości istnienia kategorii emocji a nie tylko istnienia wymiarów emocji. Plutchik wyróżnia pewne kategorie emocji a oprócz tego każda kategoria emocji może mieć różną intensywność i ona w różnym wymiarze w przestrzeni wielowymiarowej może być opisana. Mogą być emocje o pewnej kategorii, które mają charakter bardziej pociągający-bardziej odpychający; bardziej przyjemny-bardziej nieprzyjemny, emocje silniejsze (intensywniejsze)-słabsze. Wymiary są wpisane w kategorie emocji i jednocześnie z kategorią emocji wyraźnie związane. PODZIAŁ NA EMOCJE PIERWOTNE I WTÓRNE W psychologii emocji, poza problemem kategoria czy wymiar emocji, pojawia się problem podziału na emocje pierwotne i emocje wtórne a z tego bezpośrednio wynika problem czy są uczucia i emocje i czy są to dwie różne rzeczy. EMOCJE PIERWOTNE :

Pomijając wszelkie b. wyraźne różnice teoretyczne wydaje się, że większość autorów zgadza się z tym, że kryterium przynależności do emocji podstawowej jest przede wszystkim mechanizm biologiczny (kryterium biologiczne), który leży u podłoża emocji. Pierwotne emocje to te, w których wyraźnie istnieje mechanizm biologiczny, podłoże biologiczne (zawsze istnieje podłoże biologiczne, ale tu wyraźnie jest mechanizm neurofizjologiczny), wyraźne struktury biologiczne, które wyznaczają dany sposób przeżywania, pewien sposób jakości interakcji. Poza tym emocje pierwotne to te, które dzięki wyraźnemu mechanizmowi biologicznemu (podkładowi neurofizjologicznemu) występują u wielu gatunków, nie przynależą tylko człowiekowi. Jest pewna ciągłość ewolucyjna z gatunkami niższymi bo te same struktury biologiczne występują w gatunkach niższych niż człowiek i u człowieka.

Kryterium biologiczne wskazuje na to, że l) jest konkretny mechanizm biologiczny (emocje pierwotne związane są z konkretnymi strukturami biologicznymi (z konkretnymi mechanizmami neurofizjologicznymi precyzyjnie rzecz biorąc) 2) emocje pierwotne występują u wielu gatunków, nie tylko u człowieka także u gatunków niższych (u zwierząt niższych - nie u robaka, ale u szympansa => u ssaków przede wszystkim).

Kryterium powszechności występowania emocji u wszystkich ludzi. Emocje pierwotne inaczej podstawowe (różnie można mówić, tutaj mówię o emocjach pierwotnych w znaczeniu tych fundamentalnych, podstawowych) one towarzyszą człowiekowi od samego początku, człowiek nie musi się ich uczyć. Te emocje (stany emocjonalne) występują u wszystkich ludzi bez względu na rasę, narodowość.

"Przykład : emocją pierwotną (podstawową), występującą w każdej kulturze jest emocja gniewu, emocja wstrętu, emocja zdziwienia, emocja smutku, emocja radości. Niektórzy żeby być bardziej precyzyjnymi mówią, że do emocji pierwotnych należą te, które ujawniają się zaraz po urodzeniu w l roku życia. Oczywiście jest to wzmocnienie tego argumentu biologicznego.

Kryterium pierwotności (podstawowości) do emocji pierwotnych należą emocje, które związane są z najbardziej istotnymi zadaniami adaptacyjnymi u zwierząt i u ludzi. Jest możliwość spełniania najbardziej podstawowych zadań adaptacyjnych przez człowieka i przez zwierzę wyższe. Zadanie adaptacyjne to np. obrona przed niebezpieczeństwem, reprodukcja, eksploracja, orientacja na rzeczywistość. Zadania adaptacyjne wiążą się bezpośrednio z pewnymi reakcjami, odpowiedziami i to, że te odpowiedzi zawsze występują ilekroć występuje uruchomienie danego motywu, zadania adaptacyjnego potwierdza fakt pierwotności emocji.

Kryterium uniwersalności biologicznej oraz uniwersalności kulturowej, czyli bez względu na kulturę pojawiają się te same stany emocjonalne. Jest to niekwestionowane kryterium. Żeby odpowiedzieć na pytanie, co jest podstawową emocją a co jest wtórną emocją trzeba odpowiedzieć na pytanie jaka jest natura zwierząt czy wystarczy uniwersalność biologiczna do tego żeby zakwalifikować daną emocję do emocji pierwotnych, podstawowych. Pyt. Czy zwierzę przeżywa poczucie winy, wstyd, uczucia moralne, religijne, uczucia praksyczne - związane z wykonywaną pracą, działalnością (czy w ogóle może wykonywać pracę). Jeśli założymy, że zwierzę nie przeżywa takich uczuć jak wstyd, wina, lęk egzystencjalny to wskazuje bezpośrednio na to, że człowiek ma inną naturę. Jeśli szukamy w naturze przyczyn pierwotności musimy powiedzieć jaka jest natura człowieka, czyli co jest pierwotne u człowieka. Zakładamy, że natura człowieka jest osobowa. W naturze osobowej jest coś co nazywa się emotywnością. Emotywność to dyspozycja w ogóle do przeżywania emocjonalnego pewnych jakości emocjonalnych. Ta emotywność, jest atrybutem osobowym, jest to pojęcie bardziej filozoficzne (tak jak racjonalność jest wpisana w naturę osobową, tak samo emotywność). Ta emotywność ma inny charakter niż emotywność zwierzęcia. Człowiek ma naturę osobową związaną z racjonalnością, ,rozumnością w efekcie inny będzie układ elementów podstawowych, które odpowiadają za sposób odpowiadania (jakość reakcji) za odpowiedź na pewne formy interakcji. Pierwotność emocji byłaby związana i musiałaby uwzględnić poza uniwersalnością biologiczną, kulturową również naturą osobową człowieka => te emocje są pierwotne u-człowieka, które wypływają z jego natury osobowej. W efekcie do emocji pierwotnych (podstawowych) u człowieka będzie należał także lęk egzystencjalny, wstyd, wina w tym układzie te emocje nie występują u zwierząt, występują tylko u ludzi. Te stany emocjonalne można kształtować, wzmacniać lub osłabiać to jest kwestia psychologii wychowawczej, klinicznej i psychologii szeroko pojętych oddziaływań na człowieka, rozwoju człowieka. Człowiek bardzo daleko odszedł od natury zwierzęcej dzięki kulturze jaką wytwarza. Dzięki naturze osobowej bardzo daleko odeszliśmy od zaplecza biologicznego. Człowiek w tym momencie można powiedzieć dysponuje naturą biologiczną, może ją wykorzystywać na różne sposoby dzięki posiadaniu pewnych atrybutów, które są atrybutami osoby. Lęk człowieka mimo porównywalności uczestniczących w nim mechanizmów biologicznych nie jest takim samym lękiem, jak lęk zwierzęcia z uwagi, że inna jest natura.

Natura osobowa nasyca sobą i powoduje, że ten lęk jest wręcz inaczej przeżywany. W przeżycia te włączają się systemy pewnych ocen, wartościowania, doświadczeń kulturowych, nacisków itd. Natura osobowa powoduje inne spełnianie się mechanizmów biologicznych. Biologia jest niejako przesycona tą innością natury i nią zdominowana, bo ta natura jest jakościowo wyższa i będzie zawsze dominować. Człowiek biologicznie podlega wpływom natury , ale dzięki temu, że ma naturę osobową może to zaplecze wykorzystywać w różny sposób, może im b. silnie ulegać lub nie.

„Stan depresji ducha" powoduje zanik, obniżenie sprawności biologicznej, dlatego człowiek ma świadomość mniejszych szans. Jeżeli człowiek zostanie zniewolony przez własny stan chorobowy, obniża się stan ducha ale na tyle on się obniży, na ile biologia go ogarnie, na ile człowiek da się biologii. Heroizm ludzki polega na tym, że walczy on jak gdyby ze swoją biologią, z własnym stanem chorobowym i często go przezwycięża. To jest dziwny mechanizm. Natomiast jeśli człowiek ma świadomość mniejszych szans i podda się biologii bo np. wie, że ma nowotwór i dopuści do świadomości to, że ma mniejsze szansę na dysponowanie biologią, jak dopuści to do świadomości może nastąpić upadek ducha stan depresji i w efekcie może nastąpić szybkie zejście tego człowieka. Kluczem jest to co dyktuje stan natury osobowej, często jest to kluczem do zrozumienia emocji u człowieka.

""Reasumując: argumenty na rzecz emocji pierwotnych to uniwersalność biologiczna, uniwersalność kulturowa i (tego nie spotkacie w podręcznikach polskich) argument natury osobowej. U człowieka """ emocja musi się spełniać inaczej, ponieważ ma on naturę osobową i w tej naturze jest coś co powoduje inne nasycenie, inną jakość doświadczeń. Natura osobowa dyktuje jednocześnie inność stanów i inne kategorie emocji, które nie występują u zwierząt.

EMOCJE WTÓRNE :W tym układzie, bez względu na to jaki argument podajemy, emocje wtórne to emocje które są wypracowane, ukształtowane na bazie dyspozycji, które człowiek posiada do przeżywania. Emocje wtórne to emocje, które często są wynikiem "pewnych doświadczeń człowieka. Emocje wtórne to wynik pewnego zderzenia dyspozycji, którą posiadam w swojej naturze osobowej z doświadczeniami, które zdobywam przez całe życie. W wyniku doświadczeń mogę reagować na „pchłę jako moją przyjaciółkę, bo żyję w pchłach". U innego człowieka, który ma inny system doświadczeń pchła może być wrogiem, wyzwala stan emocjonalny agresji. Doświadczenie zawsze jest tym wyznacznikiem spełniania się emocji. Z doświadczeniem związana jest kultura, w której my się wychowujemy. Doświadczenie to jest jednostkowy system elementów, które poprzez spotkanie się z dyspozycją jako pewnym sposobem reagowania powodują, że pewne kategorie włączają się i wyzwalają w nas jakąś odpowiedź. Istotnym elementem, może nawet bardziej kluczowym niż jednostkowe doświadczenie. jest kultura. Kultura to system wartościowania, układ norm wyznaczający pewne trendy myślowe. Kultura pokazuje co jest znaczące bardziej a co mniej, jakie wartości są istotne a jakie nieistotne. W rezultacie moje doświadczenie jest przesycone innymi schematami w wyniku bycia w danych trendach myślenia, trendach kulturowych. Gdy pojawia się naruszenie danej wartości, danego obiektu o pewnej kategorii kulturowo b. znaczącej wyzwalany jest stan emocjonalny, pewna reakcja emocjonalna, odpowiedź czyli tzw. emocja wtórna. Przykład : uczucia religijne - człowiek generalnie może reagować na świat w ogóle pewnym lękiem egzystencjalnym, świat jest zagrożeniem, jest nieznany . nie umie wytłumaczyć tego zjawiska jakim jest świat => ta samoświadomość powoduje, że uruchamia się lęk egzystencjalny => ten lęk może być skanalizowany w różne układy znaczeń. Dana religia może powodować, że lęk jest kanalizowany w pewne układy znaczeń takie, które zwalniają z lęku i jednocześnie dają szansę wyzwolenia zupełnie innych stanów uczuciowych. „ katolik w świątyni Buddy ma możliwość doznać uczuć religijnych ale to nie będą takie uczucia religijne jak u człowieka, który jest wyznawcą buddyzmu. Dany system znaczeń powoduje wyzwalanie się we mnie pewnych stanów emocjonalnych dlatego gdyż on wyzwalał we mnie pewne układy nagradzania-karania, przyjemności- przykrości. Emocje wtórne buduje się na bazie emocji pierwotnych^_przez^.drąznienie stanów emocjonalnych (jak widzę, że koleżanka wychodzi za mąż to płaczę - to jest pewien klimat, który jest klimatem wartości: małżeństwo, piękno bycia w kościele - to jest ten stan uczuć wtórnych. Należy mieć świadomość tego, że te pojęcia dają się tylko teoretycznie rozróżnić. Pierwotność - uniwersalność a w wyniku powiązania uniwersalności z doświadczeniem i z kulturą powstaje wtórność ale w tej wtórności ciągle przewija się ta uniwersalność (jak ja doznaję uczucia uniesienia w wyniku medytacji tam też występuje pewien stan naturalny, który wyzwalany jest przez uniwersalność biologiczną). Kłopotliwe jest rozróżnienie: to na pewno emocja pierwotna a to wtórna.

.pierwotności może świadczy ć automatyzm, na wtórność składa się doświadczenie, pewien styl wychowania, coś w czym ja jestem, coś co dzięki interakcjom społecznym może być dla mnie znaczące. To interakcje społeczne nadają znaczenie zdarzeniom. Zatem rozróżnienie na e. pierwotne i e. wtórne w tym kontekście ma swoje uzasadnienie. PROBLEM UCZUCIA A EMOCJE - podobieństwa i różnice Wydaje się, że to nie to samo, ale w psychologii nie ma na ten temat jednoznaczności. Gdybyśmy weszli w taki tradycyjny układ: każda emocja posiada trzy komponenty

1. komponent neurofizjologiczny, baza biologiczna

2. komponent przeżyciowy, doświadczeniowy czyli to wewnętrzne odczucie

3. komponent ekspresywny ( ekspresji ) czyli to co jest widoczne w moim ciele na zewnątrz. Każda emocja posiada te wszystkie komponenty tylko, że komponenty te są o różnym nasileniu. Przykład : Ja mogę być wewnętrznie b. spięty aleja nie muszę tego ujawniać na poziomie ekspresji dzięki temu, że mam mechanizm samokontroli, który hamuje tę ekspresję (chociaż do końca nie zahamuję w przypadku gdy ta emocja jest silna, bo są różne współruchy zwężenie źrenic -rozszerzenie, lekkie drgania mięśni twarzy nie zawsze czytelne dla potencjalnego odbiorcy, ale dla wyszkolonego, wyrafinowanego na pewno).

Powtarzam: generalnie w każdej emocji występują 3 komponenty: neurofizjologiczny, przeżyciowy- doświadczeni owy, ekspresywny. W tej konwencji, w tym uchwyceniu (styl myślenia anglosaski) emocja jest tym co tworzy ten układ trzech komponentów a uczucie to jest komponent wewnętrzny, doświadczeniowy. Różnica między emocją a uczuciem, polega na tym, że jak mówimy, o uczuciu to mówimy w znaczeniu wewnętrznych doświadczeń stanu przeżyciowego. Uczucie to jest to, co ja przeżywam wewnętrznie. Emocja jest to to, co się wiąże w jedną całość a więc mój stan przeżycia wewnętrznego czyli uczucie, ekspresja i to co tworzy podstawę biologiczną. Ten przedstawiony stopień zróżnicowania i pokazania podobieństw, jedności między uczuciami a emocjami jest najłatwiejszy. Perspektywa dość szeroko przyjmowana. Inny punkt widzenia : jeden z znakomitych psychologów polskich Pro f. Łukaszewski uważa, że emocje i uczucia różnią się między sobą w sposób wyraźny (to jest autorskie ujęcie) chyba najbardziej wyraźne z podanych przez autorów polskich. Wg Łukaszewskiego różnice między emocją a uczuciem:

różnica nr l: emocje mają charakter transsytuacyjny, uczucie może trwać bez względu na sytuację np. ja jestem zakochany bez względu na sytuację w jakiej ja się znajduję z tą osobą, w tej chwili mogę na nią reagować gniewem ale nie zmienia to mojego uczucia do tej osoby. Generalnie mogę różne stany emocjonalne przeżywać ale uczucie się utrzymuje.

różnica nr 2: emocje są zazwyczaj krótkotrwałe. U Łukaszewskiego emocje trwają tak długo jak długo występuje (on mówi „wzbudzony popęd") jakiś stan napięcia a uczucia charakteryzują się względną trwałością (oczywiście uczucia też się zmieniają, ale w stosunku do krótkotrwałości emocji są b. trwałe, dłużej trwają np. mogę przestać być zakochany ale uczucie zakochania dłużej trwało niż uczucie gniewu wobec tej osoby. W tej konwencji jest to względna stałość) różnica nr 3: emocja ma charakter względnie jednorodny tzn., że w danym momencie występuje jedna emocja konkretna, wyraźna kategoria danej emocji (gniew, wstręt) bardzo jednorodna. Uczucia mają charakter często różnorodny (niejednorodny), w uczuciu przepływają różne stany, uczucie jest przesycone (kocham, trochę nie lubię, różne fluktuacje są tego) - to wskazuje na dynamiczność systemu ludzkiego. Człowiek jest dynamiczny, człowiek ciągle się staje, dzieje. różnica nr 4: uczucia są podporządkowane raczej refleksji, mają swój wątek refleksyjności natomiast emocje mają raczej charakter impulsywny (charakter pewnego automatyzmu, nie są kontrolowane przez refleksję). Emocje są raczej sterowane przez procesy podkorowe (przez ten czysty biologiczny podkorowy mechanizm czy układ limbiczny) a uczucia są sterowane przez korę mózgową. Uczucia są emocjami wtórnymi. Emocje - emocje pierwotne, uczucia - emocje wtórne.

Żeby emocja wtórna powstała musi być element pewnego doświadczenia, pewnej kultury, pewnego znaczenia, pewnej refleksji po prostu musi być udział kory - w efekcie uczucie jest tą emocją wtórną. Reasumując: uczucia są sterowane przez strukturę korową, przez element refleksyjny a emocje przez podkorową, przez element impulsywny. Problem emocje a uczucia ukaże pewną perspektywę. PERSPEKTYWY Z JAKICH MOŻEMY SPOJRZEĆ NA EMOCJE W psychologii emocji ważny problem to perspektywy z jakich możemy spojrzeć na stan emocjonalny. Na emocje możemy patrzeć z różnych punktów widzenia i w efekcie inaczej można interpretować zachowania człowieka. Często podaje się 4 podstawowe perspektywy spojrzenia na emocje.

1) perspektywa podmiotu - chwytam emocje od strony tego kto doświadcza tych emocji, próba uchwycenia życia emocjonalnego od strony tego kto przeżywa ten stan emocjonalny. Tu powstaje wiele problemów psychologicznych. Czy są osoby, które przeżywają pewne kategorie silniej (mocniej)-słabiej. Emocje, z tej perspektywy patrząc, stanowią podstawowy czynnik powodujący zmienność obiektów uwagi dzięki temu, że następuje zmienność stanów przeżywania. Zmienia się uwaga, zmieniają się również obiekty uwagi następuje fluktuacja (przepływ), pewna płynność uwagi i w tym sensie emocje, patrząc ze strony podmiotu, mogą być też wskaźnikami pewnych znaczeń u człowieka, (wskaźnikiem pewnych znaczących dla niego informacji). Z tej perspektywy patrząc to, co dla człowieka jest ważne, jakie wartości są ważne, bo on przez stany uczuciowe skupia na tym uwagę Te subiektywne doświadczenia dają mi szansę odczytać różne jakości emocji. Patrząc na emocje z perspektywy podmiotu największy udział w interpretacji i analizie emocji pełnią poznawcze teorie emocji, najbardziej są tu zaawansowane.

2) perspektywa obserwatora (bardzo ważna perspektywa) - na emocje mogę popatrzeć z perspektywy obserwatora. Obserwatorem jest ten, kto wnioskuje o stanie emocjonalnym drugiego człowieka, wnioskuje po ekspresji twarzy, ciała ludzkiego. W efekcie obserwowanie stanu zewnętrznego może prowadzić również do określenia pewnych specyficznych właściwości danej osoby, (tzn. specyficznego sposobu odpowiadania na pewne rodzaje interakcji, na pewne bodźce, pewne układy). Z perspektywy obserwatora ja patrzę jak człowiek wyraża siebie na zewnątrz i ta zewnętrzna strona daje szansę wnioskowania o jego indywidualności, niepowtarzalności a jednocześnie daje mi szansę wnioskowania co dla niego jest znaczące, jakie rodzaje interakcji są znaczące, jakie jakości interakcji są znaczące. Obserwator zewnętrzny może badać emocje w sposób obiektywny. Ta perspektywa obserwatora oznacza, że emocje mogą być badane w sposób obiektywny, ponieważ to, co człowiek ujawnia może być rejestrowane przez wielu obserwatorów. W rezultacie powstają w psychologii tzw. skale wyrazu mimicznego, skale ekspresji czyli takie mapy rozpoznawania stanów emocjonalnych, które człowiek przejawia bo przeżywa wewnętrznie. Ekspresja jest czynnikiem bardzo istotnym. Z perspektywy obserwatora najpełniej, w szczególny sposób, mogę pracować nad psychologią emocji (również z biologicznej ale nie w tak szczególny sposób). Perspektywa obserwatora mówi, że emocje podlegają pewnym prawom, perspektywa podmiotu (moich doświadczeń) nie mówi mi o tym, bo ja jestem sam ten, który przeżywa. Ja nie wejdę w stan doświadczeń człowieka chyba, że on mi powie, ale jak mi powie to już jest ekspresja, to jest interpretacja. Ekspresja mówi mi o tym, że emocje są rządzone pewnymi prawami. Perspektywa obserwatora mówi mi jakie są relacje tego człowieka z otoczeniem, można wnioskować o tym jakie są wartości przez niego cenione, jakie są strefy znaczeń, jakie są przekonania tej osoby na temat świata i siebie samego.

4. perspektywa społeczna pozwala spojrzeć na emocje jako na pewne wypracowane, narzucone przez społeczność sposoby reagowania. Perspektywa społeczna mówi o tym, że pewne emocje, pewne stany emocjonalne, które człowiek przeżywa (ja tylko wnioskuję, że przeżywa ) mogą być w pewien sposób wyrażane, przejawiane (np. zachowanie emocjonalne zgodne z oczekiwaniami społecznymi). Społeczność narzuca pewne sposoby przejawiania emocji, dzięki temu ja poznaję z jakiej kultury, społeczności ten człowiek się wywodzi.

Przykład :

W latach 40-tych kulturę japońską określano kulturą winy i wstydu, bo ten stan emocjonalny był u nich dominantą. Japończycy ciągle się kłaniają. Sposób przejawiania agresji np. kultura euroamerykańska - agresja jest przejawiana w kategoriach ambicji, aspiracji i to jest bardziej pożądane niż zaczepianie kogoś na ulicy. W innej kulturze, w innych układach agresja przejawia się w zabijaniu jakiś zwierząt, polowaniu. 4) perspektywa biologiczna ma obecnie b. wiele obiecujących badań, analiz, pokazuje b. ciekawe zjawiska. Pokażę to w ramach tzw. neurofizjologicznych teorii emocji. Te teorie chwytają emocje z perspektywy biologicznej. Każda perspektywa ma to do siebie, że daje szansę pokazania się innej grupie teorii emocji. Perspektywa podmiotu jest najbardziej analizowana przez - poznawcze teorie emocji. Perspektywa obserwatora najczęściej są to tzw. ekspresywne teorie emocji Perspektywa społeczna - teorie kulturowo-społeczne emocji Perspektywa neurofizjologiczna (biologiczna) - teorie neurofizjologiczne emocji. Mówię o tych perspektywach bo dalej w tej konwencji będą też prowadzone analizy. WŁAŚCIWOŚCI EMOCJI

W psychologii emocji oprócz problemów: czy są pierwotne i czy są wtórne emocje, czy są uczucia i czym różnią się od emocji, z jakiej perspektywy możemy patrzeć na człowieka, który przeżywa stan emocjonalny (na człowieka jako na istotę emocjonalną) występuje kwestia właściwości samych emocji. Najczęściej w polskiej psychologii ogólnej podaje się 4 podstawowe właściwości emocji. Każda emocja posiada swoją:

silę bardziej lub mniej intensywna emocja

kierunek w znaczeniu coś jest pociągające-odpychające, emocje pozytywne-negatywne, przyjemne-

nieprzyjemne

jakość każda emocja ma swoją jakość, emocje wyzwalają pewne formy zachowań i to, że emocje

mogą wyzwalać odmienne formy zachowań świadczy o jakości emocji

pobudzenie emocjonalne - stan pewnej mobilizacji, który przede wszystkim przejawia się na

poziomie neurofizjologicznych zmian (przyspieszenie akcji serca, oddychania, zwolnienie trawienia -

działanie gałęzi sympatycznej układu nerwowego). Pobudzenie emocjonalne na poziomie

psychicznym przejawia się w zmianie umysłowości, w zmianie uwagi - przy optymalnym poziomie

pobudzenia człowiek szybciej kombinuje, bardziej koncentruje uwagę lub też przy zbyt wysokim

pobudzeniu albo zbyt słabym w ogóle nie kombinuje, rozproszona uwaga, chaotyczne przetwarzanie

informacji. ZASADY PSYCHOLOGII EMOCJI - inny sposób uchwycenia właściwości emocji

Proponuję inny sposób. Właściwości emocji uchwycone w tzw. zasadach psychologii emocji.

Podstawowe zasady w psychologii emocji. Zasady, które stanowią opis, z jednej strony właściwości

emocji (procesów emocjonalnych) a z drugiej strony umożliwiają uporządkowanie wiedzy na temat

emocji.

ZASADA NR l

ZASADA RÓŻNICOWANIA EMOCJI

Zasada ta wskazuje na to, że istnieją odrębne emocje, które różnią się między sobą ze względu na

podłoże neurofizjologiczne, wzorce ekspresji, wewnętrzne doświadczenia (3 komponenty emocji:

neurofizjologiczny, ekspresywny i wewnętrzny, doświadczeniowy, przeżyciowy). Ta zasada mówi o tym, że występują oddzielne stany , oddzielne emocje i kwestia wyróżnienia jakie to są oddzielne emocje, które są bardziej pierwotne a które wtórne jest kwestią b. wewnętrzną danego autora, kwestią autorską. Każda z wyróżnionych emocji pobudza w sposób odmienny człowieka do działania. Można powiedzieć, że kryterium rozróżnienia emocji jest najczęściej charakter wyzwalanych przez daną emocję działań, charakter motywów działań. Jeśli dana emocja wyzwala pewną kategorię działań to jest inna niż ta emocja, która wyzwala inną kategorię działań. ZASADA NR 2

ZASADA WSPÓŁWYSTĘPOWANIA I WZAJEMNEGO ODDZIAŁYWANIA NA SIEBIE KOMPONENTÓW EMOCJI.

Każda emocja zawiera 3 komponenty emocji. Każdy komponent emocji powoduje uruchomienie innych komponentów emocji. Jeśli występuje jeden komponent ekspresywny to on z reguły pobudza inne komponenty (pobudzenie komponentu przez uaktywnienie jednego z komponentów to jest zasada współwystępowania a jednocześnie wzajemnego oddziaływania). Jak człowiek nagle poczuje wewnętrzny skutek u siebie to uaktywnia komponenty neurofizjologiczne i ekspresję, (dygresja : starzenie się to normalny proces rozwoju) To jest właściwość emocji, że są komponenty i one na siebie oddziałują. Z tego wynika, że jest układ interaktywny. ZASADA NR 3

ZASADA KSZTAŁTOWANIA ( WYZWALANIA ) EMOCJI. l Ta zasada wskazuje na to, że emocje nigdy nie występują w formie pojedynczej niezwiązanej ze sobą. \ Jedna emocja jak się pojawia to ma tendencję do uruchamiania następnej emocji, tworzy się swoisty ,' łańcuch. Ten łańcuch może być w każdej chwili przerwany. Pojawienie się danej emocji ma tendencję do kształtowania nowej emocji ( do tego by była swoista fluktuacja - płynność emocji). Przykład : w wyniku naruszonej cenionej wartości moralnej => odczuwam poczucie winy czyli emocję winy => to uczucie winy może prowadzić do tego, że czuję się głupio, jest mi wstyd => to uczucie wstydu może prowadzić do tego, że czuję wobec siebie agresję ( autoagresja ). Trzeba wziąć pod uwagę to, że są emocje, które mają większą tendencję do kształtowania innych i są emocje, które nie mają takiej tendencji. ZASADA NR 4

ZASADA EMOCJONALNEJ KOMUNIKACJI.

Człowiek najpełniej komunikuje o swoich stanach emocjonalnych przez ekspresję widoczną dla obserwatora. Niektóre stany emocjonalne mogą być odczytywane bez względu na kulturę (w sposób powszechny odczytywane są wyrazy mimiczne). Ta ekspresja komunikuje o tym jaki jest mój stan emocjonalny. Zasada ta wskazuje na to, że komponent ekspresywny jest pewną formą, która daje mi szansę komunikowania tego co czuję. Są stany emocjonalne, które nie są odczytywane w sposób jednoznaczny, ponieważ zależy to od tego w jakiej kulturze człowiek się wychowuje (czasami pewne grymasy mogą być źle odczytywane przez nas ponieważ to jest człowiek z innej kultury). Podobnie jest z doświadczeniami indywidualnymi np. jeden człowiek jak się cieszy to się marszczy i nie wiadomo czy on się cieszy, czy kpi a inny całą buzią jak słoneczko - to jest wyraz ekspresji, to trzeba poznać i odczytać.

Generalnie chodzi o to, że następuje kodowanie i dekodowanie ekspresji emocji bez względu na język, kulturę, wykształcenie ale oprócz tego występuje też zawężenie do pewnych podgrup społecznych. Jest to b. ważna zasada. Wydaje się, że dzięki temu, iż emocje mogą być przez ekspresję komunikowane dziecko uczy się własnych stanów emocjonalnych. Istnieje tzw. fizjonomiczna teoria -która mówi o następującym mechanizmie: dziecko tylko wtedy nauczy się stanów emocjonalnych gdy widzi twarz matki, bo przez twarz matki odbija siebie.

Ta zasada nie do końca jest jeszcze opracowana, ale głównie chodzi o to, że emocje wyrażane na zewnątrz dają szansę bycia komunikowanym komuś innemu i odczytu siebie. ZASADA NR 5

WSKAZUJĄCA NA EMOCJE JAKO CZYNNIKI UŁATWIAJĄCE OSOBISTY ROZWÓJ l PRZYWIĄZANIE EMOCJONALNE.

Emocje tworzą pewien koloryt człowieka (ujawniają koloryt codzienności ludzkiej) wskazują na jakość przebiegu interakcji, świadczą o poprawności spełniania się człowieka, o jego zadowoleniu z rozwoju, z adaptacji, z tego co robi lub niepoprawności.

Dzięki temu, że emocje są sygnałem tego jak się człowiek czuje, spełnia ( czy czuje się osobą rozwijającą czy nie, przystosowaną czy nie) zwrotnie ( ponieważ człowiek jest istotą interakcyjną ) wyzwala u innego człowieka pewne stany emocjonalne a wyzwalając sam sobie podnosi stan rozwoju, napędza pewien kierunek rozwoju. Jeśli np. dziecko cieszy się, że rozebrało budzik na części, ten jego uśmiech radości jest przez kogoś odczytywany ( np. przez rodzica ) i nagle dziecko widzi w twarzy rodzica ( to jest właśnie zasada komunikowalności emocji ), że rodzic wcale się wraz z nim nie cieszy, wręcz przeciwnie jego twarz robi się drapieżna -> w rezultacie jego stan emocjonalny, który miat związek z tą aktywnością zostaje kodowany jako pewien sygnał, że tak nie powinno się robić, ponieważ natychmiast jest odpowiedź innego typu i on powinien rozwój, adaptację jak gdyby na inne tory wstawić.

Ta zasada wskazuje na to, że emocje mogą wpływać na kształtowanie interpersonalnych więzi, kształtowanie pewnego stylu rozwoju człowieka.

Emocje są wskaźnikiem, świadectwem pewnych zaburzeń osobowości. Przykład : ( psychopata zupełnie inaczej przeżywa pewne stany: ( nie ma odczuć wyższych, nie ma tej komunikowalności ) => w rezultacie nie ma szansy na rozwój (bo nie ma odbicia tak jak u innego człowieka), nie ma przywiązania (bo emocje pokazują (obrazują) styl przywiązania do drugiego człowieka). ZASADA NR 6

ZASADA INTERPERSONALNYCH SYSTEMÓW.

Zgodnie z tą zasadą stany emocjonalne powodują zmiany w zakresie różnych innych stanów psychicznych człowieka. Stany emocjonalne ( wyzwolone emocje ) powodują zmiany w zakresie motywacji, poznania, myślenia, wszystkich procesów, działań ludzkich. Ta zasada wskazuje na to, że występuje ścisła zależność między emocją a innymi systemami psychicznymi u człowieka. To jest specyficzna właściwość emocji, że emocja wzbudzona zawsze powoduje oddziaływanie na inne stany, inne procesy psychiczne. Emocja zawsze wpływa na poznanie, działanie, myślenie, spostrzeganie i w efekcie modyfikuje te procesy. Jeśli modyfikuje poznanie to zwrotnie wyzwala też we mnie inne stany emocjonalne. To jedna sprzężona ze sobą całość. Właściwością emocji jest to, że one oddziałują na inne układy psychiczne. ZASADA NR 7

ZASADA WRODZONYCH FUNKCJI ADAPTACYJNYCH I PSYCHOPATOLOGII. To jest ujęcie typowo adaptacyjne. Emocje pełnią pewną rolę w przystosowywaniu się człowieka do otoczenia. Dzięki temu, że człowiek pokazywał emocje wyzwał pewne formy zachowań u innych zwierząt !? a jednocześnie w jakimś sensie podporządkowywał sobie otoczenie. Dzięki temu, że ktoś inny emocje przejawiał ja się podporządkowywałem pod jego schemat działania. Ta zasada mówi o tym, że pewne emocje pełnią pewne konkretne funkcje adaptacyjne, dają szansę przystosowania. Przykład : emocja gniewu pełni funkcję adaptacyjną daje szansę przystosowania. Dzięki temu, że ja pokażę gniew przystosowuję sobie otoczenie. Dziecko przystosowuje sobie otoczenie wyzwalając pewne zachowania, dzięki temu, że ujawnia wstręt przystosowuje siebie do pewnego układu środowiskowego. ZASADA NR 8

ZASADA PSYCHOPATOLOGII.

Emocje mogą prowadzić do stanów patologicznych. Emocje są u człowieka wskaźnikiem naruszenia pewnych normatywów, pewnych norm społecznych. Emocje, które są wzbudzone w wyniku naruszenia pewnych normatywów mogą dyktować różne formy zachowań. Przykład : jeśli naruszę pewne normy => to najczęściej doznaję poczucia winy czy wstydu lub innego stanu emocjonalnego. To poczucie winy, wstydu =>jest czynnikiem dynamizującym mnie do zmiany zachowań, jest czynnikiem b. ważnym bo daje szansę na korekcję ale człowiek nie chce się korygować, przyznać do własnego błędu. => W efekcie ta emocja może uruchamiać różne mechanizmy obronne, bo człowiek nie znosi napięcia wewnętrznego. Te mechanizmy obronne mogą prowadzić do różnych form zaburzeń i to jest właśnie zasada psychopatologii. Jeżeli człowiek nie umie rozwiązać wstydu, winy, własnego uczucia upokorzenia - tłumi , broni się przed tym - narasta stan, który zniekształca siebie i całą rzeczywistość a prowadzi do patologii, neuroz. Niektórzy autorzy mówią wprost, że zaburzenie patologiczne to jest wynik niemoralnego zachowania człowieka, są takie b. skrajne ujęcia. ZASADA NR 9

ZASADA EMOCJONALNEGO ZARAŻANIA SIĘ.

. Emocja doznawana przez jedną osobę może wyzwalać zbieżne stany u innych osób. Emocje doznawane przez jedną osobę mogą wyzwalać podobne, stany u drugiej osoby. Tą zasadą można wytłumaczyć pewne grupowe zachowania się ludzi np. kibiców na stadionie. Stan emocjonalny powoduje jakieś napięcie i człowiek zaraża się tym napięciem. Przykład : na ślubie kobiety często płaczą-jest ślub, jest w związku z tym jakiś klimat, jest emocja i ja się zarażam tym stanem emocjonalnym,

gdy widzę na ulicy radosnego człowieka, który się do mnie uśmiecha też mam tendencję do uśmiechania się, jeśli ktoś wrogo na mnie patrzy, mam tendencję do ucieczki lub też wrogości.

Ta właściwość emocji zostaje wykorzystana w przekazach reklamowych, chodzi o klimat uczuciowy, który jest nośnikiem.

ZASADA SELF REGULACJI - REGULACJI SOBĄ I WYKORZYSTYWANIA EMOCJI

Człowiek jeśli chce może podjąć odpowiedni wysiłek by kontrolować swoje stany emocjonalne. Jest

to możliwe dzięki temu, że są różne komponenty emocji. Mogę regulować stanem emocjonalnym

przez zmianę odczuć, ekspresji, układów pobudzenia wewnętrznego. W efekcie jeśli człowiek chce

może się nauczyć sprzężenia zwrotnego - na tym polega feet beck- uczenie się stanów emocjonalnych

przez kontrolę fal mózgu itd. Jeśli człowiek chce, "nioze~'regulować wykorzystując posiadane

komponenty emocji (poprzez komponenty emocji). Ta zasada wskazuje na to, że człowiek może

wykorzystywać różnie emocje. Fakt, że emocja ma komponenty wskazuje na to, że ja mogę

oddziaływać różnie na człowieka.

Przykład : mogę ekspresją tak wytwarzać stany emocjonalnie u drugiego człowieka, że on ulegnie mi,

mogę się zgrywać ekspresją,

mogę pokazywać cudowną twarz (na tym polega kokieteria - człowiek wystawia się tak do drugiego

człowieka żeby go zachęcić ekspresją, nie zawsze to jest zgodne z wewnętrznymi odczuciami,

wewnętrznie może czuć co innego),

mogę wykorzystać emocje na rzecz własnego interesu, tworzenia pewnego układu - dzięki temu ja go

wciągam drugiego człowieka w swoją orbitę. Wykorzystanie tej zasady może wskazywać też na

charakterystyczny stan emocji.

OMÓWIENIE KLASYCZNYCH TEORII EMOCJI

Klasyczne teorie emocji tworzą pewien fundament pod współczesne kontrowersje związane z

psychologią emocji, warto sięgnąć do źródeł gdyż jest to klucz do współczesnych kontrowersji.

KLASYCZNA TEORIA EMOCJI propozycja Wiliama Jamesa (powstała w IX wieku, 1884 r -

psychologia zaczynała się dopiero rozwijać). Tekst Jamesa:

„Nasz naturalny sposób myślenia o tych pospolitych emocjach jest taki: umysłowa percepcja jakiegoś faktu wyzwala umysłową afektację nazywaną emocją a teraz taki stan umysłu prowadzi do cielesnej ekspresji. Moja teoria przeciwnie uważa, że zmiany cielesne są bezpośrednim następstwem percepcji pobudzającego zdarzenia a nasze odczuwanie tych zmian w takiej formie w jakiej one występują jest emocją. W potocznym myśleniu jest tak, że tracimy szczęście i dlatego płaczemy, spotykamy niedźwiedzia i dlatego ogarnia nas strach i dlatego uciekamy, to jest potoczne myślenie. Hipoteza. której bronię mówi natomiast, że prezentowana wyżej kolejność następstw jest nieprawidłowa nasz stan umysłowy jest wyzwalany bezpośrednio przez objawy cielesne, które muszą wystąpić jako pierwsze stąd bardziej uzasadnione jest założenie stanowiące o tym, ze odczuwamy przykrość, ponieważ płaczemy, boimy się ponieważ drżymy. Bez stanów cielesnych następujących po percepcji sama percepcja byłaby w swojej formie zbyt czysta poznawczo, bezbarwna, pozbawiona emocjonalnego ciepła" Kolejność zdarzeń (następstw) w pojawianiu się emocji jest następująca:

1) percepcja pobudzającego doświadczenia (zdarzenia) - najpierw jest rejestracja i percepcja jakiegoś zdarzenia np. idzie niedźwiedź

2) percepcja zmian cielesnych - następuje uaktywnienie mięśni szkieletowych ( moja kora mózgowa

rejestruje to co się dzieje w mięśniach szkieletowych

wnioskuję o przyczynie zmian cielesnych Reasumując:

1) percepcja pobudzającego zdarzenia

2) percepcja zmian cielesnych

3) wnioskowanie o przyczynie zmian cielesnych i to jest emocja Następuje najpierw rejestracja zdarzenia wraz z rejestracją zdarzenia następuje reakcja ciała, rejestruję reakcję ciała i w zależności od tego jaką reakcję rejestruję taki jest stan emocjonalny - czyli tak jakbym nadawał znaczenie mojemu ciału (to co się z moim ciałem dzieje ).

Teoria Wzgórzowa ( talamiczna) emocji Cannona

Według Cannona nie jest tak jak mówi James. Emocja powstaje wtedy kiedy następuje moment rejestracji i pobudzenia ośrodka we wzgórzu. Kolejność zdarzeń byłaby następująca:

rejestracja jakiegoś zdarzenia ( receptor odbiera jakiś układ ) w efekcie odbioru następuje przepływ impulsów do wzgórza, we wzgórzu może być uaktywniony tzw. wzorzec pobudzenia jeśli zostaje on uaktywniony zostaje również pobudzona kora mózgowa. Jest to teoria raczej o charakterze fizjologicznym niż psychologicznym, operuje ona pojęciami o charakterze fizjologicznym

1) rej estracj a przez receptory

2) impuls do wzgórza

3) pobudzenie we wzgórzu pewnego wzorca ( wzorzec pobudzeń )

4) w efekcie pobudzenia tego wzorca następuje rozhamowanie kory mózgowej, co powoduje jednocześnie uruchomienie mięśni szkieletowych, układów steralnych i trzewnych

5) w efekcie zwrotnie jest też rejestrowanie zmian w układzie szkieletowym i steralnym przez korę

mózgową i to tworzy emocje. W stanie braku dopływu bodźców wzgórze jest w sposób naturalny

hamowane przez korę mózgową

Wg Cannona emocja jest pewnym stanem pobudzenia neurofizjologicznego, w którym kluczową role odgrywa wzgórze. Cannon dlatego zaprzecza Jamesowi bo uważa, że trzewia czy układy pobudzeń typowe dla silnych emocji nie mogą być do końca poczytane za źródła emocjonalnych odczuć, ponieważ one tak naprawdę zbyt wolno działają a jednocześnie nie działają w sposób b. specyficzny, w efekcie nie mogłyby stanowić podstawy różnicowania kategorii emocji a James mówi, że podstawą różnicowania emocji jest to, co się dzieje w ciele i by emocja powstała to musi być układ pobudzeń przez fluktuację impulsów przez wzgórze. Wzgórze odgrywa kluczową rolę. We wzgórzu jest pobudzany wzorzec dzięki pobudzeniu wzorca zostaje pobudzona kora mózgowa w efekcie uaktywnienia kory mózgowej następuje pobudzenie dalszych innych układów trzewnych i mięśni szkieletowych.

TEORIA MAGDY ARNOLD ustawia rzeczywistość emocji w kategoriach naturalnych, zdrowego myślenia, rozsądku. Wskazuje na to, że podstawą emocji jest świadome wartościowanie emocji przez człowieka, świadoma ocena. Emocja jest możliwa wtedy gdy następuje stan pewnej oceny, stan pewnego wartościowania. Można przedstawić ten schemat w następujący sposób: l) jest receptor 2) rejestracja jakiegoś zdarzenia i 3) te impulsy biegną przez wzgórze ( ona uważa, że wzgórze pełni rzeczywiście b. istotną rolę ) we wzgórzu są tzw. stacje przekaźnikowe. Impuls przez stację przekaźnikową we wzgórzu biegnie do kory mózgowej 4) w korze mózgowej następuje tzw. ocena. ewaluacja tego impulsu (tego co jest rejestrowane przez receptor ) 5) w efekcie ewaluacji następuje uaktywnienie różnych wzorców emocji, wzorców emocjonalnych. Np. niepokój, wrogość jak uaktywnią się te wzorce emocjonalne wtedy następuje przebieg impulsu z kory mózgowej przez układy wzgórzowe, następuje pobudzenie sympatycznego i parasympatycznego układu nerwowego. W rezultacie tego pobudzenia następuje pobudzenie różnych szkieletowych i wisceralnych. Zwrotnie jest to rejestrowane przez korę mózgową jako zmiany w ciele. Tu układ byłby następujący (gdybyśmy z Jamesem porównywali i analizowali to na poziomie psychologicznym to percepcja jakiegoś zdarzenia np. wchodzi na salę wykładową niedźwiedź (i nie tak jak mówi James od razu się trzęsę a jak się trzęsę znaczy, że się boję) następuje, uruchamia się stan ewaluacji oceny czy ten niedźwiedź jest ładny-brzydki zagraża-nie zagraża, jest pociągający-odpychający. W efekcie ewaluacji następuje uruchomienie pewnego wzorca w korze mózgowej w wyniku pewnych moich doświadczeń. Ja np. wiem, że takie zwierzęta gryzą, jak to zostanie uaktywnione i ocenione, że niedźwiedź może mnie zjeść to następuje przez wzgórze pobudzenie gałęzi sympatycznej i parasympatycznej czyli człowiek się trzęsie, ucieka, zaczyna być spięty zwrotnie rejestruję, że jestem spięty, że chcę uciekać. Schemat jest następujący: l) jest percepcja 2) ocena 3) emocja 4) działanie. Jest to ujęcie zupełnie inne ale normalne i zdroworozsądkowe. Autorka określa emocje jako odczuwaną tendencję w kierunku czegokolwiek intuicyjnie ocenianego jako dobre, korzystne albo od czegokolwiek intuicyjnie odczuwanego jako złe, niekorzystne. Emocja to odczuwana tendencja. Ten łańcuch następstw percepcja, wartościowanie (ocena), emocja, działanie":" Emocja jest odczuwaną tendencją w kierunku czegokolwiek intuicyjnie, automatycznie (w wyniku doświadczeń tworzy się pewien automatyzm) oceniane jako dobre, korzystne lub od czegokolwiek intuicyjnie, automatycznie odczuwanego jako złe, niekorzystne.

1) DEFINICJA EMOCJI

2) CHARAKTERYSTYKA EMOCJI

3) PODZIAŁ NA EMOCJE PIERWOTNE I WTÓRNE

4) EMOCJE PIERWOTNE :

Kryterium biologiczne

Kryterium powszechności występowania emocji u wszystkich ludzi.

Kryterium pierwotności (podstawowości)

Kryterium uniwersalności biologicznej oraz uniwersalności kulturowej

5) EMOCJE WTÓRNE

6) PROBLEM UCZUCIA A EMOCJE - podobieństwa i różnice

7) PERSPEKTYWY Z JAKICH MOŻEMY SPOJRZEĆ NA EMOCJE podaje się 4 podstawowe perspektywy spojrzenia na emocje. perspektywa podmiotu perspektywa obserwatora perspektywa społeczna perspektywa biologiczna

Perspektywa podmiotu jest najbardziej analizowana przez - poznawcze teorie emocji. Perspektywa obserwatora najczęściej są to tzw. ekspresywne teorie emocji Perspektywa społeczna - teorie kulturowo-spoleczne emocji Perspektywa neurofizjologiczna (biologiczna) - teorie neuro fizjologiczne emocji.

8) WŁAŚCIWOŚCI EMOCJI

podaje się 4 podstawowe właściwości emocji. Każda emocja posiada swoją:

silę, kierunek, jakość, pobudzenie emocjonalne

9) ZASADY PSYCHOLOGII EMOCJI - inny sposób uchwycenia właściwości emocji ZASADA NR l - ZASADA RÓŻNICOWANIA EMOCJI ZASADA NR 2 - ZASADA WSPÓŁWYSTĘPOWANIA I WZAJEMNEGO ODDZIAŁYWANIA NA SIEBIE KOMPONENTÓW EMOCJI.

ZASADA NR 3 - ZASADA KSZTAŁTOWANIA ( WYZWALANIA ) EMOCJI. ZASADA NR 4 - ZASADA EMOCJONALNEJ KOMUNIKACJI. ZASADA NR 5 - WSKAZUJĄCA NA EMOCJE JAKO CZYNNIKI UŁATWIAJĄCE OSOBISTY ROZWÓJ I PRZYWIĄZANIE EMOCJONALNE. ZASADA NR 6 - ZASADA INTERPERSONALNYCH SYSTEMÓW. ZASADA NR 7 - ZASADA WRODZONYCH FUNKCJI ADAPTACYJNYCH I PSYCHOPATOLOGII.

ZASADA NR 8 - ZASADA PSYCHOPATOLOGII. ZASADA NR 9 - ZASADA EMOCJONALNEGO ZARAŻANIA SIĘ. ZASADA NR 10 - ZASADA SELF REGULACJI - REGULACJI SOBĄ I WYKORZYSTYWANIA EMOCJI

10) OMÓWIENIE KLASYCZNYCH TEORII EMOCJI

KLASYCZNA TEORIA EMOCJI propozycja Wiliama Jamesa (powstala w IX wieku, 1884 r -psychologia zaczynała się dopiero rozwijać).

TEORIA CANNONA - teoria wzgórzowa ( talamiczna) emocji

TEORIA MAGDY ARNOLD

PSYCHOLOGIA EMOCJI 5.12.1999 WYKŁAD NR 3 Prof. dr hab. Henryk Gasiul

CYTAT Z KSIĄŻKI „MÓZG A ZACHOWANIE" 1997, rodź. XVIII- Neurofizjologiczne mechanizmy zachowania emocjonalnego - J. Zagrodzka str. 359

„Jak zauważył, w swe/publikacji na temat biologicznych podstaw emocji, jeden z najwybitniejszych •współczesnych badaczy w tej dziedzinie, Joseph Le Dowc: „Mimo oczywistego znaczenia emocji w ludzkim życiu, naukowcy wciąż nie są w stanie w pełni zdefiniować tego zjawiska". Wciąż nie ma zgodności na przykład co do tego, czy istnieją tzw. podstawowe emocje, czyli uniwersalne dla wszystkich gatunków i kultur, jaki jest wpływ emocji na procesy poznawcze, na ile emocje zależą od tych procesów, jaką rolę odgrywa w emocjach świadomość. Nie ma jednej, ogólnie uznanej definicji emocji, ponieważ każda podkreśla inny aspekt tego złożonego zjawiska. Niewątpliwie emocje wchodzą w skład podstawowego systemu kontrolującego zachowanie, który skłania organizm do działania. Towarzyszą pobudzaniu i zaspokajaniu popędów, bądź apetytywnych (gdy człowiek lub zwierzą doży do kontaktu z bodźcem), bądź awersyjnych (gdy go unika). Znak emocji (przyjemna lub przykra) i kierunek zachowania motywacyjnego (dążenie lub unikanie) są ze sobą na ogół ściśle związane. Emocje pobudzają układ autonomiczny i hormonalny, przygotowując organizm do skutecznego działania.

Rola emocji jako czynnika przystosowawczego nie ogranicza się tylko do funkcji motywacyjnej. Trzeba pamiętać, że zarówno u zwierząt jak i człowieka służą one także komunikacji i ustalaniu reguł życia społecznego.

Emocje można rozpatrywać jako behawioralne i wegetatywne zmiany (ekspresja emocji) w odpowiedzi . na bodziec biologicznie znaczący lub też jako przeżywanie, doświadczanie określonych, przyjemnych lub nieprzyjemnych stanów (dostępne dzięki introspekcji). Tylko ekspresja emocji poddaje się obiektywnym metodom badawczym.

CYTAT Z KSIĄŻKI „MÓZG A ZACHOWANIE" str. 376

„Dotychczas nie powiodły się żadne próby całościowego wyjaśnienia neuronalnych mechanizmów emocji. Dużo badań poświęcono emocjom negatywnym, ich ekspresja jest wyraźna u wszystkich prawie gatunków i dopracowano się kilku dobrych modeli doświadczalnych. Podłoże neuronalne emocji pozytywnych jest znacznie słabiej poznane. Bardzo ostrożne i jedyne, uogólnienie wyników badań nad różnymi przejawami emocji pozwala na stwierdzenie, że w ich ośrodkową kontrolę są zaangażowane przede wszystkim: struktury układu limbicznego (zwłaszcza ciało migdałowate), podwzgórze oraz śródmózgowie. Struktury te pozostają ze sobą we wzajemnych związkach anatomicznych i funkcjonalnych. Ciało migdałowate pełni rolę szczególną, nadając „koloryt" emocjonalny i motywacyjny bodźcom sensorycznym napływającym ze środowiska. To, czy struktury te stanowią jedyny i uniwersalny system dla wszystkich rodzajów emocji, pozostaje jeszcze niewiadome. Strach, wyzwalany przez bodźce lub pamięć bodźców zagrażających, jest kontrolowany przez tzw. system obronny obejmujący ciało migdałowate, brzuszno -przyśrodkowe podwzgórze i istotę szarą okołowodociągową. Organizacja neuronalna emocji takich jak gniew czy wściekłość nie jest dokładnie poznana. Podłoże biochemiczne emocji awersyjnych jest także wciąż przedmiotem intensywnych badań. Implikuje się udział wielu neuroprzekaźników i neuromodulatorów. Emocje określane jako przyjemne wiąże się z tzw. układem nagrody, którego struktury znajdują się przede wszystkim wzdłuż przebiegu przyśrodkowego pęczka przodomózgowia. Nagradzające działanie samodrażnienia, jak również większości środków uzależniających, wynika, jak się wydaje, z nasilenia transmisji dopaminergicznej.

Odniesienie wyników badań neurobiologicznych do ludzkich zachowań emocjonalnych, tak jak w przypadku każdej ekstrapolacji, musi być bardzo ostrożne. Emocje stosunkowo proste jak strach i przyjemność maj ą prawdopodobnie zbliżone mechanizmy u zwierząt i u człowieka. O typowo ludzkich złożonych emocjach, takich jak miłość czy zazdrość, w sensie neurobiologicznym nie wiemy właściwie nic".

Trzeba zrozumieć schematy myślenia dot. powstawania zjawisk emocjonalnych (stanów emocjonalnych). Takie schematy myślenia najbardziej znane, klasyczne to:

schemat myślenia Jamesa i Langego: najpierw są pewne zmiany peryferalne => świadomość tych

zmian powoduje pojawienie się emocji.

Magda Arnold odwraca schemat myślenia Jamesa i Langego: percepcja pewnego zdarzenia => w

wyniku percepcji - ocena tego zdarzenia => ocena prowadzi do pojawienia się stanu emocjonalnego.

Stan emocjonalny, jak się pojawi, to wywołuje pewną formę gotowości do działania. Stan

emocjonalny, w tym ujęciu, jest stanem prowokującym do motywacji. Emocja prowadzi do

motywacji. W uzupełnieniu kilka propozycji, które tworzą podstawowe modele przebiegu procesów

emocjonalnych - układ teorii klasycznych na którym bazują współczesne teorie emocji.

Teoria percepcyjno-motywacyjna Roberta Leppera. Autor akcentuje: poznanie i motywację/od

tego zaczyna całość rozważań. Autor podaje, że emocji nie da się od siebie odróżnić na podstawie:

• odmiennej świadomości doświadczania tych stanów,

• reakcji cielesnych,

• funkcji adaptacyjnych, które one pełnią.

Wg Roberta • Leppera w/w kryteria są tylko częściowo słuszne. Szukał układu, takiej funkcji psychicznej, procesu psychicznego, który byłby procesem kluczowym i kryterium pozwalającym na odróżnienie emocji od siebie. Tym kryterium dla Roberta Leppera są efekty motywacyjne wyzwalane przez emocje. Motywacja jest kryterium rozróżnienia emocji. Żeby odróżnić emocje od siebie trzeba odp. na pytanie jakie zachowania są wzbudzane przez pewne stany psychiczne a zatem stany lęku - ktoś ucieka, stany gniewu - ktoś atakuje. Rozróżniamy, rozpoznajemy emocje tylko dlatego, że są motywami (i to jest jedyne kryterium odróżnienia emocji od siebie), że wzbudzają pewne działania. Emocje to motywy, które powodują uruchomienie pewnych zachowań, aktów, działań. Stany emocjonalne (nie będą kwestią utrzymywania się pewnych form percepcji, pewnych form zmian cielesnych) będą tak długo trwały jak długo będzie trwała skłonność do pewnego działania. Przy powstawaniu samego procesu emocjonalnego b. istotny udział ma poznanie (procesy percepcji). Nie ma możliwości działania, powstania motywacji jeśli nie będzie percepcji. Robert Lepper twierdzi, że procesy percepcyjne muszą zaistnieć, ponieważ dają szansę rozpoznania skutków działania lub rozpoznania rzeczywistości, która daje szansę pojawienia się pewnych aktów działania. Procesy percepcyjne są b. istotne ale nie są kluczowe dla powstania emocji. Emocja zależy od tego jakie działania zostaną wzbudzone w wyniku pojawienia się pewnych form zakłócenia. Ta teoria jest motywacyjną teorią emocji ( motywacyjna teoria psychologiczna). Zrozumieć emocje to zrozumieć motywację a więc to jakie działania wyzwalają pewne stany, które są emocjami.

Robert Lepper - b. ważna rola percepcji poznawczej.

Percepcja sytuacji motywacyjnie znaczącej ( emocja jest motywem ). Percypuję sytuację i może ona wzbudzać

we mnie działanie. Sytuacja jest motywacyjnie znacząca gdy wzbudza działanie ( wejście koleżanki wyzwala we

mnie to, że chcę działać wobec koleżanki). Percepcja sytuacji jeśli uruchamia działanie, jeśli ja pragnę działać (

podejść do pani ) to pragnienie staje się motywem => wówczas to jest emocja. Ten motyw to emocja. Jeśli

uruchamiam działanie ( emocja jest motywem) wówczas działanie przejawia się jako emocja łącznie ze

zmianami cielesnymi np. pobudzeniem wewnętrznym i wtedy ekspresję emocjonalną).

percepcja sytuacji => pragnę działać emocja => uruchamiam działanie => jeśli uruchamiam działanie

emocja jest motywem

Teoria peryferalna emocji W. Jamesa

Peryferalna - on uważa, że emocje powstają w wyniku zmian cielesnych na peryferiach.

rejestracja zdarzenia (percepcja sytuacji) => zmiany cielesne ==> świadomość zmian cielesnych rej estrowana j est j ako stan emocj onalny

Jako pierwsze muszą być zmiany cielesne i dopiero potem pojawia się emocja. Emocja jest następstwem zmian cielesnych.

Model poznawczy emocji M. Arnold

Poznawcza, ponieważ emocje powstają w wyniku poznania.

CYTAT Z KSIĄŻKI „PSYCHOLOGIA I ŻYCIE"

„Teorie oceny poznawczej. Ocena to inaczej oszacowanie znaczenia bodźca. Jedną z pierwszych osób, które posługiwały się tym pojęciem w teorii emocji, była Magda Arnold (1960), która zaproponowała model sekwencyjny. Pierwszym krokiem w tej sekwencji jest percepcja, dzięki której odbierane są bodźce zewnętrzne. Następnym krokiem jest ocena, która polega na wartościowaniu bodźców jako dobrych i korzystnych lub złych i szkodliwych. Ocena ta następnie determinuje emocję, którą definiuje się jako odczuwaną tendencję „ku bodźcom" ocenianym jako dobre lub „od bodźców" ocenianych jako złe. Ekspresję emocji określa się jako układ reakcji fizjologicznych, które towarzyszą odczuwanej tendencji. Mogą one być zorganizowane tak, by sprzyjały zbliżeniu lub wycofaniu się (unikaniu). Ostatnim krokiem jest działanie, kiedy to występuje rzeczywiste zbliżenie lub wycofanie "

W ZAŁĄCZENIU TABELA:

PODSTAWOWE MODELE PRZEBIEGU PROCESÓW EMOCJONALNYCH I PREDYSPOZYCJI EMOCJONALNYCH

Model adaptacyjny Darwina ( model bliski motywacyjnemu ) - pojawia się współcześnie w postaci różnych teorii emocji.

Darwin wskazywał pewne fakty decydujące o zmianie zachowań i pozwalające wnioskować o pewnych stanach doświadczanych przez ludzi (ludzi traktował jak efekt końcowy ewolucji). Darwin wskazywał, że we wszystkich kulturach różne emocje są związane z pewnymi wzorcami zmian w mięśniach. Różne emocje (zmiany mięśniowe) wyzwalają różną ekspresję. Zatem istnieje tzw. uniwersalny język. Każdy z nas, bez względu na kulturę, pokazuje pewien styl ekspresji. Ten styl '' ekspresji pozwala wnioskować o przeżyciach wspólnych dla ludzi. We wszystkich kulturach różne emocje są związane z różnymi zmianami mięśniowymi ( szczególnie na twarzy ). Zmiany te (wzorce i sposoby reagowania widoczne przede wszystkim na twarzy ale i na całym ciele) są (podobne) u ludzi i u zwierząt (np. jak człowiek się zajeża)

U ludzi i u zwierząt przyjemne (pozytywne) emocje i nieprzyjemne (negatywne) emocje wyrażają się w przeciwstawnych wzorcach zmian somatycznych ( wzorcach ekspresji ). Dlatego też na podstawie zmian somatycznych można domniemywać jakie stany emocjonalne są przeżywane Wg Darwina wzorce zmian somatycznych związane z daną emocją mają znaczenie funkcjonalne. Wzorce zachowań, związane z danym stanem emocjonalnym dają szansę adaptacji do otoczenia a jednocześnie przystosowują sobie otoczenie. Wprowadzenie takiego sposobu myślenia ma bezpośredni wpływ na współczesne ekspresywne teorie emocji. U Darwina kluczem do zrozumienia emocji jest ekspresja to co wyraża ciało (a szczególnie twarz). To co wyraża ciało pełni jednocześnie funkcję adaptacyjną daje szansę przystosowania (przez wzorce ekspresji ja wyzwalam pewne zachowania u innej osoby). Upraszczając Darwina przedstawię schemat interpretacji jego myślenia, gdzie cykl znaczeń przebiega następująco: sytuacja (zdarzenie) => percepcja tej sytuacji (uruchamia się kod poznawczy) •=> następuje ekspresja twarzy (pojawia się pewien styl wyrażania siebie) => pojawiają się odczucia związane z tą ekspresją. Proces ewolucji prowadzi do tego, że ekspresja twarzy związała się z pewnym stanem psychicznym -wyzwalanie się ekspresji twarzy => uruchamia momentalnie pewne wzorce pobudzeń wewnętrznych => te wzorce pobudzeń wewnętrznych w ciele wyzwalają => pewne odczucia wewnętrzne. Jest to pewien automatyzm , który wg Darwina jest efektem ewolucji (coś wdrukowane) (np. jak się zmarszczycie to macie tendencję do odczuwania stanu emocjonalnego np. gniewu, smutku). W efekcie stan emocjonalny pojawia się w następstwie ekspresji (tak jakby ona była podstawą) i wyzwala dalsze emocjonalne zmiany w ciele. Ekspresja stanowi wg Darwina pewną formę działania. Darwin i jego konwencja leży u podłoża współczesnych ekspresywnych teorii emocji

CYTAT Z KSIĄŻKI „MÓZG A ZACHOWANIE" str. 360 biologicznym badaniom emocji dał początek Karol Darwin, który pierwszy położył nacisk na zachowanie i ekspresję emocji. Wysunął tezę, że wzorce emocjonalne są dziedzicznymi, wrodzonymi reakcjami, niezależnymi od woli, których biologiczna użyteczność sprawdziła się w trakcie ewolucji. Prace Darwina udowodniły, że mechanizmy ruchowe i mięśniowe, za pośrednictwem których człowiek wyraża swoje emocje, wyewoluowały z podobnych mechanizmów jak u udomowionych ssaków " Lange, Wegner i Cannon wychodzili z pozycji analiz fizjologicznych (zajmowali się fizjologią,

strukturą biologiczną człowieka) a nie analiz psychologicznych. Teoria Jamesa znajduje swoje

uzasadnienie w podkładach fizjologicznych na które wskazywał Lange i Wegner.

Teoria Canona też jest teorią fizjologiczną a nie psychologiczną. Canon zaczynał od analizy struktur

neurofizjologicznych, które odpowiadają za powstawanie stanów emocjonalnych.

teorie fizjologiczne/trzewiowe Langego i Wegnera

teoria fizjologiczna/wzgórzowa W. Cannona

KLASYCZNE TEORIE EMOCJI MOŻNA PODZIELIĆ NA II GRUPY

1) tzw. teorie psychologiczne starają się pokazać z perspektywy psychologicznej, jakie procesy są najpierw uaktywniane aby móc później doprowadzić do jakiś zmian wewnętrznych. W efekcie 3 procesy są zawsze kluczowe:

proces percepcji

proces motywacji

proces ekspresji (wyrażania emocji)

W teoriach psychologicznych podkłady neurofizjologiczne także się omawia. Żadna teoria nie jest wolna od analiz na poziomie neurofizjologicznym nawet teoria Magdy Arnold.

2) tzw. teorie fizjologiczne

a) teorie trzewiowe najbardziej związane są z nazwiskami C.Langego i Wegnera

trzewiowe teorie emocji mówią o tym, że w wyniku pewnego zdarzenia (sytuacji) następują

=> zmiany w naczyniach (naczyniowo-ruchowe) => wtórne zakłócenia

np. u Langego te zmiany powodują => zakłócenia, które są odbierane w postaci różnych

wrażeń. (to jest schemat myślenia zgodny z Jamesem percepcja sytuacji, zmiany cielesne) tu

należy przeakcentować, że chodzi o wtórne zakłócenia.

Same zakłócenia są emocją u Wagnera - radykalne podejście.

CYTAT Z KSIĄŻKI „MÓZG A ZACHOWANIE" sfr. 360

„•w końcu XIX wieku powstała tzw. trzewna teoria emocji sformułowana niezależnie od siebie przez dwóch uczonych - W. Jamesa i C. Langego. Zwrócili uwagę na związek emocji z reakcjami wegetatywnymi. Uważali jednak, że zmiany fizjologiczne nie są następstwem doznawanych emocji, ale źródłem, że są pierwotne, a dopiero ich percepcja wywołuje uczucia subiektywne. Uważali też, że zmiany fizjologiczne są odrębne dla każdego rodzaju emocji. Wiele obserwacji i dowodów doświadczanych dość szybko podważyło tę teorię np. te same zmiany wegetatywne towarzyszce różnym emocjom"

b) teoria wzgórzowa W. Cannona

w tych teoriach też jest pewien układ wejścia w psychologiczną analizę

Wg Cannona najpierw następuje rejestracja sytuacji-percepcja sytuacji zakłócającej

homeostazę (ale już wprowadzenie pojęcia homeostazy oznacza, że wchodzimy w układ

interpretacji na poziomie biologicznym) W efekcie sytuacji zakłócającej homeostazę następuje

=> rozhamowanie kory mózgowej i uaktywnienie wzgórza => i wtedy pojawia się emocja jako

wzorzec pobudzenia wzgórza, który uwalnia różne reakcje cielesne to tzw. wzgórzowa teoria

emocji.

CYTAT Z KSIĄŻKI „MÓZG A ZACHOWANIE" sf r. 360

„Badania wskazujące, że emocje powodują wzbudzenie ośrodkowego układu nerwowego, zapoczątkowały nową fazę bardzo intensywnych studiów nad mechanizmami neuronalnymi kontrolującymi procesy emocjonalne. Pierwotnie za siedlisko emocji uważano wzgórze ze względu na jego rolę w percepcji oraz na to, że opisano uderzające zmiany w zachowaniu emocjonalnym po jego uszkodzeniu. Już w latach 30-tych XX w P. Bard ( początkowo,

podobnie jak W.B. Cannon, rzecznik „koncepcji węgorzowej"), uwal podwzgórze za strukturę kluczową dla ekspresji emocji".

KLASYCZNE TEORIE EMOCJI PODJĘŁY SIĘ ROZWIĄZANIA NASTĘPUJĄCYCH PROBLEMÓW:

1) problem następstw zdarzeń, które prowadzą do pojawiania się procesów emocjonalnych.

Tego .problemu się nie rozwiązało do końca bo nadal we współczesnych koncepcjach podejmowane są zagadnienia:

co jest pierwsze: percepcja, poznanie czy zmiany cielesne Klasyczne analizy znajdują odbicie we współczesnych badaniach i analizach teoretycznych.

2) w klasycznych teoriach także pojawia się problem podłoża neurofizjologicznego emocji.

Analizy najpełniej zapoczątkowane przez Cannona (mimo że Wegner i Lange też to ukazywali) znajdują odbicie we współczesnych koncepcjach u Josepha Le Doux i Jamesa Papeza. „ Jak wejdziemy w neurofizjologię, będę starał się bardzo upraszczać to wszystko byście nie mieli wrażenia zdominowania przez biologię". We współczesnych teoriach akcent położony jest na podstawowe znaczenie struktur neuronalnych np. podstawowe znaczenie wzgórza ( na które wskazał Cannon) w powstawaniu emocji.

Klasyczne teorie wskazały na bezpośredni związek emocji i motywacji, który jest oczywisty i zostało to udowodnione w sposób teoretyczny i empiryczny. Lepper mówił, że emocja jest motywacją. Arnold mówi, że wyzwalany stan emocjonalny wyzwala tendencję do pewnych działań.

Kolejny nurt wskazał na to, że aby zrozumieć emocję trzeba zrozumieć jakie formy ekspresywne prowadzą do tej emocji - Tomkins

Każdy proces emocjonalny (każda emocja) zawiera w sobie 3 komponenty: komponent neurofizjologiczny, komponent podmiotowy (doświadczenie, świadomościowy) i komponent ekspresywny. Można by taki trójpodział uznać za przyjęty w psychologii. Wychodząc z tej perspektywy można zacząć analizę od komponentu najbardziej dysponującego do powstawania emocji. Najbardziej trwałym komponentem jest podkład neurofizjologiczny => neurofizjologiczne koncepcje.

Można na proces emocjonalny patrzeć z różnych perspektyw: perspektywa biologiczna, społeczna, podmiotowa, obserwatora. W tym momencie chodzi o to by spojrzeć na emocje z perspektywy biologicznej (od strony biologii). Udział pewnych struktur neurologicznych jako podstawa emocji.

Teoria Jamesa Papeza (Pejpeza). Chodzi o pojęcie tzw. pętli (obwodu, kręgu) Papeza. Odszedł od teorii wzgórzowej Cannona w sposób b. wyraźny. J. Papez przedstawił szczegółowy opis emocji, których podłożem jest obwód składający się z kilku struktur (nie z jednej struktury np. ze wzgórza). Ten obwód odpowiada za stan emocjonalny, który zawiera się w jednym układzie limbicznym. Decydującą rolę w powstawaniu emocji pełni hipokamp (ciało zwane hipokampem). Wg Papeza pomiędzy strukturami neuronalnymi występuje wzajemna zależność (wzajemny układ wzbudzania się) sensorycznym wejściem z otoczenia jest chwytanie impulsów przez układ wzgórzowy (we wzgórzu następuje rejestracja impulsów) następnie te impulsy przechodzą. Na pętlę Papeza składa się: sklepienie / przednie wzgórze / zakręt obręczy / kora asocjacyjna / hipokamp.

Generalnie na pętlę Papeza składa się pięć ciał neuronalnych: sklepienie / przednie wzgórze / zakręt obręczy / kora asocjacyjna / hipokamp. CYTAT Z KSIĄŻKI „MÓZG A ZACHOWANIE" str. 361 ,James Papez stworzył pierwszą kompleksową teorią emocji. Emocje są przeżywane świadomie i są uzależnione od procesów poznawczych. Istotna jest rola podwzgórza w ekspresji emocji. Istnieje obustronna komunikacja miedzy podwzgórzem a wyższymi ośrodkami korowymi. Substrat anatomiczny emocji opisał w postaci złożonego kręgu neuronalnego obejmującego główne struktury płata limbicznego, formującego pierścień wokół -wzgórza i pnia mózgu. Uważał, że kora wpływa na podwzgórze za pośrednictwem zakrętu obręczy, który z kolei wysyła projekcję do hipokampa, a hipokamp przez sklepienie - do ciał suteczkowatych w podwzgórzu. Podwzgórze za pośrednictwem drogi suteczkowato-wzgórzowej przesyła informacje do przednich jąder wzgórza i z powrotem do zakrętu obręczy.

Koncepcja Papeza miała ogromny wpływ na badania reakcji emocjonalnych, dzięki zwróceniu uwagi na znaczenie struktur limbicznych w regulacji emocji, a późniejsze badania podtrzymały jej słuszność w zasadniczych zarysach.

Teoria Papeza nie uwzględniała jednak zupełnie znaczenia dala migdałowatego w procesach emocjonalnych, którego rola już wkrótce miała się okazać szczególnie istotna.

Jednocześnie z opublikowaniem teorii Papeza, amerykańscy badacze H. Kiwer i P.C. Bucy, opisali spektakularne objawy zmian emocjonalnych po uszkodzeniach płatów skroniowych u małp. Kolejne doświadczenia przeprowadzane w różnych laboratoriach wykazały, że strukturą odpowiedzialną za te zmiany jest ciało migdałowate i jego połączenia z korą. Okazało się, że takie uszkodzenia płata skroniowego, które nie obejmują ciała migdałowatego, nie wpływają na zachowanie emocjonalne zwierząt.

W konsekwencji tego odkrycia i dalszych licznych badań oraz doniesień klinicznych, Paul McLean włączył do kręgu Papeza ciało migdałowate oraz jeszcze jedną ze struktur limbicznych -przegrodę.

W latach 60., J.H. Nauta stworzył koncepcję kręgu limbiczno-śródmózgowego ze względu na bardzo silne ąferentne i eferentne powiązania śródmózgowia z ciałem migdałowatym i podwzgórzem, jak również liczne prace dowodzące roli śródmózgowia w ekspresji emocji.

Dzisiaj uważa się, ze struktury limbiczne wraz z podwzgórzem i śródmózgo wiem stanowią funkcjonalną całość l odgrywają zasadniczą rolę w zachowaniach emocjonalnych "

Schemat kręgu emocjonalnego J.W. PAPEZA

Przy czym faktyczną rolę w powstawaniu emocji pełni hipokamp ( zakręt hipokampa). Pętla Papeza działa jako jedna całość. W zasadzie jak jest pobudzony jakiś element z tej całości jest pobudzona całość. Ilekroć jest pobudzony układ ciało suteczkowate to jest pobudzona całość, jak jest pobudzone sklepienie to jest pobudzona całość zawsze występuje układ pobudzenia całości.

Czasami jest tak, że pewne informacje docierają tylko do pewnych struktur (i on mówi o pewnych wejściach informacyjnych).

Występują trzy ścieżki doprowadzające impulsy do kory mózgowej, gdzie kora mózgowa odczytuje to później jako stan emocjonalny. Te trzy ścieżki to: l) strumień myśli, 2) strumień ruchu / ścieżka ruchu, 3) strumień uczuć.

Strumień myśli czasami jest taka sytuacja, że bezpośrednio jest drażniona kora mózgowa (sensoryczna) następuje przewodzenie impulsów od wzgórza bezpośrednio do kory mózgowej (sensorycznej). Dzięki pobudzeniom kory sensorycznej pobudzana jest kora asocjacyjna (układy skojarzeniowe, asocjacyjne). Jak jest pobudzona kora asocjacyjna pobudzona cała pętla , zarówno hipokamp =>jak hipokamp to dalej wzgórze / podwzgórze i dalej - zamyka się pętla. Np. przypominam sobie jak kiedyś byłem na spotkaniu z jakąś osobą, która mi czymś strasznie imponowała i w tym momencie => wytwarza się pewien stan skojarzenia strumień myśli dociera od razu do kory sensorycznej (przypominam sobie), stan skojarzenia => i nagle odczuwam ciepło, takie pobudzenie wewnętrzne => cała pętla. I stąd można tłumaczyć wg niego to dlaczego czasami jest tak, że najpierw musi być percepcja by powstała emocja. Inna sytuacja np. jest bezpośrednie pobudzenie przez on tzw. ścieżkę ruchu (strumień ruchu) jest to przewodzenie impulsów poprzez wzgórze poprzez wiodącą torebkę do ciała prążkowanego (ono znajduje się blisko móżdżku i tych układów, które pobudzają całą motorykę ). W efekcie może być taka sytuacja, że jest automatyczne wyrażanie tych emocji. Ale jak jest pobudzenie wyrażania emocji czyli impulsy tak jakby uderzają w tą strefę motoryki (tu może mieć rację Nina Buli i James Papez), ale gdy jest pobudzona strefa motoryczna to momentalnie na zasadzie pętli są pobudzane wszystkie układy w efekcie człowiek ma świadomość, człowiek percypuje pewne zdarzenia, człowiek ma pewne uczucia.

Strumień uczuć czyli przewodzenie wiązki impulsów przez dolną część wzgórza do podwzgórza i ciała suteczkowate i przednie jądro zakrętu obręczy w środkowej ścianie półkuli mózgowej => jeżeli tym kanałem płynie to jest pobudzony przede wszystkim układ odczuć wewnętrznych. W efekcie odczuć pojawi się ruch i pojawi się świadomość. Tu też może mieć rację James Papez dlatego, że pętla jest pobudzona cały czas i bez względu na to jaką ścieżką wpływają impulsy, zawsze pobudzona jest cała pętla. To jest ten schemat myślenia przyjęty przez Papeza. Można wytłumaczyć poprzez struktury neuronalne co jest pierwsze a co jest wtórne nie przyjmując założeń jako udowodnionych, że najpierw jest poznanie, że najpierw jest odczucie, ponieważ bez względu na to jakim strumieniem to płynie zawsze jest pobudzone jedność psychologicznych doznań (nazwijmy to jedność odczuć cielesnych).

Inny styl myślenia proponuje Pauł McLean (Maklin). Pauł McLean zaproponował jedną z najbardziej fascynujących neurologicznych teorii emocji. McLean rozszerza pętlę Papeza o pewne struktury przede wszystkim o ciało migdałowate i przegrodę (o śródmózgowie). Ta teoria jest silnie nasycona schematem myślenia ewolucyjnego. McLean uważa, że w trakcie ewolucji u ludzi rozwinęło się przodomózgowie, które posiada triadyczną strukturę oznacza to, że mózg składa się z trzech typów mózgów, które różnią się strukturą anatomiczną i procesami chemicznymi jakie w nich zachodzą. Najstarszy typ mózgu jest czymś podstawowym u gadów (występuje u gadów), drugi typ u ssaków natomiast trzeci typ u naczelnych.

Pierwszy typ mózgu wg niego zabezpieczał ochronę siebie i gatunku. Jego struktury zostały tak rozwinięte by mogły w nich przebiegać prawidłowo procesy zabezpieczające pożywienie i dające możliwość znalezienia i utrzymania partnera. W trakcie ewolucji najstarszy typ mózgu (który się rozwinął u gadów) u człowieka niejako pozostał. Ten typ mózgu, który służył zabezpieczeniu siebie (ochronę siebie) i gatunku.

Drugi typ mózgu umożliwiał nowe sposoby zachowania, ułatwienie przebiegu relacji dziecko-matka, pojawiły się takie formy zachowania jak lęk, gniew, agresja, ekscytacja. Drugim typem mózgu wg McLeana jest system limbiczny i on dostarcza informacji o charakterze czysto emocjonalnym i dzięki temu te informacje kierują zachowaniem wymagającym ochrony siebie i gatunku.

Trzeci typ mózgu (najmłodszy ewolucyjnie) rozwinął się wtedy gdy pojawiła się konieczność posługiwania się informacjami o charakterze werbalnym (symbolicznym). Emocje tutaj są efektem pobudzenia/uaktywnienia struktur werbalnych. W rezultacie może powstać stan emocjonalny w wyniku słowa. Np. Jaki piękny jesteś" - i człowiek się ekscytuje. Wg McLeana zrozumienie emocji wymaga uchwycenia zasad działania przede wszystkim drugiego typu mózgu, tego co on nazywa systemem Umbicznym. Drugi typ mózgu składa się z limbicznego płata i osi podkorowej. Jest ważny - bo jest położony strategicznie (w miejscu centralnym) dzięki temu układ limbiczny kontroluje impulsy płynące z wcześniejszych ewolucyjnie układów i z najpóźniejszycjh ewolucyjnie układów. I to nazywa wisceralnym mózgiem. W latach 70 i 80-tych poddał szczegółowej analizie niektóre struktury, które składają się na układ wisceralny. Uważał, że w mózgu wisceralnym trzy elementy są kluczowe, żeby zrozumieć emocje: ciało migdałowate, hipokamp i przegroda.

Mózg zawiera różne obwody w zależności od tego, który z tych trzech elementów dominuje. Joseph Le Doux zwracał uwagę na to, że kluczową rolę w tworzeniu emocji ma ciało migdałowate. Jest to podstawowa struktura, która odpowiada za emocje. Le Doux uważa, że aby zrozumieć emocje trzeba zrozumieć pewne schematy i pewne układy, które zostały przez ewolucję wytworzone w strukturach neuronalnych organizmów. Szczególną uwagę zwraca na ewaluację (czyli wartościowanie bodźca). Aby się pojawiła emocja musi być dokonany proces ewaluacji (wartościowania bodźca, wartościowania informacji, która wpływa do człowieka). Wartościowanie z reguły polega na porównywaniu dopływającej informacji z wcześniej nagromadzoną informacją. Można by rzec, że ewaluacja (wartościowanie) dopływającej informacji jest dlatego możliwa gdyż wcześniej została już zakodowana w pewnych strukturach informacja przez człowieka. To zakodowanie może być wynikiem przekazu programu wiedzy przez dziedziczność czyli jest to tak jakby pamięć gatunku lub wynik zakodowana będący efektem doświadczeń.

U zwierząt to porównanie informacji dopływającej z wcześniej nagromadzoną ma charakter działania instynktownego. U człowieka w b. niewielkim stopniu zależy od działania instynktownego (chociaż ma też swój udział). Żeby zrozumieć jak powstaje emocja to trzeba zrozumieć dodatkowe elementy, które wprowadza Le Doux. Wg niego ciało migdałowate jest kryterialnym ciałem przez które informacja musi przechodzić zawsze. Do ciała migdałowatego docierają impulsy z różnych układów (z różnych stref). On wyróżnia trzy kategorie: obszary monomodalne, polimodalne i supramodalne.

Obszary monomodalne - miejsca skojarzeniowe specyficzne dla danego zmysłu dla danego receptora. To są obszary, które odpowiadają za reprezentację informacji danego typu informacji o danym charakterze np. obszar monomodalny typu: jednostkowa informacja o charakterze wzrokowym, jednostkowa informacja o charakterze słuchowym. Obszary monomodalne - miejsca skojarzeniowe specyficzne dla danego zmysłu. Te miejsca odpowiadają za reprezentację informacji w postaci jednostek percepcyjnych. Z obszarów monomodalnych np. jednostkowa informacja węchu, jednostkowa informacja smaku i jednostkowa informacja zapachu jest przesyłana do obszarów polimodalnych. Obszary polimodalne integrują te pojedyncze informacje w pewne całości.

Obszary monomodalne - obszary odpowiadające za odbiór pojedynczych, specyficznych form informacyjnych.

Obszary polimodalne - integrują informacje monomodalne w pewne większe jednostki. Najwyższą formą są obszary supramodalne, które odbierają informacje z wielu obszarów polimodalnych (z wielu obszarów polimodalnych integrujących informacje monomodalne) Obszary supramodalne mają charakter abstrakcyjny, one w najbardziej wyraźny sposób odpowiadają za informacje o charakterze abstrakcyjnym. Czy pamiętacie z psychologii ogólnej - wg prof. Kazimierza Bukowskiego podział układów informacyjnych: monokonkretne, polikonkretne, hierarchiczne? Te informacje mogą przebiegać na różnym poziomie, ponieważ do ciała migdałowatego dochodzą pobudzenia z obszarów monomodalnych (zmysłowych) pojedynczych i dochodzą również informacje z kory skojarzeniowej z obszarów o charakterze polimodalnym i supramodalnym. Ciało migdałowate ma charakter ciała integrującego te wszystkie obszary informacyjne.

Obszary monomodalne - do ciała migdałowatego dochodzą informacje, które mają charakter jednostkowych informacji rejestrowanych przez receptory, dochodzą także informacje, które mają charakter informacji ułożonych w pewne całości - polikonkretnych, polimodalnych obszarów i do ciała migdałowatego docierają informacje, które mają charakter informacji supramodalnych z kory mózgowej (z poziomu abstrakcyjności). Ciało migdałowate jest odpowiedzialne za pewien sposób przetwarzania tego wszystkiego i przekładania na układy emocjonalne. Ponieważ ciało migdałowate ma bezpośrednie połączenie ze wzgórzem i wiadomo, że nie ma możliwości innego działania bez wzgórza często Joseph Le Doux uważa, że bramą do emcocji (ciało migdałowate odpowiada) jest wzgórze (przez wzgórze i tak wszystkie informacje muszą przejść) niemniej to ciało migdałowate decyduje o emocji (nie wzgórze). Wzgórze jest tylko bramą przez którą wszystkie informacje przepływają. Wyróżnione są obszary poli, mono jak i supramodalne. Może być taka sytuacja, że ciało migdałowate jak i kora mózgowa mogą być równolegle pobudzane z różnych układów stąd też jest możliwa reakcja na bodziec wcześniej niż nastąpi uświadomienie, ponieważ pobudzenie trafi bezpośrednio przez wzgórze do ciała migdałowatego i od razu następuje reakcja. Może być z poziomu myśli (poziomu abstrakcyjnego) do ciała migdałowatego => i następuje reakcja.

To jest trochę myślenie jak u Papeza: bez względu na to jakim układem biegnie impuls zawsze wpada w pętlę. Bez względu jakim układem biegnie informacja w ten układ ciała migdałowatego zostaje zakotwiczona.

Le Doux - wg niego ewaluacja jest podstawą powstania emocji. Ewaluacja (oszacowanie) czy informacja dopływająca jest zgodna z pewnym wzorcem wrodzonym, czy też doświadczeniem, które to doświadczenie jest zespołem informacji jednostkowych może mieć charakter automatyczny albo świadomy. Ewaluacja może mieć charakter bazujący na wrodzonych doświadczeniach organizmu albo ewaluacja (wartościowanie) może mieć charakter świadomy czyli odwołujący się do nabytych doświadczeń (do informacji, które zostały nabyte). Te dwie ścieżki: l) ewaluacja w sposób automatyczny albo 2) ewaluacja w sposób świadomy nazwane są przez Le Douxa l) reakcją pierwszego typu albo 2) reakcją drugiego typu. Reakcja pierwszego typu —reakcja automatyczna, reakcja drugiego typu — reakcja świadoma. Reakcje pierwszego typu mają charakter mimowolny i natychmiastowy, przypominają wzorce zachowania występujące u zwierząt. Gdy informacja dopływa jest natychmiast rejestrowana, oceniana przez system, który jest uwarunkowany pewną wrodzonością (gatunkowo). Na poziomie ciała migdałowatego dokonuje się natychmiastowa ocena zdarzenia (bo jest uruchamiany program wrodzony reakcja I typu). Następuje od razu reakcja emocjonalna. Człowiek nie musi uświadamiać sobie czegokolwiek tylko może od razu reagować płaczem, krzykiem, agresją bo to jest reakcja gdzie zdarzenie jako źródło informacji płynące przez układy receptoryczne trafia w pewien informacyjny kod wrodzony i on automatycznie uruchamia pewne reakcje. Reakcje drugiego typu mają charakter reakcji kontrolowanej, dowolnej wtedy człowiek najpierw sobie uświadamia, porównuje a efektem tego jest reakcja emocjonalna.

Zależy na jaki układ porównań informacyjnych natrafi: jak na automatyczny - ekspresja jest pierwszą reakcją— a jak na dowolny to poznanie jest pierwszą reakcją. Neuroendokrynologiczna teoria emocji Henryego jest obecnie modna, choć dość mało znana. To jest inny sposób patrzenia, jedna ze współczesnych teorii. W ZAŁĄCZENIU TEBELE:

• NEUROENDOKRYNOLOGICZNA KONCEPCJA J.P. HENRYEGO. SCHEMAT EMOCJI NEGATYWNYCH.

• NEUROENDOKRYNOLOGICZNA KONCEPCJA J.P. HENRYEGO. SCHEMAT EMOCJI POZYTYWNYCH. Wg Henryego stan emocjonalny zawsze aktywizuje układ limbiczny ale również jest związany z pewnym uaktywnieniem pracy układu przysadka - nadnercze i tym samym wydzielaniem pewnego zestawu hormonów. W zależności od tego jakie układy hormonalne zostaną uaktywnione taki stan emocjonalny pojawi się u człowieka. Żeby emocja w ogóle powstała musi być rejestracja pewnego zdarzenia (on to nazywa psychospołeczną percepcją zagrożenia). „psychospołeczna" - człowiek będąc w danej kulturze / społeczności określa, które zdarzenia (sytuacje) mogą mieć charakter zagrażający, które charakter przyjemny. To są następstwa ewolucyjnego myślenia. Przykład: jadę autobusem i ktoś zaczyna demolować autobus to mogę to rejestrować jako

zagrożenie (gdybym nie znał tej sytuacji nie rejestrowałbym tego jako zagrożenie). U Henryego żeby powstała emocja musi być proces rozpoznawania sytuacji. Tu procesy poznawcze pełnią dość istotną rolę musi być przewidywanie niejako pewnych zdarzeń, pewnych skutków zdarzeń. Przy przewidywaniu zostaje uaktywniona czoło-skroniowa Henry uważa, że człowiek wszystko nazywa: procesy, zdarzenia, wizualną syntezę przestrzeni w jakiej się znajduje, logiczny wgląd czyli ogólnie jest to ocena sytuacji. W efekcie rozpoznania (oceny) pojawia się emocja.

Wg Henryego układy emocji negatywnych

Gniew jest wtedy, kiedy jest uruchomione jądro centralne ciała migdałowatego => w efekcie gniew wyzwala zachowania typu walka, wysiłek czy uporczywość a z tym związane są zmiany w zakresie podwyższenia ciśnienia krwi podwyższenia pulsu noradrenalina w górę, adrenalina też trochę, testosteron zwiększa się, kortyzole na tym samym poziomie pozostają.

Lęk - jądro podstawowe ciała midałowatego zostaje uruchomione i następuje zachowanie: próba ucieczki a z tym związane są zmiany w zakresie lekkiego podwyższenia ciśnienia krwi, pulsu, adrenaliny, kortizolu. Szuka, które z tych wzorców neuroendokrynnych towarzyszą pewnym stanom emocjonalnym. Stąd nazwa neuroendokrynologiczna teoria emocji. Depresja - w depresji najistotniejszy jest udział hipokampa i przegrody, następuje zachowanie: utrata kontroli, podporządkowanie a z tym związane są zmiany w zakresie: ciśnienie krwi utrzymuje się , puls obniża się, testosteron spada. Wg Henryego układy emocji pozytywnych Żeby zrozumieć emocje trzeba zrozumieć układy pobudzeń wzajemnych, układy neuronalne i endokrynogenne bo to tworzy jedną całość i wtedy wyzwala pewne formy zachowań. Pozytywne - podobny jest układ tylko inne są systemy pobudzeń - ciśnienie krwi spada, puls spada przy spokoju jakiś człowiek odczuwa stan spokoju naradrenalina i adrenalina spada w dół. Przy uczuciu ekscytacji, uniesienia (pobudzenia pozytywnego) hipokampa przede wszystkim istotną rolę i ciało migdałowate i z tym związane są zmiany w układach endokrynogennych wydzielania. Dla każdej emocji, dzięki temu można ustalić pewne wzorce wydzielań hormonalnych. Henry uważa, że takie wzorce udało się ustalić i na podstawie tego można różnicować stany emocjonalne. Inaczej patrzy na podstawy neurofizjologiczne emocji Tomkins. - b. współczesny przedstawiciel tzw. ekspresyjnych teorii emocji. W ZAŁĄCZENIU TEBELA:

MODEL WEWNĘTRZNYCH AKTYWATORÓW AFEKTU WEDŁUG TEORII S.S. TOMKINSA Wg Tomkinsa aby zrozumieć emocje trzeba zrozumieć z jednej strony zmiany mięśni twarzy a z drugiej strony wokalizację. Uważa, że w odczytach wokalizacji (zmiany oddychania) i w odczytach twarzy (zmiany mięśni twarzy) a przede wszystkim przez zmiany skórne odczytuje się zmiany emocjonalne. Wprowadza pojęcie tzw. gęstości nerwowego pobudzenia / drażnienia. Rys. linia wskazująca na gęstość neuronalnego pobudzenia (drażnienia), a tutaj jest ta linia wskazująca na czas trwania. Żeby zrozumieć tą teorię: „gęstość" - liczba pobudzeń nerwowych w określonej jednostce czasowej (liczba pobudzeń impulsów nerwowych w określonej jednostce czasowej). Sprawą umowną jest jaką jednostkę czasu się przyjmuje. Wyróżnia trzy klasy aktywatorów emocji (czynników aktywizujących emocje wzbudzanie emocji, l) wzrost (podwyższenie) stymulacji 2) utrzymywanie się stymulacji 3) obniżanie się stymulacji. Trzy klasy dające szansę opisu form drażnień nerwowych prowadzących do wzbudzania emocji. W zależności od tego jak szybko następuje podwyższenie, obniżenie stymulacji lub jak długo utrzymuje się stymulacja doświadczamy takich stanów emocjonalnych. Przykłady:

przy stymulacji b. szybkiej i podwyższeniu gęstości pobudzeń następuje stan odczuwania

zaskoczenia emocja zaskoczenia

przy nie tak szybkiej czasowo ale podwyższonej stymulacji następuje stan lęku,

przy wolnej czasowo ale podwyższonej stymulacji następuje zainteresowanie

przy utrzymującej się stymulacji mamy do czynienia ze złością lub ze stanem dystresu - układu negacji gdy mamy trochę większą gęstość pobudzenia (czyli większą stymulację, więcej jednostek drażnienia) w danym momencie czasowym utrzymujące się na stałym poziomie wówczas człowiek odczuwa złość, jeśli mniejszą wtedy stan dystresu. Przy raptownym spadku stymulacji drażnień następuje przy szybszym śmiech przy wolniejszym radość. Przykład: utrzymujące się na jednym poziomie stałe drażnienie nerwowe np. to może być utrzymujący się ciągły hałas młota walącego w bruk =^ jeśli on się utrzymuje na pewnym poziomie drażni => wyzwala stan dystresu (może wyzwalać natomiast jeśli utrzymuje się na poziomie wyższym silny huk - może wzbudzać złość. Natomiast jak nagle wyłączą ten młot => człowiek odczuwa radość bo nagle jest spadek tej stymulacji (jeśli jest raptowne to może wzbudzać nawet śmiech przy pewnych układach).

Są to elementy analiz uzasadniane w sposób empiryczny, gdzie badano gęstość stymulacji i

szybkość pojawiania się stanów emocjonalnych. Jednocześnie pytano osobę jaki odczuwa stan

emocjonalny - stąd też opracowano taką skalę.

W ZAŁĄCZENIU obrazujący wyniki w/w analiz Tomkinsa: MODEL WEWNĘTRZNYCH

AKTYWATORÓW AFEKTU WEDŁUG TEORII S.S.TOMKINSA

Pomijam różne rzeczy, które tutaj jeszcze wchodzą w grę oddychanie, wokalizację bo to są

analizy szersze.

Ta myśl prowadzić do tego, że kluczem nieraz do zrozumienia jest nie to jakie struktury

neuronalne ale że kluczem do zrozumienia emocji jest znak pobudzenia. Wchodzimy w teorie

najbardziej znane - teorie pobudzenia, które mówią, że aby zrozumieć emocje trzeba zrozumieć

poziom aktywacji (poziom pobudzeń)

P.H. Lindsay - wg niego żeby zrozumieć emocje trzeba zrozumieć poziom pobudzenia (poziom aktywacji). Strukturą odpowiedzialną z wzbudzenie jest układ siatkowaty. Wszystkie pobudzenia płyną przez układ siatkowaty, który wzmacnia impulsy => dalej istotną rolę odgrywa wzgórze, podwzgórze, przysadka mózgowa (jako ten układ, który jest odpowiedzialny za inne systemy endokrynne) i kora mózgowa. Stąd też dużo tych linii, które wskazują, że pobudzenie płynie w różnych kierunkach w różnych układach. Kluczem do zrozumienia emocji jest układ siatkowaty, to na ile on wzmacnia impulsy lub je osłabia. Jak wzmacnia impulsy to drażni różne struktury, które są właściwe dla układu limbicznego, dalej te struktury drażnią korę mózgową i wtedy człowiek odczuwa stan emocjonalny lub nie. Im wyższy stan napięcia (aktywacji) tym wyższa jest intensywność tych emocji. W zależności od tego jaka jest kategoria zdarzeń, która uruchamia aktywację można mówić o takiej a nie innej kategorii emocji. Do tego poziomu musi jeszcze być poziom percepcji i nazwania (poznania) czyli proces poznawczy.

Teoria Lindsaya znajduje się u podłoża współczesnych teorii zapotrzebowania na stymulację i pewnych współczesnych teorii temperamentu). P.H. Lindsay - wg niego do zaistnienia emocji potrzebne jest podwyższenie poziomu stymulacji (ogólna czynność, gotowość, która jest wyzwalana przez stan aktywacyjny) poza tym co się dzieje w wyniku tego, że następuje pobudzenie => następuje również koncentracja uwagi na pewnym zdarzeniu. Żeby zrozumieć emocje trzeba zrozumieć stan pobudzenia i to (w wyniku tego pobudzenia) na jakim zdarzeniu następuje skoncentrowanie uwagi. Dwa wymiary są tutaj istotne: wymiar aktywacji i w wyniku tej aktywacji wyostrzenia uwagi, (w efekcie wyostrzenia uwagi zmienia się świadomość => zmienia się świadomość, zmienia się jakość emocjonalna).

Podejście poznawcze Tibom ??? wprowadził jednostkę TOTE. Żeby zrozumieć zachowanie człowieka [jednostka TOTE to jednostka poznawcza, jednostka działania (aktywności) człowieka].

Przykład: wchodzę do tramwaju i wkładam bilet do kasownika /wejście do tramwaju jest pewną formą rzeczywistości i ja do niej muszę się dostosować/ uruchamiany jest cykl działania -wkładam bilet do kasownika następuje T-test, próba / naciskam kasownik 0-operate.działanie / wyjmuję bilet, sprawdzam czy jest skasowany T-test / po skasowaniu następuje E-exit wyjście i wejście do następnej jednostki TOTE np. zauważam -jakaś osoba znana T- test / cześć jak się masz 0-operate działanie / on mi nie odpowiada T-test / E-exit cofam się.

Działanie jest kluczowym przebiegiem tego układu Test Operate Test Exit. Jest to interpretacja na poziomie psychologicznym. Tu podstawą zrozumienia emocji jest stan równowagi (stabilizacji). Przykład: kiedy następuje wyjście i przejście do innej jednostki: idę do kasownika test, operate, test próbuję - nie skasowany / nie ma exit- wyjścia przechodzę do następnej jednostki. próbuję działam - nie wyszło, próbuję działam - nie wyszło. Tu istotny dla zrozumienia emocji jest stan równowagi (stabilizacji). Równowaga jest to stan gdzie moje działanie zostaje wykonane zgodnie z moimi oczekiwaniami. Przez sprawdzenie tego wykonania następuje porównanie czy to jest tak samo jak oczekiwałem czyli jest jakby przywrócenie równowagi. Patrząc od strony neuronalnej (fizjologicznej) ta teoria podkreśla rolę pamięci (uczenia się). W jednostce TOTE jest istota pamięci, trzeba zrozumieć jakie były wcześniejsze doświadczenia, wcześniejsze wikłające sytuacje, które wyzwalają napięcie. W efekcie sama emocja to jest wynik pewnego porównania części mojego planu (programu, który jest z danymi doświadczeniami związany) z aktualną sytuacją. To nie Jest tylko efekt samej czystej aktywacji (żeby była czysta aktywacja musi być odniesienie do pewnego materiału wcześniej zapamiętanego). W efekcie jeśli dany układ nie pasuje do pewnego programu (oczekiwań, planu) to właśnie ten układ powoduje wyzwalanie się napięcia, aktywizuje (to co Lindsay mówił) następuje stan pobudzenia i ten stan powoduje wyzwolenie się działania.

K.H. Pribram wg niego emocja jest b. bliska motywacji. Wszystkie procesy, które wybijają ze stabilnego położenia (tzn. są niezgodne z planem, z oczekiwaniami) to są procesy, które generują afekty (emocje). Wyzwolenie tego afektu jest od razu związane z działaniem więc emocja jest de facto motywem, staje się motywem. Stan motywacji wskazuje, że organizm przygotowuje się do pewnego stanu oddziaływania na otoczenie, co przywraca utraconą równowagę. U niego również, kluczową rolę odgrywa działanie układu siatkowatego (patrząc od strony neurologicznej działanie systemu pobudzeń) i wdrukowanie pewnego programu (pewnych doświadczeń). P.H. Lindsay mówi tylko o pobudzeniach a K.H. Pribram mówi, że aby zaistniało pobudzenie musi być stan rozbieżności pomiędzy planem (programem, który jest wynikiem pewnych doświadczeń) a stanem rzeczywistym (który tworzy rozbieżność). Ta rozbieżność wywołuje stan pobudzenia. Ta teoria (przedstawiona w sposób prymitywny i schematyczny) uświadamia, że aby zrozumieć emocje trzeba zrozumieć nie tylko układ jednostkowy organizmu ale także układ człowiek-doświadczenie i człowiek-pewien system oddziaływań na otoczenie. Emocja jest interakcją. De facto emocja nie powstaje sama z siebie ona jest jakością interakcji, która przebiega między podmiotem a otoczeniem, między podmiotem (w ramach samego podmiotu) a jakąś strefą jego życia. Tylko wtedy wyzwala stan napięcia , inaczej nie byłoby możliwości wzbudzenia emocji.

Coraz częściej szuka się kryteriów neurofizjologicznych, które pozwalają odróżnić stany emocjonalne przeżywane przez człowieka. Poza tymi kryteriami o których była mowa:

np. gęstość pobudzenia emocjonalnego (drażnienia nerwowego) jest kryterium - Tomkins układ endokrynnyjest kryterium - Henry

Propozycja bliska Tomkinsowi - aktywność autonomicznego układu nerwowego AUN. Na podstawie aktywności AUN można przewidywać stany emocjonalne.

Przykład: tempo pracy serca jest wysokie lub niskie mogę przewidywać jaki jest stan emocjonalny. Przy tempie wysokim - gniew, lęk, smutek, przy niskim - szczęście, wstręt, zdziwienie. Ale przy tempie wysokim istotna jest jeszcze temperatura skóry: wysoka to gniew, niska to lęk i smutek. Szuka się takich wskaźników emocji. Zaczyna się niejako od tyłu patrzy się, rejestruje na podstawie wariografu (wariograf- urządzenie, które rejestruje te wszystkie zmiany w układzie semantycznym).

WARIOGRAF ( POLIGRAF KEELERA ) - aparat do badania prawdomówności notujący zmiany pulsu, oddychania, ciśnienia krwi badanego itd. ( opierający się na domniemaniu, że aktowi kłamstwa towarzyszą określone zmiany fizjologiczne )

Rejestruje się zmiany w układzie somatycznym i jednocześnie pyta się człowieka jakie stany emocjonalne są przez niego przeżywane / odczuwane. Ustala się takie swoiste mapy rozpoznające. Są to takie analizy głęboko zaawansowane.

RÓŻNICOWANIE EMOCJI NA PODSTAWIE AKTYWNOŚCI AUN

Tempo pracy serca

wysokie niskie gniew, lęk, smutek szczęście, wstręt, zdziwienie temperatura skóry

wysoka niska gniew lęk i smutek

Omówienie tabeli:

1.Teoria James`a -najpierw następuje percepcja zdarzenia potem pojawia­ją się zmiany cielesne i świadomość tych zmian jest rejestrowana zmiany emocji, ale wcześniej pojawiają się zmiany cielesne.

2.Teoria Buliła - zniżona jest do teorii James`a. Wprowadza pojęcie tzw postawy motorycznej, Pojawienie się zmiany postawy motorycznej ukierunkowuje świadomość na zastałe zmiany w naszym ciele głównie w sferze motorycznej, co powoduje doświadczanie emocji.

3.Teoria Arnolda - to teoria o charakterze poznawczym. Jak wszędzie

Model	Autor	1	2	3	4	5
Peryferalny (teoria psycholo - giczna)	w. James	Sytuacja - zdarzenie	Percepcja sytuacji	Zmiany cielesne	Świadomość zmian - doświadczenie emocji
Peryferalny ( teoria psychologiczn)	N. Bull	Sytuacja - zdarzenie	Percepcja sytuacji	Zmiany cielesne - postawa motoryczna	Ukierunkowanie świadomości przez postawę motoryczną - doświadczenie emocji	Działanie
Poznawczy model korowy( teoria psychologiczna i fizjologiczna)	M.Arnolda	Sytuacja - zdarzenie	Ocena, oszacowanie sytuacji.	Doświadczanie emocji	Zmiany cielesne	Pragnienie działania
Motywacyjny ( poznawczy) ( teoria psychologiczna)	R.Lepper	Sytuacja - zdarzenie	Percepcja sytuacji motywacyjnie znaczącej	Jeśli uruchamia Działanie czyli jest motywem, wówczas	Przejawia się jako emocja, łącznie ze zmianami cielesnymi
Adaptacyjny ( motywacyjny)	K.Darwin	Sytuacja - zdarzenie	Percepcja sytuacji	Ekspresja twarzy i z nią związane odczucia	Stan emocjonalny wraz z sobie właściwymi zmianami cielesnymi	Ekspresja stanowi formę działania
Trzewiowy ( teoria fizjologiczna)	K.Lange	Sytuacja - zdarzenie	Naczyniowo -ruchowe zdarzenia	Wtórne zakłócenia typu wrażeń ( wewnętrzne doznania) oraz innych zakłóceń cielesnych
Trzewiowy ( teoria fizjologiczna)	M.A.Wegner	Sytuacja - zdarzenie	Zmiany cielesne- trzewiowe	Emocja jest aktywnością i reaktywnością tkanek i organów pobudzanych przez AUN	Te zmiany mogą, lecz nie muszą prowadzić do innych zmian cielesnych i umysłowych
Wzgórzowy ( teoria fizjologiczna)	W.Cannon	Sytuacja - zdarzenie	Percepcja sytuacji zakłócającej homeostazę	Rozhamowanie kory - uaktywnianie wzgórza	Emocja jako wzorzec pobudzenia wzgórza uwalnia reakcje cielesne

Rycina nr 9

Neuroendokrynologiczna koncepcja J.P.Henry'ego - schemat emocji podstawowych negatywnych

Rycina nr 10

Neuroendokrynologiczna koncepcja J.P.Henry^ego - schemat emocji podstawowych — pozytywnych

PSYCHOLOGIA EMOCJI 30.01.2000 r. WYKŁAD NR 4 Prof. dr liab. Henryk Gasiul

Proces emocjonalny tworzą trzy komponenty: komponent i)eurol'izjologicziiv, eksprcsywny i

podmiotowy (wyraża się w poziomie doświadczania stanów przeżywania, doświadczaniu emocji).

Komponent neurofizjologiczny (biologiczny): wskazuje na człowieka jako istotę cielesną (jest to

pewien schemat myślenia)

Komponent ekspresywny (to, co wyraża człowiek przeżywający pewien stan emocjonalny): wskazuje

na związki człowieka ze społecznością i sposobność do podejmowania komunikacji z innymi ludźmi.

Człowiek poprzez ekspresję ujawnia siebie, a dzięki temu, że ujawnia siebie ma możliwość nic tylko

ukazania własnego stanu ale wpływania na zachowanie innych osób.

Komponent podmiotowy (przeżyciowy): wskazuje na świat intymny człowieka, świat prywatny i na

pewną sprawczość zachowań ludzkich. Poprzednio przedstawiłem teorie, które wskazują na podstawy

biologiczne życia emocjonalnego. Wobec każdej z tych teorii można wysunąć wiele zarzutów ale

również dla każdej z nich istnieją argumenty, które stanowią o jej znaczeniu.

KOMPONENT EKSPRESYWNY - TEORIE EKSPRESYWNE EMOCJI

Generalne refleksje nad ekspresją:

Komponent ekspresywny jest czymś kluczowym dla wyrażania zachowań i dla wpływania na zachowanie innych. Ten komponent wskazuje na autentyczność, zwartość zachowań ludzkich, jest zewnętrznym przejawem tego, co się dzieje wewnątrz człowieka. Ekspresja może być i jest sposobnością do wyrażania własnych postaw, nastawień i własnych moralnych zachowań. Czasem człowiek może przez ekspresję ujawnić świat wewnętrzny własnych przeżyć. Ekspresja jest ważna (koloryt baletu, koloryt teatru), ekspresja ma w sobie filozofię życia, może stawać się pewnym stylem życia np. taniec flamenco, tango. Przez tango wyraża się pewne stany emocjonalne, stan ducha ludzkiego.

Reasumując: ekspresja jest czymś, co wskazuje na wewnętrzny stan człowieka, jest pewną podstawą wyzwalania doświadczeń emocjonalnych i w tym momencie ekspresja staje się czymś, co może nam pokazać postawę twórczą człowieka. Dzięki temu, że człowiek wyraża swój stan - tworzy, kreuje pewną rzeczywistość. To jest uzewnętrznienie własnego stanu wewnętrznego. Dzięki temu uzewnętrznieniu można łatwo odczytać człowieka. Np. można odczytać manieryzmy w ujawnianiu uczuć, wrażliwość moralną człowieka (człowiek zdolny do przeżywania winy, wstydu, radości, człowiek bezwstydny, obojętny, cyniczny).

Komponent ekspresywny ma duże znaczenie w kontaktach interpersonalnych, bo wpływa na zachowanie podmiotu, wyraża to zachowanie i wpływa na zachowanie innych ludzi, w związku z tym często ten komponent staje się instrumentem manipulacji zachowaniami innych ludzi, ale również staje się elementem manipulacji zachowaniami własnymi, ponieważ ja siebie w jakiś sposób ujawniam i ludzie mnie w jakiś sposób odbierają i oni poprzez odbiór (odczytanie mojej ekspresji) mojego zachowania zewnętrznego uwiarygodniają je. FUNKCJE EKSPRESJI:

Interpretacja Junga: ekspresja to jest „maska"'. Maska jaką człowiek nakłada (jest to pewien archetyp) to pewna tendencja do pokazywania siebie zgodnie z pewnymi oczekiwaniami społecznymi. Te tendencje są bardzo wyraźne w różnych sferach naszego zachowania. Np. wojownicy nakładali maski po to by być nierozpoznawalnymi. Nakładanie maski jest zjawiskiem powszechnym. Nakładamy maski z jednej strony po to by być kimś kto tylko tworzy element danej grupy (nie być identyfikowanym jako określona osoba, pewna indywidualność) ale również nakłada się maskę po to aby dzięki temu bardziej identyfikować się z zachowaniami, które wyraża maska. W związku z tym np. jeśli ja nakładam maskę tygrysa to z jednej strony ukrywam się pod tą maską a z drugiej strony wyzwala to we mnie (poprzez identyfikację z tygrysem) poczucie mocy, pewnej drapieżności, agresywności. To są zachowania b. istotne. Patrząc z tej strony można powiedzieć, że ekspresja jest pewną sposobnością do tego aby człowiek np. mógł w wojsku się dobrze czuć, aby mógł usankcjonować swą agresję wobec innych grup społecznych, ponieważ sam jest elementem pewnej grupy społecznej. Często maska zwalnia z odpowiedzialności. Ludzie, którzy w stanie pokoju są opanowani, poprawni w swoich zachowaniach, ponieważ są identyfikowani jako konkretne osoby, kiedy stają się członkiem danej grupy (można by to rozszerzyć na kibiców na stadionie) osoby chowają swą indywidualność, są zwolnione z odpowiedzialności, odpowiedzialność zostaje przypisana danej grupie, całej grupie. Jest to b. ważny i wygodny element pewnych stanów psychicznych.

Reasumując: ekspresja jest swego rodzaju maską, która ukrywa indywidualność i tym samym broni intymności, broni mojego świata, własności a z drugiej strony ekspresja (czyli maska) daje poczucie wspólnoty i jednocześnie skłania do odwołania się do podobieństwa zachowań z innymi np. czuję i wyrażam nienawiść ale inni członkowie czują i wyrażają w ten sam sposób nienawiść. Należy zwrócić uwagę na łatwość wzbudzania ekspresji w sytuacjach przejmowania pewnego klimatu emocjonalnego. Zjawisko motorycznej mimiki - wtedy gdy człowiek imituje ekspresję innych ludzi gesty, sposób mówienia, sposób poruszania się - jest takim wymownym świadectwem wpływu ekspresji na zachowanie człowieka.

Ważne dla podkreślenia znaczenia elementu ekspresy wncgo emocji są pierwsze kontakty człowieka z matką. B. istotne są doświadczenia z twarzą ludzką u małych dzieci, u niemowląt, (b. wiele badań jest na ten temat prowadzonych). Przez twarz matki i ekspresję ciała matki dziecko uczy się odczytywania własnych stanów tzn. gdyby nie było ekspresji twarzy, ciała matki dziecko nie mogłoby nauczyć się rozpoznawania własnych stanów emocjonalnych. Twarz innej osoby uczy rozpoznawania. Twarz matki jest odbiciem mojego stanu psychicznego, jest wskaźnikiem jednocześnie korygującym moje zachowanie, korygującym mój sposób przeżywania. W efekcie , tak jak by to określili teoretycy psychologii relacji z obiektem, psychologii selfu poprzez twarz matki następuje tak jakby wewnętrzne różnicowanie na to co dobre i na to co złe, to buduje Ja'' - konstmkt wewenętrzny osobowości. Dlatego tak ważny jest ten element ekspresji emocji. Twarz jest symbolem osoby, nośnikiem niejako zachęcającym do interakcji międzyosobowych.

Wiele badań wskazuje na to, że kultura modyfikuje ekspresję, sposób wyrażania emocji. Kultura i trendy, które dominują w danym społeczeństwie narzucają pewne sposoby zachowania, nie modyfikują one samych tendencji do przeżywania emocji, sposobu wyrażania emocji ale modyfikują możliwość i adekwatność sposobów przejawiania się emocji. Np. w tej chwili wypada płakać a w innej nie, w tej śmiać się a w innej nie. To jest coś co tworzy pewną sposobność a jednocześnie narzuca pewien styl funkcjonowania. Sama w sobie kultura nie jest w stanie zmienić ekspresji twarzy ale pozwala i ukazuje w jakich sytuacjach i jak można tę ekspresję przejawiać, kiedy należy wyrażać pewne rzeczy. Jak się okazało w pewnych badaniach, gdzie przeprowadzano analizy, porównywano społeczeństwa permisywne i społeczeństwa, które nakładają wiele zakazów i nakazów. W społeczeństwach bardziej permisywnych czyli zezwalających na pewną swobodę zachowań, działań badani swobodniej, głośniej śpiewają, pełniej otwierają usta, robią to tak jakby z większą ekspresją. PERM1SJA daw. pozwolenie, zezwolenie. Między tymi społeczeństwami różnice są właśnie w ekspresji na poziomie śpiewu. Głos i twarz są hamowane przez pewne trendy zachowań narzucanych przez kulturę. Ekspresja uświadamia znaczenie jakie ma społeczność tworząc we mnie pewne stany emocjonalne, znaczenie jakie ma inny człowiek z którym wchodzę w interakcję w wyzwalaniu i modyfikowaniu moich stanów emocjonalnych. Dzięki temu, że jak ja coś wyrażam, uwalniam i mam na to przyzwolenie społeczne to wzmacniam stan wewnętrzny. Dzięki temu, że jak ja coś wyrażam, uwalniam ale społeczność hamuje to uwalnianie (ta ekspresję) ja również hamuję emocjonalny stan wewnętrzny. Następuje stan tak jakby wewnętrznego uczenia emocji, rozpoznawania emocji, stosowności w przejawianiu emocji.

Żeby odp. Na pyt. czy ekspresja jest czymś uniwersalnym, czy ekspresja twarzy i w ogóle całego ciała

jest rzeczywiście językiem uniwersalnym prowadzono wiele eksperymentów i badań.

Były prowadzone badania nad odczytywaniem przez różne nacje, kultury (Amerykanie USA,

Brazylijczycy, Czylijczycy, Argentyńczycy, Japończycy) z twarzy tego jakie stany emocjonalne ta twarz

wyraża.

Szczęście 97% USA, 100% Japończycy odczytują jako stan szczęścia, można powiedzieć, że między

kulturowych różnic nie ma

Wstręt Brazylijczycy odczytują najtrafniej 97%

Zdziwienie, zaskoczenie 87% Brazylijczyków, 100% Japończyków odczytuje trafnie, tu są pewne

różnice, ale generalnie zbieżność istnieje

Smutek największa rozbieżność 84% Amerykanów, 59% Brazylijczyków, 88% Czylijczyków, 62%

Japończyków

Ekspresja smutku wyrażana przez twarz może być trochę modyfikowana przez kulturę. Być może to

wynika z tego, że w pewnych kulturach nie wypada jawnie wy rażąc'pewnych stanów emocjonalnych.

Np. w kulturze azjatyckiej nie wypada wyrażać stanu smutku, przygnębienia wobec przełożonych jest

to niestosowne, jest to traktowane jako nietakt, lub też jeśli oczekuje tego osoba o pewnym autorytecie

to wypada okazać smutek w danym momencie i być może dlatego są te dysproporcje.

Gniew tu odczyt jest lepszy

Lęk zróżnicowanie w odczycie

Badania wśród mieszkańców Nowej Gwinei w Brazylii, lata 50-te, 60-te. Przedstawiciele tych

narodowości odczytywali tak samo jak Europejczycy stany emocjonalne. Odczyty były trafne.

Badania Paula Ekmana - autorytetu w zakresie ekspresji twarzy i tych teorii, które zajmują się

ekspresją twarzy - wskazują na to, że pewne emocje gniew, zaskoczenie, szczęście, wstręt pojawiają

się w każdej kulturze i są takie same, nie ma w zasadzie różnic między kulturami.

Eksperymenty, analizy, które miały udowodnić jaki jest wpływ ekspresji na stany wewnętrzne przeżyć i

na ile ekspresję można uczynić podstawowym, krytcrialnym punktem całości rozważań na temat życia

emocjonalnego.

Na początku XX przeprowadzano eksperymenty po to, by zobaczyć czy tak samo człowiek reaguje, czy

tak samo wyrażane są poprzez ekspresję pew^ne stany emocjonalne. Przeprowadzano eksperymenty o

tyle drastyczne, że był człowiek prowokujący do wyzwalania pewnych stanów emocjonalnych,

pokazywał on badanym np. obrazki pornograficzne - obserwowano jak osoby reagowały, np. dawał im

szczura i nóż, mówił by odcięli łeb szczurowi, jak oni nie chcieli sam to robił - obserwowano przy tym

jak reaguje twarz badanych , robiono im zdjęcia , np. mówił by włożyli rękę do naczynia z zimną wodą i

coś wyłowili, tam był rak, który szczypał - obserwowano reakcje badanego. Dziwne i przykre

prowokacje robiono. Okazało się, ze w tych syt. typu zabicie szczura wszyscy przeżywali sytuację

szoku, strachu natomiast ekspresja była u różnych ludzi była różna. Jeden człowiek nie reagował, inny

krzyczał, inny uciekał. To uświadomiło, że ekspresja twarzy i w ogóle ekspresja ciała jest jakimś

elementem, ale ona, mimo przeżywania tych samych stanów wewnętrznych u różnych ludzi, zupełnie

inaczej przejawia się u każdego człowieka. Na 100 osób u 10 tak samo się przejawia a u 90 inaczej.

Wniosek z tego, że są duże różnice indywidualne w zakresie ekspresji emocji. Możemy przeżywać

te same stany emocjonalne lęk, zdziwienie, zaskoczenie ale na twarzy możemy zupełnie inaczej

reagować. Duży jest udział mechanizmów indywidualnych, które do końca nie są rozpoznane.

Współczesne eksperymenty Paula Ekmana

uruchomienie mięśni twarzy, proszono badanego: unieś brwi, ściągnij je razem, unieś powieki, zaciśnij

wargi i dla 6 wyróżnionych emocji, które badano podawano specjalną instrukcję, która zawierała opis

form angażowanej ekspresji. Poza tym dokonywano pomiarów neurofizjologicznych (akcję serca, temp.

skóry). Okazało się, że jest ogromne podobieństwo w przeżywanych stanach wewnętrznych. Osoby,

którym podawano instrukcję zaciśnij wargi, podnieś brwi do gon⁷, zaciśnij zęby mówiły, że

doświadczały stanów wewnętrznych b. podobnych np. jedna z osób jak otrzymywała te instrukcje miała

wrażenie jakby była zagniewana, chociaż de facto nie czuła w sobie gniewu. To by wskazywało na to,

że stan ekspresji staje się pewną dyspozycją do wyzwolenia stanu wewnętrznego i te stany wew. są

b. podobne u wszystkich ludzi.

Eksperymenty Jamesa Lairda, który uważa, że na subiektywne doświadczenia emocji mają wpływ wyjaśnienia jakie ludzie podają przy pojawianiu się danych form zachowań b. istotne są atrybucje. Na to jak ja doświadczam emocji mają wpływ interpretacje, wyjaśnienia jakie ja jako człowiek podaję przy pojawieniu się danej formy zachowania.

Laird przeprowadzał eksperymenty w których wyzwalał pewne stany emocjonalne. Wprowadzał badanego do pomieszczenia gdzie było dużo różnych urządzeń (elektrody, kable itd.) następnie mówił, że to są badania nad mięśniami twarzy, prosił , żeby osoby angażowały części twarzy zgodnie z pewną instrukcją. Okazało się, że osoba, zupełnie nieświadoma tego, że badano tam emocje angażowała mięśnie twarzy zgodnie z instrukcją i wewnętrznie przeżywała pewne stany emocjonalne. Z tego wniosek, że uruchomienie pewnych mięśni, uruchomienie pewnego układu twarzy, pewnego układu ciała powoduje wzbudzenie się pewnych odczuć wewnętrznych. Laird interpretuje to w ten sposób, że jeśli ja widzę, że mam ściśnięte wargi, wtedy zaczynam przypisywać temu pewne atrybucje, właściwości i to zachowanie na mocy pewnego nawyku, pewnych przyzwyczajeń jest interpretowane jako emocja gniewu, agresji, strachu itd. Człowiek jeśli uruchomi pewne zachowania mięśniowe to te stany napięć mięśniowych wyzwalają w nim pewien subiektywny stan wewnętrzny, który odbiera jako pewną jakość emocjonalną.

Wpływ zachowań motorycznych na stany emocjonalne i na pamięć. Komponent ekspresywny (niektórzy autorzy nazywają ten komponent - komponentem motorycznym) jako to co reprezentuje emocje może być również podstawą kodowania doświadczeń w pamięci, podstawą tak jakby lepszego kodowana do pamięci pewnych informacji.

Eksperyment Roberta Zajonca, rzekomym celem eksperymentu była ocena jakości słuchawek. Osobom badanym powiedziano, że słuchawki są używane przez biegaczy, rowerzystów i istotną rzeczą jest sprawdzenie tego jak słuchawki funkcjonują w stanic ruchu ciała. Podzielono osoby badane na grupy, każda próba osób badanych miała słuchać takich samych utworów muzycznych, tekstów i komentarzy na temat tych tekstów z tym, że różne grupy osób badanych proszono o wykonywanie innych zadań. Jedną grupę osób proszono aby w trakcie słuchania różnych próbek dźwiękowych, tekstów kiwały głową (wzorzec typowy dla „nie", przeczenie), inną grupę (wzorzec typowy dla „tak"). Po jakimś czasie pytano o to co dane osoby zapamiętały. Nie pytano o dźwięki, pytano o ukryte interpretacje na temat tekstów, które były podawane (krótkie zdania, tekściki). Okazało się, że osoby, które poruszały głową na „tak" zapamiętały znacznie więcej tekstu. Oznaczało by to, że nauczenie się pewnej ekspresji motorycznej, stanu akceptacji tego co się słucha powiązanego ze stanem emocjonalnym tym samym bardziej konsoliduje ślady pamięciowe.

Reasumując: komponent motoryczny powoduje lepsze utrwalenie pewnych informacji, ale jednocześnie

ten komponent motoryczny musi mieć pewną jakość - „komponent motoryczny akceptacji" a nie

negacji.

Dlatego b. ciężko jest człowiekowi zmienić postawę, ponieważ my często staramy się zmienić postawę

poprzez komponent poznawczy (posługując się sugestią, perswazją) a postawę można często zmienić

poprzez komponent motoryczny. To jest (szeroko interpretując) pewien postulat wychowawczy, żeby

móc zmienić własne zachowania należy być aktywnie zaangażowanym działając w danych formach

zachowania a nie tylko przeżywając dane formy zachowania.

Eksperyment ten wskazał na to, że istnieje zależność między tym co się wykonuje, jakie mięśnie się

angażuje a tym jakie stany wewnętrzne się pojawiają w wyniku angażowania się tych mięśni.

Stąd powstały pewne propozycje teoretyczne. Ekspresja ma duży wpływ na stan wewnętrzny.

Najbardziej znaczącą teorią ekspresywną. która wskazuje na podstawową rolę twarzy (mięśni twarzy)

jest TEORIA TOMKINSA - TEORIA MIMICZNEGO SPRZĘŻENIA ZWROTNEGO To jest próba

ujęcia zasady wcześniej przedstawionych eksperymentów. Tomkins uważa, że afekt}' są bardziej

naglące niż popęd. Afekty zawsze działają wzmacniająco na stany emocjonalne. Stany emocjonalne

stają się tym samym podstawowym systemem motywacyjnym, ponieważ brak wzmocnienia ze strony

emocji powoduje wygaszenie popędu natomiast wzmocnienie ze strony emocji powoduje wzmocnienie

popędu.

Kluczową kwestią jest znaczenie ekspresji. Charakterystyczne u Tomkinsa jest bardzo silne związanie

emocji z ekspresją twarzy.

Badania wskazują na to, że jak człowiek myje twarz to skóra inaczej funkcjonuje po to by zabezpieczyć

dopływ tlenu do kory mózgowej.

Glos -jest również ważną rzeczą, chodzi o oddychanie, wokalizację. Każda emocja ma swój program,

który na poziomie neurofizjologicznym jest uaktywniany i który powoduje inny styl oddychania, zmianę

głosu, inną wokalizację. Każda emocja wiąże się z inną jakością wokalną. Jak człowiek jest smutny to

inna jest jakość wokalna niż wtedy gdy człowiek jest napięty.

Duże jest znaczenie tego komponentu ekspresywnego, na ile on może wpływać zwrotnie na stany

wewnętrzne np. jak ktoś słyszy swój załamujący się głos przed każdym publicznym wystąpieniem, to on

będzie zawsze przed każdym wystąpieniem „padał" i im bardziej się załamuje, tym bardziej jeszcze

będzie się załamywał. Jest to dowód na mimiczne sprzężenie zwrotne, ja w jakiś sposób siebie „widzę

w ciele", inni w jakiś sposób reagują na moje ciało, oni wyzwalają we mnie pewne stany emocjonalne

lub uwiarygodniają mój stan emocjonalny. W efekcie to tworzy pewną kompozycję kształtującą te

wewnętrzne układy.

ZNACZENIE KOMPONENTU EKSPRESYWNEGO - podsumowanie

1) każda emocja ma sobie właściwe wskaźniki, sobie właściwe formy ekspresji bez względu na kulturę. Istnieją odrębne wskaźniki w zakresie ekspresji twarzy takich emocji jak lęk, zdziwienie, gniew, wstręt, smutek, szczęście w większości emocji.

2) wydaje się, że emocjonalne formy ekspresji są wieloskładnikowymi sygnałami tzn. emocjonalne formy ekspresji tworzą pewien zespół sygnałów obejmujący przede wszystkim twarz, glos i skórę. Na ten związek wskazują przede wszystkim badania Tomkinsa, ale na te sygnały składa się również cala ekspresja ciała: postawa, sposób siedzenia, chodzenia. Najważniejsza jest jednak twarz.

3) ekspresja emocji ma ograniczony czas trwania. Z analiz Ekmana wynika, że zdecydowana większość ekspresji trwa od 0,5 sekundy do 4 sekund. Krótszy lub dłuższy czas trwania ekspresji emocji raczej świadczy o udawanym przeżywaniu emocji. Tu chodzi o autentyczność przeżywania emocjonalnego. Jeśli mamy do czynienia z autentycznością przeżywania emocjonalnego to z reguły, z wielu badań wynika, ekspresja nie trwa dłużej niż 4 sekundy, ponieważ gdyby b. długo trwała (organizm nie dopuszcza do tego) nastąpił by paraliż mięśni twarzy. Czas trwania emocji może być dobrym wskaźnikiem symulacji.

4) ekspresja emocjonalna może być symulowana. Są osoby, które udają zakłopotanie, zdziwienie. Czy można odczytać kiedy człowiek symuluje a kiedy nie, kiedy udaje emocje a kiedy nie. Jednym ze wskaźników symulacji jest czas trwania emocji. Jeśli emocje trwają dłużej niż 4s to jest to symulacja. Poza tym b. ważnym wskaźnikiem jest koordynacja ruchów mięśni twarzy, synchronizacja, harmonijność mchów mięśni twarzy. Przy symulacji mogą pojawiać się mikroekspresje, dysharmonie w twarzy, swego rodzaju przerywniki. W kontakcie naturalnym między laikami te mikroekspresje nie są wyczuwane natomiast doświadczeni, wyczuleni terapeuci wychwytują w kontakcie z pacjentem tą dysharmonie, te przerywniki w twarzy. B. ważnym wskaźnikiem jest także symetryczność ekspresji. Przy symulacji może pojawić się pewna asymetria w zakresie uaktywnionych mięśni twarzy. Należy brać pod uwagę fakt, że symulacja nie musi być w pełni świadoma. Czasami ludzie w sposób nawykowy symulują, mają przyjęte w twarzy nawyki. Wielu autorów podkreśla, że jeśli ludzie wierzą, iż mówią prawdę i z tym związane są pewne stany emocjonalne to wówczas trudno jest odczytać symulację. Jeśli ja wierzę, że mówię prawdę -wówczas jest autentyczność, natomiast jeśli ja mam świadomość, że oszukuję to wtedy bardzo łatwo rozpoznać to z twarzy.

5) za wywołanie każdej z emocji odpowiadają jednakowo u wszystkich ludzi właściwości zdarzeń. Chodzi o cechy formalne zdarzeń, nie chodzi o treść zdarzeń, (np. we mnie może wzbudzić smutek to, że koło mi odpadło od samochodu, a u innego człowieka smutek wzbudza dopiero to (cegła spadla mu na głowę, lekko się przestraszył, nic mu się nic stało), że konserwatorzy dachów źle wykonują swoją pracę. Treść może być b. różna a tu chodzi o to, że każda emocja ma jednakowe u wszystkich ludzi właściwości zdarzeń wyzwalające emocje

np. dla wywołania strachu ważne jest zagrożenie szkodą lub szkoda po prostu, czym jest ta szkoda -to zależy od znaczeń jakie człowiek nadaje temu zdarzeniu

dla wywołania smutku ważna jest utrata obiektu do którego człowiek byt przywiązany (jaka jest treść tego obiektu, jaki to obiekt to sprawa wtórna)

dla wywołania wstrętu ważne jest coś odrażającego dla zmysłów bądź przekonań. To są cecliy nazwijmy to formalne. Dla każdej emocji występują wspólne wszystkim ludziom i dające się odróżnić zmiany w układzie nerwowym. Jeśli mówimy na poziomie ekspresji, istnieją pewne wzorce pobudzenia twarzy, mięśni twarzy, stan wokalizacji dla różnych jakości emocji.

6) wydaje się, że w ostateczności kształt ekspresji jaką człowiek ujawnia jest rezultatem trzech układów:

• wrodzonych wzorców emocji, biologicznie uwarunkowanych schematów chemicznych. Ostatecznie to jak ja ukazuję emocje jest efektem wrodzonych wzorców czyli biologii.

• nabytych, społecznie ustalonych, określonych sposobów ujawniania emocji, kultura modyfikuje

• mimika jako wyraz emocji jest efektem indywidualnych właściwości ekspresywnych, które nadają

pewien koloryt i jednocześnie modyfikują przebieg tych procesów ekspresji. B. duży udział ma

indywidualność, dyspozycje indywidualne.

To jest uchwycenie emocji z wąskiej perspektywy teorii ekspresywnych. Najbardziej istotną teorią ckspresywną, którą przedstawiłem była i jest teoria Tomkinsa. Niewiele jest teorii ekspresywnych. Możecie w literaturze spotkać jeszcze jedną teorię ekspresywną - teorię Plutchika, ale tu ekspresja nic ma charakteru b. wąskiego, nie jest tylko sprowadzona do twarzy, głosu czy skóry. U Plutchika ekspresja jest b. szeroko traktowana. Wg Plutchika emocje pełnią pewne funkcje i dzięki temu, że pełnią pewne funkcje dają szansę przystosowania się do środowiska. Tu ekspresja jest traktowana jako forma pewnego zewnętrznego zachowania. Emocje wyzwalają pewne zewnętrzne zachowania a więc pełnią pewną funkcję i tym samym ułatwiają mu zaspokojenie pewnych potrzeb, motywów, które każdy z nas posiada. Ta teoria z tego właśnie względu jest ekspresywna. TABELA NR 6 - SCHEMAT PRZEBIEGU PROCESÓW EMOCJONALNYCH WEDŁUG R. PLUTCHIKA (w załączeniu)

TABELA NR 7 - SEKWENCJA ZDARZEŃ UCZESTNICZĄCYCH W TWORZENIU POSZCZEGÓLNYCH EMOCJI (w załączeniu) Fakt podejmowania zachowań jest ekspresją. Możecie spotkać w literaturze teorie ekspresywne gdzie:

• ekspresja jest sprowadzana tylko do relacji twarz - odczucie wewnętrzne, tak jak u Tomkinsa

• ekspresja jest traktowana w kategoriach b. szerokich, jest pewną formą podejmowania aktywności i

ta aktywność służy jakiejś funkcji, tak jak u Plutchika

Kolejny układ, który jest b. istotny i który tworzy pewien styl myślenia o emocji to podmiotowy komponent emocji (doświadczeniowy, fenomenologiczny komponent emocji). To jest najtrudniejszy zestaw teorii.

Patrząc z perspektywy biologii na człowieka, na jego stan emocjonalny szukamy mechanizmów ncurofizjologicznych, które odpowiadają za wzbudzenie emocji, za przebieg emocji. Począwszy od teorii najprostszych czyli trzewiowych, wzgórzowych a skończywszy na teoriach współczesnych: teoria Le Douxa, teorie kręgu Papeza, teorie związane z aktywacją układu nerwowego. Patrząc z pozycji obserwatora na emocje widzimy w emocjach ekspresję i stąd pojawiają się teorie ekspresywne.

Patrząc z perspektywy podmiotu, tego, kto przeżywa emocje to wchodzimy w teorie poznawcze, teorie fcnomcnologiczne, które będą omówione na następnym wykładzie.

PSYCHOLOGIA EMOCJI 13.02.2000 r. WYKŁAD NR 5 Prof. dr hab. Henryk Gasiul

Na emocje można patrzeć z perspektywy obserwatora, biologicznej i z perspektywy podmiotu Emocja

związana podmiotowo może być ujęta w perspektywie mechanizmów, które tworzą podstawę pod

doświadczenie (uświadomienie).

Perspektywa podmiotowa oznacza z reguły świadomość doświadczania stanów emocjonalnych, stan

przeżywania, wymiar przeżywania emocji. Na emocje z perspektywy podmiotowej można b. różnie

patrzeć. Trzeba postawić sobie pytanie: Jaki proces jest kluczowy dla powstawania emocji. Czy

najpierw jest poznanie (ocena) a potem jest pobudzenie, czy być może jest odwrotnie najpierw jest

pobudzenie. Teorie ekspresywne - pobudzenie układu ekspresji, napięcia mięśni, wokalizacji => w

efekcie następuje uświadomienie i ten fakt "uświadomienia powoduje przeżywanie emocji - to jest

myślenie peryferalne.

Teorie klasyczne wprowadziły dylemat czy poznanie i ocena jest pierwsza czy też pobudzenie jest

pierwsze.

Patrząc na emocje z perspektywy podmiotu należy powrócić do problemu co jest pierwsze ocena czy

też pobudzenie, dlatego że określenie tego ustawia perspektywę podmiotową w różnym świetle.

S.Schachter by dojść do pewnych wniosków zaczął od eksperymentów. Eksperyment jest zawsze metodą najbardziej wiarygodną, najszybszą i najskuteczniejszą.

DWUCZYNNIKOWA TEORIA EMOCJI S.SCHACHTERA I JEROME SINGERA (gdzie dominującym jest Schachter). Schachter uważa, że podstawowy udział w powstawaniu procesów emocjonalnych ma zarówno ciało jak i umysł (body and mind). Sam stan cielesny wg Schachtera stanowi czynnik wyzwalający, prowokujący do poszukiwania wyjaśnień.

Zrozumienie emocji wymaga uchwycenia sposobu dokonywania atrybucji ( jakie właściwości przypisujemy danemu zdarzeniu ). Człowiek uczy się od przyjaciół, rodziny, społeczności nazywania pewnych stanów ciała. W pewnych sytuacjach niedookreślonych gdy nie da się do końca nazwać sytuacji, z pomocą zawsze przychodzi ktoś z zewnątrz kto daje mi szansę określenia tego stanu. Jest to teoria dwuczynnikowa dlatego, ponieważ żeby zrozumieć emocje trzeba zrozumieć dwa podstawowe procesy: to co dzieje się w ciele (szczególnie ważny jest stan pobudzenia) i to co dzieje się w umyśle ( szczególnie ważna jest ocena, atrybucja (jakie właściwości przypisuje się danemu stanowi ciała) Przypisanie właściwości powoduje pojawienie się danych stylów doświadczenia.

Schachter przyjmuje, że emocja wyrasta z poznawczej interpretacji pobudzenia. Możliwość powstania emocji występuje wtedy, kiedy istnieje możliwość poznawczego określenia tego, co się dzieje w ciele (poznawczego - ocena wartościowanie). Poznanie (umysł) i pobudzenie (ciało) to dwa elementy i dlatego dwuczynnikowa teoria emocji.

Emocja powstaje wtedy, gdy człowiek odczuwa pobudzenie, które wiąże się zawsze z aktywnością układu nerwowego. To pobudzenie jest tylko dyspozycją do pojawienia się emocji, wyzwala poznanie, ukierunkowuje poznanie. Stan pobudzenia jest czynnikiem wyzywającym, prowokującym do tego, że człowiek szuka przyczyn swego pobudzenia. Wtedy włącza się poziom poznania, oceny, wartościowania. Poziom oceny, poznania, wartościowania wraz z tym pobudzeniem tworzą coś co można nazwać układem emocjonalnym. Jest taki schemat w kolejności następstw: widzisz niedźwiedzia na sali wykładowej, pobudzony zostaje system oceny, oceniasz poznawczo czy sytuacja jest bezpieczna czy nie. Określasz przeżywany stan pobudzenia jako strach, ponieważ uciekasz od czegoś. Zostaje określone otrzymane pobudzenie, poznawczo nazwane. Jak zostaje nazwane za tym następuje zachowanie, jakieś działanie.

CYTAT Z KSIĄŻKI „PSYCHOLOGIA I ŻYCIE"

„Współcześni psychologowie są przekonani, że emocja nie jest zdeterminowana jedynie przez reakcje fizjologiczne, lecz wymaga poznawczej oceny sytuacji bodźcowej. Jedna z teorii głosi, że reakcje fizjologiczne (w zasadzie niezróżnicowane) determinują intensywność emocji; natomiast dla określenia jej jakości (jaka to emocja) ludzie wykorzystują dane poznawcze istotne emocjonalnie (opierając się na sygnałach odbieranych ze swego bezpośredniego otoczenia). Teoria ta była sprawdzana w eksperymencie.

EKSPERYMENTSCHACHTERA I SINGERA (przedstawiony przez prof. podczas wykładu) U osób badanych (mężczyzn) wywołano przekonanie, że eksperymentator bada wpływ nowej mieszanki witaminowej na funkcjonowanie wzroku. Badani otrzymywali zastrzyk, a następnie udawali się do poczekalni - rzekomo po to. aby czekać na wystąpienie efektu zastrzyku. Grupa eksperymentalna: zastrzyk w rzeczywistości zawierał adrenalinę, która zwykle powoduje przyspieszenie tempa pracy serca, tempa oddychania, drżenie i niekiedy wzmożony napływ krwi do twarzy (charakterystyczne dla pobudzenia osiprzysadka-nadnercze). Grupa kontrolna: badani otrzymywali zastrzyk placebo, które bezpośrednio nie powodowało żadnego fizjologicznego pobudzenia. — Eksperymentatorzy manipulowali także poznawczą oceną stanu organizmu przez osoby badane. Pierwszej grupie osób badanych (adreno-poinformowani) powiedziano o „ubocznych skutkach" zastrzyku; mieli więc oni właściwe wyjaśnienie swego pobudzenia. Drugiej grupie (adreno-nie poinformowani) powiedziano, ze nie będzie żadnych skutków ubocznych, Trzeciej grupie (adreno-blędnie poinformowani) powiedziano, że skutkami ubocznymi będzie drętwienie, swędzenie i ból głowy.

Ostatnie dwie grupy byty pozbawione właściwego wyjaśnienia swego stanu pobudzenia. Przewidywano, że badani z tych grup będą aktywnie poszukiwać w swym bezpośrednim otoczeniu właściwych wyjaśnień tego , co czują, a zatem będą bardziej podatni na wpływ wszelkich występujących w nim bodźców.

Każdy z badanych studentów zastawał w poczekalni innego studenta, czekającego rzekomo, podobnie jak on, na wystąpienie działania zastrzyku. W rzeczywistości był to pomocnik eksperymentatora, który .wkrótce zaczynał zachowywać się w sposób „ emocjonalny". Połowie osób badanych demonstrował swe rozbawienie: bazgrał, rzucał samolociki z papieru. W obecności pozostałych osób badanych stawał się coraz bardziej zirytowany i rozgniewany z powodu kwestionariusza, który eksperymentator dał im do wypełnienia, aż w końcu darł go i wypadał z pokoju. Badani wypełniali również kwestionariusze, w których opisywali własny stan emocjonalny. Osoby badane w tych dwóch grupach, które nie znały właściwego wyjaśnienia swego pobudzenia, czuły się uszczęśliwione, gdy pomocnik eksperymentatora zachowywał się figlarnie, były zaś mniej szczęśliwe, gdy udawał on rozgniewanego. Przypuszczalnie spostrzegane zachowanie i nastrój pomocnika eksperymentatora wpływały na ich ocenę własnego nie wyjaśnionego pobudzenia. Właściwie poinformowani badani, którzy znali już odpowiednie wyjaśnienie swego pobudzenia fizjologicznego, nie byli podatni na nastrój pomocnika i efekty te u nich nie wystąpiły. Podobnie u badanych z grupy kontrolnej (placebo), u których nie występowało żadne fizjologiczne pobudzenie, lecz otrzymywali te same społeczne dane poznawcze, różnice te nie wystąpiły. Wyniki eksperymentu zdają się potwierdzać teorię, że jakość stanów emocjonalnych jest zdeterminowana przez czynniki poznawcze. Osoby badane znajdujące się w stanie pobudzenia fizjologicznego (którego nie potrafiły wyjaśnić) określały swoje emocje w różny sposób, zależnie od poznawczych aspektów sytuacji. Wyniki takie podważają bezpośrednio wcześniejszą teorię emocji, która sugerowała istnienie związku przyczynowego między wzbudzeniem fizjologicznym a doświadczeniem poznawczym.

Jednakie metodologiczna rzetelność opisanych powyżej badań również została podważona. Problemy metodologiczne: Adrenalina oddziaływuje w różny sposób na różnych ludzi - czas wystąpienia i trwania objawów oraz ich intensywność zależą od ciężaru ciała i innych czynników. Teoria ta nadal oczekuje na definitywną weryfikację.

Brak możliwości wyjaśnienia fizjologicznego pobudzenia (adreno-nie poinformowani) i (adreno-błędnie poinformowani) zaczyna być wyzwalana potrzeba oceny, co się dzieje w naturalny sposób z organizmem. W tym momencie następuje odwołanie się do otoczenia. Otoczenie umożliwia poprawne określenie przeżywanego stanu. W tym momencie następuje szukanie wskaźników w otoczeniu. Dzięki temu spełniona zostaje potrzeba nazywania emocji i zachowanie adekwatnie do tego jak została nazwana emocja. Jak nazwano emocję - gniewem - zachowanie adekwatne do gniewu. To jest ta myśl Schachtera.

Dwuczynnikowa teoria emocji jest już w zasadzie teorią klasyczną. Ta teoria spowodowała uruchomienie pewnych poszukiwań interpretacyjnych i to było b. cenne.

Możliwości zaradcze z każdą emocją trzeba sobie poradzić. Obecnie w teoriach emocji Lazarus jest szczególnym przykładem współczesnego (lat 90-tych) myślenia o emocjach. K.R. Scherer jest bliski Lazarusowi. U Schelera b. wyraźnie są pokazane poziomy przetwarzania informacji, dobry przykład przedstawienia, zobrazowania poziomów.

Na poziomie schematycznym: w wyniku doświadczeń wyprowadzenie pewnych stereotypów

myślowych.

Nowość - jeśli jest coś co nie pasuje do schematu wyzwala stan emocjonalny.

Źródło tych afektów (stanów emocjonalnych): wyuczone preferencje i awersje. Struktura

poznawcza jest nabyta, to nie jest coś wrodzonego na poziomie organizmu, jest nabyta i w efekcie to

tworzy schemat, strukturę.

Na tym poziomie poznanie ma już b. istotny udział, ale niekoniecznie dominujący.

Na poziomie pojęciowym:

Nowość - oczekiwania: przyczyna/skutek oceny prawdopodobieństwa.

Dominujący udział poznania i ono dyktuje wyzwalanie emocji informacji o poziomie pojęciowym,

wtedy ocena kiedy się stan emocjonalny pojawił.

Źródło afektu: oceny przypominane, antycypowane lub wyprowadzane. Przypominam sobie np. że

kiedyś gdy byłem spotkaniu było b. przyjemnie. Przypomnienie powoduje wyzwalanie stanów

emocjonalnych ale to jest układ pojęcia, abstraktu, oczekiwania. Oczywiście to może być na poziomie

.schematycznym np. ciągle widzę sąsiada kiedy o 8 rano chodzi z psem i nagle zaskoczenie: sąsiad nie

pojawił się o 8. To jest nowość: „znaność" dopasowywanie do schematu i wtedy ta nowość wyzwala

stan np. niepewności.

To jest jedna z prób interpretacji, rozwiązania tego dylematu.

Druga próba interpretacji, zdaniem Prof. racjonalna: Pętla ciepłego sprzężenia zwrotnego D.

Candlanda (Kandlanda) i E. Berscheid (Berszajd - ona ). Mówią, że dyskusja o tym co późniejsze,

co wcześniejsze nie ma racji bytu. Każdy proces psychiczny, który jest uruchamiany ma w sobie

zawsze zarówno element motywacyjny, emocjonalny i poznawczy. Każdy proces psychiczny ma te

elementy w sobie ale one występują w nim w różnym nasileniu. Dla D. Candlanda jest tylko kwestia

zależności co jest pierwsze pobudzone.

Może być jako pierwsze pobudzone doznanie i może być jako pierwsza pobudzona ocena poznawcza.

W efekcie: pobudzenie oceny poznawczej, jako pierwszej, automatycznie uruchamia fizjologiczną

reakcję a jeśli pierwsza będzie reakcja Fizjologiczna na pobudzenie to na zasadzie ciągłej pętli

wzajemnie sprzężonych zwrotnych układów, od razu zostanie pobudzone również doświadczenie

emocji i poznanie.

Nie można dlatego powiedzieć co jest pierwsze, bo pierwsze jest to, co najpierw zostanie pobudzone,

a to i tak uaktywnia pozostałe elementy. To jest schemat myślenia niewiele wnoszący, bo bez wielkich

analiz wiemy o tym, że tak jest.

Prof. odwołuje się do swojej książki, która ma być wydana i prosi o zwrócenie uwagi na

TEORIĘ STANU ZALEŻNEGO Gordona Palera.

Teoria, która wskazuje na to, że informacja dopływająca do człowieka, który przeżywa dany stan

emocjonalny, jest łatwiejsza do odtworzenia wtedy, gdy pojawi się ten sam stan przeżywania

emocjonalnego.

Eksperyment:

Wprowadzano człowieka w stan hipnozy i wyzwalano w nim wspomnienia, które budziły w nim stan emocjonalny pozytywny. Potem przedstawiano opowiadanie o życiu lub jakichś postaciach i wyprowadzano z hipnozy. Za kilka dni proszono tego człowieka przypomnienie sobie pewnych rzeczy. Wprowadzano go w stan emocjonalny podobny jak w hipnozie. Okazało się, że jeśli człowiek w hipnozie przeżywał stan szczęścia („emocjnonalnie pogodny"), opowiadanie było przedstawiane mu o pozytywnych i negatywnych elementach życia czy jakiś postaciach, po kilku dniach jak wprowadzano tego człowieka w stan szczęśliwości łatwo przypominał sobie te opowiadania, które wiązały się ze stanem szczęśliwości gorzej inne i odwrotnie stan emocjonalny negatywny - łatwiej negatywne. I dlatego to zjawisko nazwano teorią stanu zależnego.

CYTAT Z KSIĄŻKI „PSYCHOLOGIA I ŻYCIE" jako wstęp do teorii Lazarusa

„ Teorie oceny poznawczej. Wielu badaczy zainteresowało się rolą procesów poznawczych w

różnorodnych reakcjach (m.in. emocjonalnych). Co oznacza stwierdzenie, że dane poznawcze

determinują reakcja emocjonalną? Magda Arnold i Richard Lazarus pracowali nad tym problemem.

Oni omawiają tego rodzaju dane poznawcze w kategoriach oceny.

Ocena (appraisal) to inaczej oszacowanie znaczenia bodźca.

Magda Arnold była jedną z pierwszych osób, które posługiwały się tym pojęciem w teorii emocji.

Zaproponowała model sekwencyjny. —

Pierwszym krokiem w tej sekwencji jest: percepcja, dzięki której odbierane są bodźce zewnętrzne.

Drugim krokiem jest: ocena, która polega na wartościowaniu bodźców jako dobrych i korzystnych lub

złych i szkodliwych. Ocena ta następnie determinuje emocję, którą definiuje się jako odczu\vaną

tendencję „ku bodźcom" ocenianym jako dobre lub „od bodźców" ocenianych jako złe.

Ekspresję emocji określa się jako układ reakcji fizjologicznych, które towarzyszą odczuwanej

tendencji. Mogą one być zorganizowane tak, by sprzyjały zbliżeniu lub wycofaniu się (unikaniu).

Ostatnim krokiem jest działanie, kiedy to występuje rzeczywiste zbliżenie lub wycofanie.

Temu sposobowi ujęcia problemu bardziej złożoną postać nadał Richard Lazarus. Postuluje on dwa podstawowe rodzaje procesów oceny: ocenę pierwotną (primary appraisal), w której określa się, czy sytuacja jest groźna, czy nie, oraz ocenę wtórną (secondary appraisal), która polega na szacowaniu różnych możliwych sposobów radzenia sobie ze spostrzeganym zagrożeniem. Jeśli sytuacja jest spostrzegana jako zagrażająca, to istnieją dwie możliwe strategie uporania się z tą sytuacją (coping strategies):

a) działanie bezpośrednie, takie jak walka lub ucieczka, z towarzyszącymi im negatywnymi stanami emocjonalnymi

b) łagodzące przewartościowanie (benign reappraisal), w którym dana osoba zmienia ocenę sytuacji, uznając ją za mniej groźną, przez co redukuje negatywny stan emocjonalny. Pozytywne emocje następuję po ocenie sytuacji jako niezagrażającej (włączając tu łagodzące przewartościowania). Cala ta analiza kładzie nacisk na interakcję między ocenami poznawczymi a reakcjami emocjonalnymi.

Teoria Magdy Arnold i Teoria Richarda Lazarusa, obie te teorie wysuwają argumenty przeciw koncepcji neutralnego, niezróżnicowanego wzbudzenia, któremu później nadaje się znaczenie, jak to proponował Schachter. Postulują one, że istnieją różne wzorce reakcji fizjologicznych, lecz że reakcje takie nie determinują ani nie powodują emocji. Przeciwnie

Model Richarda Lazarusa. Lazarus jest dominującą postacią jeśli chodzi o interpretację stresu w psychologii stresu. Teoria Lazarusa jest obecnie najbardziej dominującą, ma b. wiele ciekawych wymiarów.

Żeby zbudować teorię stresu Lazarus musiał utworzyć pewną koncepcję emocji. Generalnie dla Lazarusa b. istotną rzeczą jest zrozumienie jakości relacji. Emocja jest zdarzeniem relacyjnym. Emocja jest pewnym układem. Nie może emocji zrozumieć jeśli nie zrozumie się jej jako stanu relacji pomiędzy pewnymi zdarzeniami. To co jest istotne dla człowieka i wyznacza jakość relacji musi być też w jakiejś mierze związane z osobistym interesem. Jeśli nie jest związane z osobistym interesem nie wyzwala stanu emocjonalnego.

Dla zrozumienia stanów emocjonalnych ważny jest fakt, że emocje są stanami relacyjnymi i musi być to związane z osobistym interesem. Osobisty interes wyznacza bowiem możliwość dalszego kierowania zdarzeniami, wymaganiami. Każdą emocję wg Lazarusa cechuje specyficzny rodzaj znaczenia relacyjnego, podstawowy temat relacyjny. Np. dla emocji lęku podstawowym tematem relacyjnym jest stanie w obliczu niepewnego zdarzenia i w zależności od tego jaką treść ma to zdarzenie ono wyzwala pewien styl zachowania

Każdą emocję cechuje specyficzny rodzaj znaczenia relacyjnego. Dla rozumienia emocji ważne jest zrozumienie podstawowego tematu relacyjnego. Każda emocja ma sobie właściwy temat relacyjny. Emocja lęku występuje w stanie pojawienia się jakiegoś zagrożenia. Żeby zrozumieć w jaki sposób emocja się pojawia (w jaki sposób generuje się) trzeba uwzględnić 3 podstawowe elementy, które opisują sposób tworzenia się emocji.

Lazarus wykorzystuje dotychczasowe osiągnięcia tworząc teorię b. zwartą, spójną i przejrzystą w swoim wyrazie. Istotne są 3 elementy: ocena pierwotna, ocena wtórna i środki zaradcze. Ocena pierwotna i ocena wtórna może być podporządkowana pod pojęcie szersze mianowicie oszacowanie/ocenę. Oszacowanie jest b. istotnym procesem, kluczowym do powstania emocji. W zakres oszacowania wchodzi tzw. ocena pierwotna i ocena wtórna.

Oszacowanie/ocenę można traktować w kategorii stylu lub w kategoriach procesu. Proces wskazuje na zmiany poznawcze, jakby konstruowanie rzeczywistości. Oszacowanie w znaczeniu procesu oznacza konstruowanie pewnej rzeczywistości z której wyłania się jakaś jakość relacji.

Styl oszacowania oznacza dyspozycję do pewnego sposobu oceniania rzeczywistości. W wyniku pewnych doświadczeń związanych z różnymi zdarzeniami wypracowujemy sobie pewne style (stałe formy) oceny zjawisk. Te stałe formy oceny zjawisk można nazwać stykm oszacowania. Każdy z nas ma pewien styl oceny/oszacowania zjawisk. Ten styl zależy od wielu rzeczy, ale przede wszystkim od właściwości podmiotu, od pewnych dyspozycji osobowościowych (b. szeroka gama). Wg Lazarusa ocena/oszacowanie, które składa się z oceny pierwotnej i oceny wtórnej jest kluczem do zrozumienia emocji.

WYJAŚNIENIE TEGO JAK POWSTAJE EMOCJA ocena pierwotna, ocena wtórna (ponowna ocena), środki zaradcze.

Ocena pierwotna -jakie znaczenie mają dla osobistego dobrostanu (mówiłem, że emocje są związane z osobistym interesem) pewne zdarzenia (wydarzenia).

.Przykład: Jakie znaczenie ma postać („postura szafy") nagle pojawiająca się podczas nocnego spaceru na Pradze: czy ta postać może zagrażać, może mnie zniszczyć czy nie. Ocena pierwotna to ocena zdarzenia ze względu na mój osobisty dobrosten. Lazarus twierdzi, że ocena pierwotna następuje w sposób automatyczny, b. szybki, ponieważ jest wynikiem pewnych doświadczeń, pewnego stylu, pewnych dyspozycji. Ta ocena pierwotna jest czymś co można nazwać emocjonalnym rozgrzaniem (emotional hit) „rozgrzanie mózgu". Ocena pierwotna bazuje na 3 elementach (wymiarach, właściwościach) mianowicie:

1) związek z celem - w jakim zakresie (Jakim stopniu) dane zdarzenie (wydarzenie) odnosi się do moich osobistych celów, które chcę zrealizować, czy sąjakieś elementy, które bezpośrednio mogą zagrażać moim osobistym celom.

Przykład: idę na dworzec i jedzie tramwaj obok dworca, nie wyzwala to żadnej emocji bo nie ma związku z moim celem, ponieważ ja idę na dworzec, nie chcę przebiec przez ulicę po której jedzie ten tramwaj (on mi nie hamuje przejścia).

2) czy wydarzenie jest zbieżne, czy rozbieżne z celem (jeśli wydarzenie ma związek z celem, następuje ocena na ile to wydarzenie jest zbieżne z możliwością realizacji celu. Jeśli nie ma związku z celem nie ma warunku zbieżności z celem. Ma związek z celem, na ile jest zbieżne lub rozbieżne, że może mi zablokować realizację celu czy nie. Np. wydarzenie ma związek z celem ale nie jest rozbieżne z jego realizacją („wyrostki w parku, w nocy mogą mnie nie zaczepiać, w ogóle na mnie nie reagować). Na ile to zdarzenie może blokować mi pewne chęci, czyli być konkurentne (niezgodne z chęciami) lub nie blokować być zbieżne, zgodne jest z chęciami.

3) typ zaangażowania ego: na ile ten cel do którego dążę, który przez to zdarzenie ma być spełniony lub naruszony, angażuje mnie jako osobę i jaką „część" mnie angażuje. Jaki typ zaangażowania wyzwala, czy angażuje jakieś idee, jakieś cele życiowe, wartości moralne może zaangażować w społeczny szacunek (ego może blokować bądź też pozwalać na ich realizację). Emocja jest następstwem oceny pierwotnej. Jak ocena pierwotna będzie taka: ma związek z celem, blokuje/ angażuje ego => następuje stan emocjonalny. Jest związek z celem, angażuje mnie (w tym wartości moralne) ale daje mi szansę realizacji celu - to powstają pozytywne emocje. Jak ma związek z celem, ale może naruszyć możliwość osiągnięcia celu, narusza też ego •=> powstanie emocja negatywna. Ocena pierwotna jest pierwszym krokiem do pojawienia się emocji.

OCENA WTÓRNA to kolejny etap szacowania. Ocena wtórna polega na tym, że człowiek ocenia możliwości poradzenia sobie z sytuacją w jakiej się znajduje. Przedmiotem oceny wtórnej jest:

określenie możliwych środków zaradczych, przy możliwych zasobach osobistych, możliwość strategii, rozpoznanie strategii dzięki której można poradzić sobie z danym zdarzeniem.

Tego typu ocena ma również podstawowy wpływ na rodzaj doświadczania emocji. Ocena wtórna może być wyrażana w następujący sposób czy jestem w stanie poradzić sobie z tym, który pojawia się w ciemnej ulicy i blokuje mi cel (przebieg mojego spaceru może być „lekko naruszony") ale nie musi to we mnie wzbudzić emocji negatywnej strachu, bo jeśli ja też jestem postury szafy ćwiczonej w karate, judo i innych walkach to w tym momencie napotkana „postura szafy" w jakimś sensie pozwoli mi podnieść własne znaczenie (przez sprawdzenie siebie, swoich możliwości). Środki zaradcze przy moich zasobach. Jeśli są dobre środki zaradcze wtedy ten stan emocjonalny jest trochę modyfikowany. Ocena wtórna ma b. istotne znaczenie dla ostatecznego stanu emocjonalnego. Ocena wtórna posiada 3 komponenty (wymiary, elementy):

1) działanie udaremnione przez jakiś obiekt. Jakieś wydarzenie jest dotychczas pod moją kontrolą-Na ile to wydarzenie, które się pojawia jest poza moją kontrolą (lub poza możliwościami w ogóle np. jak sobie nie poradzę w danej sytuacji to nie mogę sobie przypisać, że ja sobie nie poradziłem w życiu lub np. spotykam osobę „postura szafy" ale jestem słabeuszem, jak mnie ktoś trąci to się rozpłaczę. W tym momencie ja nie mam zasobów by obdarzyć siebie zaufaniem (poradzę sobie) lub siebie obwiniać, że sobie nie poradziłem.

2) potencjalna możliwość poradzenia sobie ze zdarzeniem (generalnie środki zaradcze są sposobem radzenia, strategiami radzenia). Tu Lazarus mówi o wymiarze, potencjalnej możliwości poradzenia sobie. Ten wymiar wskazuje na to czy i jak dana osoba może poradzić sobie z wymaganiami sytuacji (czy i jak). Czy jest w stanie poradzić sobie z realizacją osobistych zobowiązań, na ile ma możliwości. Ten potencjał zaradczy nie oznacza rzeczywistego radzenia sobie z sytuacją. To jest moje psychiczne przekonanie, że ja mam taki potencjał.

3) oczekiwanie w stosunku do tego jaka będzie przyszłość. Oczekiwanie w stosunku do przyszłości jest efektem oceny możliwości zmiany na lepsze lub na gorsze. [To jest b. trudne. To są w zasadzie teoretyczne elementy. Gdybyśmy opisywali w czasie przebiegu realnego zdarzenia to moglibyśmy powiedzieć: ocena pierwotna, ocena wtórna i ta ocena wtórna jest pewnym automatyzmem jak i ocena pierwotna. Czy są potencjalne możliwości żeby sobie poradzić, czy jestem w stanie sobie poradzić (Jestem słaby ale szybko biegam mogę uciec). W momencie gdy mam potencjalne możliwości ( dobre nogi żeby uciec) a nie wykorzystałem tego następuje zwrot (analiza przeszłości, obwinianie siebie)] Tu jest oczekiwanie co do przyszłości, nie tylko, że ma możliwości albo, że ucieczka coś zmieni na lepsze, że uniknę a może coś zmieni na lepsze to, że podejdę do „szafy" a „szafa" rozpłacze się bo okaże się, że to szafa i więcej nic. I to buduje pewne elementy. Ocena wtórna jest oceną działań zaradczych.

Ocena wtórna (ponowna ocena) powoduje, że człowiek na nowo przebudowuje ocenę pierwotną ocena pierwotna: nie poradzę sobie

ocena wtórna: „nie jest taki groźny, mogę dać sobie radę", ocena pierwotna ulega trochę modyfikacji Lazarus wyróżnia 2 rodzaje działań zaradczych: koncentracja na problemie i koncentracja na emocji (stanie, który przeżywamy)

radzenie sobie przez koncentrację na emocji (koncentracja na emocji), poznawcze strategie radzenia sobie.

Strategie typu koncentracja na emocji to manipulowanie wewnętrznym układem przykrości. Środki

zaradcze typu: bronię się, powiem sobie to nic strasznego, manipuluję własną przykrością -

mechanizm obrony z mojej strony. Poznawcze strategie - manipuluję stanem psychicznym.

Rodzaj strategii koncentracji na emocji Lazarus nazywał podejmowaniem strategii paliatywnej

Wyciszającąco -łagodzącej. Dążenie do złagodzenia.

Strategie typu radzenie sobie przez koncentrację na problemie: człowiek podejmie pewne działania

np. mogę podejść do obiektu niebezpieczeństwa i zacząć rozmowę, która rozmywa stan agresji.

Przebieg emocji jest taki: oszacowanie (proces oszacowania jest kluczem do emocji), w to oszacowanie wchodzi ocena pierwotna i ocena wtórna. Ocena pierwotna zbieżności z celem, na ile może blokować cel i na ile angażuje mnie. Ocena wtórna jakie mogę podjąć środki, działania zaradcze.

W ZAŁĄCZENIU: RYCINA NR 18 „Teoretyczny schemat systemu emocji według teorii R. Lazarusa Style oczacowania. Na styl oszacowania składają się przyczyny poprzedzające (ponieważ modyfikacją przebiegu emocji jest to, co było wcześniej, co tworzy pewien stan dyspozycji emocjonalnej):

zmienne osobowościowe [wartości lub zobowiązania, przekonania (egzystencjalne poczucie kontroli),

sens życia, jakość istnienia]

zmienne otoczenia (sytuacyjne) wymagania, ograniczenia, zasoby (np. układ społeczny), niejasność

szkody, groźba szkody.

To może modyfikować przebieg emocji. —

Dany styl emocji (dany układ emocjonalny) często/czasem powtarza się. Ten układ i w ogóle emocje

same w sobie wyzwalają bezpośrednie następstwa.

Bezpośrednie następstwa:

- zmiany fizjologiczne w wyniku oceny pierwotnej

- pozytywne albo negatywne uczucia w wyniku oceny wtórnej

- jakość rezultatu spotkania w wyniku ponownej oceny

W wyniku oceny pojawia się stan emocjonalny. Jeśli te stany emocjonalne będą się powtarzać (a

wiadomo, że będą gdy człowiek dodatkowo przypisze, że pewne zdarzenia są zgodne a pewne blokują

jego interes osobisty - czyli mają znaczenie).

Stres to stan pobudzenia (występujący w wyniku przypisania znaczenia pewnym zdarzeniom). Gdy

przypisze się znaczenie danym zdarzeniom to wtedy mogą być długotrwałe następstwa.

Długotrwale następstwa stresu:

- somatyczne zdrowie/choroba

- morale (dobrostan)

- funkcjonowanie społeczne

W ZAŁĄCZENIU RYCINA NR 19 „Model poznawczo-m otywacyj no-emotywnego systemu według

teorii R-Lazarusa"

osobowość (dyspozycje)

układ sytuacyjny

warunki sytuacji

proces oszacowania — wynik oszacowania ma duże znaczenie dla emocji

wynik oszacowania

przeniesienie działania na proces radzenia sobie czyli strategie: strategia koncentracji na emocjach

(czyli manipulowanie wewnętrznym stanem) lub koncentracja na problemie (przez działanie). -

Rycina nr 18 Teoretyczny schemat systemu emocji według teorii R.Lazarusa

PRZYCZYNY POPRZEDZAJĄCE

Zmienne osobowościowe

Wartości lub zobowiązania Przekonania (egzystencjalne poczucie kontroli)

PROCESY POŚREDNICZĄCE

CZAS l C2...C3...Cn SPOTKANIE 1...2...3...n

Ocena pierwotna Ocena wtórnaPonowna ocena

BEZPOŚREDNIE NASTĘPSTWA

Zmiany fizjologiczne

Pozytywne albo negatywne uczucia Jakość rezultatu spotkania

DŁUGOTRWAŁE NASTĘPSTWA

Somatyczne zdrowie/

choroba Morale (dobrostan)

Funkcjonowanie społeczne

Zmienne otoczenia

(Sytuacyjne) wymagania, ograniczenia, zasoby (np. układ społeczny) Niejasność szkody Groźba szkody

Działania zaradcze

Koncentracja na problemie

Koncentracja na emocji

Szukanie, otrzymywanie i korzystanie ze wsparcia społecznego

Rozwiązania każdego stresującego spotkania

Tabela nr 12

Poziomy przetwarzania informacji prowadzące do wzbudzenia emocji w interpretacji K.R.Scherera

Poziom	Nowość	Źródło afektu	Cele/potrzeby	Możliwości zaradcze	Zgodność ja / normy
Pojęciowy	Oczekiwania: przyczyna/ skutek oceny prawdopodobień stwa	Oceny przypominane, antycypowane lub wyprowadzane	Świadome cele, plany	Zdolność rozwiązywania problemów	Ja idealne oceny moralne
Schematyczny	„Znaność": dopasowywanie do schematu	Wyuczone preferencje i awersje	Potrzeby nabyte, motywy	Schematy ciała	Schematy ja schematy społeczne
Senso-motoryczny	Nagła, silna stymulacja	Wrodzone preferencje i awersje	Potrzeby podstawowe	Dostępna energia	(Dopasowanie empatyczne?)

PSYCHOLOGIA EMOCJI 12.03.2000 r. WYKŁAD NR 6 Prof. dr hab. Henryk Gasiul

Dwa rodzaje analiz, które prowadzą do zrozumienia tego jak funkcjonuje świadomość doświadczanych zmian i na ile ta świadomość ma wpływ na przeżywanie stanów emocjonalnych.

TEORIA MARUSZEWSKiEGO I ŚCIGAŁY - teoria typowa dla PSYCHOLOGII POZNAWCZEJ.

Można o tej teorii przeczytać w książkach, prof. wskazuje tylko na pewne aspekty, kluczowe elementy godne uwagi. Wg tej teorii specyficzne właściwości emocji, stanowiące podstawę dalszych analiz mogą być sprowadzone do 4 najważniejszych układów:

1) emocje występują wewnątrz człowieka, stanowią część systemu odpowiedzialnego za tworzenie reprezentacji umysłowych „np. widzę na ulicy b. Ładną dziewczynę, to czy ona jest prowokacyjna zależy od tego czy ona we mnie wzbudzi stan emocjonalny ale za ten stan emocjonalny ja sam odpowiadam, zatem nie można traktować jej jako sprawcy czynów nierządnych, ponieważ sprawcą jestem ja sam jako człowiek". Emocje są wewnątrz człowieka i one stanowią część systemu, który odpowiada za tworzenie reprezentacji rzeczywistości w ogóle.

2) emocje są zawsze skierowane na coś lub na kogoś. To jest interakcyjne podejście, wspólne właściwie wszystkim teoriom. Emocje charakteryzują relacje między podmiotem a kimś lub czymś. Rodzaj relacji tworzy treść emocji.

3) emocje są procesami, które zmieniają się w czasie. Czas jest tu b. istotnym elementem.

4) Emocje wpływają na zachowanie a zwrotnie zachowanie może zmienić siłę emocji, jakość emocji

i generalnie formę reprezentacji emocji.

To są cechy, właściwości, założenia stanowiące klucz do dalszego rozumienia reprezentacji emocji. To są cechy, które mają istotne znaczenie dla rozwoju reprezentacji emocji, ponieważ nas w tej chwili interesuje poznanie tego jak tworzy się świadomość emocji, która wyznacza potem przejaw, sposób wyrażania tego stanu emocjonalnego.

KODY OBRAZOWE Wg Maruszewskiego najwcześniej w życiu człowieka (bezpośrednio po urodzeniu) pojawiają się tzw. kody obrazowe, które zawierają informacje na temat wyrazu mimicznego, pantomimiki, pobudzenia fizjologicznego. Kody obrazowe jest to chwytanie tego jak moje ciało się zmienia, jakie mam gesty, jaki ruch wykonuję, pocę się, widzę w lustrze, że jestem czerwony z jakiegoś powodu. Kody obrazowe to dopływ informacji, które tworzą pewien swoisty obraz własnego ciała i sposób jego reagowania na różne sytuacje. Autorzy przypuszczają, że kodowanie obrazowe bazuje na mechanizmach związanych z przetwarzaniem sensomotorycznym (z przetwarzaniem informacji na poziomie sensomotorycznym). Warto przypomnieć sobie to na czym polega ludzkie myślenie. Myślenie ludzkie to łańcuch operacji myślowych za pomocą których przetwarza się informacje, czyli treści zakodowane (spostrzeżenia, wyobrażenia i pojęcia). Zanim to myślenie pojawi się w swoim pełnym wyrazie i kształcie przechodzimy prze etap myślenia na poziomie sensomotorycznym. Ten etap myślenia to jest przetwarzanie informacji zakodowanych w spostrzeżeniach, dziecko myśli w kategoriach konkretnych obrazowo-spostrzeźeniowych. Podobnie jest z kodami obrazowymi - to bazuje na mechanizmie sensomomotorycznego przetwarzania informacji. Jak twierdzi prof. Maruszewski w wyniku kodowania obrazowego powstają proste reprezentacje, które mają charakter reprezentacji skryptopodobnych. Skrypt to jest pewna forma organizacji, schemat pewnych zachowań, pewnych zdarzeń „np. jak człowiek pierwszy raz w życiu wchodzi na wykład to jeszcze nie ma wytworzonego schematu tego jaki może być układ interakcyjny między osobą prowadzącą wykład a słuchaczami, gdy jednak wchodzi drugi i trzeci raz skrypt już istnieje i człowiek czuje się pewniejszy" tak samo jest z kodami obrazowymi. Kody obrazowe tworzą pewne schematy. Człowiek przejawia jakąś mimikę, odczuwa jakiś stan podniecenia to zostaje rozpoznane i daje orientację w świecie i w sobie samym.

KODY WERBALNE to drugi rodzaj informacji. Kod werbalny jest związany z pojawieniem się etykiety werbalnej. Dla danego stanu, który przeżywam, który mani w swoim obrazie zaczyna być dopasowywana nazwa, określenie. To jest podobne do myślenia Schachtera, który mówił, że dopóki nie mogę nazwać emocji to właściwie nie jestem w stanie jej rozpoznać, dopiero wtedy kiedy jestem w stanie poznać tę emocję (a być może kieruję się pewnymi wskaźnikami zewnętrznymi) wówczas potrafię nazwać emocję i wtedy zgodnie z tą emocją się zachowuję. Podobnie jest tutaj. Kod werbalny oznacza, że pojawia się nazwa na kod obrazowy. Etykieta pełni funkcję oznaczającą jakiś rodzaj, charakter. Ta etykieta będzie zależała od kompetencji językowej. Jeśli mam dobre kompetencje językowe (mam już opanowane parę pojęć to łatwiej nazywam) jeśli nie to nie potrafię nazwać pewnych stanów emocjonalnych. Poza tym zależy to od społeczności, kultury, ponieważ ona wyznacza pewne stany przeżywania.

KODY ABSTRAKCYJNE (pojęcia) to trzeci rodzaj kodu, który składa się na reprezentację emocji. Kod abstrakcyjny wskazuje na reprezentację emocji jako pojęcia. Ta reprezentacja emocji jest najbardziej ogólna i jednocześnie najbogatsza. Emocja staje się pewnym pojęciem, które zawiera wiedzę na temat pochodzenia danego stanu wewnętrznego, wiedzę na temat możliwości określenia tego stanu wewnętrznego i wiedzę na temat związków z innymi stanami. Kod abstrakcyjny jest to najwyższa forma organizacji reprezentacji. Uruchomienie kodów abstrakcyjnych może być b. różne. Kod abstrakcyjny jest możliwy wtedy gdy u człowieka w aparacie poznawczym pojawia się zdolność do myślenia w kategoriach logiczno-abstrakcyjnych. Samo uruchomienie kodów abstrakcyjnych może następować różną drogą;

drogą pośrednią poprzez kody werbalne, odczucie gniewu można uruchomić przez kod werbalny albo drogą bezpośrednią przez uruchomienie pewnych metafor - człowiek porównuje stan przeżywany do innego zjawiska („ np. taki stan emocjonalny jakby ktoś pięścią uderzył mnie w klatkę piersiową"). Wg Maruszewskiego ważne są procesy, które umożliwiają przejście między kodem werbalnym a obrazowym a także później między kodem obrazowym a abstrakcyjnym i werbalnym a abstrakcyjnym. Są różne procesy, które odpowiadają za to przechodzenie.

NATURA REPREZENTACJI EMOCJI WG MARUSZEWSKIEGO I ŚCIGAŁY (w załączeniu) - tu są zaznaczone procesy, które odpowiadają za przejście z jednego poziomu na drugi.

Pierwszy poziom przejścia: z kodu obrazowego na kod werbalny. Wg Maruszewskiego dwa procesy odpowiadają za przejście z poziomu kodu obrazowego na poziom kodu werbalnego: proces werbalizacji i wizualizacji. Werbalizacja to jest nazwanie emocji. Przejście z kodu obrazowego na kod werbalny może polegać na tym, że „np. trzęsę się na widok dziewczyny na wykładzie i do tego trzęsawiska mogę dostosować nazwę, określam, że się trzęsę czyli werbalizuję, osoba zaczyna mnie ekscytować". Wizualizacja jest bogatszym procesem, ona wymaga świadomego wysiłku, wizualizacja to odtworzenie wszystkich elementów, które są już nazwane (z poziomu nazwy, odtworzenie wszystkich elementów, które mogą tworzyć kod obrazowy) „np. nazywam : czuje miłość i aby przejść na kod obrazowy miłości muszę ogarnąć wszystkie elementy, które tworzą ten kod obrazowy. Te elementy to zarówno moja ekspresja ciała, obrazy, które w wywołują w ogóle emocje, pewne skojarzenia sytuacji, wartości, oczekiwań. Wizualizacja to proces bogatszy, podporządkowany szerszym regułom wnioskowania.

Drugi rodzaj procesów: przejście z kodu werbalnego na kod abstrakcyjny. To wymaga procesu semantyzacji. Sematyzacja to przejście z kodu werbalnego na kod abstrakcyjny - oznacza przechodzenie z poziomu określeń na poziom znaczeń czyli na poziomy bardziej abstrakcyjne. Semantyzacja - w sieci pojęciowej rejestrowana jest zawsze wiedza na temat emocji i dzięki tej rejestracji następuje pojawienie się układów znaczeniowych. Semantyzacja to nadawanie znaczeń i wejście na wyższy poziom myślenia. Przejście z kodu abstrakcyjnego na kod werbalny wymaga desemantyzacji. Desemantyzacja to proces umożliwiający zmianę, weryfikację poprzednio stworzonych znaczeń. Desemantyzacja czyli przejście z poziomu wyższego na niższy jest b. potrzebna po to by ciągle modyfikować nadane znaczenia, nazwy. Gdyby nie było desemantyzacji istniałaby sztywność tego systemu. To wszystko jest reprezentacją poznawczą. Emocje są jednym z elementów, który tworzy reprezentację poznawczą. Przejście z kodu obrazowego na abstrakcyjny wymaga symbolizacji. Symbolizacja to proces tworzenia, próba przekształcenia obrazu w symbol lub metaforę. Metafora czy symbol ma znaczenie, czyli to jest wejście od razu na poziom pewnej abstrakcji. Przejście z kodu abstrakcyjnego na kod obrazowy wymaga desymbolizacji. Desymbolizacja jest zdolnością interpretacji symboli w kategoriach kodów obrazowych.

Są trzy komponenty emocji: neurofizjologiczny, ekspresywny i doświadczeniowy (przeżyciowy). Komponent przeżyciowy można zrozumieć jako formę reprezentacji poznawczej. Na komponent przeżyciowy doświadczeniowy emocji można też patrzeć z pozycji fenomenologicznej. Psychologia fenomenologiczna próbuje spojrzeć na emocje od strony ich doświadczania.

TEORIA NORMANA DEnZINA - najbardziej znany współczesny autor teorii jeśli chodzi o fenomenologiczne podejście do emocji. Wg niego emocje są czymś centralnym dla egzystencji człowieka. Ten autor pisze wprost „ludzie są ich emocjami". Aby zrozumieć kim jest osoba trzeba zrozumieć emocje. Jak się nie zrozumie emocji to się nie zrozumie osoby. Analiza Defeina skupiona na wymiarze biologicznym (jest to analiza pomijająca wymiar doświadczenia) jest analizą b. zubożałą. Traktowanie emocji jako tego, co płynie z ciała (ciało dyktuje emocje) prowadzi do traktowania ciała jako rzeczy, przedmiotu a takie traktowanie jest już błędem w sensie psychologii humanistycznej, fenomenologicznej, egzystencjalnej gdzie człowiek jest podmiotem, ciało też jest podmiotem. Centralnym przedmiotem badań DeSfeinajest próba odp. na pyt. jak emocja jako forma świadomości jest wzbudzana, wyrażana i odczuwana. Emocjonalność lokalizuje człowieka w świecie społecznych interakcji tzn. emocje są zawsze doświadczane jako wewnętrzne uczucia, które są generowane przez interakcje z innymi osobami. Nie można zrozumieć emocji poza układem interakcyjnym z osobą. Osoba nie może doświadczać emocji bez domniemywanej lub wyobrażanej obecności innych osób. Akcent położony jest tu na subiektywną naturę doświadczania emocji. Samo nazwanie sposobu doświadczania emocji ulega ciągłym zmianom, zróżnicowanym interpretacjom. U Denzina występuje często pojęcie „uczuć do siebie". On często nazywa emocjami self-feeling. Emocje nie mogą isnieć inaczej jak w interakcji z osobami. Emocje do siebie nie mogą istnieć inaczej jak w interakcji do siebie samego (uczucia do self). Emocje są zawsze formą odniesienia do siebie lub do innych, dlatego też będą b. mocno związane z systemem ja każdej osoby. Żeby zrozumieć emocje trzeba zrozumieć cały system ja. To jest układ podmiotowy. To jest pewna filozofia, ona w sensie psychologicznym jest mało konkretna. Denzin uważa, że emocje nie są rzeczami, ale procesami i w doświadczeniu emocjonalnym centralnym obiektem nie jest sama emocja, ale ja, który doznaję emocji, uczuć. Źródło emocji zawsze związane jest z ja, bo to ja czuję. Tymczasowość takiej emocjonalnej świadomości ma zawsze charakter samorefleksyjny, samowzbudzający się. Przeszłość, teraźniejszość, przyszłość wszystkie te wymiary w układzie temporalnym, te doświadczenia stają się częścią doświadczenia emocjonalnego i one napędzają dalej zmienność w systemie cielesnym. Żaden proces nie stanie się emocją jeśli nie dotknie ja. Jeśli proces dotknie ja, to ja na zasadzie pewnego koła samorefleksji uaktywniam w sposób automatyczny (na zasadzie jedności psychofizycznej) zmiany w ciele. Początek tego wszystkiego tkwi we mnie, w ja, w mojej osobie a nie w reprezentacji poznawczej, nie w układzie takich czy innych wzbudzeń. Emocje stanowią zawsze w takim układzie pewne sposoby usprawiedliwienia siebie, wytłumaczenia własnych zachowań, ponieważ one są związane z ja. Każdy stan emocjonalny w jakimś sensie jest pewnym pokazaniem siebie, usprawiedliwieniem siebie bądź też zanegowaniem siebie. Te usprawiedliwienia stanowią emocjonalne korzyści.

Reasumując: zrozumieć emocje wg tego ujęcia to zrozumieć Ja", to, że emocje są procesem, że od ciała nie zależą, zależą tylko ode mnie jako podmiotu. Emocje tylko wtedy mogą być procesami, kiedy stanowią formę interakcji międzyosobowej inaczej nie są procesami. Ta interpretacja budzi wiele zastrzeżeń. Po pierwsze nie jest czytelna, po drugie budowana językiem filozoficznym i dla psychologa to nie jest takie jasne. Psycholog może sobie różne fantastyczne teorie tworzyć ale zawsze teoria musi być przełożona na język operacji (czyli jak to zmierzyć, jak to zbadać).

Trudno byłoby zrozumieć pewne stany emocjonalne pomijając fakt, że sprawcą pewnych stanów jest sam człowiek. Trudno byłoby zrozumieć, że źródłem doświadczenia emocjonalnego jest tylko to, co wynika z predyspozycji, ekspresji, reprezentacji. Trudno byłoby zrozumieć, dlaczego człowiek np. może doznawać wzruszeń cielesnych, związanych z cierpieniem. Cierpienie właściwie tak determinuje człowieka, że powinien on w ogóle tylko destrukcyjnego stanu emocjonalnego doznawać a jednak ludzie czasami w cierpieniu (gdzie wyrażają ból i smutek) doznają pewnych, duchowych uniesień czyli pewnych stanów pobudzenia uczuciowego, które tak jakby powoduje, że on staje się uskrzydlony mimo swojego cierpienia. To oznacza, że są jakieś wymiary rzeczywistości psychicznej człowieka, które wymykają się układom czysto cielesno-reprezentacyjnym.

SOCJOKULTUROWE TEORIE EMOCJI

Powtórzenie: Zrozumieć emocje to zrozumieć możliwości uchwycenia perspektyw z jakich można spojrzeć na emocje. Zrozumieć emocje to zrozumieć predyspozycje, dyspozycje i stany.

Gdybyśmy spojrzeli ze strony perspektyw to: teorie neurofizjologiczne ~ to jest perspektywa, teorie ekspresywne - to jest również jakaś perspektywa spojrzenia na emocje. Perspektywa biologiczna -dyktuje inny sposób interpretacji życia emocjonalnego, perspektywa obserwatora - dyktuje inny sposób interpretacji życia emocjonalnego (teorie ekspresywne), perspektywa podmiotu - dyktuje inny sposób interpretacji emocji: poziom reprezentacji poznawczych tak jak u Maruszewskiego bądź też poziom doświadczenia czyli czysto fenomenologiczne ujęcie. Perspektywa socjokulturowa - na emocje można byłoby popatrzeć z perspektywy kultury i społeczności w jakiej wzrasta człowiek. Perspektywa socjokulturowa mówi o tym, że emocje są uwarunkowane przez kulturę, przez społeczność w której człowiek się wychowuje, w której żyje. Tych teorii jest b. dużo. Prof. wskazał na kilka elementów godnych uwagi:

Sposoby myślenia, które można by zaliczyć do socjokulturowych interpretacji emocji są b. istotne. Takim sposobem myślenia jest TEORIA SPOŁECZNEGO ETYKIETOWANIA. Ta teoria wskazuje na to, że dla nazwania emocji człowiek kieruje się pewnymi wskaźnikami pochodzącymi z otoczenia. Przypomnijcie sobie Szachtera i Singera (ich eksperyment) - dla nazwania emocji, gdy człowiek nie ma pełnej informacji i jest to stan, który do końca nie da się jednoznacznie wytłumaczyć człowiek szuka wskaźników z otoczenia. Tak jak w eksperymencie Szchachtera z adrenaliną poinformowani, niepoinformowani (wykład o emocjach nr 5 z 13.02.2000 r.). W tym eksperymencie wskaźnikiem z otoczenia było zachowanie osoby (wesołkowaty lub gniewny) powodowało, że badany mógł znaleźć nazwę dla swojego stanu. Te teorie często nazywają się teoriami społecznego etykietowania, ale wielu autorów mówi, że one do końca me należą do nurtu socjokulturowego. Wszakże szeroko ten nurt ujmując można byłoby je zaliczyć.

Bardziej pasują do tego nurtu tzw. TEORIE SPOŁECZNEGO WNIOSKOWANIA to są teorie, które czasem uważa się za pewną formę odmiany społecznego etykietowania. Są bliskie TEORIOM SPOŁECZNEGO ETYKIETOWANIA. Zgodnie z tymi teoriami emocja jest społecznie wyuczona przez to, że ja się wychowuję w danej kulturze. Emocja jest wyuczoną przez daną kulturę, społeczność teorią, z góry narzuconą, która pozwala wyjaśnić przyczyny mojego zachowania. Człowiek uczy się, stan odniesienia tego typu, że kogoś pogłaszczę, kogoś kopnę w kostkę, to tworzy jakąś teorię. Ja się wyuczyłem, że przytulanie się i głaskanie nazywa się sympatią, miłością a kopanie w kostkę nazywa się agresją, gniewem. Jest to pewna aprioryczna teoria (narzucona a priori), która pozwala wytłumaczyć moje zachowanie. Teorie społecznego wnioskowania dopuszczają możliwość popełnienia przez człowieka błędu. Te teorie mówią o tym, że choć mamy narzucone pewne schematy, aprioryczne możliwości interpretacji własnych zachowań to czasami nazywanie emocji może być trudne, kłopotliwe. Ta teoria może być czymś błędnym. Te teorie poprzez dopuszczanie możliwości popełniania błędów dopuszczają fakt, że ludzie mogą przedstawiać fałszywy obraz swoich stanów emocjonalnych. Te teorie dopuszczają możliwość popełniania błędów, niepoprawnego odczytywania własnych zachowań. To w efekcie może powodować, że zaprzeczam pewnym emocjom lub też nazywam je inaczej a tak naprawdę przeżywam co innego. Jest to odbierane przez zewnętrznego obserwatora następująco: człowiek sprzeczny, który mówi, że przeżywa emocje gniewu a okazuje się , że on kogoś darzy sympatią.

SPOŁECZNY KONSTRCKTYWIZM podobny do społecznego wnioskowania z tym, ze konstruktywizm traktuje emocje jako społecznie wyuczone intelektualne reprezentacje, intelektualne konstrukcje w rezultacie raczej charakteryzujące w ogóle zachowanie człowieka niż same emocje. Konstruktywizm traktuje emocje jako semantyczne interpretacje służące do ukazania zachowań jako czegoś znaczącego i zrozumiałego.

Teodor Kemper to przedstawiciel słabszej odmiany konstruktywizmu społecznego. Dzięki temu, że jest słabsza pokazuje kiedy pojawia się forma typowa dla konstruktywizmu. Kemper uważa, ze emocje są zakorzenione w naturze dzięki ewolucji, która według niego miała charakter społeczny (gdyby nie było charakteru społecznego nie byłoby ewolucji). Wg Kempera nie ma emocji, które byłyby w pełni wewnętrzne, wolne od kontekstu zewnętrznego. Emocje są zakodowane w naturze dzięki ewolucji. Ewolucja sama w sobie ma charakter społeczny i dlatego, że ewolucja ma taki charakter nie ma emocji takich, które miałyby charakter czysto wewnętrzny. Emocje nie mogą być wolne od kontekstu zewnętrznego, bo maja charakter społeczny (bo ewolucja ma charakter społeczny). Wg Kempera podłoże czysto fizjologiczne mają emocje tzw. pierwotne, do nich należą:

gniew, lęk, depresja i szczęście (zadowolenie).

Te emocje są powszechne dla całego gatunku ludzkiego bez względu na kulturę, ponieważ w rozwoju ontogenetycznym zawsze były b. znaczące i mają dużą wartość dla przetrwania człowieka. Jest to słabsza odmiana konstruktywizmu, która zakłada, że: jest układ biologiczny będący wynikiem ewolucji (a ewolucja ma charakter społeczny), w efekcie same emocje nie mogą być zjawiskiem czysto wewnętrznym, zawsze mają kontekst zewnętrzny. Wg Kempera emocje, które mają swoje podłoże fizjologiczne są podporządkowane czynnikom społecznym. Wg Kempera układ zależności mógłby wyglądać następująco: rezultaty stosunków społecznych prowadzą do zróżnicowanej aktywności układu nerwowego (stosunki społeczne: człowiek się spotyka z innymi ludźmi, człowiek jest w pewnym sensie pod wpływem innych ludzi, ich statusu, pozycji). Stosunki społeczne prowadzą do uaktywnienia w pewien sposób centralnego układu nerwowego (gdyby tego nie było nie byłoby oddziaływania na system nerwowy) w efekcie komunikaty płynące z systemu nerwowego zwrotnie są doświadczane jako pewien stan wewnętrzny, ten stan jest nazywany stanem emocjonalnym, tak naprawdę przyczyna tego jest układ społeczny. Przyczyna emocji jest zawsze układ społeczny i dlatego to jakie będą powstawały następne emocje zależy od społeczności w której człowiek żyje, od kultury.

Poza 4 pierwotnymi emocjami powstają emocje wtórne, kształtowane właściwie przez ośrodki socjalizujące. Wg Kempera:

emocja winy jest uspołecznioną formą lęku, lęku przed karą za niepoprawne zachowanie. Lęk został

wytworzony jako ewolucyjny układ, ale ewolucja z natury jest czymś społecznym. Człowiek

wchodząc ze swą naturą w układ nowego kontekstu społecznego może ten lęk modyfikować tworząc

wtórny poziom emocji, którym jest np. wina

uczucie dumy jest uspołecznionym zadowoleniem, powstaje wtedy kiedy jest kontekst społeczny,

który sygnalizuje mi, że cos jest dobrze

uczucie wstydu jest efektem uspołecznienia gniewu do siebie samego

Społeczność wytwarza konstrukty. To jest ta słabsza odmiana konstruktywizmu.

Silna odmiana konstruktywizmu mówi, że wszystkie emocje są konstruktami społecznymi. Skrajny konstruktywista to jest Rom Harre. On twierdzi wprost, że nie ma czegoś takiego jak emocje, są tylko różne sposoby działania i odczuwania, ujawniania własnych postaw, własnych opinii. Ciekawe jest to, że jego analizy są logiczne, poprawne. Wg niego emocje są i były cielesnymi zapisami ocen moralnych i postaw, a oceny moralne powstają dzięki społeczności, kulturze. Można by się zastanawiać nad tym Czy kultura ma wpływ na emocje, abstrahując od pewnych układów teoretycznych. Silna jest zależność emocji od kontekstu kulturowego, historycznego, politycznego, społecznego. B. wiele analiz było na ten temat prowadzonych. Lata 70-te antropologiczne analizy wskazywały na różnice w ujawnianiu się emocji między różnymi kulturami, obecnie te różnice się zacierają się z uwagi na to, że różnice międzykulturowe się zacierają. Obszernie były analizowane emocje wstydu i winy. Mówiono o kulturach winy i wstydu. Ruth Benedykt prowadziła badania w latach 40-tych, wyróżniła narodowości kultury wstydu i kultury winy, pokazała te różnice i te mechanizmy.

Inny autor interesował się zmianami w społeczeństwie anglo-amerykańskim przeprowadzał analizy porównując dwa ostatnie wieki. Zmiany w zakresie emocji wiązał ze zmianami społeczno-kulturowymi. Z oczekiwaniami religijnymi, zmianami demograficznymi. Zauważył, że smutek przed nastaniem XIX w. był wyraźnie umniejszany natomiast w epoce wiktoriańskiej był dominującą emocją osiągającą prawie poziom obsesji. Pod koniec XIX w. Obrzędy żałobne były b. rozbudowane smutek i żal zajmowały dużo miejsca w życiu prywatnym i publicznym. Początek XX w. - zwrot smutek traktowany jako coś plebejskiego, chorobliwego, zwrot w kierunku izolacji człowieka od żalu i smutku. Optymizm prowadzi do przeżywania tylko emocji pozytywnych. Nasza kultura jest kulturą emocji i ona narzuca pewien schemat myślenia, przeżywania „Don't worry by happy", „Keep smiling", myśl pozytywnie. Ludzie średniowiedza - był emocjonalny stan osłabionego zainteresowania światem, znudzenie światem, lekceważący stosunek do świata, melancholia, dystans. Kultura ma istotny związek z emocjami i ona narzuca przez pewne społecznie sankcjonowane schematy myślenia pewien styl przeżywania, doświadczania świata i siebie samego.

W pewnych kulturach występują zróżnicowane nazwy stanów emocjonalnych takie, które nie występują w innych kulturach, „np. w terminologii tajtańskiej jest wiele form gniewu, gniew jako:

wynik irytacji, wściekłości, wyrastający ze stosunków osobistych, związany ze stanem układu interpersonalnego małżeńskiego. W tej terminologii występuje obniżona świadomość emocji smutku, winy, depresji.

Kultura ma znaczenie, ale jeśli kultura jest traktowana jako klucz i jedyna przyczyna to jest to błąd i nadużycie. Kultura i społeczność jest ważna, ponieważ koryguje, uczy sposobu wyrażania emocjonalnego przez komponent ekspresywny. Kultura i społeczność uczy sposobu wyrażania emocji, uczy kontroli i tym samym zmienia stany wewnętrzne. B. istotny jest język, który dana kultura, społeczność proponuje na określenie różnych stanów. Język powoduje, że pojawia się dana forma reprezentacji poznawczej.

Z innej strony patrząc społeczność być może stwarza tylko podstawy ku odmienności spełniania się

natury ludzkiej emocjonalności. Społeczność sama w sobie tej natury nie tworzy tylko stwarza

podstawę ku możliwości spełniania się w dany sposób natury ludzkiej emocjonalności.

W wyżej wskazanym wymiarze przykładem może być UJĘCIE R. PLUTCHIKA, On podkreśla b.

istotny, przyczynowy związek emocji z kulturą,. Wg niego emocje są czymś, co jest wynikiem

naturalnych dyspozycji i łańcuch ewolucji (adaptacji do środowiska). Plutchik podkreśla związek

emocji z osobowością (z cechami osobowości). W tym wymiarze swej teorii podkreśla istotny

związek emocji z instytucjami społecznymi. To jest interpretacja Plutchika, ona ma charakter

ewolucyjny.

TABELA NR 8 - PODSTAWOWE EMOCJE I HIPOTETYCZNE INSTYTUCJE SPOŁECZNE

USIŁUJĄCE SOBIE Z NIMI PORADZIĆ (w załączeniu)

Te instytucje pomagają w jakimś sensie radzić sobie z emocjami. Pomagają manipulować ekspresją

emocji. Np.

Religia musi uporać się z problemami śmierci i utraty a śmierć i utrata wyzwala zawsze lęk. Religia

musi uporać się z lękiem egzystencjalnym człowieka. Lęk egzystencjalny jest motorem by

przyjmować pewien system wierzeń

Małżeństwo jako instytucja musi uporać się z doświadczanym powszechnie przeżyciem typu

zachowanie związane z popędem seksualnym. Popęd seksualny wiąże się z emocja radości czyli

instytucja małżeństwa musi sobie poradzić z emocją radości, która wynika z popędu seksualnego

przez stworzenie instytucji małżeństwa i rodziny, bo inaczej byłyby zaburzenia w życiu społecznym.

Instytucja Wojny i Policji jest odpowiedzią na emocję gniewu. Policja musi sobie radzić z gniewem

człowieka.

Instytucja Psychoterapeuty radzi sobie z emocją akceptacji - choroba umysłowa wyzwala pewien stan

emocjonalny, powoduje zerwanie z rzeczywistością co jest b. trudne dla podmiotu, który może być

odseparowany od społeczności. Społeczność musi darzyć tę osobę akceptacją ale ta osoba jest trudna

do zaakceptowania więc buduje instytucje psychoterapeuty, żeby ludzie mogli zaakceptować chorego.

Terapia jest forma akceptacji pewnej odmienności.

Generalnie R. Plutchik pokazuje związek emocjonalny tej dyspozycji biologicznej z kulturą, ze

społecznością. Ten związek jest na tyle silny i wyrazisty, że daje szansę rozróżnienia pewnych

prawidłowości

Tyle można powiedzieć na temat układu czynników socjokulturowych i samych teorii socjokulturowych. Jest to propozycja pewnego myślenia. Kultura, społeczność w efekcie buduje pewne predyspozycje emocjonalne. Gdybyśmy powiedzieli, że predyspozycją emocjonalną są cechy naturalne człowieka (np. kompozycja neurofizjologiczna) to kultura poprzez wykorzystanie tej kompozycji neurofizjologicznej (tej predyspozycji) buduje jakiś stan dysponujący do łatwiejszego wzbudzania pewnych stanów emocjonalnych, buduje coś z czym człowiek później łatwiej sobie radzi, buduje instytucje, które go wspomagają. Kultura jest czynnikiem b. ważnym, ale nie wystarczającym do pełnego uchwycenia emocji dlatego wymagane jest b. wiele wymiarów sfery życia emocjonalnego. Następny istotny temat, który omówię na następnym wykładzie to próba odp. na pyt.:

„Na ile emocje mogą stać się motywami i jak emocje mogą tłumaczyć odmienność zachowań motywacyjnych?"

Tabela nr 8

Podstawowe emocje i hipotetyczne instytucje społeczne usiłujące sobie z nimi poradzić

Nazwa emocji	Powszechne doświadczenia	Rodzaj instytucji
Lek	Śmierć i utrata	Religia
Gniew	Frustracja i zakazy	Wojna (i policja)
Radość	Popęd seksualny i zachowanie	Małżeństwo i rodzina
Smutek	Śmierć i utrata	Religia
Wstręt	Choroba	Instytucje medyczne
Akceptacja	Choroba umysłowa	Psychoterapeuta (szaman)
Zdziwienie	Nowość	Sport i gry
Ciekawość (antycypacja)	Gromadzenie pożywienia, przygotowanie i ochrona	Nauka i technologia

---