Poznań 2012

Paweł Kordek

I SUM Stosunki Międzynarodowe

Poznań 2012

Eksterminacja ludności, wojna
domowa w Rwandzie na
podstawie wydarzeń w gminie
Nyamata

2

S

PIS TREŚCI

Wstęp ...................................................................................................................................................... 3

Rys historyczny ........................................................................................................................................ 5

Gmina Nyamata, wzgórza N`tarama ....................................................................................................... 7

Wzgórze Kinyinya .................................................................................................................................... 7

Wzgórze Kayumba ................................................................................................................................... 9

Wzgórze Maranyundo ........................................................................................................................... 10

Pamięć ofiar ludobójstwa ...................................................................................................................... 10

Zakończenie ........................................................................................................................................... 11

Bibliografia ............................................................................................................................................. 13

3

W

STĘP

„Kiedy inkotanyi (Violence)

1

ujrzeli w końcu, jak wychodzimy, podobni do ubłoconych

włóczęgów, wyglądali na zażenowanych a przede wszystkim na bardzo zdziwionych, jakby zadawali

sobie pytanie, czy przez ten cały czas na bagnach pozostaliśmy ludźmi…”.

Francine Niyitegeka (Hatzfeld, Strategia antylop, 2009)

2

Przez stulecia w Rwandzie - Tutsi, Hutu i Twa mieli tą samą religię. Wielu europejczyków

powtarza, że Tutsi i Hutu to plemiona (Peck, 2005)

3

. Od tysiąca lat istnieje jeden naród –

Banyaruanda. Mówią tym samym językiem, wyznają tą samą religię (Tutsi i Hutu to katolicy), wyrośli

w tej samej kulturze. To Europejczycy orzekli, że Rwandę zamieszkują 3 plemiona: Tutsi: jaśni,

szczupli, wysocy, delikatni, inteligentni Hutu: ciemni, krępi, niscy, twardzi i Twa: ciemni Pigmeje.

Rwanda została skolonizowana przez Europejczyków w 1885 roku, uściślając w 1885 roku na

konferencji w Berlinie mocarstwa Europy zdecydowały o rozbiorze Afryki - prawo podziału

kontynentu zyskały państwa posiadające faktorie handlowe na wybrzeżu. W 1916 roku Belgia

przejęła z rąk Niemiec kontrolę nad Rwandą i wprowadziła surowy system klasyfikacji kulturowej. W

1959 roku Belgia przekazała władzę w większości w ręce Hutu. Jest to czas zintensyfikowanej

segregacji wymierzonej przeciwko Tutsi co spowodowało pogromy tej grupy etnicznej. W 1988 roku

uciekinierzy wcześniejszych prześladowań powołali Rwandyjski Front Patriotyczny (Rwandan Patriotic

Front). Dwa

lata później

Front przepuścił atak z Ugandy przeciwko reżimowi Hutu, który został

powstrzymany dzięki wojskowej pomocy Francji i Belgii. Okres wojny i pogromów trwał do 1993 roku

kiedy ONZ doprowadziło do porozumienia zaś najbardziej przerażające ludobójstwo w historii miało

się stać faktem już za rok…

W roku 1944 w poniedziałek , od godziny jedenastej, 11 kwietnia do godziny czternastej w

sobotę 14 maja zginęło pięćdziesiąt tysięcy z pośród pięćdziesięciu dziewięciu tysięcy miejscowych

Tutsi – od maczety na wzgórzach powiatu Nyamata w Rwandzie z rąk bojówkarzy interahamwe

4

i

sąsiadów Hutu. Kilka dni wcześniej 6 kwietnia 1994 roku, nad lotniskiem w Kigali eksplodował

1

Potocznie używane słowo określające Rwandyjski Front Patriotyczny ,izina mu gifaransa : Front Patriotique

Rwandais.

2

Jean Hatzfeld, Strategia antylop, Wołowiec 2009, s. 239.

3

Raoul Peck, Czasem w kwietniu, Francja, USA, Ruanda, premiera 17 lutego 2005.

4

Termin pierwotnie skierowany do ruchu młodzieżowego w MRND, stworzony po 1973 r. jego zadaniem było

nadzorowanie młodzieży w Rwandzie na rzecz rozwoju z inicjatywy Juvenala Habyarimana, (termin
Interahamwe oznacza "tych, którzy pracują razem" ), (Violence), 26 marzec 2012 rok.

4

samolot z powracającym do kraju prezydentem Rwandy – Juvenalem Habyarimaną . Ten zamach stał

się sygnałem do masakry Tutsi , którą planowano od wielu miesięcy

5

. Masakra ta rozprzestrzeniła się

na cały kraj, w Nyamacie w prowincji Bugesera tłumy Tutsi szukały schronienia w kościołach lub

kryjąc się na plantacjach bananowców, na bagnach i w lasach eukaliptusowych. Od 14 do 16 kwietnia

bojówkarze, żołnierze i zdecydowana większość sąsiadów Hutu morduje pięć tysięcy osób w kościele

w Nyamacie i tyle samo w innym kościele w oddalonym o 20 kilometrów N`Tarama.

Niniejsze opracowanie ma za zadanie przedstawić obraz ludobójstwa i eksterminacji mającej

miejsce w gminie Nyamata z punktu widzenia ofiar tej eksterminacji. Do opracowania wykorzystano

trzy pozycje Jeana Hatzfielda, reportera, korespondenta wojennego i pisarza autora trzech książek

poświęconych rwandyjskiej wojnie domowej: „Nagość życia – Opowieści z bagien Rwandy”, „Sezon

maczet”, „Strategia antylop” filmów fabularnych: „Czasem w kwietniu” oraz „Hotel Rwanda” oraz

źródła internetowe, opracowania, periodyki.

Grupa znajomych z prowincjonalnego powiatu Nyamata – podobnie jak inni mężczyźni Hutu

w całym kraju – przez kilkadziesiąt dni mordowała swoich sąsiadów z plemienia Tutsi; także ich żony i

dzieci. (Kube, 2012)

6

.

5

Jean Hatzfeld, Nagość życia Opowieści z bagien Rwandy, Wołowiec 2011.

6

Marcin Kube, W Rwandzie nie było sprawiedliwych, Rzeczpospolita, http://www.rp.pl/artykul/806382.html,

27 marzec 2012.

5

R

YS HISTORYCZNY

Rwanda leży w Afryce Środkowej. Powierzchnia tego kraju charakteryzuje się stromymi

zboczami, dlatego też mówi się o tym niej : „kraina tysiąca wzgórz”. Jest jednym z najmniej

rozwiniętych krajów na świecie, dochód na jednego mieszkańca wynosi 65 dolarów. Obowiązują tu

dwa języki: francuski i kiniaruanda Rolnictwo, którym zajmuje się aż 90% społeczeństwa nastawione

jest jedynie na zaspokajanie własnych potrzeb. Jedynie niewielu uprawia ziemię i eksportuje jej

plony. Jest to głównie kawa, która stanowi 85% eksportu (Mountjoy, 1998)

7

.

Pierwszym Europejczykiem, który pojawił się w Rwandzie był Niemiec- hrabia G.A. Von

Gotzen. Stało się tak dlatego, że na konferencji w Berlinie w 1886 roku przyznano ten kraj właśnie

Niemcom. Jednakże sytuacja zmieniła się po I wojnie światowej, kiedy to Rwanda przeszła w ręce

Belgów, których to właśnie oskarża się o podsycanie nienawiści między plemionami. Nienawiść ta

przerodziła się w nienawiść. (R. Kapuściński, 1998)

8

.

Początek lat siedemdziesiątych wielki głód, który szerzy się na polach Gitaramy, zmusza do

wędrówki kolonię rodzin Hutu. Omijają oni góry Mugina i docierają do zbiegu rzek Akanyaru i

Nyaborongo. Przemierzają grząską równinę papirusów, lecz by ominąć ślady swych rodaków Tutsi,

zapuszczają się w dziewiczy las i zatrzymują na pierwszych wzniesieniach. Ten las pokrywa trzy

wzgórza, które wznoszą się nad miejscem rzek: nad rzeką Akanyaru – wzgórze o nazwie N1tarama,

nad rzeką Nyabarongo – wzgórze Kanzenze, a pośrodku, w miejsce, gdzie spotykają się rzeki –

wzgórze Kibungo.

Przedzdzień ludobójstwa populacja powiatu Nyamata wynosiła 119 tysięcy, w miasteczku i na

czternastu okolicznych wzgórzach, na ogólnej powierzchni 398 kilometrów kwadratowych. Spośród

tych czternastu wzgórz na trzech – Kibungo, Kananze, N`tarama – mieszkało 12 675 ludzi na

powierzchni 133 kilometrów kwadratowych. Po masakrze liczba mieszkańców powiatu spadła do

50,5 tysiąca a na trzech wzgórzach do 5 tysięcy. W niespełna półtora miesiąca zginęło pięciu na

sześciu Tutsi (Hatzfeld, Sezon maczet, 2012)

9

.

W latach dziewięćdziesiątych w Rwandzie w odpowiedzi na pierwsze militarne sukcesy

stacjonujących w Ugandzie rebeliantów Tutsi , większość klasy politycznej, armii i inteligencji Hutu

obmyśliła plan eksterminacji Tutsi oraz zgładzenie dążących do władzy niewygodnych przedstawicieli

Hutu. Od 7 kwietnia 1994 roku przez okres dwóch do dwóch i pół miesiąca w zależności od regionu

wielka część społeczności Hutu codziennie chwytała za maczety żeby zabijać czy to z własnej czy z

7

A.B. Mountjoy, Przewodnik po świecie, Warszawa, 1998, s. 577.

8

R. Kapuściński, Heban, Wykład o Ruandzie, Warszawa, 1998, s. 175.

9

Jean Hatzfeld, Sezon maczet, Wołowiec 2012.

6

przymuszonej woli (w ciągu 100 dni exodusu wymordowano około jeden milion Tutsi – dzieci,

kobiety, mężczyzn).

Cudzoziemców, osoby cywilne i wojskowych jak i przedstawicieli organizacji humanitarnych

przeniesiono w bezpieczne miejsce. Bardzo skromny przekaz medialny spowodowany był

zdezorientowanymi dziennikarzami , których po powrocie nie chciano słuchać. Epizody bezpośrednio

związane z ludobójstwem trwały jak i po będących skutkiem ubocznym wydarzeń kwietniowych

trwały jeszcze w maju. Dwa miliony Hutu uciekało przed represjami pod ochroną bojówkarzy

interahamwe. Akty zemsty miały miejsce jeszcze trzydzieści miesięcy później po powrocie Hutu do

kraju, dokonywane przez oddziały rebeliantów z FPR. W trakcie trwania ludobójstwa w Rwandzie

przebywała skromna ilość dziennikarzy a skromny i zagmatwany przekaz medialny spowodowany był

nieprzychylnością władz w Kigali oraz dramaturgią wielkiego marszu Hutu uciekających do granicy z

Kongiem.

7

G

MINA

N

YAMATA

,

WZGÓRZA

N`

TARAMA

Największą wartością dla mieszkańców Rwandy od lat było bydło. Na podstawie

liczby posiadanych krów, można było rozpoznać to jakiej grupy należy dany człowiek. Najwyżej w

hierarchii stał ten, kto posiadał stado, była to uprzywilejowana grupa- Tutsi, którzy to do 1994 roku

stanowili ok. 14 % ludności. Kasta zajmująca się rolnictwem, znajdowała się o szczebel niżej w

hierarchii, była to kasta Hutu, w której zawierało się ok. 85% mieszkańców. Pozostały 1 % stanowili

wyrobnicy, charakterystyczny ze względu na niski wzrost, Twa. Dzięki temu nie występowały między

nimi konflikty interesów. Naród tego kraju był raczej nastawiony pokojowo, zarówno nie podbijał

innych terenów jak również nie wpuszczał innych na własne terytorium...

Tej samej nocy kiedy nad lotniskiem w Kigali zestrzelono samolot prezydenta Rwandy

Juvenala Habyarimana rozpoczął się exodus grupy etnicznej Tustsi, którzy mordowani byli z rąk

bojówek interahamwe. W dniu, w którym zaczęły się rzezie w gminie i mieście Nyamata, grupa Tutsi

schroniła się w tamtejszym kościele katolickim. Budynek otoczony został przez żołnierzy i miejscową

policję a dwa dni później rozśpiewany tłum Hutu „rzucił granaty, wyrwał bramę, potem wpadł do

Kościoła i zaczął ćwiartować maczetami i dźgać oszczepami”

10

– tymi o to słowy relacjonuje

dwunastoletni uczeń Cassius Niyonsaba. Rzeź w kościele trwała dwa dni, oddziały interahamwe

powracały by dobijać rannych, ucinać im kończyny a na końcu spalono małe dzieci w miejscu gdzie

wcześniej była brama przybytku Bożego.

„W ciągu dwóch dni interahamwe zakończyli rzeź w kościele i zaraz potem poszli tropić nas w lesie, z

pałkami maczetami. Szli z psami szukając uciekinierów w zaroślach. Tam właśnie mnie dopadli.

Usłyszałem krzyk, zobaczyłem maczetę, poczułem uderzenie w głowę i upadłem do rowu…

11

” – to

jedno z wspomnień tamtych dni, opowiedziane słowami dwunastoletniego chłopca, któremu udało

się przeżyć dzięki pomocy przypadkowej kobiety.

W

ZGÓRZE

K

INYINYA

Po wydarzeniach rozgrywających się w kościele wielu z Tutsi schowało się/uciekło na wzgórza

Kinyinya, gdzie ukrywało się wśród papirusów w błocie, bagnie pośród komarów, węży i gnijących ciał

przez miesiąc czasu. Nocą zbiegowie wychodzili z swych kryjówek i plądrowali pobliskie domy w

poszukiwaniu jedzenia, lub gołymi rękoma wydrapywali z ziemi co się da, wszystko co nadawało się

jako pokarm. „Przeżyliśmy tam dni gorsze niż najgorsze strapienie. Co rano chowaliśmy

10

Jean Hatzfeld, Nagość życia Opowieści z bagien Rwandy, s. 17.

11

Ibidem, s. 17.

8

najmniejszych pod papirusami […] Wieczorem kiedy zabójcy zakończyli pracę i odeszli, ci którzy nie

byli martwi wychodzili z bagien

12

” – wspomina Francine Niytegeka, dwudziesto pięcioletnia chłopka.

Bardzo często się zdarzało, że zabójcy najpierw bili swoje ofiary pałką po głowie by przyjść

następnego dnia i dobijać konających lub ciężko rannych, ucinając przy tym członki, rozpruwając

ciężarne kobiety jak rozpruwa się zwierzęta, zabijali niemowlęta.

Najgłośniejszą rolę w tym konflikcie odegrało formalnie prywatne, lecz w rzeczywistości ściśle

powiązane z reżimem Hutu „Radio Television Libre des Mille Collins” (RTLM) – Radio tysiąca wzgórz

13

które było, bowiem pierwszym rwandyjskim medium, które przyjęło zachodni styl prowadzenia

audycji. Miało charakter interaktywny – słuchacze mogli się na żywo wypowiedzieć na antenie

.

Styl

podawania informacji i prowadzenia programów był bardzo swobodny, a do słuchaczy starano się

zwracać prostym i zrozumiałym językiem. (Buda, 2012)

14

.

Radio tysiąca wzgórz posługiwało się tu dwiema podstawowymi metodami. Przede wszystkim

wzbudzaniem w słuchaczach syndromu oblężonej twierdzy

15

. Dzięki tejże stacji radiowej

permanentnie podgrzewano atmosferę zagrożenia Hutu ze strony Tutsi zachęcając ludzi do wycinania

„wysokich drzew”, rolników do wychodzenia w pole z maczetami by podczas prac rolniczych zabijać

uciekających Tutsi jeśli nadarzy się taka okazja. Ta indoktrynacja świetnie pokazana została w filmie:

„Czasem w kwietniu” przedstawiającym ludobójstwo w Rwandzie z retrospektywy Augustina

Muganza, kapitana zdominowanej przez Hutu armii Rwandyjskiej, który w trakcie ludobójstwa traci

żonę i dzieci i którego brat, Honoré Butera jest aktywnym działaczem rasistowskiego radia RTLM,

które się do niego przyczyniło.

Inyenzi Tutsi (tłumacząc na polski karaluchy Tutsi) mordowani byli nie tylko na wzgórzach,

mokradłach ale i we wszystkich miejscowościach na terenie Rwandy. Czego nie dokonali oprawcy

dokonały choroby pustoszące słabych lub rannych uciekinierów. Jedzący surowe mięso, ubrudzonymi

ziemią w poszukiwaniu manioka rękoma i popijający to brudną wodą z błota padali ofiarą innego

zabójcy – wirusa.

12

Ibidem, s 35.

13

Radio to rozpoczęło nadawanie w lipcu 1993 r. zdobywając sobie od początku ogromną popularność.

Wynikało to przede wszystkim z faktu, iż było ono prawdziwym novum w świecie rwandyjskich mediów.

14

Agata Buda, „Ludobójstwo w Rwandzie w 1994 r.”, http://www.psz.pl/tekst-37336/Ludobojstwo-w-

Rwandzie-w-1994-r, 27 marzec 2012.

15

Zjawisko polegające na wzbudzaniu poczucia zagrożenia ze strony mniej lub bardziej wyimaginowanego

wroga

.

9

W

ZGÓRZE

K

AYUMBA

Wzgórze Kayumba porośnięte jest lasem eukaliptusowym, są to wysokie drzewa, które rosną

zbyt rzadko by znaleźć w nich schronienie nie jak wśród papirusów na bagnach. Pewnego dnia

interahamwe otoczyli całe wzgórze i wspinając się na nie rozpoczynali gonitwę za chowającymi się

Tutsi. Jak opowiada jeden z ocalałych Innocent Nyamaty „trzeba było osiągnąć poniżej dziewięciu

sekund na setkę”. Chowający się przed rzezią musieli wymyśleć taktykę, która będzie sprytniejsza od

taktyki ich oprawców „wtedy udawałeś, ze uciekasz i w wielkim pędzie omijałeś ich wszystkich […] po

trzech godzinach na wzgórze wchodziła druga linia ataku by dobijać rannych i znów trzeba było biec

dookoła […]”

16

. Na wzmiankę zasługuje fakt, iż kwiecień jest porą deszczową w Rwandzie natomiast

uciekający ludzie, po całym dniu biegu kończyli z odwodnieniem gdyż nie posiadali żadnych

przedmiotów, które pozwoliłyby im zbierać wodę. Jedynym wyjściem było zlizywanie wody z liści,

która zbierała się na nich w czasie ulewnych deszczy.

Człowiek kryje w sobie tajemnicze powody, dla których chce przeżyć. Im więcej umierało Tustsi tym

szybciej następnego dnia ci, którzy jeszcze mieli siły, biegali by zyskać choć chwilę życia.

Codziennie rano nawet w niedziele, łowcy wchodzili na górę różnymi ścieżkami , z klingami na

ramieniu, z maczetami w dłoni. Wieczorem około szesnastej zawracali zostawiając za sobą sto,

dwieście trupów pod eukaliptusami. Byli wśród nich wszyscy: starcy, dzieci, chorzy i osłabieni, kobiety

i kobiety w ciąży. Wielu zagranicznych dziennikarzy pisało, że piwo i inne trunki odegrały decydującą

rolę podczas masakr. Świadek tego zdarzenia Innocent notabene z zawodu nauczyciel odpowiada:

„To prawda ale w sensie odwrotnym, niż to sobie ludzie wyobrażają. Można powiedzieć, że wielu z

nas zawdzięcza życie primusowi

17

i możemy mu podziękować”

18

.

Skąd taka teza? Zabójcy przychodzili rano na wzgórze by zabijać natomiast wieczorem spożywali

więcej butelek piwa, im więcej zabijali i grabili tym więcej pili w efekcie czego nazajutrz bywali

osłabieni. Powodowało to tym samym opóźnienie realizacji planu zabicia wszystkich Tutsi,

Kiedy w 1959 roku po wyborach do armii poszli Hutu, burmistrzami, prefektami, policjantami

zostawali również przedstawiciele Hutu, Tutsi natomiast trudnili się hodowlą zwierząt, uprawą ziemii,

handlem, prowadzeniem sklepików i wykonywaniem zawodu nauczyciela. To intelektualiści Hutu

zaplanowali likwidację Tutsi

19

. Rwandyjczyk, który nie brał udziału w brutalnej wojnie domowej będąc

poza granicami własnego kraju nie był w stanie przyjąć wszystkich faktów za prawdę, taki człowiek

16

Op. Cit. Jean Hatzfeld, Nagość życia Opowieści z bagien Rwandy, s 81.

17

5% trunek alkoholowy, piwo

18

Ibidem, s.87.

19

Ibidem, s. 89.

10

niby wierzy we wszystko co opowiada ocalały ale szybko zapomina o tej hekatombie - „ (Hatzfeld,

Nagość życia. Opowieści z bagien Rwandy, 2011)”.

W

ZGÓRZE

M

ARANYUNDO

W 1980 roku w ten region przybyło wielu Hutu, gdyż ziemię w wyschniętej Kibuye nie rodziły

wielu plonów. Wielu Tutsi zajmowało już swoje parcele ziemi . W trakcie trwania masakry w kościele

w Naymacie słychać było odgłosy nawoływania do rzezi, okrzyki „Koniec z Wami. Pozbądźmy się

karaluchów”. Ci, którzy nie krzyczeli zostawali bezwzględnie zabijani przez interahamwe za dobre

stosunki sąsiedzkie z Tutsi. Prawdą jest, że w trakcie tej masakry wokół kościoła część ludzi była

podekscytowana ale i część była śmiertelnie wystraszona. Bojówki interahamwe wracając do swych

domów przechwalali się ile osób zabili i ile mienia zgrabili. Ci, którzy nie zabijali udawali, że zabijali –

jednym z efektów tej traumy był fakt braku grzebania zwłok zamordowanych. Osoba, która była

podejrzewana o nadmierną litość musiała udowodnić swoją lojalność pokazując miejsce i zwłoki

osób, którym odebrali życie.

P

AMIĘĆ OFIAR LUDOBÓJSTWA

W miejscowościach Naymat i N`taram kościoły są jedynymi budowlami otaczającymi

zbudowane miejsce pamięci ofiar ludobójstwa. Zamiar wzniesienia takiego sanktuarium podjęto

podczas pory deszczowej ponieważ szczątki pośpiesznie chowanych zwłok zaczęły odsłaniać się z

powodu wymycia przez strumienie płynącej zewsząd wody. Resztki ciał zostały wykopywane przez

miejscowych za pomocą motyk i przy użyciu rąk. Z uwagi na wysokie koszty gminy ani tez notable nie

posiadali środków finansowych na weryfikacje zwłok stąd pomysł umieszczenia szczątków w kościele

by uchronić je przed wodą. Miejsce pamięci zbudowano w tylnej części nawy, w podziemiach. Na

górze na specjalnych półkach leżą rzędem całuny z ciałami zabitych te będące w nienaruszonym

stanie, na drugiej półce ułożone są kości na innej czaszki. W sumie na czterech poziomach półek

podzielonych na sześćdziesiąt cztery przegrody spoczywają kości dwudziestu pięciu tysięcy ofiar

20

.

20

Op. Cit. Jean Hatzfeld, Nagość życia Opowieści z bagien Rwandy, s 121.

11

Z

AKOŃCZENIE

Ludobójstwo w Rwandzie stało się wielkim problemem dla Kościoła. Bardzo często okazywało

się, że księża, zarówno chrześcijańscy, jak i innych wyznań, należeli do MRND i wspierali ideologię

„Hutu Power” (Rwanda, 27 marzec 2012)”

21

. Tak też było w przypadku dwóch sióstr benedyktynek,

Consolate Mukangango i Julienne Mukabutera, które służyły w klasztorze Sovu i współpracowały z

zabójcami. Siostry dostarczyły interahamwe benzynę i wraz z nimi podpaliły budynek, w którym

ukrywało się ok. 500 Tutsi.

Niedawno zostały skazane przez sąd w Brukseli na odpowiednio 15 i 12 lat więzienia.

Podobny przypadek miał miejsce w Kościele Adwentystów Dnia Siódmego, nad którym sprawował

pieczę Minister Elizaphan Ntakirutimana. Międzynarodowy Trybunał Karny dla Rwandy niedawno

skazał go na karę 10 lat więzienia. Zamiast odpowiedzi na wołania o pomoc kolegów, on przywiózł ze

sobą milicjantów, którzy zabili wszystkich na miejscu (Caplan)

22

.

Krytycy zachowania Kościoła wobec rwandyjskiej masakry domagają się, by księża czy siostry

zakonne stanęły przed sądami tak samo, jak inni współwinni. W 1998 roku organizacja Prawa

Afrykanów, wysłała do Jana Pawła II prośbą o pomoc Watykanu w bezpośrednim ustaleniu prawdy o

roli Kościoła podczas ludobójstwa. Według tej organizacji w 1994 roku Kościół przyjął wyjątkową

bierną postawę lub, w gorszym przypadku, nawet zachęcał do zabijania. W Rwandzie panuje również

pogląd, że gdy do władzy doszli Tutsi, Kościół pomagał przedostać się za granicę niektórym księżom

powiązanym z ludobójstwem. Między innymi księdzu Athanase Serombie. W 1995r. Seromba

zmienił nazwisko i mieszkał po ludobójstwie we Florencji. Organizacja African Rights obarcza go

współodpowiedzialnością za zabicie 2 tysięcy Tutsich, którzy uciekli do kościoła w Nyange. Ksiądz,

będąc po stronie wyznawców „Hutu Power”, miał ponoć uzgadniać z bojówkarzami, jak najsprawniej

unicestwić Tutsich. Wykorzystując zaufanie ofiar, wyprowadził je z kościoła dokładnie na rzeź z rąk

Hutu. Ci, którym udało bronić się przed atakami zostali zabici przez buldożery, które miały za zadanie

zakopywać pomordowanych. Staranowano kościół z zarówno żywymi, jak i martwymi ludźmi w

środku. Podobno duchowny zapłacił jednemu z operatorów by pracował szybciej. Podczas rzezi

21

United Nations Assistance Mission for Rwanda,

(UNAMIR),http://www.un.org/en/peacekeeping/missions/past/unamirFT.htm#APRIL, 27 marzec 2012.

22

G. Caplan, Rwanda ten yearsafter the genocide: Somereminders of the internationalresponse to thecrisis,

http://www.pambazuka.org/en/category/features/19891, 27 marzec 2012.

12

duchowny oglądał wszystkie wydarzenia popijając piwo. Dotychczas o współudział oskarżono w

Rwandzie ponad 20 księży i zakonnic, dwóch skazano na karę śmierci.

Czy można było uniknąć tej masakry ludności? Z pewnością tak, gdyby cywilizacja zachodnia z

większym zaangażowaniem i determinacją próbowała powstrzymać tamte wydarzenia. Jak każda

taka ludzka tragedia, ostatecznie będzie zweryfikowana przez historię, którą czasem tworzy się

przelewając niewinną krew.

13

B

IBLIOGRAFIA

Buda, A. (2012, marzec 27). Ludobójstwo w Rwandzie. Psz.pl .

Caplan, G. (brak daty). Pobrano marzec 27, 2012 z lokalizacji
http://www.pambazuka.org/en/category/features/19891

Hatzfeld, J. (2011). Nagość życia. Opowieści z bagien Rwandy. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne.

Hatzfeld, J. (2012). Sezon maczet. Wołowiec: Czarne Sp z.o.o.

Hatzfeld, J. (2009). Strategia antylop. Wołowiec: Czarne Sp z.o.o.

Kube, M. (2012, marzec 27). W Rwandzie nie było sprawiedliwych. Rzeczpospolita .

Mountjoy, A. (1998). Przewodnik po świecie. Warszawa.

Peck, R. (Autor), & Peck, R. (Reżyser). (2005). Czasem w kwietniu [Film]. Francja, USA, Ruanda.

R. Kapuściński, H. (1998). Wykład o Ruandzie. Warszawa.

Rwanda, U. N. (27 marzec 2012). UNAMIR.

Violence, O. E. (brak daty). SciencePo. Pobrano marzec 26, 2012 z lokalizacji
http://www.massviolence.org/Interahamwe