Wojna domowa w Hiszpanii

- sytuacja społeczno-gospodarcza i polityczna Hiszpanii w latach 20. XX wieku

- dyktatura Primo de Rivery

- wybory 1931 r. i ustanowienie republiki

- sytuacja wewnętrzna w latach 1931-1936

- falanga i jej program

- przebieg działań wojskowych

- rządy Franco

ROZWÓJ EKONOMICZNY

- najszybciej rozwijającym się regionem Hiszpanii na początku XX były prowincje baskijskie (hutnictwo, metalurgia, przemysł okrętowy)

- Katalonia- ekspansja przemysłu włókienniczego (przede wszystkim bawełnianego); rozwijały gałęzie przemysłu (chemiczny i farmaceutyczny)

Wzrost produkcji przemysłowej na początku wieku był stosunkowo wolny, przyśpieszenie nastąpiło w okresie I wojny światowej, a następnie za czasów Primo de Rivery.

1922-1929- produkcja przemysłowa wzrastała w średnim tempie 5,5% rocznie, co było bliskie średniej europejskiej.

- trójkąt przemysłowy: Asturia-Kraj Basków - Katalonia – Madryt (przemysł spożywczy, poligraficzny, budownictwo)

- industrializacji towarzyszył wzrost produkcji rolniczej (wzrost wydajności i rozszerzenia powierzchni upraw)

- uprawy- w dalszym ciągu dominowała pszenica, ale wzrastał procentowy udział winorośli, oliwek, pomarańczy (wielkim producentem i eksporterem tych ostatnich stał się region Walencji)

- główną część eksportu aż do lat trzydziestych stanowiły produkty rolne, w ogromnej części wino, oliwa, owoce (zwłaszcza pomarańcze); importowano maszyny i dobra wysokoprzetworzone; głównymi partnerami handlowymi były Wielka Brytania i Francja, a w dalszej kolejności - Niemcy.

Pierwsze trzydziestolecie XX- nie zmieniło stopnia zapóźnienia Hiszpanii wobec najwyżej rozwiniętych krajów europejskich.

- cechami rozwoju ekonomicznego Hiszpanii były w tym okresie protekcjonizm i interwencjonizm państwowy(w okresie dyktatury Miguela Primo de Rivery)

- lata 20.- Liga Narodów oceniała, że Hiszpania jest - po Rosji Sowieckiej - najbardziej protekcjonistycznym krajem Europy

- konsekwencją ochrony rodzimych producentów były wysokie ceny wielu produktów

- wznoszenie barier ochronnych przed zewnętrzną konkurencją hamowało modernizację gospodarki, miało niekorzystny wpływ na produktywność i racjonalizację produkcji zarówno przemysłowej, jak i rolnej- utrwalał się hiszpański model kapitalizmu charakteryzujący się niskim stopniem konkurencyjności zarówno wewnętrznej, jak i zewnętrznej, ogromną rolą państwa, wznoszącego bariery celne, swymi działaniami regulującego większość procesów ekonomicznych.

- Wielki Kryzys- znacznie łagodniejszy przebieg niż w najbardziej uprzemysłowionych państwach świata.

1929-1933- obroty handlu zagranicznego spadły o 30%

- w Kraju Basków w najgorszym momencie bez pracy znajdowała się połowa zatrudnionych poprzednio robotników hut

- bardzo dotkliwe społecznie ograniczenie robót publicznych, które na wielką skalę rozwinięto w okresie dyktatury Primo de Rivery (budowa dróg, obiektów użyteczności publicznej)= znaczny wzrost bezrobocia w dużych miastach, zwłaszcza w Madrycie, Barcelonie, Sewilli.

1932- 620 tys.bezrobotnych.

- biorąc pod uwagę kumulację bezrobocia w kilku regionach przemysłowych i w dużych miastach, staje się oczywiste, że w dużym stopniu przyczyniło się ono do zaostrzenia napięć społecznych, które rozsadzą II Republikę

SPOŁECZEŃSTWO

Między 1900 a 1930- ludność Hiszpanii powiększyła się o 5 milionów.

- przyczyną szybszego wzrostu demograficznego był spadek śmiertelności (polepszenie poziomu higieny i opieki zdrowotnej, rozpowszechnienie szczepionek przeciwko chorobom zakaźnym (ostatnią epidemią, która zebrała w Hiszpanii znaczące żniwo śmierci, była wspomniana wyżej grypa z lat 1918-1921; poprawa warunków życia szerokich grup ludności)

- po 1920- zahamowanie emigracji zarobkowej, której apogeum przypadało na lata 1912-1914 (głównie płd Francja i Ameryka Łacińska)

1930- w rolnictwie pracowało już tylko 45% aktywnej zawodowo populacji

Największy przyrost liczby mieszkańców- Barcelona, Madryt i Bilbao

- rozwój przestrzenny miast, związany z napływem dużej liczby nowych mieszkańców, w sposób planowy odbywał się jedynie w dwóch największych ośrodkach- Madrycie i Barcelonie, gdzie zaprojektowano peryferyjne dzielnice (tzw. ensanches), zintegrowane z istniejącym wcześniej organizmem miejskim

Industrializacji i urbanizacji towarzyszyła alfabetyzacja.

Kościół hiszpański w czasach Restauracji odzyskał swoją instytucjonalną pozycję (choć oczywiście nie odzyskał dóbr utraconym w ramach „dezamortyzacji"), nadwerężoną w okresie rewolucyjnych wstrząsów i przewagi radykalnego nurtu hiszpańskiego liberalizmu.

- najbardziej spektakularnym zjawiskiem było liczebne odrodzenie zakonów (zlikwidowano je w 1836, ale mogły na nowo rozpocząć działalność po zawarciu konkordatu)

- wspieranie zakonów przez elity hiszpańskiego społeczeństwa było fragmentem znacznie szerszego zjawiska- społecznej polaryzacji postaw wobec Kościoła- powrotu do Kościoła i ostentacyjnej często pobożności przedstawicieli warstw zamożnych i faktycznej dechrystianizacji sporej części mas (przede wszystkim robotników przemysłowych i rolnych).

- na początku XX, Kościół okazał się niezdolny do stworzenia nowej sieci parafii miejskich, które mogłyby objąć szybko powiększające się szeregi proletariatu przemysłowego

Słynne stwierdzenie premiera republikańskiego rządu Manuela Azana, który w=

1931- premier Manuel Azaṅa oznajmił, że „Hiszpania przestała być krajem katolickim"- zawierało pewną dozę przesady.

Odejście od Kościoła często oznaczało gwałtowny antyklerykalizm- Kościół tradycyjnie postrzegany był jako część panującego porządku polityczno-ideowego, strażnik społeczno-ekonomicznego status quo. Obraz ten wyostrzało postępujące od czasów izabelińskich, a zwłaszcza Restauracji, zbliżenie do Kościoła wyższych warstw hiszpańskiego społeczeństwa. Efektem tej sytuacji były narodziny masowego antyklerykalizmu.

- jego politycznym nośnikiem były organizacje socjalistyczne, a zwłaszcza bardziej radykalne - anarchistyczne.

- jego wersję mieszczańską (zbliżoną do francuskiego antyklerykalizmu doby III Republiki) reprezentowała Partia Radykalna, (na czele Alejandro Lerroux- skuteczny demagog, populista odwołujący się do rzesz drobnomieszczańskich)

1909- antyklerykalna agitacja anarchistów i radykałów Lerroux w czasie wspomnianego wyżej „Tragicznego Tygodnia" - La Semana Tragica(powstanie barcelońskie- walka wojska z robotnikami).

- popchnęła barcelońskie tłumy do spalenia w czasie kilkudniowych zamieszek kilkudziesięciu kościołów i klasztorów

Podobnie dojdzie do radykalnych zachowań w latach II Republiki, dla której konflikt religijny będzie stanowił jedno z największych zagrożeń.

Najsłabsza była pozycja Kościoła na południu kraju- Andaluzja, Murcja, Estremadura i w dużych miastach. Najsilniejsza na północy- w prowincjach baskijskich i Nawarze -w rejonach, gdzie dominowały na wsi chłopskie gospodarstwa rodzinne, gdzie brak było silnych napięć społecznych (takich jak na Południu zdominowanym przez latyfundia, zatrudniające rzesze bezrolnych robotników sezonowych), wszędzie tam, gdzie przetrwały stabilne, istniejące od wieków wspólnoty lokalne, których częścią była parafia.

Republika (1931-1936) RZĄDY CENTROLEWICY: WIELKA PRÓBA REFORMY HISZPANII (1931-1933)

Rząd Tymczasowy opierał się na koalicji.

1930- koalicja zawiązała antymonarchistyczny Pakt z San Sebastian.

- obejmował szerokie republikańskie spektrum, poczynając od umiarkowanych katolików (premier Niceto Alcala-Zamora i minister spraw wewnętrznych Miguel Maura), poprzez centrowych radykałów (Alejandro Lerroux), lewicowe ugrupowania mieszczańskie (największym z nich była Akcja Republikańska; na czele Manuel Azańa - minister wojny), aż do socjalistów, którzy dzierżyli trzy teki (pracy - Francisco Largo Caballero, finansów -Indalecio Prieto, sprawiedliwości - Fernando de los Rios)

- w rządzie dominowała orientacja proreformatorska- konieczne jest rozpoczęcie dzieła całościowej naprawy państwa, które zmniejszy dystans dzielący Hiszpanię od Europy, uczyni z niej kraj nowocześniejszy i bardziej sprawiedliwy

Pierwsze działania- ustawodawstwo socjalne, prawo pracy i relacja między dzierżawcami i robotnikami rolnymi a właścicielami ziemskimi.

Drogą rządowych dekretów, przygotowanych w większości z inicjatywy Largo Caballero, w ciągu kilku miesięcy wprowadzono wiele doniosłych zmian.

- ustanowiono 8-godzinny dzień pracy, odszkodowania za wypadki przy pracy, wprowadzono nowe regulacje odnoszące się do emerytur, zasiłków chorobowych i macierzyńskich.

- system ubezpieczeń społecznych nie miał charakteru obligatoryjnego- opierał się na obopólnych wpłatach pracodawców i pracowników- nie stał się w związku z tym powszechny, ale i tak w czasach II Republiki objętych nim zostało kilka milionów robotników

- ustanowione za czasów dyktatury Comites Paritarios przekształcono w Jurados Mixtos (Sądy Mieszane), w których silniejszą pozycję niż poprzednio uzyskali przedstawiciele robotników; byli nimi w ogromnej większości przypadków socjalistyczni związkowcy z UGT.
Reformy wprowadzane przez Largo Caballero przyczyniły się do wielkiego wzrostu wpływów socjalistów. Kontrolowali oni wspomniane Jurados Mixtos, dużą część władz municypalnych (skąd usunięto urzędników monarchistycznych) oraz instytucje czuwające nad ochroną stosunków pracy w rolnictwie (tutaj wprowadzono wiele istotnych rozporządzeń zmieniających na korzyść sytuację pracowników najemnych i drobnych dzierżawców)

- właścicielom ziemskim zakazano zatrudniać siłę roboczą spoza najbliższej okolicy (sprowadzanie robotników z innych miejscowości było tradycyjną metodą wymuszania niskich pensji i łamania strajków rolnych)

- dzierżawcom zapewniono lepszą ochronę prawną i łatwiejszy dostęp do kredytów

10- 13 V 1931- w całej Hiszpanii spalono ponad 100 kościołów i klasztorów.

- najwięcej w Madrycie, Maladze, Sewilli, Kordobie, Kadyksie, Walencji i Alicante

- zdemolowano redakcje monarchistycznych czasopism, monarchistyczne kluby

- wydarzeniem, które uruchomiło lawinę, było wywieszenie rojalistycznej flagi przed redakcją jednej z madryckich gazet.

Kilka dni wcześniej- kardynał Segura, arcybiskup Toledo i prymas Hiszpanii- ogłosił list pasterski, w którym wyrażał się przychylnie o obalonej monarchii - co tłumaczy, dlaczego gniew tłumów zwrócił się w pierwszej kolejności przeciw Kościołowi.

Wydarzenia majowe ukazały, jak niewiele potrzeba, by uaktywnić pokłady ludowego antyklerykalizmu.

- antyklerykalizm centrolewicowych ugrupowań mieszczańskich, jak Akcja Republikańska (na czele wybitny reprezentant oświeceniowo-liberalnej formacji intelektualnej i politycznej, odgrywającej istotną rolę w życiu II Republiki- Manuel Azana, dziennikarz, literat, tłumacz dzieł Bertranda Russela; był on spiritus movens tych zapisów republikańskiej konstytucji, które ograniczały pozycję Kościoła katolickiego)

28 VI 1931- wybory do Kortezów Konstytucyjnych (według zmienionej ordynacji, obniżającej wiek uprawniający do głosowania do 23 lat).

- zwycięstwo odniosły w nich partie tworzące Rząd Tymczasowy- socjaliści zdobyli 115 mandatów, niemal tyle samo uzyskały centrolewicowe ugrupowania mieszczańskie (ich elektorat stanowiły miejskie klasy średnie), 94 miejsca Partia Radykalna, stanowiąca centrum hiszpańskiej sceny politycznej

- ugrupowania prawicowe (agrariusze- partia posiadaczy ziemskich; konserwatywna Akcja Narodowa, katoliccy nacjonaliści baskijscy; katalońska Lliga; monarchiści) uzyskały w sumie ok. 40 mandatów.

VII 1931- Kortezy uchwaliły votum zaufania dla rządu- wyzbył się w ten sposób swojej „tymczasowości".

- wyłoniono komisję konstytucyjną, która przystąpiła do przygotowywania nowej ustawy zasadniczej

To właśnie debaty nad projektem konstytucji stały się przyczyną podziałów w koalicji rządzącej i opuszczenia jej przez siły bardziej umiarkowane.

X 1931- na znak protestu przeciwko przyjętym przez komisję konstytucyjną zapisom dotyczącym Kościoła, dymisję złożyli dotychczasowy premier Alcala-Zamora oraz minister spraw wewnętrznych Maura.

- stanowisko premiera zajął Azana

9 XII 1931- uchwalenie konstytucji.

Konstytucja- dzieło centrolewicy; nie akceptowana przez prawą część sceny politycznej i opinii publicznej.

- Hiszpania jest Republiką „ludzi pracy wszystkich klas" (Republica de los trabajadores de toda clase) („wszystkich klas" było uzupełnieniem dodanym przez ugrupowania mieszczańskie wchodzące w skład rządzącej koalicji),

- podporządkowywała własność prywatną interesowi ogólnospołecznemu, zapowiadając możliwość nacjonalizacji (chociaż za odszkodowaniem), jak również prawo państwa do ingerowania w procesy gospodarcze

- zniesiono izbę wyższą parlamentu; jednoizbowy parlament nosił nazwę Kongresu Deputowanych

- ustanowiono instytucję głosowania powszechnego - referendum

- powszechne prawo wyborcze zostało rozciągnięte na kobiety

- wprowadzono rozwody

- w rozwiązaniach prawno-ustrojowych hiszpańska ustawa zasadnicza wzorowana była na konstytucjach: niemieckiej (weimarskiej), czechosłowackiej i meksykańskiej

- wprowadzała system parlamentarno-gabinetowy

- głową państwa był wybierany na 7-letnią kadencję prezydent, pozbawiony realnego wpływu na rządzenie państwem; powoływał premiera i - na wniosek tego ostatniego - ministrów, lecz gabinet musiał uzyskać akceptację Kortezów; prawo zawieszania i rozwiązywania parlamentu (ale z tego ostatniego prawa mógł skorzystać tylko dwukrotnie w trakcie swojej kadencji)

- proklamowała równość wszystkich wyznań i zasadniczy rozdział państwa i Kościoła katolickiego, który miał być pozbawiony wszelkich państwowych subwencji; miał podlegać prawu o stowarzyszeniach; publiczne sprawowanie kultu religijnego (poza murami kościołów) mogło się odbywać tylko za zgodą odpowiednich władz; zakony pozbawione zostały prawa prowadzenia szkół, w publicznych placówkach oświatowych nie mogły być eksponowane symbole religijne; możliwość rozwiązywania decyzją władz państwowych zakonów religijnych i nacjonalizacji kościelnych dóbr

10 XII 1931- Alcala-Zamora wybrany przez Kortezy prezydentem Republiki.

15 XII 1931- gabinet opuścili radykałowie Lerroux- jeszcze bardziej przesuwało „na lewo" koalicję rządową.

W następnych kilkunastu miesiącach przyjęto liczne ustawy wprowadzające w życie deklaracje konstytucji.

- zlikwidowano zakon jezuitów, nacjonalizując jego własność

- zsekularyzowano cmentarze, przekazując zarządzanie nimi w ręce władz municypalnych

- wprowadzono legislację dotyczącą rozwodów

31 XII 1933- ostateczny termin likwidacji kościelnego szkolnictwa.

- niemożliwe okazało się stworzenie w tak krótkim czasie ogromnej liczby publicznych szkół

Zapisy konstytucji i towarzyszące im ustawy wywołały gwałtowny sprzeciw prawicy, duchowieństwa i tej całej części hiszpańskiego społeczeństwa, która identyfikowała się z katolicyzmem. Politycy rządzącej koalicji, socjaliści, liderzy lewicy republikańskiej nie ukrywali swego przekonania, że Kościół katolicki jest instytucją niedemokratyczną i reakcyjną, przeszkodą na drodze do stworzenia nowoczesnego, postępowego państwa. Antyklerykalizm stał się jednym z głównych sztandarów i spoiw rządzącej koalicji, w ogromnym stopniu przyczyniając się do pogłębienia i zradykalizowania polityczno-ideologicznych podziałów lat trzydziestych.

V 1931- powołano Komisję Techniczną Agrarną.

- cel- przygotowanie projektu reformy rolnej

9 IX 1932- uchwalenie ustawy rolniczej.. W stosunku do pierwotnego projektu

- granica powierzchni przeznaczonych do parcelacji- do 600-700 ha; do gruntów przeznaczonych do parcelacji (bez odszkodowania) włączono majątki osób popierających nieudane pronunciamiento (z 10 VIII 1932- próba prawicowego przewrotu wojskowego) oraz należące do grandów (najwyższej arystokracji hiszpańskiej, obwinianej o antyrepublikańską postawę)

- właściciele mieliby otrzymać odszkodowanie (wypłacane według szacunków opartych na wartości płaconych podatków

- nadziały ziemi miałoby rocznie otrzymywać 60-75 tys. rodzin chłopskich.

Wywłaszczeniami i rozdziałem ziemi miał kierować Instytut Reformy Agrarnej.

do końca 1934- realizacja reformy została w praktyce wstrzymana przez prawicowe rządy, nadziały ziemi otrzymało zaledwie 12 260 rodzin chłopskich.

1932-1934- niepokoje chłopskie.

Reforma rolna, nawet w tak umiarkowanej postaci, nastawiła negatywnie do Republiki całą wpływową grupę wielkich posiadaczy ziemskich.

Jednym z najważniejszych dokonań rządu Azaṅy:

- ustanowienie autonomii katalońskiej

14 IV 1931- upadek monarchii.

- w Barcelonie samorzutnie proklamowano powstanie „Republiki Katalońskiej w ramach Federacji Iberyjskiej"; na czele Lluis Companys i Francesc Macia (przywódcy lewicowego ugrupowania nacjonalistycznego Esąuerra)

- w wyniku negocjacji z rządem w Madrycie zgodzili się współdziałać z centralnymi władzami i parlamentem Kortezy rozpoczęły prace nad przygotowaniem Statutu Katalońskiego, który został uchwalony

9 IX 1932- uchwalenie Statutu Katalońskiego.

- sprzeciw prawicy- oskarżenie rządu o rozbijanie jedności Hiszpanii

- przekazywał w ręce autonomicznych instytucji katalońskich - rządu (Generalitat) i parlamentu - istotne kompetencje w dziedzinie administracji, szkolnictwa, sądownictwa

- kataloński stawał się językiem oficjalnym na równi z hiszpańskim

- prawo do własnego hymnu i flagi

XI 1932- pierwsze wybory do lokalnego parlamentu, w którym

- ogromna większość Esąuerra

- prezydentem Republiki Katalońskiej został wybrany Francesc Macia.

Rozpoczęto prace nad statutem autonomicznym dla prowincji baskijskich- nie zdołano ich zakończyć przed upadkiem rządu Azany. Następca- centroprawica była przeciwna rozszerzaniu autonomii regionalnej.

XI 1933- wybory

- centroprawica wygrała

Przemiany w wojsku

- Azana jako premier i minister wojny

- hiszpańskie siły zbrojne pod względem wyszkolenia, wyposażenia i organizacji należały do najgorszych w Europie- Azana dokonał poważnych redukcji kadry oficerskiej, znaczną jej część (ok. 40%) wysyłając na przyspieszoną emeryturę (miało to umożliwić podniesienie pensji oficerom pozostałym w służbie czynnej oraz zgromadzić środki na zakupy nowoczesnego uzbrojenia- ten cel nie został zrealizowany aż do wybuchu wojny domowej)

- zniesiono uprzywilejowanie niektórych rodzajów sił zbrojnych, wzmocniono mechanizmy cywilnej kontroli nad armią

- w ramach reform Azany pozbawiony stanowiska dowódcy Guardia Civil

Ministrowi wojny zarzucano, że wykorzystuje reformy do zwalniania z armii oficerów o poglądach monarchistycznych i prawicowych, kluczowe stanowiska z kolei obsadzając zwolennikami rządu. W efekcie reformy doprowadziły do powstania bardzo ostrych podziałów w hiszpańskim korpusie oficerskim (które przetrwały aż do wybuchu wojny) i wywołały u dużej części kadry ostrą niechęć do centrolewicowego rządu, a nawet samej Republiki.

Nie jest więc przypadkiem, że pierwsze poważne zagrożenie dla rządów centrolewicowych pojawiło się właśnie ze strony armii. Na czele puczu, który wybuchł

10 VIII 1932- pucz wojskowy przeciw centrolewicowemu rządowi Azany.

- na czele gen. Jose Sanjurjo

- atak spiskowców (oficerów zwolnionych z armii) na gmach Ministerstwa Wojny w Madrycie zakończył się kompletnym fiaskiem

- gen. Sanjurjo, dzięki osobistej perswazji, zdołał poderwać garnizon w Sewilli, ogłosić manifest (nie było w nim akcentów monarchistycznych, co świadczy o tym, że przewrót skierowany był nie tyle przeciwko Republice, co rządzącej koalicji), ale wobec braku poparcia innych garnizonów oraz strajku generalnego ogłoszonego przez organizacje robotnicze pucz błyskawicznie się załamał

W rzeczywistości większe problemy sprawiali anarchiści.

Ruch anarchistyczny podzielony na dwa skrzydła:

- umiarkowane; przewodzili działacze CNT, na czele Angel Pestaṅa

- rewolucyjne; kierowane przez liderów FAI- Buenaventura Durruti, Francisco Ascaso

1932- zdecydowaną przewagę, także w organizacji związkowej, uzyskali ci drudzy.

- popchnęło ruch anarchistyczny do radykalnej opozycji wobec „burżuazyjnej" Republiki, wywoływania strajków, które w zamierzeniu miały prowadzić do ogólnokrajowej rewolucji

I 1933- po wezwaniu FAI do generalnego powstania zbrojnego, doszło do poważnych zajść w Katalonii, regionie Walencji, Andaluzji.

- Casas Yiejas (w pobliżu Kadyksu) policja zastrzeliła 25 chłopów, którzy proklamowali anarchistyczną komunę i okupowali miejscowe majątki

Krwawa pacyfikacja wywołała natychmiastową falę oburzenia w całym kraju i w ogromnym stopniu przyczyniła się do osłabienia rządu Azanii.

Ustanowiona została specjalna komisja do zbadania działań sił porządkowych.

- orzekła, że cechowała je nieuzasadniona brutalność

Nastroje społeczne pogarszały się także za sprawą kryzysu gospodarczego i wzrastającego bezrobocia.

Ustanowienie demokratycznej Republiki zaowocowało wzrostem liczebności organizacji związkowych:

- socjalistyczna i anarchistyczna

1932- skupiały ponad milion członków

Konkurencja między obu centralami związkowymi do radykalnych działań popychała także bardziej umiarkowanych działaczy UGT (Powszechny Związek Robotników- Unión General de Trabajadores), obawiających się utracić swoją klientele na rzecz szermujących rewolucyjnymi hasłami anarchistów.

- presja dołów członkowskich w UGT domagających się porzucenia przez partię socjalistyczną sojuszu z ugrupowaniami mieszczańskimi i opuszczenia rządu Azanii.

Podczas gdy gabinet tracił popularność i pogłębiały się rozdźwięki w rządzącej koalicji- postępowała konsolidacja hiszpańskiej prawicy.

- największe ugrupowaniem prawicowe- CEDA (Confederación Espanola de Derechas Autonomas - Konfederacja Autonomicznych Ugrupowań Prawicowych); na czele Jose Maria Gil Robles- zdołał stworzyć masową partię skupiającą siły, które akceptowały Republikę i porządek demokratyczny; opowiadała się za reformami i korporacjonizmem w duchu encyklik papieskich, co miało jej pozyskiwać poparcie we wszystkich grupach ludności; głównym zapleczem- część klas średnich, którą odpychały radykalne reformy i antyklerykalizm rządzącej koalicji; hasło rewizji zapisów konstytucji i ustaw, dyskryminujących Kościół katolicki.

- Renovación Espanola (Hiszpańskie Odrodzenie) i Tradycjonaliści (karliści)- kwestionowały Republikę i porządek demokratyczny; w górzystych rejonach Nawarry utrzymywali 6-tysięczne paramilitarne bojówki (reąuetes)

Rząd starał się ograniczać działalność prawicy, nakładając grzywny i zawieszając czasowo wiele tytułów prasowych i lokalnych organizacji partyjnych.

X 1931- ustawa Ley de Defensa de la Republica.

- pozwalało stosować represje wobec ugrupowań i środowisk „nawołujących do nieposłuszeństwa wobec legalnych praw i instytucji", naruszających „ład publiczny", prowadzących monarchistyczną agitację

Skuteczność tego rodzaju posunięć fatalnie wpływała na wiarygodność rządzącej koalicji, jak i generalny stosunek do demokratycznych wartości, na których opierał się republikański porządek.

IV 1933- wybory municypalne.

- lepsze wyniki niż ugrupowania tworzące rząd odniosły partie prawicowe

1933- wybory do Trybunału Gwarancji Konstytucyjnych

- porażka centrolewicy

Fakt ten wykorzystał prezydent Alcala-Zamora, żądając ustąpienia rządu, pod pretekstem niereprezentowania przez niego większości opinii publicznej. Azana, którego gabinet już od kilku miesięcy znajdował się na skraju upadku na skutek wewnętrznych tarć i ataków na rząd w związku z masakrą w Casas Yiejas…

8 IX 1933- rząd złożył dymisję.

Nowy rząd, opierający się na koalicji radykałów Lerroux i centrolewicowych ugrupowań mieszczańskich (ale już bez socjalistów), przetrwał tylko dwadzieścia kilka dni, a jego upadek otworzył drogę do nowych wyborów parlamentarnych

19 XI 1933- wybory parlamentarne.

- partie lewicy wystąpiły w nich oddzielnie

- najważniejsze ugrupowania prawicy zawarły koalicję- zwycięstwo prawicy.

- po raz pierwszy udział wzięły kobiety- zasiliły w dużej mierze elektorat partii występujących w obronie Kościoła

- prawica uzyskała ponad 200 miejsc (w tym sama CEDA - 115)

- w centrum radykałowie Lerroux – 112

- cała lewica (wliczając w to ugrupowania lewicy republikańskiej wchodzące w skład rządu Azanii) zdobyła poniżej 100 mandatów; najwięcej PSOE - 59 i katalońska Esąuerra - 19.

EL BIENIO NEGRO - „CZARNE DWULECIE" (1933-1935)

Okres rządów centroprawicy został nazwany przez hiszpańską lewicę bienio negro - „czarnym dwuleciem".

- zahamowanie, a nawet likwidacja najważniejszych reform zapoczątkowanych w latach 1931-1933

- brutalne represje wobec partii lewicowych i organizacji robotniczych

O ile pierwszy zarzut jest w sporym stopniu zasadny, to prawda w tej drugiej kwestii jest bardziej złożona: represje były odpowiedzią na rewolucyjne działania lewicy, która, wraz z utratą władzy, przestała respektować demokratyczny porządek. W okresie bienio negro pogłębiła się polaryzacja polityczna i ideologiczna, która zarysowała się już za czasów rządu Azanii i która prostą drogą prowadziła do siłowej konfrontacji.

Rządy lat 1933-1935 opierały się na dwóch głównych partiach Kortezów - Partii Radykalnej i CEDA.

Sytuacja na Półwyspie Iberyjskim po I wś

Półwysep Iberyjski wyróżniał się pewną odrębnością rozwoju, ale tutejsze życie polityczno-społeczne dotykały

problemy podobne do innych krajów europejskich.

- Hiszpanię cechował niedorozwój instytucji demokratycznych, mimo bogatej przeszłości państwowej; pozostawała monarchią

Hiszpania w okresie I wojny światowej znalazła się w lepszej sytuacji niż Portugalia

- nie uczestniczyła w wojnie, a odniosła znaczne zyski- stała się bazą zaopatrzeniową dla obu wojujących stron

- po jej zakończeniu- Hiszpania znalazła się w kryzysie wskutek znacznego pogorszenia się koniunktury gospodarczej- duży spadek zamówień= zmniejszenie produkcji i upadek wielu zakładów przemysłowych= wzrost bezrobocia i zarazem radykalizmu społecznego

W Hiszpanii można zaobserwować jednak cechy specyficzne. Wchodzące w jej skład historycznie ukształtowane różne kraje i odrębne narodowości znajdowały się na różnym stopniu rozwoju społecznego. Kryzys ekonomiczny pogłębiał te podziały.

- Katalonia- rozwinięta gospodarczo, z silnym przemysłem; dążyła do uzyskania autonomii. Podobne były

- Kraj Basków i Galicja- również dążenia autonomiczne

Inne kraje wchodzące w skład Hiszpanii nie przejawiały tak radykalnych dążeń, ale z kolei potrzebowały wsparcia ekonomicznego, tak jak południe kraju.

Sytuację pogorszyła prowadzona już dłuższy czas wojna w Maroku z plemionami Berberów w głębi lądu. Hiszpania panowała na dość wąskim pasie ziemi wzdłuż wybrzeża Morza Śródziemnego i plan wojskowy obejmował zdobycie ciągnącego się na południu pasma górskiego Ar-Rif.

1921- początek działań zbrojnych.

- doprowadziły do klęski wojsk hiszpańskich w walce z oddziałami berberyjskimi, dowodzonymi przez wodza jednego z plemion- Abd el-Krima

18 VIII 1921- utworzenie niepodległej Republiki Rifu.

- Abd el-Krima prezydentem

Szok w Hiszpanii.

Specjalna komisja śledcza udowodniła udział króla Alfonsa XIII w przyczynieniu się do klęski marokańskiej.

- przyczyniły się do tego zmiany gabinetów i kłopoty ekonomiczne kraju

Król Alfons XIII, obawiając się o przyszłość monarchii, porozumiał się z grupą wyższych oficerów w sprawie przeprowadzenia zamachu.

IX 1923- dowódca garnizonu w Barcelonie, gen. Miguel Primo de Rivera wywołał w Katalonii pucz pod hasłem walki o porządek w kraju i ukrócenia korupcji.

- przy poparciu króla, Primo de Rivera, otrzymał władzę dyktatorską, którą sprawował do 1930

Nowy premier…

- zawiesił konstytucję oraz rozwiązał parlament (Kortezy)

- zdelegalizował partie polityczne i związki zawodowe

- powołał dyrektoriat- rząd złożony początkowo z samych wojskowych (1925- wprowadził polityków cywilnych)

Generał wzorował się na doświadczeniach faszyzmu włoskiego i na samym Mussolinim.

- powołał do życia tylko jedną partię- Unię Patriotyczną

• odwołanie się do jedności kraju, religii katolickiej i podstawy ustroju - monarchii

- polityka gospodarcza- rząd zwiększył rolę państwa, planując inwestycje produkcyjne

- wprowadzono na szeroką skalę roboty publiczne, w ramach których przeprowadzano budowę dróg i prace irygacyjne w celu nawodnienia pól

- zmniejszenie bezrobocia- chciano osłabić napięcia społeczne i utrzymać zmiany polityczne

Polityka wielkich inwestycji przyniosła jednak wzrost zadłużenia państwa. Primo de Rivera dla wzmocnienia prestiżu swojej władzy i państwa podjął walkę przeciwko Republice Rifu. Tym razem porozumiał się z Francją i w kilku zakrojonych na dużą skalę wspólnych operacjach wojskowych.

1926- pokonanie Abd el-Krima i przejęcie władzy nad całym Marokiem hiszpańskim.

Wydatki wojenne przyczyniły się do pogorszenia sytuacji ekonomicznej w kraju, a tym samym do wzrostu oporu w społeczeństwie przeciwko dyktaturze. W miastach wybuchały strajki, na uczelniach buntowali się studenci, burzyła się nawet wieś oczekująca zmiany stosunków agrarnych- potrzeba reformy rolnej.

Władze odpowiadały represjami i skrytobójczymi morderstwami wobec swoich przeciwników z różnych, działających nielegalnie, partii politycznych. Spiskowano w wojsku. W sytuacji w narastającego kryzysu gospodarczego i ogólnego nieporządku- Alfons XIII udzielił generałowi dymisji.

W konsekwencji, jako współodpowiedzialny, król także utracił tron.

1831- Hiszpania republiką.

Inna droga Hiszpanii na początku lat 30.

Na Półwyspie Pirenejskim sytuacja w okresie kryzysu gospodarczego potoczyła się w dwóch odmiennych

kierunkach.

Antonio de Oliveira Salazar- w czasie hiszpańskiej wojny domowej zerwał stosunki dyplomatyczne z rządem republikańskim w Madrycie i wsparł gen. Franco- widział w jego działaniach dążenie do zaprowadzenia porządku.

od 1938- po stronie Franco walczyło kilkanaście tysięcy ochotników portugalskich, a także dostarczano broń

Po zwycięstwie frankistów- Hiszpania i Portugalia zawarły sojusz.

Hiszpania w latach 30.

- sytuacja wyraźnie zaostrzała się w stronę rozwiązań ekstremalnych- w kierunku wojny domowej

- rosnący konflikt polityczno- społeczny

4. Wojna domowa w Hiszpanii i jej wpływ na sytuację

europejską

4.1. Przyczyny wojny w Hiszpanii i stopniowanie konfliktu

Źródeł wojny domowej w Hiszpanii należy upatrywać:

- kryzys ekonomiczny- odpływ kapitału zagranicznego i zamykanie zakładów przemysłowych

spowodowało gwałtowny spadek produkcji przemysłowej i rolniczej oraz szybki wzrost bezrobocia, które

ogarnęło prawie 50% pracujących; narastające niezadowolenie społeczne, sprzeciw rosnących w siłę partii republikańskich, masowe strajki doprowadziły…

I 1930- upadek dyktatury generała M. Primo de Rivery, rządzącego Hiszpanią od 1923.

IV 1931- wybory.

- władzę objął Tymczasowy Rząd Republiki- znaleźli się przedstawiciele różnych ugrupowań – prawa (liberałowie), lewa (radykalni działacze mieszczańscy i socjaliści)

- przegrana monarchistów= obalenie monarchii hiszpańskiej

Król abdykował, a następnie opuścił kraj.

14 IV 1931- Hiszpania republiką.

Koniec VI 1931- wybory do Konstytuanty.

- zwyciężyli republikanie i socjaliści

Kraj wymagał wielu reform, m.in. w sferze własności ziemskiej (reforma rolna), praw pracowniczych, narodowych (kwestia autonomii), kwestii pozycji Kościoła katolickiego, który odgrywał olbrzymią rolę w społeczeństwie i z niechęcią spoglądał na radykalne rządy republikańskie, zmierzające do podważenia jego pozycji materialnej i politycznej.

Sytuacja polityczna w Hiszpanii zaostrzyła się po przyjęciu radykalnej konstytucji.

- prawo państwa do ekspropriacji i nacjonalizacji własności prywatnej za odszkodowaniem

- dopuszczenie rozwodów

- autonomia regionów

- likwidacja subwencji dla Kościoła, zakaz prowadzenia działalności oświatowej przez kongregacje religijne- uderzały najmocniej w Kościół katolicki

- wprowadzała równość wobec prawa, powszechne prawa wyborcze- uderzyło to w warstwy bogatsze i ludzi o bardziej zachowawczych poglądach

Z rządu wystąpili bardziej prawicowi politycy, m.in. Niceto Alcalá Zamora, lecz został wybrany na prezydenta państwa.

Nowy rząd Manuela Azaña.

- skład- lewicowi republikanie i socjaliści

Nowy rząd podjął wiele reform. Prawica nie zaakceptowała konstytucji, więc stawiała opór, dążąc także do konfrontacji…

10 VIII 1932- nieudany pucz wojskowy gen. José Sanjurjo.

Część hierarchów Kościoła wspierała działania w strukturach Republiki umiarkowanej prawicy (Hiszpańska Konfederacja Niezależnej Prawicy- CEDA).

Nowy prymas- kard. Isidoro Gomá- zajmował bezkompromisowe stanowisko wobec radykalnych rządów.

Rząd Azaña przeprowadził istotne reformy:

- zniósł przywileje szlachty

- dokonał konfiskaty dóbr rodziny królewskiej
- wprowadził reformę rolną z pewnymi ograniczeniami

- autonomia dla Katalonii

- reformy w armii ograniczyły się głównie do redukcji nazbyt rozbudowanego korpusu oficerskiego, który tym bardziej zwracał się teraz ku prawicy

- wprowadzenie do konstytucji artykułów ograniczających pozycję Kościoła katolickiego

1932-1933- jeszcze większe napięcie.

Dojście Hitlera do władzy w Niemczech dało impuls…

- powstanie faszystowskiej partii Hiszpańskiej Falangi.

- utworzona i kierowana przez syna upadłego niedawno dyktatora- José Antonia Primo de Rivera.

Z rządu odeszli przedstawicieli Partii Radykalno- Socjalistycznej- umożliwiło prezydentowi rozwiązanie parlamentu.

XI 1933- nowe wybory.

- zwyciężyły siły prawicowo-centrowe

Nowy rząd pod wodzą Alejandro Lerrouxa znalazł oparcie w CEDA i partii agrarnej.

Nowy rząd próbował blokować wprowadzone reformy, władze tolerowały działania właścicieli ziemskich wobec pracowników i chłopów.

W miastach dochodziło do strajków robotniczych i starć politycznych.

- Falanga stosowała coraz częściej brutalną dialektykę „pięści i pistoletów”, dążąc do wykorzystania państwa jako totalitarnego narzędzia mającego doprowadzić do postulowanej przez nią jedności narodowej, a w rzeczywistości do faszystowskiego reżimu

Program Falangi:

- nawoływano do likwidacji istniejącego systemu i partii politycznych

Zradykalizowała się Partia Socjalistyczna

- nowym liderem- Francisco Largo Caballero

- przyjęła skrajną strategię walki frontalnej

- jej przywódcy zmierzali do zbrojnego powstania.

Plany pokrzyżował…

Lato 1934- potężny strajk.

- prowincje Andaluzja i Estremadura; padło wielu zabitych i rannych

Strajki zostały bezwzględnie stłumione przez rządy konserwatywne. Wkrótce doszło do kolejnych strajków i demonstracji w kraju Basków.

X 1934- strajk w Asturii przekształcił się w powstanie.

- socjaliści Caballero mieli szansę przejąć władzę

- rząd powierzył gen. Franco zadanie stłumienia powstania- przy pomocy sprowadzonych z Afryki oddziałów wojska przeprowadził brutalną pacyfikację i opanował sytuację

W wyniku represji, nawet według oficjalnych danych, zginęło 1350 osób (głównie po stronie powstańców).

Przed Franco otwarła się szybka droga do kariery wojskowej i politycznej.

1935- uzyskał nominację na dowódcę sił zbrojnych w Maroku; następnie został szefem Sztabu Generalnego.

Krwawe wydarzenia1934:

- doszło do powstania dwóch wrogich obozów

• prawica

• siły centro-lewicowe- coraz poważniejsza rola komunistów hiszpańskich powiązanych bezpośrednio z Moskwą

1935- ustawa przeciwko reformie rolnej oraz zawieszenie statutu autonomicznego dla Katalonii.

- zaostrzono cenzurę oraz zakazano wydawania prasy socjalistycznej.

Szykany personalne wobec obozu lewicowego wzmagały jeszcze bardziej stan napięcia i potęgowały wzajemną nienawiść.

W konsekwencji, mimo wyroków trybunałów wojskowych, wielu przedstawicieli obozu lewicowego zostało uwolnionych z więzień na skutek sprzeciwu szerokich kręgów społecznych.

Zrodziła się idea powołania szerokiego Frontu Ludowego.

Afery korupcyjne z udziałem członków rządu i rozpad koalicji centrowo-prawicowej przyspieszyły rozwiązanie parlamentu.

II 1936- wybory

- siły lewicowe, biorąc przykład z eksperymentu francuskiego, przystąpiły do wyborów w jednym bloku pod nazwą Front Ludowy (wygrał nieznacznie wybory)

- prawica zjednoczyła się wokół hasła „przeciw rewolucji i jej wspólnikom”

- odrębnie wystartowała Hiszpańska Falanga

Front Ludowy, dzięki ordynacji faworyzującej nawet niewielką większość, uzyskał 280 miejsc w Kortezach. Naciski prawicy na armię- miała wprowadzić stan wyjątkowy i unieważnić wybory- generałowie (w tym Franco) nie zgodzili się na takie rozwiązanie

Prezydent Zamora powierzył funkcję premiera przywódcy lewicy- Manuelowi Azañi.

- sformował rząd wyłącznie lewicowy (złożony z republikanów i popierany w Kortezach przez socjalistów i komunistów)

Nowy rząd powrócił do energicznego wprowadzania uchwalonych już wcześniej ustaw.

- ponowna reforma rolna

Do połowy 1936- rozparcelowano ponad 700 tys. ha własności ziemiańskiej (część ziemi przejęli chłopi na własną rękę).

- wspierał dążenia do nadania autonomii Katalonii, krajowi Basków i Galicji

- ogłosił amnestię dla więźniów politycznych

W tym samym czasie można zauważyć akty przemocy ze strony ugrupowań młodzieżowych, głównie prawicowych, w proteście przeciwko polityce rządu. Na uniwersytetach dochodziło do regularnych starć z powodu manifestacji falangistów. Akty przemocy były prowokowane przez obie strony. Napięcie i walki wewnętrzne stawały się codziennością.

Po zamachu na posła socjalistów, rząd w odwecie zamknął biura Falangi, a organizację zdelegalizowano. Przywódca partii, Primo de Rivera, został aresztowany.

Działania lewicowego rządu także eskalowały napięcie. Po otwarciu obrad Kortezów…

- sprytnie wykorzystując zapis w konstytucji, doprowadzono do odwołania umiarkowanego prezydenta Zamory. Decyzja większości parlamentarnej pogłębiła jeszcze bardziej przepaść dzielącą Hiszpanów i uniemożliwiła ewentualne sojusze w wypadku zagrożenia zamachem faszystowskim. Droga do prezydentury premiera Azañi została otwarta.

Zamach wojskowy

Sytuacja polityczna i społeczna w Hiszpanii zaostrzała się niemal z każdym dniem. Wybuchały starcia

i strajki. Przywódcy prawicy wprost odwoływali się do ingerencji wojska, a duża część kadry oficerskiej była

przychylna obaleniu lewicy.

17/18 VII 1926- powstanie przeciwko rządom Frontu Ludowego.

- przeciwko legalnym władzom wystąpiła kadra oficerska i ok. 2/3 wojsk lądowych

- marynarka i lotnictwo pozostały wierne rządowi.

- na czele rebelii, rozpoczętej na terytorium hiszpańskiego Maroka, stanął gen. Franco

Walki szybko przeniosły się jednak do Hiszpanii.

- powstańcy opanowali południe kraju, lecz nie zdobyli prowincji centralnych i północnowschodnich, w tym najważniejszych miast z Madrytem na czele

Rozpoczęła się regularna wojna domowa, wobec której mocarstwa europejskie nie mogły pozostać obojętne.

Wojna domowa w Hiszpanii w polityce innych państw europejskich

Walki w Hiszpanii rozgrywały się w momencie dużego napięcia międzynarodowego, a rozwój sytuacji w tym kraju stał się istotnym elementem polityki innych państw europejskich. Wybuch wojny domowej w Hiszpanii wywołał obawy po stronie mocarstw zachodnich, natomiast państwa faszystowskie przyjęły ten fakt co najmniej z sympatią.

Włochy

- początkowo odmówiły pomocy zbuntowanym wojskom Franco

Niemcy

- w pierwszych dniach walk ogłosiły zasadę nieinterwencji

Prawdopodobne zwycięstwo wojsk republikańskich, popieranych przez lewicowy Front Ludowy, który zwyciężył w wyborach we Francji, wzbudziły obawy Mussoliniego przed ewentualnym sojuszem hiszpańsko-francuskim, który mógł przybrać antywłoski charakter. Także Hitler, chociaż nie do końca widział korzyści z zaangażowania się w Hiszpanii, podjął jednak pod koniec lipca decyzję o wsparciu frankistów. Z kolei lewicowy rząd francuski, mimo wyraźnej sympatii dla władz w Madrycie, wahał się przed udzieleniem mu pomocy, ponieważ obawiał się przekształcenia wojny domowej w Hiszpanii w konflikt międzynarodowy. Nie chciał zadrażniać też sytuacji wewnętrznej we Francji, prawica bowiem zdecydowanie sprzeciwiała się udzieleniu pomocy hiszpańskiej lewicy. Na postawę rządu w Paryżu wpłynęła także opinia Londynu przeciwnego interwencji w Hiszpanii. W konsekwencji Francja zajęła neutralną pozycję wobec konfliktu. Rząd premiera Baldwina obawiał się, że interwencja innych krajów w wojnie domowej w Hiszpanii może spowodować rozszerzenie konfliktu. Pozostawał pod wpływem opinii konserwatystów, aby nie czynić nic, co mogłoby wspierać komunistów, a za taki uważano republikański rząd hiszpański. Pod koniec lipca Baldwin stwierdził, że jeśli dojdzie do poszerzenia konfliktu, to on opowiada się za walką między hitlerowcami a bolszewikami. Brytyjczycy (minister Eden) podejrzewali ZSRR o celowe działania, „aby to Brytyjczycy wyciągali za nią [Rosję] kasztany z ognia”, angażując się w konflikt po stronie republikańskiej. Bierna postawa obu mocarstw zachodnich ośmielała państwa faszystowskie, zwłaszcza III Rzeszę, do podjęcia w niedalekiej przyszłości bardziej ekspansywnej polityki. Początkowo również Kreml wahał się z decyzją ingerowania w wojnę domową w Hiszpanii. ZSRR nie chciał jednak kolejnego po Abisynii zwycięstwa faszyzmu. Nie mógł również pozwolić na osłabienie autorytetu Moskwy wśród partii komunistycznych w przypadku przyjęcia zasady neutralności w hiszpańskiej wojnie domowej, zwłaszcza że ingerowały tam państwa faszystowskie. Jawne zaangażowanie radzieckie w Hiszpanii mogłoby jednak doprowadzić do osłabienia pozycji międzynarodowej ZSRR, który wobec Zachodu prowadził politykę pojednawczą, przedstawiając się jako państwo wspierające pokój w Europie. Obawy Kremla dotyczyły także możliwości bliższego porozumienia Wielkiej Brytanii i Francji z Niemcami w postaci odgrzania idei „zagrożenia bolszewickiego” dla Europy. Moskwa wybrała zatem ostrożną taktykę pośredniej ingerencji przez sterowanie działaniami hiszpańskich komunistów i „międzynarodowej” pomocy, a także silnej propagandy antyfaszystowskiej oraz wspieranie działań nie tylko przeciw armii Franco, ale także przeciw anarchistom i trockistom.

Rozwój wojny domowej w Hiszpanii

Początkowe rachuby przywódców puczu w Hiszpanii na szybkie opanowanie kraju zawiodły wskutek

oporu sił rządowych, zreorganizowanych przez nowy rząd republikański, który zezwolił na uzbrojenie ochotniczych oddziałów, tworzonych przez syndykat i partie lewicowe.

Junta Obrony Narodowej- na czele gen. Emilio Mola.

Koniec IX 1936- na czele rządu powołanego przez wojskowych stanął gen. Franco, który został jednocześnie dowódcą sił zbrojnych junty, przyjmując tytuł caudillo.

Zdawał on sobie sprawę, że zwycięstwo można osiągnąć przez krwawą wojnę domową i potrzebował wsparcia zewnętrznego, aby pokonać władze republikańskie. Jedyną pomoc mogły zapewnić państwa faszystowskie- przy biernej postawie Wielkiej Brytanii i Francji stwarzało szansę na szybsze rozstrzygnięcie konfliktu.

Franco zwrócił się o pomoc do Mussoliniego, a następnie Hitlera

- zależało mu na transporcie lotniczym, aby przerzucić wojska z Maroka hiszpańskiego do Andaluzji

Włosi i Niemcy udzieliły takiego wsparcia- utworzły most powietrzny nad Gibraltarem, przerzucając zbuntowane oddziały do Hiszpanii.

Pierwszym efektem udzielonej pomocy było uderzenie gen. Franco na Madryt, wspierane od północy przez gen. Molę. Stolica została jednak obroniona, w tym przez intensywnie rozbudowywane przez rząd republikański formacje ochotnicze.

Dzięki pomocy państw faszystowskich pozycja rządu gen. Franco znacznie się wzmocniła.

- oddziały wojskowe opanowały południe kraju i uzyskały dobrą pozycję na północy (Nawarra)

- do zajętych przez siły frankistowskie prowincji zaczął napływać sprzęt wojskowy, uzbrojenie, instruktorzy, a następnie włoskie i niemieckie oddziały

Zaangażowanie państw faszystowskich po stronie Franco było aż nadto widoczne.

Sytuację sił prawicowych poprawiło powołanie przez państwa demokratyczne, z Wielką Brytanią i Francją na czele, Komitetu Nieinterwencji przy Lidze Narodów.

- opowiedzenie się za pełną neutralnością wobec rozszerzającej się wojny domowej

Franco uzyskał pełne możliwości zakupu broni w Niemczech i we Włoszech- legalny rząd nie mógł otwarcie dokonywać takich transakcji. Wobec przejścia większości oddziałów wojskowych na stronę rebeliantów i zwiększonej ofensywności wojsk Franco, republikanie zdecydowali się na rozbudowę armii regularnej, jak chcieli komuniści, zamiast milicji ludowej, za czym opowiadali się anarchiści.

Rząd hiszpański kupował uzbrojenie:

- Francja- mimo niezdecydowanego stanowiska wobec hiszpańskiej wojny domowej, sprzedawała sprzęt wojskowy, chociaż dostawy były nieregularne

Polska- oficjalnie neutralna, dostarczyła republikanom znaczne ilości broni, a uzyskane kwoty przeznaczono na budowę Centralnego Okręgu Przemysłowego.

ZSRR- najwięcej uzbrojenia dostarczył- otwarcie wspierając rząd republikański; pomoc w postaci dużej ilości samolotów, czołgów i artylerii, a także broni maszynowej oraz amunicji i materiałów wybuchowych, drogo jednak kosztowała Madryt- Stalin zażądał opłaty w postaci hiszpańskiego złota.

Początek IX 1936- rząd Caballero.

- weszli komuniści- przystał na to w celu zwiększenia liczebności regularnego wojska, szkolonego przez licznych (ok. 3 tys.) radzieckich doradców i specjalistów wojskowych

Wsparcie radzieckie dla rządu republikańskiego wiązało się także ze zmianą taktyki Kremla po dojściu Hitlera do władzy. Hiszpania byłą swoistym poligonem doświadczalnym idei frontów ludowych. Komuniści (Komunistyczna Partia Hiszpanii) współpracowali ściśle z socjalistami w rządzie Caballero. Współdziałanie sił lewicowych przybrało także wymiar międzynarodowy. W myśl dyrektyw Kominternu zaczęto organizować Brygady Międzynarodowe, które miały wspierać rząd republikański w prowadzonej wojnie. Akcję tworzenia tych oddziałów wsparli również socjaliści. Brygadami kierowali jednak komuniści, którzy wykonywali ściśle instrukcje płynące z Moskwy. Pierwsza z nich miała swój chrzest bojowy już w

XII 1936- odparcie oddziałów gen. Mola, usiłującego zdobyć Madryt.

Przez Brygady Międzynarodowe przeszło prawie 45 tys. ochotników różnych narodowości, w tym ok. 5 tys. Polaków.

1938- w Hiszpanii walczyło już 6 takich brygad.

Komintern próbował propagandowo nagłośnić ich rzekomo bezinteresowną walkę w obronie legalnego rządu, szczególnie wśród lewicowo nastawionych zachodnich intelektualistów, aby wymusić na rządach Francji i Wielkiej Brytanii bardziej energiczne działania w Hiszpanii, jednak bez powodzenia. Po obu stronach sił toczących wojnę domową zaangażowały się zatem państwa totalitarne- III Rzesza z Włochami przeciwko ZSRR. Dla Berlina Hiszpania stawała się ważnym poligonem do przetestowania nowego niemieckiego uzbrojenia, a także wypróbowania nowych technik walki. Hitler liczył, że niemieckie wsparcie dla gen. Franco uczyni go bardziej zależnym od III Rzeszy i zostanie on jej sojusznikiem w przyszłym konflikcie z Francją. Mniejsze korzyści odnosiły Włochy, które coraz bardziej wchodziły w orbitę wpływów niemieckich w związku z pogarszającymi się stosunkami Italii z Wielką Brytanią i Francją. Na hiszpańskich polach walki obie strony kształciły swoje przyszłe kadry dowódcze, m.in. szlify wojskowe zdobywał Iwan Koniew. Testowano nowe metody dowodzenia, technologie wojskowe czy współdziałanie wojsk. Prowadzono także działania wywiadów, przede wszystkim niemieckiego i radzieckiego. Państwa faszystowskie znacznie bardziej zaangażowały się po stronie Franco, zarówno pod względem siły ludzkiej (75 tys. żołnierzy włoskich i 17 tys. niemieckich), jak i sprzętu. Poza tym wielu komunistów z ZSRR przebywających w Hiszpanii było zaangażowanych przede wszystkim w wyszukiwanie i zwalczanie anarcho-syndykalistów, podejrzewanych o sympatię do Trockiego, w Brygadach Międzynarodowych. Co więcej, wskutek manii Stalina, wielu zwolenników Kominternu, którzy narażali się w walce z Franco, w okresie „czystek” dokonanych przez dyktatora na Kremlu wzywano do ZSRR i po oskarżeniu o trockizm osadzano w łagrach lub rozstrzeliwano.

Wojna domowa w Hiszpanii już od początku przybrała krwawy charakter. Obie strony stosowały wobec siebie terror. W trakcie tych działań ogromne straty ponosiła ludność cywilna.

IV 1937- bezsensowne zbombardowanie przez samoloty niemieckiego Legionu Condor miasta Basków- Guerniki, które uległo całkowitemu zniszczeniu.

Walki toczyły się ze zmiennym szczęściem.

od 1937- wojska Franco uzyskiwały powoli przewagę, przejmując północne prowincje, bogate w surowce naturalne, o dużym potencjale ekonomicznym i ludzkim.

Sytuacja uległa pogorszeniu, kiedy ZSRR przestał wspomagać rząd republikański, który nie miał czym płacić za dalsze dostawy uzbrojenia.

V 1927- nowy premier rządu republikańskiego, Juan Negrin López (sprawujący władzę po ustąpieniu Caballero).

- zrezygnował z pomocy Brygad Międzynarodowych, na próżno jednak liczył, że krok ten wymusi równoczesne wycofanie wojsk niemieckich i włoskich

Oddziały Franco zajęły zatem Barcelonę.

III 1939- Madryt.

Rząd republikański udał się na emigrację. Wojna domowa w Hiszpanii przyniosła ogromne straty. Oblicza się, że w trakcie trzyletnich działań zginęło około pół miliona ludzi, w tym 200 tys. na frontach. Terror pochłonął ok. 130 tys. ofiar, dużo osób zginęło w trakcie bombardowań, a także wskutek głodu i chorób. Około 100 tys. zwolenników republiki poniosło śmierć w wyniku wyroków specjalnych sądów, zorganizowanych przez Franco po przejęciu władzy. Nowy dyktator hiszpański zaczął tworzyć system oparty na wodzostwie, czyli caudillizm.

- podstawową partią popierająca rządy była Falanga, do której, w celu kontroli, została włączona cała armia. System stworzony przez Franco przypominał zatem włoski korporacjonizm Mussoliniego. Chociaż Hiszpania zbliżyła się do państw Osi, nie naśladowała całkowicie ich rozwiązań. Caudillo uważał bowiem, że państwa nie stać na udział w konflikcie światowym ze względu na zniszczenia gospodarcze w wojnie domowej.

VI WOJNA DOMOWA W HISZPANII

I Hiszpania w latach 1918-1931

1. Sytuacja w Hiszpanii po zakończeniu Pierwszej Wojny Światowej a)Rewolucyjny lewicowo-robotniczny terrorym b)Strajki brutalnie tłumione przez rząd c)Recesja gospodarcza po boomie czasów wojny

d)Galopująca inflacja e)Powstawanie junt wojskowych f)Narastający konflikt społeczny g)Zabójstwo premiera Eduarda Dato h)Epidemia grypy hiszpanki i)Kompromitacja hiszpańskiej armii w Maroku -poniosła klęskę w starciach z armią złożoną z berberyjskich plemion dowodzonych przez Abd el-Krima -hiszpańska armia starała się podbić tereny przyznane Jej na mocy hiszpańsko-francuskiego traktatu z 1912 r dzielącego sułtanat marokański -atak wszystkich środowisk politycznych na króla i monarchię j)PRZYCZYNY DYKTATURY PRIMO DE RIVERY -zniechęcenie wobec systemu parlamentarnego nie potrafiącego zapewnić spokoju społecznego ani zaradzić recesji gospodarczej -ostry antagonizm między cywilnymi elitami politycznymi a armią -zawiązanie się w armii dwóch grup spiskowców:jedna związana z juntami a druga z lobby afrykańskim

2. Przewrót wojskowy i dyktatura Primo De Rivery (1923-1930)

a)Przewrót wojskowy (Noc z 12 na 13 września 1923) -odbył się bez ani jednego wystrzału -poparcie króla Alfonsa XIII dla idei "rządu wojskowego" -15 IX król przekazał władzę w ręce Primo De Rivery b)Przyczyny wyniesienia De Rivery do władzy -hasła prokatalońskie -poparcie obu grup spiskowców -nieuwikłanie w klęskę marokańską -przeciwstawiał się anarchii i korupcji systemu parlamentarnego -przeciwny partiom i cywilnym politykom c)Rządy Primo De Rivery -W miejsce gabinetu ministrów powołał Dyrektoriat w składzie: 8 generałów,jeden admirał,jeden przedstawiciel sfer cywilnych -Wojskowi obsadzili stanowiska gubernatorów prowincji -Rozwiązanie Kortezów -Wprowadzenie cenzury -Delegalizacja partii anarchistycznych -Interwencja francusko-hiszpańska w Maroku doprowadziła do upadku Abd el-Krima i zajęcia protektoratu w latach 1927-28. Koniec wojny. -Koniec kryzysu gospodarczego i wzrost produkcji -Utworzenie Rady Gospodarki Narodowej(Opracowała Plan Dziesięcioletni dla Hiszpanii realizujący wiele kluczowych dla kraju projektów) -Modernizacja kraju -Roboty publiczne ograniczające bezrobocie -Utworzenie państwowych banków i monopoli -Wprowadzono Kodeks Pracy -Reforma podatkowa(1928) -Ustanowienie komisji arbitrażowych w których zasiadali przedstawiciele pracodawców i pracowników którzy mieli wspólnie osiągać ustalenia ws płac i warunków pracy -1924:Powołanie Unii Patriotycznej(front polityczny w stylu BBWR w Polsce) -1925:Zastąpienie Dyrektoriatu Dyrektoriatem cywilnym -Powołanie Zgromadzenia Konsultacyjnego d)PRZYCZYNY UPADKU GEN. DE RIVERY

-konflikt z armią na tle ogramiczenia przywilejów Korpusu Artylerii -sprzeciw burżuazji i klas średnich wobec etatyzmu i interwencjonizmu -antykatalońska polityka -Kościół wycofał swoje poparcie na skutek sojuszu De Rivery z socjalistami -intelektualiści występowali przeciwko cenzurze -po rozwiązaniu najtrudniejszych problemów dla których została wprowadzona dyktatura, większość społeczeństwa stwierdziła że nie ma dalszych powodów do jej przedłużania -utrata królewskiego poparcia(Król niezadowolony z ograniczonej roli w systemie riverowskim) -pod koniec lat dwudziestych dyktator podupadł znacznie na zdrowiu i zachorował na cukrzycę e)UPADEK -Pod koniec styczna 1930 roku zwrócił się do wszystkich dowódców okręgów wojskowych z zapytaniem czy nadal cieszy się ich poparciem. Gdy wyszło na jaw że nie, Alfons XIII poprosił De Riverę o złożenie dymisji. Ten natychmiast się zgodził i jeszcze tego samego dnia(27 I 1930) wyjechał do Paryża gdzie zmarł półtora miesiąca później

3. Rząd Damaso Berenguera i upadek monarchii

a)30 I '30: powołanie rządu gen. Berenguera -planowano przywrócić porządek monarchiczny -nie planowano żadnych reform b)Sytuacja w kraju

- powszechne nastroje antymonarchiczne -pierwsze symptomy Wielkiego Kryzysu(spadek produkcji, wzrost bezrobocia) -niepopularne działania ministra finansów dążącego do likwidacji deficytu budżetowego za pomocą stanowczych środków -sierpień 1930: Pakt z San Sebastián: porozumienie o wspólnym działaniu zawarte między głównymi siłami antymonarchicznymi:socjalistami, regionalistami i przedstawicielami ugrupowań umiarkowanych(José Sánchez Guerra, Miguel Maura) -luty 1930:środowiska umiarkowane tworzą Ugrupowanie Służby Republice -sprzeciw armii i większości społeczeństwa wobec monarchii c)Próba buntu w jednostkach wojskowych w Jaca i w Cuatro Vientos 12 i 15 grudnia 1930 d)Luty 1931:ustąpienie gabinetu Berenguera e)Wybory municypalne 12 kwietnia 1931 -zwycięstwo monarchistów(głównie na prowincji) -w średnich i dużych miastach miażdżące zwycięstwo republikanów f)UPADEK MONARCHII -13 kwietnia tłumy zebrane na ulicach miast zażądały abdykacji Alfonsa XIII -powstał Komitet Rewolucyjny w Madrycie -14 kwietnia ALFONS XIII OPUSZCZA HISZPANIĘ I UDAJE SIĘ DO MARSYLII g)Proklamowanie Republiki -na czele rządu Alcalá-Zamora

II Druga Republika (1931-36)

1. Charakterystyka nowego ustroju a)Rząd -złożony z szerokiego republikańskiego spektrum: od umiarkowanych katolików, poprzez centrowych radykałów, lewicowe ugrupowania mieszczańskie aż po socjalistów -dominowała w nim orientacja proreformatorska b)Reformy (głównie socjalista Largo Caballero, potem Azaña) -ustanowiono 8 godzinny dzień pracy -odszkodowania za wypadki w pracy -nowe regulacje ws emerytur, zasiłków chorobowych i macierzyńskich

-popularniejsze stały się ubezpieczenia społeczne -objęto opieką prawną dzierżawców -reforma rolna -ustanowienie Autonomii Katalońskiej 9 IX '32(własna flaga i hymn,własne prawo i parlament) -reorganizacja armii i redukcja korpusu oficerskiego(opór kadry dowódczej) c)SYTUACJA W KRAJU -antykościelne i antymonarchistyczne ekscesy na terenie całej Hiszpanii między 10 a 13 maja '31: spalono ponad 100 kościołów i klasztorów -zdemolowano redakcje monarchistycznych czasopism i monarchistyczne kluby -kardynał Segura wypowiadał się przychylnie na temat obalonej monarchii:jedna z przyczyn antyklerykalizmu-WYBORY DO KORTEZÓW (28 VI 1931): PRZEWAGA SOCJALISTÓW -prace nad nową konstytucją doprowadziły do podziałów w rządzie(w październiku dymisję na znak protestu złożył premier Alcalá Zamora oraz minister spraw wewnętrznych Maura) -nowym premierem Azaña d)NOWA KONSTYTUCJA(9 XII 1931) -opracowana przez centrolewicę -Hiszpania Republiką ludzi pracy "wszystkich klas" -własność prywatna podporządkowana interesowi ogólnospołecznemu -prawo państwa do ingerowania w procesy gospodarcze -zniesiono izbę wyższą parlamentu -jednoizbowy parlament nosił nazwę Kongresu Deputowanych -ustanowiono instytucję głosowania powszechnego: referendum -powszechne prawo wyborcze rozciągnięte na kobiety -wprowadzenie rozwodów -ustanowienie systemu parlamentarno-gabinetowego -PREZYDENT: wybierany na siedmioletnią kadencję, pozbawiony realnego wpływu na rządzenie państwem, powoływał premiera i ministrów lecz gabinet musiał uzyskać akceptację Kortezów, prawo zawieszania i rozwiązywania parlamentu -RELIGIA:równość wszystkich wyznań, rozdział Kościoła od państwa, zakaz publicznego sprawowania kultu religijnego(tylko za specjalną zgodą), możliwość likwidacji przez państwo zakonów e)Lata 1932-33 -nieudany pucz gen. José Sanjurjo 10 VIII 1932 -wywrotowe działania anarchistów -zamieszki w kraju w styczniu 1933 -kryzys gospodarczy -strajki -konsolidacja prawicy. Pojawienie się CEDA(Konfederacja Autonomicznych Ugrupowań Prawicowych) z José Marią Gil Roblesem na czele odwołującą się do encyklik papieskich -WYBORY W KWIETNIU '33 (lepsze wyniki partii prawicowych niż centrowych) -KOLEJNE WYBORY W LISTOPADZIE '33(miażdżące zwycięstwo prawicy)

2. "Czarne Dwulecie" 1933-1935

a)Charakterystyka -represje wobec lewicy -likwidacja wielu reform rządu lewicowego -Kortezy opierały się na rządach dwóch partii:Partii Radykalnej i CEDA -wprowadzono część reform socjalnych -bardziej "przyjazna" polityka wobec Kościoła -z biegiem czasu rząd przesuwał się bardziej "na prawo" -nieudane powstania anarchiczne w latach '33 i '34 -POWSTANIE W ASTURII:Październik '34. Do działań Alianza Obrera przyłączyli sie anarchiści. Powstańcy kontrolowali prawie cały region. W walkach zgineło ponad 1000 osób. Aresztowano 30 tys. -Wprowadzenie cenzury, zawieszenie działalności lewicowej -upadek rządu po skandalach finansowych jesienią '35

3. Ku wojnie domowej: I poł 1936 a)Dwa kolejne rządy mianowane przez prezydenta nie miały poparcia i od razu upadały b)7 stycznia '36: rozwiązanie Kortezów c)Zawiązanie przez lewicę Frontu Ludowego 15 stycznia d)WYBORY 16 LUTEGO '36: zwycięstwo Frontu Ludowego, nowym premierem Azaña e)Dalsza radykalizacja na lewicy i prawicy f)Nasilające się strajki g)Walki na ulicach między milicjami socjalistycznymi, komunistycznymi i anarchiwcznymi z bojówkami prawicowymi, zwłaszcza z Falange Española h)W czerwcu było już jasne że Republika nie przetrwa. Pozostały dwa scenariusze: lewicowa rewolucja bądź prawicowy zamach stanu i)PUCZ WOJSKOWY -zapoczątkowało go zastrzelenie przez falangistów 12 lipca porucznika Guardia de Asalto znanego z lewicowych poglądów oraz zamordowanie prawicowego José Calvo Soleto 13 lipca przez lewicowców -17 lipca:bunt ogłaszają wojska marokańskie:WYBUCH WOJNY DOMOWEJ

III Wojna domowa 1936-1939

1. Wojna "kolumnowa" i bitwa o Madryt a)17 lipca rebelianci zwyciężyli w Maroku b)Opanowanie Kadyksu,Algeciras,Jerez,Kordoby,Sewilli i całej Nawarry między 17 a 19 lipca c)W następnych dniach zajęli większość miast północnej Kastylii a także część Aragonii z jej stolicą-Saragossą, Galicję i Wyspy Kanaryjskie d)Ponieśli jednak porażkę w regionach industrialnych i największych miastach(Wyjątkiem Oviedo w Asturii) -rozbicie buntu w Barcelonie i Madrycie e)W rękach republikanów(Ci od Frontu Ludowego itp) pozostała prawie cała Asturia, Lewant, Katalonia i Kraj Basków f)Do rebelii przyłączyła się ponad połowa hiszpańskiej armii -40 tys żołnierzy armii marokańskiej -25 z 39 pułków piechoty -16 z 27 pułków artylerii -większość korpusu oficerskiego -2/3 policjantów z Guardia Civil g)Siły republikanów -prawie cała flota -całe lotnictwo -Guardia de Asalto h)Zacięte walki i)Włączenie się do działań po stronie rebelii Hitlera i Mussoliniego -przerzucenie do Sewilli armii marokańskiej gen. Franco -słynny Legion Condor j)Opanowanie w sierpniu całej Estremadury przez rebeliantów k)W kluczowym momencie Franco zamiast uderzyć na Madryt skierował uderzenie na Toledo -manewr ten odebrał rebeliantom jedyną okazję do zdobycia Madrytu l)Bitwa o Madryt

-rozpoczęła się 7 listopada i trwała dwa tygodnie -zakończyła się niepowodzeniem rebelii m)Republikańska reforma armii -w listopadzie i grudniu '36 -utworzono 120 tys Armię Ludową -wsparcie armii czerwonej

2. Rewolucja a)PARADOKS:bunt wojskowych mający zapobiec groźbie rewolucji, stał się Jej detonatorem b)Rewolucyjny terror -masowe egzekucje -likwidacja stanu duchownego -partie lewicowe tworzyły specjalne agendy zajmujące się wyszukiwaniem "Wrogów ludu" -liczba ofiar republikańskiego terroru wynosiła ogółem 55 tys osób -wywłaszczenia wielkiej i średniej własności kapitalistycznej(fabryki itp) którą przekazywano następnie komitetom fabrycznym lub związkom zawodowym -kolektywizacja -w Asturii pieniądz zastąpiono bonami na różne towary i usługi rozdzielane przez związki zawodowe -w Aragonii zakazano uprawiania nierządu, spożywania alkoholu c)Na początku września '36 powstał rząd z socjalistą Largo Caballero -grupował wszystkie siły Frontu Ludowego -dewiza "Najpierw wojna, potem rewolucja" d)Osiągnięcia rządu -odbudowano regularną armię -ograniczono samowolę lokalnych, rewolucyjnych ośrodków władzy -wprowadzono elementy interwencjonizmu państwowego w przemyśle e)Wzrost roli Komunistycznej Partii Hiszpanii -Republice pomocy militarnej tylko ZSRR udzielało -utworzenie funkcji komisarzy wojskowych -Stalin nie chciał rewolucji socjalnej w Hiszpanii dlatego zabiegał o lewicowy, ale nie rewolucyjny rząd -zgodnie z jego dyrektywami KPH występowała jako partia "ładu i porządku", przeciwna rewolucyjnemu terrorowi, samowoli rewolucyjnych komitetów i żywiołowym wywłaszczeniom -KPH kontrolowała większość służb i organów republiki -wywoływało to napięcia w których traciło życie sporo zwolenników Frontu Ludowego(np Kryzys majowy)

3. Falanga i jej program a)Zjednoczenie Falangi i karlistowskich tradycjonalistów w Hiszpańską Falangę Tradycjonalistyczną w kwietniu '37 roku -wzrost liczby członków z 362 tys w '38 do 650 tys w 1939 b)PROGRAM -potępienie marksizmu, socjalizmu, komunizmu i liberalizmu ekonomicznego -rebelia nazwana "rewolucją narodową" -celem stworzenie sprawiedliwego, ponadklasowego społeczeństwa -marzec '38: Karta pracy: odwoływała się do tradycji katolickiej, wykorzystanie bogactwa dla dobra ludu, powszechny dostęp do pracy która jest najwyższą wartością, dzień 18 lipca "Świętem Wywyższenia Pracy", zapowiadano skrócenie czasu pracy, wprowadzenie płatnych urlopów, zasiłków macierzyńskich oraz dla chorych i bezrobotnych -oficjalne poparcie Kościoła wobec rebeliantów i agitacja na rzecz Franco z ambon

IV Działania Wojenne 1937-39

1.1937 a)Zdobycie Malagi przez nacjonalistów 8 II 1937 b)31 III wielka ofensywa rebeliantów -zajęcie prowincji baskijskich -uderzeniem kierował gen. Mola c)Latem ruszyła ofensywa na froncie południowym d)W Sierpniu nacjonaliści zdobyli Santander a w październiku zajęli pozostałą część Asturii

2.1938 a)Styczeń/Luty

- nieudana ofensywa Armii Ludowej na froncie aragońskim b)Marzec/Kwiecień -rebelianci zajmują większą część Katalonii -możliwość zdobycia Barcelony ale Franco postanawia uderzyć w kierunku Walencji gdzie przebywał rząd Republiki(Zaprzepaścił w ten sposób szanse na szybsze zakończenie wojny) c)Lipiec-Listopad -w nocy z 24 na 25 lipca ruszyła ofensywa Armii Ludowej. Przełamała frankistowskie linie obrony i została zatrzymana dopiero po wdarciu się na głębokość 25 km w głąb pozycji rebeliantów -starcia trwały do 16 XI -ostatecznie bitwę tą wygrali rebelianci -POZBAWIENIE REPUBLIKI DOSTAW SPRZĘTU WOJSKOWEGO Z ZSRR: przekreślenie szans republikanów na zwycięstwo d)Grudzień -23 XII ruszyła ostateczna ofensywa rebeliantów w Katalonii

3.1939

a)Styczeń

-26 I rebelianci zdobywają Barcelonę

b)Luty

-10 lutego rebelianci docierają do granicy francuskiej

c)Marzec

-ROZŁAM W SIŁACH REPUBLIKAŃSKICH: 4 marca dowódca frontu madryckiego płk.

Segismundo Casado rozpoczął pucz przeciwko rządowi Negrina. Utworzył Radę Obrony która

podjęła negocjacje z Franco

-Franco odrzucił wszelkie negocjacje, żądał bezwarunkowej kapitulacji

-28 marca rebelianci wkraczają do Madrytu

d)Kwiecień

-1 kwietnia w Alicante poddają się ostatnie stawiające opór oddziały republikańskie

-KONIEC WOJNY DOMOWEJ

4.PODSUMOWANIE

a)Straty

-obie strony straciły ponad 300 tys ludzi

- w tym na polach bitew zginęło 200 tys (110 tys republikanów i 90 tys rebeliantów) b)Ponadto 300 tys uchodźców

V Rządy Franco

1.Zbliżenie z państwami "Osi"

a)Przyłączenie się Franco do Paktu Antykominternowskiego pod koniec marca 1939 b)8 V 1939 Hiszpania ogłosiła wystąpienie z Ligii Narodów c)Hiszpania udostępniła Niemcom swoje porty d)Dominujące nastroje proniemieckie e)Gdy już było pewne że Francja upadnie, 12 VI 1940 Hiszpania zmieniła swoje stanowisko wobec wojny. Ze strony "neutralnej" stała się stroną "niewalczącą" f)W Hendaye ustalono że Hiszpania dołącza do trójprzymierza -miało to być decyzja tajna g)Ostatecznie Hiszpania nie przystąpiła do wojny a w roku '45 dokonała zwrotu w kierunku aliantów h)Zasługi Hiszpanów w dziele ratowania żydów -władze hiszpańskie umożliwiły swobodny przejazd przez Półwysep blisko 40 tys ludzi -dodatkowo w '44 i '45 roku hiszpańskie konsulaty na Węgrzech i na Bałkanach przyznały obywatelstwo hiszpańskie 3 tys żydów

2.Po wojnie

a)Nastroje antyhiszpańskie -Hiszpania postrzegana jako ostatnie państwo "faszystowskie" na kontynencie -w czerwcu '45 Hiszpania nie została dopuszczona do ONZ b)Odpowiedź Franco -odwoływanie się do nacjonalizmu -Hiszpania zagrożona przez państwa europejskie -zbliżenie z Portugalią i byłymi koloniami w Ameryce Południowej c)Zimna Wojna i zmiana stanowiska Zachodu wobec Hiszpanii -Hiszpania cennym sojusznikiem na wypadek wojny Zachodu z państwami bloku wschodniego -przyjęcie Hiszpanii do ONZ 14 XII 1955 d)Polityka wewnętrzna -bezlitosne zwalczanie pozostałości po lewicowej Republice -zniesiono wszystkie dokumenty prawne wystawione w Republice -luty '39: ustawa o odpowiedzialności politycznej -marzec '40: ustawa o zwalczaniu masonerii i komunizmu -zniesienie statutów autonomicznych Basków i Katalończyków -kilkadziesiąt tysięcy wyroków śmierci -"karne bataliony pracy" złożone z więźniów republikańskich miały odbudować Hiszpanię -Dyktatura Franco przez cały swój okres 1939-1975 miała personalny charakter -Franco był zarówno szefem państwa, szefem rządu i głównodowodzącym sił zbrojnych i szefem Falangi -1943: reaktywacja Kortezów -17 VII '45: Karta Praw Hiszpanów(podstawowe wolności obywatelskie) -Hiszpania nie uznała istnienia państwa Izrael -Otwarcie na świat arabski -ciągłe konflikty z Marokiem