DECYZJE

DECYZJE

KONSUMENTA

KONSUMENTA

ELASTYCZNO

ŚĆ

DOCHODOWA POPYTU

Popyt

proporcjonalny

Popyt

nieelastyczny

Popyt doskonale

elastyczny

Popyt doskonale

nieelastyczny

Popyt odwrotnie

elastyczny

Dobra

codziennego

użytku

Dobra

zaspokajające

potrzeby

podstawowe,

głównie żywność

(dobra

podstawowe)

Dobra wyższego

rzędu i dobra

luksusowe

Dobra niezbędne

Dobra, z których

rezygnujemy

przy wzroście

dochodów (dobra

gorszego

gatunku,

podrzędne)

Rodzaj dóbr

Elastyczność

dochodowa

popytu

Zmiana

wielkości popytu

Zmiana udziału

w budżecie,

gdy budżet

wzrasta

Przykłady

Popyt jest tym bardziej elastyczny, im wi

ę

ksza

jest liczba bliskich substytutów, im wi

ę

kszy jest

udział danego dobra w wydatkach konsumentów i
im dłu

ż

szy czas upłynie od zmiany ceny.

popytu

gdy budżet

wzrasta

d. luksusowe

E > 1

Popyt rośnie
szybciej niż
dochód

Wzrost

Jachty

d. pierwszej
potrzeby

0 < E < 1

Popyt rośnie
wolniej niż dochód

Spadek

Żywność

d. niższego
rzędu

E < 0

Popyt spada, gdy
dochód rośnie

Spadek

Chleb

Koszt alternatywny

– danego działania to warto

ść

wszystkiego co musieli

ś

my

po

ś

wi

ę

ci

ć

, by móc podj

ąć

działanie.

– to warto

ść

najbardziej cennej nie wykorzystanej

alternatywy

Zasada optymalizacji kosztów i korzy

ś

ci

– dane działanie powinno podj

ąć

si

ę

tylko wtedy, gdy

korzy

ść

wynikaj

ą

ca z podj

ę

cia działania jest wi

ę

ksza ni

ż

korzy

ść

wynikaj

ą

ca z podj

ę

cia działania jest wi

ę

ksza ni

ż

jego koszt.

W gospodarce rynkowej zachowaniami producentów i
konsumentów rz

ą

dzi ten sam motyw: maksymalizacja

korzy

ś

ci materialnych:

u producentów – zysk

u konsumentów – u

ż

yteczno

ść

.

TEORIA U

Ż

YTECZNO

Ś

CI

celem działalno

ś

ci konsumenta jest maksymalizacja

u

ż

yteczno

ś

ci (satysfakcji) czerpanej ze spo

ż

ycia

koszyka dóbr (które mo

ż

e on naby

ć

przy danym

dochodzie nominalnym i danych cenach) oraz z czasu
wolnego.

Optymalizacja funkcji celu wymaga podejmowania
decyzji dotycz

ą

cych:

decyzji dotycz

ą

cych:

wyboru struktury konsumpcji bie

żą

cej

wyboru ilo

ś

ci czasu pracy i czasu wolnego

optymalizacji konsumpcji w czasie, czyli podj

ę

cie

decyzji o wielko

ś

ci oszcz

ę

dno

ś

ci.

Równowaga konsumenta – stan stabilno

ś

ci

zwyczajów nabywczych konsumenta, przy których
osi

ą

ga on maksymaln

ą

satysfakcj

ę

Decyzje konsumenta co do wielko

ś

ci zakupów

uwzgl

ę

dniaj

ą

:

zrównanie si

ę

u

ż

yteczno

ś

ci kra

ń

cowych z cenami

rynkowymi
suma kosztów musi by

ć

równa alternatywnemu

kosztowi zakupu (koszt czasu, poszukiwania, itp.)
dochód, zjawisko substytucji, gusty i preferencje.

Model zachowania konsumentów bada:

Model zachowania konsumentów bada:
prawidłowo

ś

ci kieruj

ą

ce zachowaniem konsumentów

i czynników wpływaj

ą

cych na te zachowania.

i obja

ś

nia:

zachowanie nabywców;
pozwala przewidywa

ć

reakcje konsumentów na

zmian

ę

warunków rynkowych;

jak rynek okre

ś

la co mog

ą

osi

ą

gn

ąć

przy swoich

dochodach i danych cenach.

Konsumpcja – jest funkcj

ą

rosn

ą

c

ą

dochodu

wraz ze wzrostem dochodu konsumpcja ro

ś

nie do

pewnego momentu, bo skłonno

ść

do konsumpcji

maleje.

S

k

= K/D

Kra

ń

cowa skłonno

ść

do konsumpcji – stosunek

przyrostu konsumpcji do przyrostu dochodu

przyrostu konsumpcji do przyrostu dochodu

KS

k

=

∆

K/

∆

D

U

ż

yteczno

ść

- okre

ś

lenie subiektywnej przyjemno

ś

ci,

lub zadowolenia płyn

ą

cego z konsumpcji dóbr i usług.

U

ż

yteczno

ść

dobra - wynika z jego zdolno

ś

ci do

zaspokojenia pewnych potrzeb.

U

ż

yteczno

ść

całkowita (UC) - suma satysfakcji z

konsumowanej ilo

ś

ci dobra lub usługi. Ro

ś

nie wraz ze

wzrostem konsumpcji a

ż

do pełnego zaspokojenia

potrzeby.

gdzie: Q - ilo

ść

konsumowanego dobra „i” = 0,....,n

U C =

Q

i

i = 0

n

∑

∑

∑

∑

Im wi

ę

cej konsument nabywa dóbr, tym wi

ę

cej

potrzeb zaspokaja za ich pomoc

ą

.

Dobro jest tym u

ż

yteczniejsze im intensywniej

zaspokaja okre

ś

lon

ą

potrzeb

ę

.

W miar

ę

zaspokajania potrzeb trac

ą

one na

intensywno

ś

ci.

U

ż

yteczno

ść

kra

ń

cowa/marginalna (Uk, UM):

Dodatkowa satysfakcja uzyskana przez
konsumenta ze spo

ż

ycia ka

ż

dego kolejnego dobra

lub usługi.

Przyrost zadowolenia jakie powstaje w wyniku
zwi

ę

kszania (zmniejszania) spo

ż

ycia dobra o

UM =

UC

Q

i

∆

∆

kolejn

ą

jednostk

ę

.

Jest stosunkiem przyrostu u

ż

yteczno

ś

ci całkowitej

do minimalnego przyrostu dobra o jednostk

ę

,

Q

Krzywa u

ż

yteczno

ś

ci

całkowitej

Uc

Ilo

ść

0

1

2

3

4

najedzony

głodny

Ilo

ść

0

1

2

3

4

Q

Krzywa u

ż

yteczno

ś

ci

kra

ń

cowej

Uk

Ilo

ść

0

1

2

3

4

najedzony

głodny

I Prawo Gossena
Prawo malej

ą

cej u

ż

yteczno

ś

ci kra

ń

cowej

Zadowolenie z konsumpcji pierwszej jednostki dobra
jest wi

ę

ksze ni

ż

nast

ę

pnej tzn., ze u

ż

yteczno

ść

kolejnych jednostek jest coraz mniejsza.

II Prawo Gossena
Prawo wyrównywania si

ę

u

ż

yteczno

ś

ci

Prawo wyrównywania si

ę

u

ż

yteczno

ś

ci

kra

ń

cowej

Maksymalne zadowolenie z konsumpcji dobra A i B
konsument osi

ą

ga wtedy, gdy stosunek u

ż

yteczno

ś

ci

kra

ń

cowych tych dóbr zrówna si

ę

z relacj

ą

ich cen.

U

k

(A)

P(A)

U

k

(B) = P(B)

Teoria

wyboru

konsumenta

opiera

si

ę

na

zało

ż

eniu,

ż

e konsument dokonuje wyboru dóbr

na podstawie swoich preferencji, które układa
hierarchicznie wg u

ż

yteczno

ś

ci ka

ż

dego z nich.

Konsument mo

ż

e wej

ść

w posiadanie wielu dóbr,

które mog

ą

zaspokaja

ć

jego potrzeby. St

ą

d

d

ąż

enie

do

uzyskania

najwy

ż

szego

zadowolenia czyli maksymalizacji u

ż

yteczno

ś

ci

całkowitej

jest

zwi

ą

zane

z

konieczno

ś

ci

ą

rezygnacji

z

dóbr

dostarczaj

ą

cych

mniej

satysfakcji.

Konsument stoi przed konieczno

ś

ci

ą

wyboru

pewnej kombinacji rodzaju i ilo

ś

ci dóbr.

Jego istot

ę

opisuje kategoria krzywej oboj

ę

tno

ś

ci

konsumenta

-

kombinacji

konsumowanych

dóbr.

Krzywa oboj

ę

tno

ś

ci konsumenta – obejmuje wszelkie

mo

ż

liwe kombinacje dwóch dóbr, daj

ą

ce mu taki sam

poziom zadowolenia.

Krzywe oboj

ę

tno

ś

ci nie mog

ą

si

ę

przecina

ć

Wyra

ż

aj

ą

one zasad

ę

malej

ą

cej kra

ń

cowej stopy substytucji.

Wzrost cen lub zmniejszenie si

ę

dochodów powoduje

przesuni

ę

cie si

ę

na ni

ż

sz

ą

krzyw

ą

oboj

ę

tno

ś

ci.

Obni

ż

ka cen lub wzrost dochodów konsumenta

powoduje,

ż

e mo

ż

e on naby

ć

wi

ę

cej danego dobra.

Krzywa dochód-konsumpcja
– poł

ą

czenie kolejnych punktów optimum konsumenta,

wynikaj

ą

ce ze zmiany dochodów

Krzywa cena-konsumpcja
– poł

ą

czenie kolejnych punktów optimum konsumenta,

– poł

ą

czenie kolejnych punktów optimum konsumenta,

wynikaj

ą

ce ze zmian cen na dobro X

Krzywa cena-konsumpcja

Interpretacja krzywej oboj

ę

tno

ś

ci konsumenta:

• ka

ż

da kombinacja daje konsumentowi takie same

zadowolenie,

• dana krzywa oboj

ę

tno

ś

ci charakteryzuje si

ę

stałym poziomem zadowolenia,

• posiada ona nachylenie ujemne, które zmniejsza

si

ę

w miar

ę

zwi

ę

kszania konsumpcji dobra

si

ę

w miar

ę

zwi

ę

kszania konsumpcji dobra

odło

ż

onego na osi rz

ę

dnych,

• krzywych oboj

ę

tnych mo

ż

e by

ć

niesko

ń

czenie

wiele, a ich wzajemne poło

ż

enie wskazuje na

ró

ż

nice w poziomach zadowolenia konsumenta,

• poziom zadowolenia wzrasta w miar

ę

przesuwania si

ę

konsumenta z krzywej

oboj

ę

tno

ś

ci poło

ż

onej ni

ż

ej, na poło

ż

on

ą

wy

ż

ej.

Układy krzywych oboj

ę

tno

ś

ci wskazuj

ą

,

ż

e:

• wszystkie dobra i usługi b

ę

d

ą

ce przedmiotem

zachowa

ń

nabywczych konsumentów tworz

ą

swego

rodzaju kosze konsumpcji,

• wzrost ilo

ś

ci jednego z dóbr lub usług w koszu

konsumpcji powoduje wzrost jego rangi,
powoduj

ą

c jednocze

ś

nie zmniejszenie ilo

ś

ci

drugiego dobra lub usługi,

• kosze konsumpcji s

ą

ró

ż

ne, nie ma dwóch takich

• kosze konsumpcji s

ą

ró

ż

ne, nie ma dwóch takich

samych koszy - je

ś

li ilo

ść

jednego dobra lub usługi

na jednej z krzywych oboj

ę

tno

ś

ci jest równa ich

ilo

ś

ci z kosza umiejscowionego na innej krzywej

oboj

ę

tno

ś

ci, to kosze te ró

ż

ni

ą

si

ę

ilo

ś

ci

ą

drugiego

dobra lub usługi,

• konsument wzgl

ę

dnie wysoko ceni te dobra,

których jest mało, nisko za

ś

ceni te dobra, których

jest du

ż

o.

Przy zało

ż

eniu,

ż

e dochód konsumenta jest stały -

zmiana ceny dobra wywołuje okre

ś

lone zmiany w

popycie konsumentów zwane

efektem substytucyjnym lub dochodowym

Efekt substytucyjny - zast

ę

powanie dobra

dro

ż

szego dobrem ta

ń

szym, które mo

ż

e

zrealizowa

ć

okre

ś

lon

ą

potrzeb

ę

.

Konsumenci d

ążą

do uzyskiwania zadowolenia

Konsumenci d

ążą

do uzyskiwania zadowolenia

(satysfakcji) po jak najni

ż

szym koszcie.

Efekt dochodowy - wzrost cen dóbr, przy stałym

dochodzie konsumentów powoduje,

ż

e mog

ą

oni

kupowa

ć

mniej.

Wzrost cen dóbr powoduje

ż

e spada siła nabywcza

dochodu (spada dochód realny).

Ilo

ść

dobra

Y

A

I

2

B

C

y

1

y

y

DP

Py

Ilo

ść

dobra

X

0

DP

Px'

DP

Px

I

1

DP'

Px'

C

y

1

x

1

x

x

Efekt całkowity
Efekt substytucyjny
Efekt dochodowy

Substytucyjno

ść

dóbr - to mo

ż

liwo

ść

zaspokojenia

okre

ś

lonej potrzeby konsumpcj

ą

ró

ż

nych, zamiennych

wzgl

ę

dem siebie dóbr i usług, daj

ą

cych konsumentowi

takie samo zadowolenie.

Zwi

ę

kszenie konsumpcji jednego dobra wymaga

zmniejszenia konsumpcji drugiego dobra.

Rozmiary substytucyjno

ś

ci jednego dobra przez drugie

pozwala okre

ś

li

ć

analiza krzywej oboj

ę

tno

ś

ci

konsumenta.

konsumenta.

Kra

ń

cowa Stopa Substytucji KSS – okre

ś

la ilo

ś

ciowe

zmniejszenie konsumpcji dobra Y spowodowane
zwi

ę

kszeniem konsumpcji dobra X.

y

x

y

x

C

C

UK

UK

X

Y

X

Y

KSS

=

=

∆

∆

=

∆

∆

−

=

Marginalna stopa substytucji
Okre

ś

la z jakiej ilo

ś

ci dobra Y nale

ż

y zrezygnowa

ć

,

aby zwi

ę

kszy

ć

konsumpcj

ę

dobra X o jednostk

ę

.

Rozpatrywana jest na krzywej oboj

ę

tno

ś

ci badanych

dóbr.

Prawo malej

ą

cej kra

ń

cowej (marginalnej) stopy

substytucji - konsument zwi

ę

kszaj

ą

c konsumpcj

ę

jest

skłonny rezygnowa

ć

z coraz mniejszych ilo

ś

ci dobra Y

w zamian za powi

ę

kszenie konsumpcji dobra X o

dodatkow

ą

jednostk

ę

.

Wielko

ść

konsumpcji

0

konsumpcji

dobra Y

∆

∆

∆

∆

Y

∆

∆

∆

∆

Y

∆

∆

∆

∆

Y

∆

∆

∆

∆

X

∆

∆

∆

∆

X

∆

∆

∆

∆

X

Wielko

ść

konsumpcji

dobra X

Zachowania nabywcze ka

ż

dego konsumenta

uzale

ż

nione s

ą

od wielko

ś

ci

ś

rodków

pieni

ęż

nych, którymi dysponuje.

Ź

ródłem dochodów bud

ż

etowych konsumentów

w wi

ę

kszo

ś

ci przypadków s

ą

dochody płacowe

i pozapłacowe

W sumie dochody płacowe i pozapłacowe tworz

ą

W sumie dochody płacowe i pozapłacowe tworz

ą

stron

ę

przychodów w bud

ż

ecie konsumenta.

Bud

ż

et konsumenta

• jest zawsze wielko

ś

ci

ą

dan

ą

.

• jest czynnikiem ograniczaj

ą

cym zachowania

konsumenta

Linia

(krzywa)

bud

ż

etowa

przedstawia

najlepsze z mo

ż

liwych koszyki dóbr, które

mo

ż

e naby

ć

konsument rozporz

ą

dzaj

ą

cy

okre

ś

lonym dochodem, przy zało

ż

eniu,

ż

e

cały dochód przeznacza na konsumpcj

ę

.

Pod krzyw

ą

bud

ż

etow

ą

le

żą

punkty, którym

odpowiadaj

ą

dost

ę

pne

dla

danego

odpowiadaj

ą

dost

ę

pne

dla

danego

konsumenta koszyki dóbr, których nabycie
nie wymaga wydania całego posiadanego
przez konsumenta dochodu.

Punkty znajduj

ą

ce si

ę

nad krzyw

ą

bud

ż

etow

ą

nie s

ą

osi

ą

galne dla danego konsumenta ze

wzgl

ę

du na zbyt mały dochód.

Ograniczenie bud

ż

etu konsumenta przyjmuje

posta

ć

:

DP

≥≥≥≥

Qx * Px + Qy * Py

gdzie:
DP

- stały dochód konsumenta (w danym okresie)

Px, Py - ceny nominalne dóbr ukształtowane przez rynek
x, y

- dobra konsumpcyjne.

0

Ilo

ść

dobra Y

2

4

6

8

10

1

2

3

4

Ilo

ść

dobra X

Linia budżetowa

5

DP

Px

DP

Py

Linia bud

ż

etu = linia ogranicze

ń

bud

ż

etowych)

pokazuje kombinacje dóbr, które mog

ą

by

ć

zrealizowane

przez gospodarstwo domowe przy danym dochodzie
pieni

ęż

nym i przy danych cenach. Linia ta oddziela

kombinacje osi

ą

galne od nieosi

ą

galnych. Poni

ż

ej linii

bud

ż

etowej znajduj

ą

si

ę

kombinacje osi

ą

galne przy

danym dochodzie, powy

ż

ej za

ś

nieosi

ą

galne.

Zmiana nachylenia linii
ogranicze-nia bud

ż

etowego na

skutek zmiany ceny dobra X

Zmiana nachylenia linii
ogranicze-nia bud

ż

etowego na

skutek zmiany ceny dobra Y

4

6

ILO

ŚĆ

DOBRA X

Przesuni

ę

cie linii ograniczenia bud

ż

etowego na skutek zmiany dochodu

ILO

ŚĆ

DOBRA X

Równowaga konsumenta
jest to optymalna sytuacja, w której przy okre

ś

lonym

dochodzie i ustalonych na rynku cenach dochodzi do
zaspokojenia w stopniu najwy

ż

szym preferencji

konsumenta. Oznacz to,

ż

e konsument nie jest wtedy

zainteresowany zmian

ą

osi

ą

gni

ę

tej kombinacji

konsumowanych dóbr.

Punkt równowagi konsumenta – maksymalne
zadowolenie z konsumpcji (optimum konsumenta)

R

ó

wnanie linii

budżetowej:

a

a

b

p

B

q

p

p

q

+

−

=

Kąt nachylenia linii budżetowej zależy od relacji
cen d

ó

br a i b, natomiast położenie względem

początku układu wsp

ó

łrzędnych związane jest z

poziomem dochod

ó

w realnych.

b

a

b

b

p

q

p

q

+

−

=

Krzywa oboj

ę

tno

ś

ci wyra

ż

a pragnienia i upodobania

konsumenta, natomiast krzywa bud

ż

etowa okre

ś

la jego

realne mo

ż

liwo

ś

ci.

Punkt równowagi konsumenta b

ę

dzie si

ę

znajdował w

punkcie styczno

ś

ci krzywej bud

ż

etowej i krzywej

oboj

ę

tno

ś

ci. przedstawia optymaln

ą

tzn. najlepsz

ą

kombinacj

ę

dóbr osi

ą

galn

ą

dla konsumenta.

Punkty le

żą

ce poni

ż

ej punktu styczno

ś

ci krzywej

bud

ż

etowej z krzyw

ą

oboj

ę

tno

ś

ci reprezentuj

ą

ni

ż

szy

bud

ż

etowej z krzyw

ą

oboj

ę

tno

ś

ci reprezentuj

ą

ni

ż

szy

poziom u

ż

yteczno

ś

ci,

Punkty le

żą

ce powy

ż

ej punktu styczno

ś

ci s

ą

nieosi

ą

galne ze wzgl

ę

du na zbyt niski dochód.

Na zmiany stanu równowagi maj

ą

wpływ ceny dóbr i

usług nabywanych przez konsumenta oraz poziom jego
dochodów.

Optimum bud

ż

etowe konsumenta = maksymalna

korzy

ść

z konsumpcji

Ilo

ść

dobra

Y

Linia budżetowa

PUNKT OPTIMUM

KSSxy = Px / Py

Ilo

ść

dobra X

0

Y

I

1

I

2

I

3

Mapa (krzywe)

obojetności

PUNKT OPTIMUM

Model decyzji konsumenta opiera si

ę

na zało

ż

eniu,

ż

e

konsument, przy danym ograniczeniu bud

ż

etowym, stara

si

ę

osi

ą

gn

ąć

maksymalny poziom u

ż

yteczno

ś

ci.

gdzie:

B

q

p

q

q

q

q

U

n

i

i

i

n

i

≤

→

∑

=

1

2

1

max

)

,

...

,

,

....

,

,

(

p

i

- cena dobra i ; ( i = 1, 2, ..., n ) ;

q

i

- ilo

ść

dobra i ;

B - ograniczenie bud

ż

etowe

Analiza uproszona (dwa dobra : a i b)

B

q

p

q

p

q

q

U

b

b

a

a

b

a

≤

+

→

max

)

,

(

Krzywa oboj

ę

tno

ś

ci

przedstawia wszystkie kombinacje ilo

ś

ciowe dóbr, które

dla konsumenta s

ą

oboj

ę

tne.

Szereg oboj

ę

tno

ś

ci

zestawienie ilo

ś

ciowych kombinacji konsumpcji dwóch

dóbr.

Mapa oboj

ę

tno

ś

ci

Mapa oboj

ę

tno

ś

ci

to system krzywych oboj

ę

tno

ś

ci, które charakteryzuj

ą

si

ę

innym poziomem zadowolenia konsumenta w
porównaniem z krzyw

ą

wyj

ś

ciow

ą

, ale jednakowym dla

całej krzywej.Krzywe oboj

ę

tno

ś

ci wyra

ż

aj

ą

jego

indywidualne upodobania propozycji konsumowanych
dóbr. Im wy

ż

ej jest poło

ż

ona krzywa oboj

ę

tno

ś

ci tym

wy

ż

sze jest spo

ż

ycie obu dóbr. Mi

ę

dzy tymi dobrami

wyst

ę

puje zjawisko substytucyjno

ś

ci.

Nadwy

ż

ka konsumenta

Nadwy

ż

ka konsumenta

Zało

ż

enie: rynek znajduje si

ę

w stanie równowagi a

jednostka danego dobra kosztuje Po.

Przebieg krzywej popytu wskazuje,

ż

e istniej

ą

konsumenci, którzy byliby skłonni naby

ć

to dobro po

cenie wy

ż

szej ni

ż

cena równowagi rynkowej Po.

Przy cenie jednostkowej P1, konsumenci byliby skłonni
naby

ć

q1 jednostek dobra. Ta grupa konsumentów

naby

ć

q1 jednostek dobra. Ta grupa konsumentów

osi

ą

ga korzy

ść

z faktu,

ż

e cena rynkowa jest ni

ż

sza ni

ż

cena, za któr

ą

byliby skłonni naby

ć

dane dobro.

Nadwy

ż

ka konsumenta

Nadwy

ż

ka konsumenta

Ilustracj

ą

graficzn

ą

nadwy

ż

ki konsumenta jest pole

powierzchni pomi

ę

dzy prost

ą

p = po, krzyw

ą

popytu p =

f(q) oraz osi

ą

pionow

ą

układu współrz

ę

dnych.

Aby obliczy

ć

nadwy

ż

k

ę

konsumenta nale

ż

y od pola

powierzchni znajduj

ą

cego si

ę

pod wykresem funkcji

popytu dla q = 0 do q = qo odj

ąć

pole powierzchni

znajduj

ą

ce si

ę

pod prost

ą

p = po tak

ż

e dla q = 0 do q =

znajduj

ą

ce si

ę

pod prost

ą

p = po tak

ż

e dla q = 0 do q =

qo. W tym celu wykorzystana zostanie całka oznaczona:

Poniewa

ż

funkcja popytu została oznaczona jako p = f(q),

wówczas:

Nadwy

ż

ka producenta

Nadwy

ż

ka producenta

Zało

ż

enie: rynek znajduje si

ę

w stanie równowagi a

jednostka danego dobra kosztuje Po.

Przebieg krzywej poda

ż

y wskazuje,

ż

e istniej

ą

producenci, którzy byliby skłonni sprzeda

ć

dane dobro

po cenie ni

ż

szej ni

ż

cena równowagi rynkowej Po.

Przykładowo przy cenie jednostkowej P1, producenci ci
byliby skłonni sprzeda

ć

q1 jednostek dobra. Ta grupa

byliby skłonni sprzeda

ć

q1 jednostek dobra. Ta grupa

producentów osi

ą

ga korzy

ść

z faktu,

ż

e cena rynkowa

jest wy

ż

sza ni

ż

cena, po której byliby skłonni sprzeda

ć

dane dobro.

Całkowit

ą

korzy

ść

finansow

ą

ogółu producentów, którzy byliby skłonni

sprzeda

ć

jednostk

ę

danego dobra, po cenie ni

ż

szej ni

ż

cena

równowagi rynkowej jest nazywana nadwy

ż

k

ą

producenta

i oznaczane skrótem PS.
Ilustracj

ą

graficzn

ą

nadwy

ż

ki producenta jest pole powierzchni

pomi

ę

dzy prost

ą

p = po, krzyw

ą

poda

ż

y p = g(q) oraz osi

ą

pionow

ą

układu współrz

ę

dnych.

Aby obliczy

ć

nadwy

ż

k

ę

konsumenta nale

ż

y od pola powierzchni

znajduj

ą

cego si

ę

pod prost

ą

p = po dla q = 0 do q = qo
odj

ąć

pole powierzchni znajduj

ą

ce si

ę

pod wykresem funkcji poda

ż

y

tak

ż

e dla q = 0 do q = qo. W tym celu wykorzystana zostanie całka

tak

ż

e dla q = 0 do q = qo. W tym celu wykorzystana zostanie całka

oznaczona:

Poniewa

ż

funkcja popytu została oznaczona jako p = g(q), wówczas:

DECYZJE

DECYZJE

PRODUCENTA

PRODUCENTA

PRODUCENTA

PRODUCENTA

ZALEŻNOŚĆ MIĘDZY CENOWĄ ELASTYCZNOŚCIĄ POPYTU A
ZMIANAMI PRZYCHOD

Ó

W PRZEDSIĘBIORSTWA

P

Q

U

⋅

=

Od reakcji konsument

ó

w na zmianę ceny zależy wzrost lub spadek

przychod

ó

w całkowitych przedsiębiorstwa (U). Przychody

przedsiębiorstwa mają ścisły związek z charakterem elastyczności
cenowej popytu.
Jeśli popyt ma charakter elastyczny |E

D

| > 1 w

ó

wczas

wraz ze wzrostem ceny maleją przychody całkowite
przedsiębiorstwa

2zł/kg x 10kg = 20zł

2,5zł/kg x 7kg = 17,5zł

wraz ze spadkiem ceny wzrastają przychody całkowite

wraz ze spadkiem ceny wzrastają przychody całkowite
przedsiębiorstwa

2zł/kg x 10kg = 20zł 1,5zł/kg x 15kg = 22,5zł

Jeśli popyt ma charakter nieelastyczny |E

D

| < 1 w

ó

wczas

wraz ze wzrostem ceny wzrastają przychody całkowite
przedsiębiorstwa

2zł/kg x 10kg = 20zł 2,5zł/kg x 9kg = 22,5zł

wraz ze spadkiem ceny maleją przychody całkowite
przedsiębiorstwa

2zł/kg x 10kg = 20zł 1,5zł/kg x 12kg = 18zł

Jeśli popyt ma charakter jednostkowy |E

D

| = 1 w

ó

wczas

wraz ze wzrostem lub spadkiem przychody całkowite
przedsiębiorstwa nie zmieniają się

Popyt elastyczny

Popyt nieelastyczny

Wzrost ceny powoduje ograniczenie
sprzeda

ż

y

Wzrost ceny nie powoduje ograniczenia
sprzeda

ż

y

Przychody ze sprzeda

ż

y malej

ą

Przychody ze sprzeda

ż

y rosn

ą

Opłaca si

ę

obni

ż

a

ć

cen

ę

Opłaca si

ę

podnosi

ć

cen

ę

ELASTYCZNO

ŚĆ

POPYTU I ZMIANY

PRZYCHODÓW PRZEDSI

Ę

BIORSTW

Dobra maj

ą

ce substytuty

Dobra nie maj

ą

ce substytutów

Dobra luksusowe

Dobra pierwszej potrzeby

Elastyczno

ść

popytu

Cena ro

ś

nie

Cena maleje

|Ep| > 1

Przychód całkowity maleje

Przychód całkowity ro

ś

nie

|Ep| < 1

Przychód całkowity ro

ś

nie

Przychód całkowity maleje

|Ep| = 1

Przychód całkowity nie zmienia si

ę

Przychód całkowity nie zmienia si

ę

Koszt wytworzenia dowolnej wielko

ś

ci produkcji zale

ż

y

od wielko

ś

ci nakładów poszczególnych czynników

produkcji oraz ich cen.

Je

ś

li przedsi

ę

biorstwo chce natychmiast zwi

ę

kszy

ć

produkcj

ę

, mo

ż

e to uczyni

ć

przez zwi

ę

kszenie nakładów

tylko niektórych czynników produkcji. Mo

ż

e zakupi

ć

wi

ę

cej surowców, zu

ż

y

ć

wi

ę

cej energii, czy zaanga

ż

owa

ć

wi

ę

cej siły roboczej musi jednak zadowoli

ć

si

ę

posiadanymi ju

ż

budynkami oraz urz

ą

dzeniami. St

ą

d

posiadanymi ju

ż

budynkami oraz urz

ą

dzeniami. St

ą

d

ró

ż

nica mi

ę

dzy stałymi i zmiennymi czynnikami produkcji.

Stały czynnik produkcji to taki, którego ilo

ść

nie mo

ż

e

by

ć

zwi

ę

kszona w krótkim okresie (np. budynki).

Zmienny czynnik produkcji to taki, którego ilo

ść

mo

ż

e

wzrosn

ąć

w krótkim okresie.

Rozró

ż

nienie to pozwala zrozumie

ć

, czym jest krótki i

długi okres.

Krótki okres to okres, w którym przynajmniej jeden z
czynników produkcji jest stały, a wielko

ść

produkcji mo

ż

e

wzrasta

ć

tylko przez zwi

ę

kszenie ilo

ś

ci czynników

zmiennych.

Długi okres to czas wystarczaj

ą

co długi do tego, aby

zmienia

ć

nakłady wszystkich czynników. Wystarczaj

ą

co

długi, aby przedsi

ę

biorstwo zbudowało drug

ą

fabryk

ę

czy

zainstalowało nowe maszyny.

Produkcja w krótkim okresie podlega parwu malej

ą

cych

przychodów:

Je

ż

eli przedsi

ę

biorstwo krótkookresowo i statyczne,

zakłada niezmienno

ść

techniki i b

ę

dzie zwi

ę

kszało o t

ę

sam

ą

jednostk

ę

nakład jednego czynnika, nie zmieniaj

ą

c

ilo

ś

ci pozostałych czynników, to wynikaj

ą

ce st

ą

d przyrosty

produkcji b

ę

d

ą

coraz mniejsze.

Koszt alternatywny - to warto

ść

najbardziej cennej nie

wykorzystanej alternatywy. Warto

ść

produkcji, której nie

realizujemy lub z której rezygnujemy w tym celu, aby
zwi

ę

kszy

ć

produkcj

ę

innych dóbr.

Koszty produkcji zale

żą

od wykorzystywanych czynników

produkcji. Im wi

ę

cej czynników jest zu

ż

ywanych, tym

wy

ż

sze s

ą

koszty.

Zale

ż

no

ść

ta opiera si

ę

na dwóch elementach:

wydajno

ś

ci czynników produkcji

wydajno

ś

ci czynników produkcji

im wy

ż

sza wydajno

ść

czynników produkcji, tym

mniejsza ich ilo

ść

b

ę

dzie potrzebna do wytworzenia

danej wielko

ś

ci produkcji, czyli tym ni

ż

szy b

ę

dzie

koszt produkcji;
cen czynników produkcji
im wy

ż

sze b

ę

d

ą

ich ceny, tym wy

ż

szy koszt produkcji.

W krótkim okresie niektóre czynniki produkcji s

ą

stałe.

Koszty stałe (TFC)

koszty, których wielko

ść

nie zmienia si

ę

przy zmianie

wielko

ś

ci produkcji. (wydatki, zwi

ą

zane s

ą

z

funkcjonowaniem firmy.

Koszty zmienne (TVC)

koszty, których wielko

ść

zmienia si

ę

przy zmianie

wielko

ś

ci produkcji (np. koszty zu

ż

ytych surowców,

materiałów, koszty eksploatacji maszyn i urz

ą

dze

ń

).

Koszty całkowite (TC) TC = TVC + TFC.

suma całkowitych kosztów stałych i zmiennych.

suma całkowitych kosztów stałych i zmiennych.

Je

ż

eli koszty całkowite podzielimy przez ilo

ść

produkcji

otrzymamy koszt jednostkowy.
Koszty kra

ń

cowe

okre

ś

lone s

ą

przyrostem kosztów całkowitych w

stosunku do przyrostu produkcji.

Koszty przeci

ę

tne

zmienne lub całkowite wynikaj

ą

z podzielenia TVC lub

TFC przez ogólne rozmiary produkcji Q.

Q (jednostki)

TFC

TVC

TC

0

12

0

12

1

12

10

22

2

12

16

28

3

12

21

33

4

12

28

40

5

12

40

52

6

12

60

72

7

12

91

103

Produkcja (O)

Kiedy wielko

ść

produkcji przekroczy punkt

m

pojawi

ą

si

ę

malej

ą

ce przychody

.

.

Koszt przeci

ę

tny (AC)

to

ś

redni koszt wytworzenia jednostki produkcji

AC = TC : Q

to koszt całkowity przypadaj

ą

cy na jednostk

ę

produkcji

AC = AFC + AVC

Podobnie jak koszty całkowite, koszt przeci

ę

tny zawiera

element stały i element zmienny.

Przeci

ę

tny koszt stały

koszt stały przypadaj

ą

cy na jednostk

ę

produkcji

AFC = TFC : Q

Przeci

ę

tny koszt zmienny

koszt zmienny przypadaj

ą

cy na jednostk

ę

produkcji

AVC = TVC : Q

Koszt przeci

ę

tny (całkowity) stanowi sum

ę

przeci

ę

tnych kosztów stałych (AFC) i przeci

ę

tnych

kosztów zmiennych (AVC)

AC = TFC : Q + TVC : Q

.

Koszt kra

ń

cowy (MC)

koszt wytworzenia
dodatkowej jednostki
produkcji:

MC =

∆

TC/

∆

Q

Przyrost kosztu
całkowitego spowodowany

całkowitego spowodowany
wzrostem produkcji o
jednostk

ę

Produkcja kra

ń

cowa

wyra

ż

a wydajno

ść

dodatkowo
zaanga

ż

owanego czynnika

produkcji.

Koszty kra

ń

cowe (marginalne) MC

stanowi

ą

przyrost kosztów całkowitych w stosunku do

przyrostu produkcji.
zmieniaj

ą

si

ę

jedynie pod wpływem kosztów zmiennych.

Q

TVC

Q

TVC

Q

TVC

TFC

Q

TC

MC

∆

∆

=

∆

∆

+

=

∆

∆

+

∆

=

∆

∆

=

0

Powy

ż

ej pewnego poziomu produkcji pojawiaj

ą

si

ę

malej

ą

ce przychody.

Oznaczone to jest jako punkt x, który odpowiada punktowi m na krzywej
całkowitych kosztów zmiennych. Powy

ż

ej tego punktu koszt marginalny

ro

ś

nie. Wytworzenie kolejnych dodatkowych jednostek produkcji kosztuje

coraz wi

ę

cej, gdy

ż

potrzeba do tego coraz wi

ę

kszych ilo

ś

ci zmiennych

czynników produkcji.

.

Głównym celem przedsi

ę

biorstwa jest maksymalizacja

zysku stanowi

ą

cego ró

ż

nic

ę

utargu całkowitego (warto

ść

dóbr sprzedanych przez przedsi

ę

biorstwo w danym okresie)

i kosztu całkowitego (warto

ść

czynników produkcji

zu

ż

ytych w badanym okresie).

Zysk ekonomiczny (nadzwyczajny) jest to zysk
przekraczaj

ą

cy dochód, który wła

ś

ciciel przedsi

ę

biorstwa

mógłby otrzyma

ć

w postaci odsetek, wypo

ż

yczaj

ą

c swój

kapitał według rynkowej stopy procentowej.

kapitał według rynkowej stopy procentowej.

Koszt alternatywny jest to suma dochodów utraconych w
wyniku niewykorzystania posiadanych zasobów w
najlepszym z istniej

ą

cych zastosowa

ń

Inne mo

ż

liwe cele działalno

ś

ci przedsi

ę

biorstwa:

osi

ą

gni

ę

cie udziału w rynku na okre

ś

lonym poziomie

dominacja na rynku w okre

ś

lonych dziedzinach

uzyskanie zysku na okre

ś

lonym poziomie.

.

Zysk - nadwy

ż

ka przychodów ze sprzedanej produkcji

nad kosztami jej wytworzenia.

Zysk ksi

ę

gowy (zysk brutto) - to nadwy

ż

ka rocznych

wpływów nad kosztami własnymi produkcji.

Zysk ekonomiczny (nadzwyczajny)- jest nadwy

ż

k

ą

utargu całkowitego nad ł

ą

cznymi kosztami

ekonomicznymi.

Zysk normalny - przedsi

ę

biorca otrzymuje go wówczas

Zysk normalny - przedsi

ę

biorca otrzymuje go wówczas

gdy sprzedaje swoj

ą

produkcj

ę

według kosztów

ekonomicznych.

Przychody

80000

Koszty

50000

Zysk księgowy

30000

Rachunek wyników
w uj

ę

ciu ksi

ę

gowym

Rachunek wyników w uj

ę

ciu ekonomicznym

Przychody

80000

Koszty w ujęciu księgowym

50000

Koszt czasu pracy właściciela

25000

Koszt alternatywny kapitału firmy
(30000) według stopy 10%

3000

Zysk ekonomiczny

2000

.

Wyszczególnienie

Wartość [tys. zł]

Przychody (utarg całkowity)

1500

Koszty

1250

w tym:
Robocizna

400

Rachunek wyników (rachunek zysków i strat)
przedstawia powstałe w pewnym okresie przychody
przedsi

ę

biorstwa i odpowiadaj

ą

ce im koszty.

Robocizna

400

Koszty energii i materiałów

300

Amortyzacja maszyn i urządzeń

150

Czynsz za wynajęcie hali fabrycznej

250

Koszty ogólne

100

Koszty kredytu bankowego

50

Zysk brutto

250

Podatek dochodowy

100

Zysk netto

150

Utarg całkowity (TR)
jest to iloczyn liczby sprzedanych jednostek dobra i jego
ceny w danym okresie.

TR = P * Q

Utarg przeci

ę

tny (AR)

utarg całkowity przypadaj

ą

cy na jednostk

ę

produkcji.

AR = TR : Q

Kiedy cała produkcja jest sprzedawana po tej samej
cenie, utarg przeci

ę

tny b

ę

dzie równy cenie sprzeda

ż

y:

Utarg kra

ń

cowy (MR)

to zmiana utargu całkowitego przy wzro

ś

cie sprzeda

ż

y o

jednostk

ę

. (dodatkowy utarg uzyskany przy sprzeda

ż

y

kolejnej jednostki produkcji)

MR =

∆

TR :Q

Je

ś

li utarg marginalny przyjmuje warto

ś

ci dodatnie

oznacza to,

ż

e utarg całkowity ro

ś

nie.

Je

ś

li utarg marginalny przyjmuje warto

ś

ci ujemne

oznacza to,

ż

e utarg całkowity maleje.

Utarg całkowity osi

ą

ga maksimum tam, gdzie utarg

marginalny jest równy 0.

Próg rentowno

ś

ci = koszty stałe

cena – jedn. koszt zmienny

Próg rentowno

ś

ci - granica, do której produkcja i /lub

sprzeda

ż

nie przynosz

ą

strat.

Ilo

ś

ciowy próg rentowno

ś

ci BEP (ang. break-even

point) jest to wielko

ść

produkcji wyrobu wyra

ż

ona w

jednostkach naturalnych, któr

ą

nale

ż

y zrealizowa

ć

przy

zało

ż

onym poziomie kosztów i ceny, aby przychód ze

sprzeda

ż

y wyrobu pokrywał koszty poniesione na jego

wytworzenie.
Gdy funkcja kosztów całkowitych jest lini

ą

prost

ą

, tzn.

gdy jednostkowy koszt zmienny AVC = const.
i cena P = const., do wyznaczenia progu rentowno

ś

ci

i cena P = const., do wyznaczenia progu rentowno

ś

ci

stosujemy wzór:

AVC – przeci

ę

tny koszt zmienny

FC – koszty stałe
P – cena sprzeda

ż

y

AVC

P

FC

BEP

−

=

TR

Q

O

A

TC

Warto

ś

ciowy próg rentowno

ś

ci BEPV to wielko

ść

przychodu ze sprzeda

ż

y wyrobów, która zapewnia

pokrycie kosztów poniesionych na ich wytworzenie
(stałych i zmiennych), przy zało

ż

onej wysoko

ś

ci kosztów

i ceny. Warto

ś

ciowy próg rentowno

ś

ci dla produkcji

jednoasortymentowej okre

ś

la si

ę

wzorem:

BEP

P

P

AVC

FC

BEPV

⋅

=

−

=

1

Gdy funkcja kosztów całkowitych jest liniowa, a cena
maleje wraz ze wzrostem produkcji i popyt dany jest
wzorem Q= -aP + b,
gdzie a, b – parametry funkcji popytu,
progiem rentowno

ś

ci jest wielko

ść

produkcji, przy której

utarg przewy

ż

sza koszty:

P

−

1

FC

Q

AVC

Q

P

+

⋅

>

⋅

Głównym celem przedsi

ę

biorstwa jest

maksymalizacja zysku

Optimum ekonomiczne to taka wielko

ść

produkcji, która

zapewnia przedsi

ę

biorstwu najlepszy wynik ekonomiczny

(maksymalny zysk lub minimaln

ą

strat

ę

):

Zysk jest maksymalny, gdy: MR = MC.

Zysk jest maksymalny, gdy: MR = MC.

„Złota reguła”
Maksymalizuj

ą

c zysk, przedsi

ę

biorstwo powinno

zwi

ę

ksza

ć

produkcj

ę

dopóty, dopóki utarg kra

ń

cowy

przewy

ż

sza koszt kra

ń

cowy wyprodukowani kolejnej

jednostki produkcji.

Optimum techniczne to wielko

ść

produkcji

zapewniaj

ą

ca przedsi

ę

biorstwu minimalizacj

ę

kosztu

przeci

ę

tnego:

Koszt przeci

ę

tny jest minimalny, gdy: AC = Min

Optimum ekonomiczne nie musi pokrywa

ć

si

ę

z optimum

technicznym.

technicznym.

Decyzje produkcyjne:

gdy MR > MC, nale

ż

y zwi

ę

kszy

ć

produkcj

ę

;

gdy MR < MC, nale

ż

y zmniejszy

ć

produkcj

ę

;

gdy MR = MC, wielko

ść

produkcji jest optymalna.

.

Produkcja = Produkcja Całkowita
przeciętna Liczba zatrudnionych

Produkcja = Przyrost produkcji całkowitej
krańcowa Przyrost liczby zatrudnionych

Liczba Produkcja Produkcja Produkcja
robotników całkowita przeci

ę

tna kra

ń

cowa

0 0 0 0

0 0 0 0
1 70 70 70
2 180 90 110
3 330 110 150
4 460 115 130
5 550 110 90
6 600 100 50
7 630 90 30
8 630 70 0
9 540 60 –90

10 400 40 -140

.

Optimum techniczne (optymalna skala produkcji)

wielko

ść

produkcji, dla której koszt przeci

ę

tny jest min.

Korzy

ś

ci skali – wyst

ę

puj

ą

, gdy wzrost produkcji

prowadzi do obni

ż

enia kosztów jednostkowych

jest to spadek długookresowego kosztu przeci

ę

tnego

AC w miar

ę

wzrostu produkcji (długookresowe)

Dyzekonomie skali – (długookresowy wzrost kosztu

przeci

ę

tnego) gdy produkcja ro

ś

nie, zu

ż

ycie wszystkich

przeci

ę

tnego) gdy produkcja ro

ś

nie, zu

ż

ycie wszystkich

zasobów jest zwi

ę

kszane to koszt jednostkowy ro

ś

nie.

Minimalna skala efektywna produkcji

to taki poziom produkcji, przy którym przestaj

ą

wyst

ę

powa

ć

korzy

ś

ci skali (Q

B

).

Przewaga komparatywna - wzgl

ę

dnie ni

ż

szy koszt

produkcji lub zdolno

ść

do produkowania wyrobu po

ni

ż

szym koszcie, ni

ż

jest w stanie robi

ć

to konkurent.

.

Główne przyczyny wyst

ę

powania korzy

ś

ci skali:

niepodzielno

ść

dóbr kapitałowych (maszyn, budynków

itp.) aby osi

ą

gn

ąć

wzrost skali produkcji konieczne jest

wdro

ż

enia post

ę

pu organizacyjnego (zwi

ę

kszenia

specjalizacji pracy) i technicznego

zasada 2/3 – nakłady na powi

ę

kszenie obiektu s

ą

relatywnie mniejsze od osi

ą

gni

ę

tych efektów

mo

ż

liwo

ść

wprowadzenia produkcji wielofazowej, bez

mo

ż

liwo

ść

wprowadzenia produkcji wielofazowej, bez

konieczno

ś

ci przesyłania półfabrykatów z jednej fabryki

do drugiej

du

ż

e firmy dysponuj

ą

wi

ę

kszymi

ś

rodkami na

prowadzenie prac badawczo-rozwojowych

mo

ż

liwo

ść

ta

ń

szego zakupu czynników produkcji (np.

surowców) z lepszymi warunkami płatno

ś

ci

spowodowana wi

ę

ksz

ą

sił

ą

negocjacyjn

ą

.

Główne przyczyny wyst

ę

powania korzy

ś

ci skali:

jednostkowe koszty pakowania i transportu malej

ą

wraz ze wzrostem skali produkcji

utrzymanie działu sprzeda

ż

y, koszty bada

ń

rynkowych i

reklamy nie s

ą

proporcjonalne do skali produkcji

Stochastyczne (statystyczne) korzy

ś

ci skali

finansowe korzy

ś

ci skali – ni

ż

sze koszty pozyskiwania

finansowe korzy

ś

ci skali – ni

ż

sze koszty pozyskiwania

kapitału

du

ż

e firmy mog

ą

łatwiej i na korzystniejszych

warunkach uzyska

ć

kredyt bankowy

du

ż

e firmy mog

ą

korzysta

ć

z wielu

ź

ródeł

finansowania: emisja akcji lub obligacji

.

Przyczyny wyst

ę

powania niekorzy

ś

ci skali:

wraz ze wzrostem produkcji pojawiaj

ą

si

ę

kłopoty z

zarz

ą

dzaniem

• du

ż

e firmy wymagaj

ą

wielu szczebli zarz

ą

dzania

• problemy z koordynacj

ą

poszczególnych działów

• prawo Parkinsona (je

ż

eli pracownik ma okre

ś

lony

czas na wykonanie danego zadania, zadanie to
zostanie wykonane w mo

ż

liwie najpó

ź

niejszym

terminie. (efekt: wzrost liczby urz

ę

dników,

terminie. (efekt: wzrost liczby urz

ę

dników,

niezwi

ą

zany z ilo

ś

ci

ą

i rodzajem pracy do wykonania)

konieczno

ść

poszukiwania dalszych rynków zbytu

mo

ż

liwe kłopoty z pozyskiwaniem poszczególnych

czynników produkcji

skutkiem mo

ż

e by

ć

pojawienie si

ę

w

ą

skich gardeł

(ograniczenia).

KRZYWA TRANSFORMACJI
(krzyw

ą

mo

ż

liwo

ś

ci produkcyjnych)

Zało

ż

enia do krzywej mo

ż

liwo

ś

ci produkcyjnych:

przedsi

ę

biorstwo mo

ż

e swoje zasoby przeznaczy

ć

na

produkcj

ę

dwóch dóbr

technologia jest dana
przedsi

ę

biorstwo zatrudnia tylu pracowników,

ż

e

wykorzystany jest cały jego potencjał produkcyjny
wielko

ść

wykorzystanych czynników produkcyjnych jest

wielko

ść

wykorzystanych czynników produkcyjnych jest

stała

Krzywa transformacji reprezentuje mo

ż

liwo

ś

ci wyborów

gospodarczych. Punkty le

żą

ce na krzywej transformacji

informuj

ą

o najlepszej mo

ż

liwej do uzyskania strukturze

produkcji przy nie zmienionym zasobie czynników
wytworzenia.
Obszar strefy realizacyjnej wyznaczaj

ą

punkty le

żą

ce poni

ż

ej

krzywej transformacji i informuj

ą

,

ż

e nie s

ą

wykorzystywane

zasoby w sposób optymalny.

Czynniki zwi

ę

kszaj

ą

ce stref

ę

realizacyjn

ą

to:

post

ę

p techniczny, inwestycje, odkrycia geograficzne,

wzrost poziomu wykształcenia, wzrost aktywno

ś

ci

zawodowej.
Podejmuj

ą

c decyzje gospodarcze ponosimy koszt

alternatywny - koszt utraconych mo

ż

liwo

ś

ci,

Krzywa mo

ż

liwo

ś

ci

produkcyjnych

Kombina

cje

Dobro

X

Dobro

Y

Koszt

alternaty

wny

A

B

C

D

E

F

produkcyjnych

cje

X

Y

wny

A

100

0

B

92

10

8

C

80

20

12

D

60

30

20

E

34

40

26

F

0

50

34

30 60 100