Wykład II

• Definicja dobrostanu zwierz

ą

t. Pi

ęć

wolno

ś

ci. Ograniczenia dobrostanu u

zwierz

ą

t towarzysz

ą

cych i zwierz

ą

t

gospodarskich …

Dobrostan zwierz

ą

t (animal welfare)

• (wg Lorz ) stan harmonii psychicznej i

fizycznej mi

ę

dzy zwierz

ę

ciem, a

ś

rodowiskiem, umo

ż

liwiaj

ą

cy wypełnienie

specyficznych potrzeb gatunkowych (w
zakresie fizjologii, etologii i zdrowia).

• (wg Tinbergena) stan zwierz

ą

t, w którym w

sposób nieskr

ę

powany przejawiaj

ą

wszystkie zachowania typowe dla gatunku i
wieku

Dobrostan zwierz

ą

t wyst

ę

puje, gdy:

(wg Farm Animal Welfare Committee, United Kingdom)

1)s

ą

one wolne od pragnienia, głodu i

niedo

ż

ywienia dzi

ę

ki bezpo

ś

redniemu

dost

ę

powi do

ś

wie

ż

ej wody i diety

zapewniaj

ą

cej pełne zdrowie i wigor.

2)s

ą

wolne od dyskomfortu termicznego lub

fizycznego poprzez zapewnienie im
odpowiedniego

ś

rodowiska, a w tym

schronienia i komfortowych miejsc
legowiskowych

Dobrostan zwierz

ą

t wyst

ę

puje, gdy

(c.d.):

(wg Farm Animal Welfare Committee, United Kingdom)

3)s

ą

wolne od bólu, obra

ż

e

ń

, lub choroby dzi

ę

ki

prewencji oraz szybkiej diagnozie i leczeniu

4)mog

ą

wyra

ż

a

ć

najbardziej normalne, socjalnie

akceptowalne wzorce zachowania, przez
zapewnienie im wystarczaj

ą

cej przestrzeni,

odpowiedniej dost

ę

pno

ś

ci i towarzystwa

własnego gatunku

5)s

ą

wolne od strachu i zagro

ż

e

ń

poprzez

zabezpieczenie im warunków, które pozwalaj

ą

unika

ć

cierpie

ń

psychicznych

• Zwierz

ę

nie ma ogranicze

ń

dobrostanu

(wg

Brantas),

gdy jest dobrze dopasowane do

swojego

ś

rodowiska, mo

ż

e utrzymywa

ć

swoj

ą

równowag

ę

fizjologiczn

ą

, kiedy jest wolne od

choroby i bólu, mo

ż

e si

ę

zachowywa

ć

w sposób

niezaburzony i kiedy wykluczone jest jego
ewidentne cierpienie

Technopatie u krów

Półnaturalne warunki utrzymania bydła

Potrzeby zwierz

ą

t dotycz

ą

ce

wyewoluowanego sterowania zachowaniem

wobec

ś

rodowiska naturalnego

• Oddziaływanie i mo

ż

liwo

ść

zmieniania

ś

rodowiska

• Mo

ż

liwo

ść

wykazywania ró

ż

nych sposobów

zachowania w ró

ż

nych miejscach

• Mo

ż

liwo

ść

zró

ż

nicowanego i zmiennego

reagowania na ró

ż

ne sytuacje

ś

rodowiskowe

• Mo

ż

liwo

ść

tworzenia typowych dla gatunku

zwi

ą

zków socjalnych

Metody kontrolowania dobrostanu

zwierz

ą

t gospodarskich

1)systematyczne badania kliniczne

2)rejestracja schorze

ń

3)badania etologiczne

4)rejestracja parametrów subklinicznych (na podstawie

bada

ń

laboratoryjnych (poziomy hormonów, białek

ostrej fazy, badanie bakteriologiczne, profil
biochemiczny)

5)rejestracja zmian wykrywanych w badaniu przed- i

poubojowym

6)badanie anatomopatologiczne zwierz

ą

t, które padły

Podział zachowa

ń

nienormalnych

(wg Brunner 1967)

1) objawowe
2) indukowane przez patologi

ę

narz

ą

dow

ą

3) nie indukowane przez patologi

ę

narz

ą

dow

ą

A) powodowane przez czynniki endogenne (etopatie)
B) powodowane przez czynniki egzogenne

a) indukowane psychicznie
b) nie indukowane psychicznie

– alimentarne
– toksyczne
– klimatyczne
– jatrogenne

Ad.1) Nienormalne zachowania

objawowe

• S

ą

objawami choroby, np.:

- kulawizna w chorobach narz

ą

du ruchu;

- pozycja siedz

ą

cego psa lub cz

ę

ste tarzanie

si

ę

u koni z niektórymi rodzajami kolki

(bolesno

ść

brzucha)

• Charakterystyczna pozycja i ostro

ż

ny ruch u

bydła z reticuloperitonitis traumatica;

• „saneczkowanie” u psów przy sinuitis

paraanalis

Ad. 2) indukowane przez patologi

ę

narz

ą

dow

ą

• Indukowane przez wrodzone lub nabyte

niedomogi narz

ą

dowe (np. mózgu)

• Agresywne zachowanie ogierów-wn

ę

trów,

• Zaburzenia hormonalne (nimfomania,

satyriaza)

Ad.3) nie indukowane przez

patologi

ę

narz

ą

dow

ą

• A) powodowane przez czynniki endogenne

(etopatie)

S

ą

efektem predyspozycji do okre

ś

lonych

zaburze

ń

wegetatywnych lub hormonalnych

etopatie – zaburzenia instynktu wywołane zbyt
niska lub zbyt wysok

ą

generacj

ą

bod

ź

ców

endogennych (np. walki hierarchiczne mi

ę

dzy

zwierz

ę

tami na ła

ń

cuchu)

Ad.B) zaburzenia powodowane

przez czynniki egzogenne

a) indukowane psychicznie

b) nie indukowane psychicznie

Ad. a) indukowane psychicznie

•

Wcze

ś

nie nabyte, reaktywne zaburzenia behawioralne

Np..niedostatki charakterologiczne; zbyt pó

ź

ne lub zbyt słabe zdarzenia

wyzwalaj

ą

ce, czy socjalizuj

ą

ce; ubogie w bod

ź

ce

ś

rodowisko w okresie

wychowu; atrofia zachowa

ń

instynktowych spowodowana brakiem bod

ź

ców

wyzwalaj

ą

cych; traumatyczne prze

ż

ycia z dzieci

ń

stwa

•

Aktualnie reaktywne zaburzenia behawioralne

Indukowane przez aktualnie wyst

ę

puj

ą

ce w

ś

rodowisku zdarzenia

wyzwalaj

ą

ce, które indukuj

ą

konflikty, czy frustracj

ę

i sa rozpoznawane

przez wyst

ę

powanie zaburze

ń

psychosomatycznych. Podejrzenie dla tych

typów zaburze

ń

mo

ż

e by

ć

wzrost cz

ę

sto

ś

ci wyst

ę

powania ruchów

intencyjnych, aktywno

ś

ci pustych, nadmiernej aktywno

ś

ci, czy nadnormalnie

intensywnego przebiegu okre

ś

lonego rodzaju zachowania si

ę

c.d.

• Resztkowe zaburzenia behawioralne

przypadki nieadekwatnego przebiegu
reakcji, np. stereotypie ruchowe;
niekontrolowane sposoby zachowania u
zwierz

ą

t dorosłych wywołane

traumatyzuj

ą

cymi do

ś

wiadczeniami z

przeszło

ś

ci np. „psychoneurozy wojenne”

u koni wojskowych, niektóre „neurozy
do

ś

wiadczalne”.

b) zaburzenia nie indukowane

psychicznie

przyczyny

– alimentarne

– toksyczne

– klimatyczne

– jatrogenne

(np. allotrichofagia w przypadkach niedoborów

ż

ywieniowych, prawdopodobnie kronizm u

królików, choroba l

ę

kowa u psów,

prawdopodobnie kaudofagia u

ś

wi

ń

).

Czy to zachowanie się jest normalne, czy nie.

Czy wskazuje na rodzaj relacji właściciel-

zwierzę?

Gryzienie smyczy jako reakcja

przerzutowa – film

Cierpienie a zdrowie

• Cierpienie (1965) – l

ę

k, ból , frustracja,

wyczerpanie

• Cierpienie (1983) – szeroki zakres przykrych

stanów emocjonalnych

• Zdrowie – objawy zewn

ę

trzne (choroby i urazy

s

ą

główn

ą

przyczyn

ą

cierpienia zwierz

ą

t, st

ą

d

okre

ś

lenie, czy zwierz

ę

jest zdrowe, czy nie,

nie powinno stanowi

ć

problemu)

• Objawy wewn

ę

trzne – mimo zewn

ę

trznych

oznak zdrowia zwierz

ę

mo

ż

e cierpie

ć

Typowe ograniczenia w

ś

rodowisku

intensywnego chowu zwierz

ą

t

• Ograniczenie wolno

ś

ci ruchu

• Ubogo

ść

bod

ź

ców zewn

ę

trznych

• Zaburzenie naturalnej organizacji socjalnej

(np. izolacja wg płci i wieku)

Warunki chowu zwierząt podporządkowane

interesom człowieka ograniczają ich wolności i

dobrostan

Obecnie coraz bardziej upowszechnia si

ę

zrozumienie,

ż

e wysok

ą

, stabiln

ą

produkcj

ę

ż

ywno

ś

ci pochodzenia zwierz

ę

cego nale

ż

y

osi

ą

ga

ć

poprzez popraw

ę

jako

ś

ci

ż

ycia

zwierz

ą

t.

Dzi

ę

ki temu d

ąż

y si

ę

do kompromisu mi

ę

dzy

spełnianiem praw zwierz

ą

t, a ekonomiczn

ą

opłacalno

ś

ci

ą

chowu.

Sytuacje niebezpieczne wynikaj

ą

ce

z rozwi

ą

za

ń

organizacyjnych stada

Bodzenie krowy na legowisku

Granice zdolno

ś

ci dopasowania

W warunkach naturalnych istnieje równowaga mi

ę

dzy

sytuacjami wyzwalaj

ą

cymi zachowania, a wewn

ę

trzn

ą

regulacj

ą

u zwierz

ę

cia. U zwierz

ą

t udomowionych

wskutek braku tej równowagi dochodzi do zaburze

ń

.

• Zmiany aktywno

ś

ci – rytmu dnia – zwierz

ę

, któremu

nie odpowiada pora karmienia w klatce, prze

ż

ywa

frustracje, gdy jedz

ą

inne zwierz

ę

ta

• Zmiany cz

ę

sto

ś

ci i jako

ś

ci zachowa

ń

specyficznych –

sfrustrowane kury cz

ęś

ciej czyszcz

ą

pióra, ocieraj

ą

dziób, zdezorientowane odzywaj

ą

si

ę

i

ś

pi

ą

. Te

czynno

ś

ci trwaj

ą

krócej, ni

ż

w warunkach naturalnych i

dotycz

ą

cz

ęś

ci ciała bliskich głowie.

• Nasilenie zachowa

ń

poszukiwawczych – np. przy

szukaniu miejsca do zniesienia jaja

Przykłady przekroczenia granicy

zdolno

ś

ci dopasowania (c.d.)

• Niepełny ruch – w g

ę

sto obsadzonych klatkach z

kurami „k

ą

piel w piasku” zostaje ograniczona do

„ruchów intencyjnych”

• Ruch, jako obiekt zast

ę

pczy lub zboczony – przy

braku

ś

ciółki kury grzebi

ą

w karmie. Przy odsadzaniu

prosi

ą

t w 3-4 tygodniu

ż

ycia obsysaj

ą

si

ę

nawzajem,

to samo dotyczy ciel

ą

t.

• Nadpobudliwo

ść

ruchowa – kura poszukuj

ą

ca gniazda

nagle zaczyna czy

ś

ci

ć

pióra, dziób, pi

ć

, itp.

• Zachowania kompromisowe – pozycja siedz

ą

cego psa

u prosi

ą

t, gdy maj

ą

niewygodn

ą

podłog

ę

(np. z drutu)

Przykłady przekroczenia granicy

zdolno

ś

ci dopasowania (c.d.)

• Czynno

ś

ci „puste” – ciel

ę

ta po wypiciu mleka

ss

ą

powietrze z wyci

ą

gni

ę

tym j

ę

zykiem

• Stereotypie – tzw. „tkanie” u koni – rytmiczne

machanie głow

ą

• Agresywno

ść

– nasilona – np. przeciwko

ludziom u buhajów, którym zaburza si

ę

przebieg aktu krycia

• Ucieczka – przy frustracji – polatywanie u kur
• Przejawianie bólu i cierpienia – np. u bydła

dorosłego reakcja na wi

ą

zanie na ła

ń

cuchu