1

Historyczny rozwój nadzoru
epidemiologicznego

Wzmocnienie Nadzoru Epidemiologicznego
nad Chorobami Zaka

źnymi w Polsce

Projekt Bli

źniaczy PL2006/IB/SO/02

Projekt finansowany z funduszy Unii Europejskiej

Prehistoria nadzoru

●

Hipokrates wprowadzi

ł terminy podstawowe

–

Epidemos – odwiedza

ć ludzi

–

Endemos – przebywa

ć wśród ludzi

●

On równie

ż związał stan zdrowia populacji z warunkami

środowiska

●

W XIV wieku e Republice Weneckiej wprowadzono
kwarantann

ę – czterdziestodniową izolacje ludzi

przybywaj

ących z okolic epidemicznych epidemic przed

uzyskaniem prawa wej

ścia do miasta. Był to pierwszy

administracyjny przepis wprowadzony w celu ochrony
spo

łeczeństwa przed chorobami zakaźnymi.

●

Liczne historyczne prace opisuj

ą występowanie chorób

zaka

źnych w populacji, ale prawdziwy początek nadzoru

epidemiologicznego deatuje si

ę na XVI wiek.

2

Konieczne warunki dla wprowadzenia
systemu nadzoru epidemiologicznego

●

Aby wprowadzi

ć strukturę raportowania chorób:

–

Zorganizowany system ochrony zdrowia i
ustabilizowana administracja rz

ądowa

–

System klasyfikacji chorób

●

Aby stosowa

ć działania zapobiegawcze i móc

zwalcza

ć choroby:

–

Wiedza naukowa o przyczynach chorób

–

Podstawowe metody diagnostyczne i lecznicze

Pocz

ątki zorganizowanej opieki

medycznej i przepisów sanitarnych w
Europie

●

Pierwsze regulacje dotyczy

ły raportowania

zgonów i ich przyczyn, miejsc pochówku,
usuwania nieczysto

ści, ochrony źródeł wody,

uboju zwierz

ąt i postępowania z żywnością.

●

Administracja pa

ństwowa również regulowała

uprawnienia lecznicze i wprowadza

ła pierwsze

elementy organizacji opieki medycznej

3

Klasyfikacja chorób

●

Thomas Sydenham (1624-1689) wprowadzi

ł

pierwszy spójny system klasyfikacji chorób:

–

Podzia

ł na ostre i przewlekłe

–

Endemiczne i epidemiczne

●

Opisa

ł również periodyczność chorób

gor

ączkowych oraz pojawianie się epidemii.

●

Z drugiej strony wprowadzi

ł teorię miazmatyczną

jako rozwini

ęcie hipokratejskiej teorii „złego

powietrza” przez co zahamowa

ł rozwój nauki o

chorobach zaka

źnych na około 150 lat

Teoria czynników zaka

źnych

●

Rzym: Marcus Varro, w Iw. pne napisa

ł: „Pewne małe stwory

…unosz

ą się w powietrzu i wnikają do wnętrza ciała przez usta i nos i

powoduj

ą ciężkie choroby”

●

W

łochy: Girolamo Fracastoro XVI w. sformułował teorię contagionu,

która poprzedza

ła wiele współczesnych pojęć z zakresu chorób

zaka

źnych.

●

Anglia: W 1852 r. John Snow w czasie epidemii cholery w Londynie
dowiód

ł, że przenosi się ona za pośrednictwem wody

zanieczyszczonej

ściekami

●

Austria/ W

ęgry: W latach 1841-48 Ignaz Semmwlweis wykazał, że

szerzenie si

ę gorączki połogowej może być zahamowane przez

w

łaściwe mycie rąk przez położników.

●

Francja: Ludwig Pasteur w drugiej po

łowie XIX w. dostarczył szeregu

dowodów na zaka

źną etiologię chorób.

●

Niemcy: Robert Koch w drugiej po

łowie XIX w. sformułował kryteria

zwi

ązku przyczynowego między czynnikiem zakaźnym a

wyst

ąpieniem choroby.

4

Rola

środowiska i sytuacji ekonomicznej

●

W XIX w. lekarze, w

śród których byli zwolennicy

teorii miazmatycznej dokonali wielu obserwacji
pozwalaj

ących na związanie występowania chorób z

warunkami bytowymi ludzi.

●

Francja: Louis Villerme _ Warynki zdrowotne tkaczy

●

Anglia: William Farr - Umieralno

ść górników węgla

●

Niemcy: Rudolf Virhoff – Gru

źlica u górników na

Śląsku

●

USA: Lemuel Shatuck zwi

ązek umieralności

niemowl

ąt i ich matek z chorobami zakaźnymi i

statusem ekonomicznym.

Pierwsze pomys

ły i próby nadzoru

●

XVII w.- propozycja wprowadzenia analizy statystycznej do
zdarze

ń dotyczących zdrowia w celu planowania opieki

medycznej (Leibnitz )

●

John Gaunt - „Przyrodnicze i polityczne obserwacje na temat
rejestrów zgonów”.

●

XVIII w. Zobowi

ązanie właścicieli tawern do raportowania

przypadków chorób zaka

źnych wśród klientów. (Rode Island,

USA)

●

Pierwszy system opieki nad matk

ą i dzieckiem.

(Niemcy/Prusy - Johan Peter Frank)

●

XIX w. Farr (Anglia) wprowadzi

ł pierwszy system

raportowania chorób, dostarczania tych wyników
przedstawicielom administracji i podawania ich do
wiadomo

ści publicznej

5

Rozwój koncepcji nadzoru

●

W pierwszej po

łowie XX w. nadzór epidemiologiczny był

ograniczony do raportowania kontaktów ci

ężkich chorób

zaka

źnych w celu wczesnego wykrycia nowych przypadków.

●

Pojawi

ł się pomysł systematycznego raportowania przypadków

chorób zaka

źnych w celu zapobiegania i zwalczania tych chorób.

By

ł on wywołany powstawaniem szczepionek, których

skuteczno

ść musiała być oceniana w skali całej populacji.

Narastaj

ące znaczenie chorób niezakaźnych wymagało nowego

podej

ścia do sprawy nadzoru epidemiologicznego.

●

W 1968 r. 21

Światowe Zgromadzenie Zdrowia sformułowało

wspó

łczesną koncepcję nadzoru epidemiologicznego postulując

rozszerzenie go o choroby nie zaka

źne.

Rozwój systemu nadzoru w Polsce

●

Przed ko

ńcem I Wojny Światowej w Polsce występowały trzy różne

systemy zdrowia publicznego: Pruski, Austriacki i Rosyjski. By

ły

oparte na sieci lekarzy powiatowych zobowi

ązanych do

raportowania chorób zaka

źnych do specjalnych urzędów

powiatowych.

●

W Polsce niepodleg

łej nowy system nadzoru został oparty na

Pa

ństwowym Zakładzie Higieny i jego stacjach terenowych

●

14 Lipca 1920 zosta

ł utworzony specjalny Naczelny. Nadzwyczajny

Komisariat do Walki z Epidemiami

●

Dzia

łania te były wymuszone. przez wielki napływ uchodźców

przybywaj

ących na teren Polski z Rosji objętej rewolucją co

spowodowa

ło pojawienie się setek tysięcy przypadków duru

plamistego, duru brzusznego i innych chorób zaka

źnych. Polskie

s

łużby epidemiczne tego czasu utworzyły kordon sanitarny, który

s

łużył efektywnemu zwalczaniu tych katastrofalnych epidemii.

6

Rozwój wspó

łczesnej wersji nadzoru

epidemiologicznego po II W

Ś

●

Wspó

łczesny system oparty na Głównym

Inspektoracie Sanitarnym i sieci Stacji Sanitarno-
Epidemiologicznych by

ł w swym zasadniczym

kszta

łcie, był w swym zasadniczym kształcie

wspólny dla wszystkich krajów Europy Wschodniej.

●

W Polsce system pozostaj

ący w tych ramach

ogólnych by

ł zaprojektowany i wdrożony pod

kierownictwem profesora Jana Kostrzewskiego
przez Zak

ład Epidemiologii PZH

●

Podstaw

ą prawną tego systemu była ustawa z dnia

13 listopada 1963 r. o zwalczaniu chorób zaka

źnych

oraz ustawa z 6 wrze

śnia 2001

Nadzór epidemiologiczny w UE

●

Jest oparty na prawie europejskim

●

Jest koordynowany przez ECDC

●

Wprowadzany w Zycie przez kraje cz

łonkowskie

●

Kluczowa dla NE w UE jest Decyzja No
2119/98/EC Parlamentu i Rady Europy

7

Decyzja No 2119/98/EC
Parlamentu Rady Europy z 24 wrze

śnia

1998 r.

Jest to podstawowy dokument prawny, który
uznaje nadzór epidemiologiczny za dzia

łalność

priorytetow

ą i zaleca:

●

Stworzenie mi

ędzynarodowych sieci nadzoru

●

Standaryzacj

ę definicji chorób podlegających

nadzorowi

●

Standaryzacj

ę metod nadzoru dla

porównywalno

ści wyników

Rola WHO

●

Dostarczanie podstawowych informacji na temat
nadzoru, zapobiegania i zwalczania chorób
zaka

źnych. Provides system of classification of

diseases for the purpose of surveillance - ICD

●

Wzmacnianie nadzoru w krajach rozwijaj

ących się.

●

Promowanie szczepie

ń przeciw chorobom

zaka

źnym. Koordynacja i nadzór nad programami

eradykacji i eliminacji wybranych chorób zaka

źnych.

●

Wa

żnym narzędziem zapobiegania chorobom

zaka

źnym i ich zwalczania na o znaczeniu

mi

ędzynarodowym są Międzynarodowe Przepisy

Zdrowotne (IHR).

8

Historia nie ko

ńczy się dziś

Kierunki przysz

łego rozwoju nadzoru

●

Bierny nadzór rutynowy nie zaspokaja wielu
wspó

łczesnych potrzeb:

●

Ma nisk

ą czułość (tylko część przypadków

chorób jest zg

łaszana)

●

Nisk

ą wartość predykcji (tylko część przypadków

ma rozpoznanie mikrobiologiczne)

●

Nie dostarcza wiarygodnych informacji odno

śnie

zaka

źnych chorób przewlekłych jak wzw C

Zatem wymaga wzmocnienia przez systemy

dodatkowe