+Źródła filozofii

1.umiejętności praktyczne- Grecy czerpali wiele z
innych kult.; wiedzieli jak użyć, leczyć lecz nie znali

przyczyny jak działa, praktyka i teoria!
2.Mądrości życiowe- zachowaj umiar, kształtuj siebie

w relacji do grupy, etyka złotego śr.-wypośrodkowanie,
nie: brawura, tchórz. Ale odwaga; hybris- duma i buta,

pycha, czyny przekraczające miary.
3.Mitologia-podsuwała wzorce moralne, tłumaczyła

zasady rządzące światem

Jońska filozofia przyrody (VIII-VI w p.n.e.)

-pierwsze pytanie filozoficzne: jak powstał świat i z
czego jest zbudowany?

-jaka jest podstawowa zasada rządząca światem
(arche)?

-pierwsze racjonalne próby wyjaśnienia przyrody
(physis)

-świat ma strukturę materialną (monizm
materialistyczny), to zbiór konkretnych ciał

- początkiem świata jest pramateria (pierwotny żywioł
), który ulega nieustannej przemianie – ożywia i

różnicuje byt
- hylozoizm – atrybutem materii jest ruch, wszystko,

co jest w ruchu, co się rozwija, jest objawem życia
- panpsychizm – cała przyroda ma charakter

dynamiczny i kreatywny, żyje, jest jednym
organizmem

-Tales z Miletu – pierwszy filozof – arche jest woda
-Anaksymander – arche to apeiron (bezkres,

nieskończoność, beskres nie ma zasady, a więc musi
być zasadą

-Anaksymenes – arche to przenikające wszystko
powietrze

-Heraklit – arche to ogień

Pitagoras (ok.572-497 r. p.n.e.)

-szkoła pitagorejczyków w Krotonie
-przekaz przy pomocy symboli

-oddawano mu boską cześć
-twierdzenie Pitagorasa

-równowaga ducha, prawdomówność, wzajemna
pomoc, ogromna rola przyjaźni

-myślenie spekulatywne
-pierwsze użycie słowa „filozofia”

-kształtowanie się drogą samopoznania i poznania
świata

-istotą świata jest liczba
-świat jest harmonią, totalnym ładem (tak jak muzyka

); idea nieśmiertelności, wędrówki, dusz
- wszechświat składa się z ognia centralnego,

krążących wokół: słońca, księżyca i pięciu pierwszych
planet oraz antychtona (przeciwziemii)

- wszystko jest liczbą; tak długo jak ludzie będą zabijali
zwierzęta, będą też zabijali siebie nawzajem; NIC w

nadmiarze;
- Pitagoras kazał zadawać swoim uczniom pytania: jaki

błąd popełniłem? Co zdziałałem? Jakie obowiązki
zaniedbałem?

Heraklit
- 'ciemny/płaczący filozof' – przez koncepcję zmiany

jako centralnego punktu wszechświata
- „nie można wejść dwa razy do tej samej rzeki, bo za

każdym razem inna woda w niej płynie”
-weriabilizm-zmienna koncepcja świata i człowieka 

panta rhei, wszystko płynie, rzeka-inne wody, nie
można zaplanować nic, zmiany

-nie ma bytu, tylko stawanie się; nic nie jest stałe i
bezwzg. - nic nie ginie i nie powstaje, jedynie się

zmienia
-jedność przeciwieństw (droga w górę i droga w dół

jest jednakowa i ta sama), pary przeciwnych
właściwości (ciepło-zimno)zacierają się granice miedzy

przeciwieństwami w nieustannym przepływie rzeczy.
-koncepcja Logosu(mądrość)-kieruje procesem

przemian;logos to siła kosmiczna-rozum, ludzie są
częścią rozumu świata

-arche świata jest ogień (ogień żyje śmiercią tego, co
spala) -dynamika odzw. Obraz świata-ruch i dynamizm

-człowiek jest mikrokosmos,św-makro. Żeby poznać
świat wystarczy poznać siebie.

- wszechświat nie został stworzony, lecz zawsze był
żywym ogniem, który zapala się i gaśnie

- człowiek jest złożeniem ziemi, wody i ognia
- wyjście z ognia jest przyczyną śmierci, ogień to

nośnik świadomości wchłaniany przez duszę wraz z

oddychaniem
- ciągłe stawanie się i przemijanie jest najważniejszą

częścią bytu

Demokryt

- prawdziwe poznanie wychodzi od zmysłów, ale da się
osiągnąć tylko umysłem, bo umysł odróżnia złudne

własności zmysłowe od właściwej istoty, która leży
poza nimi

-byt nie jest jednością, składa się z ruchomych
cząsteczek – atomów, które różnorako się ze sobą

łączą / atomy pozostają w ciągłym ruchu
- atomy są niepodzielne, mają różny kształt i wirują w

pustej przestrzeni – próżni
- z połączeń atomów i różnych kombinacji powstają

poszczególne ciała i światy, których istnieje
nieskończenie wiele

- najdelikatniejsze atomy tworzą duszę, która wskutek
tego może przenikać całe ciało

- dusza jest jednak materialna i podlega rozkładowi
(atomy duszy są rozsiane w powietrzu i człowiek

wciąga je wraz z powietrzem)
-eudaimonia największym dobrem (wewnętrzny

spokój i pogoda ducha)
-mimetyczna teoria sztuki

-2 dyspozycje człowieka – ciało i dusza
-nie zajmuje się przyrodą

- 2 rodzaje wiedzy: ciemna (zmysłowa) i jasna
(umysłowa)

- intelektualizm – od przyjemności zmysłowych
ważniejsze są przyjemności umysłowe

Sokrates
- cnota jest wiedzą, a wiedza cnotą (najważniejsze

jest poznanie – ono kształtuje byt)
-zwolennik żywej mowy

-skazany na śmierć za psucie młodzieży i czczenie
obcych bóstw-symbol filozofa

-celem filozofii jest poznanie, wiedza o tym co jest
dobre, pozytywne

-2 metody dialektyczne (pozytywna(położnicza) –
definiowanie nieuświadomionej tezy rodzącej się w

czyimś umyśle przez dyskusję; negatywna(sokratyczna
i.) – ironiczna, skłonienie do myśl. pokazanie bł. W

rozum. zbijanie twierdzeń rozmówcy aż do uzyskania
tezy sprzecznej z twierdzeniem pierwotnym)

- zainteresowanie człowiekiem , a nie przyrodą
-dusza właściwym ‘ja”, siedziba cnót, odroznia nas od

zwierząt
- cnota jest dobrem bezwzględnym – każdy człowiek

wyposażony jest w indywidualną duszę będącą
siedzibą cnót) / drogą do cnotliwego życia jest

poznanie tego, co dobre
-cnota dobrem bezwzględnym, nie jest wrodzona,

można ją nabyć, nauczyć się; udoskonala, dzięki niej
dusza jest lepsza; zycie cnotliwe=poznanie tego co jest

dobre;
-dobra duchowe ponad materialnymi

-zło bierze się z niewiedzy(intelekt. Etyczny)
- człowiek i jego życie wewnętrzne to odrębny od

natury kosmos (jedyny, jaki warto badać)

Platon

- Akademia platońska-największy uczeń Sokratesa
- pojęciom ogólnym odpowiadają byty realne - idee

-trwałe są tylko idee (nie są fizyczne ani psychiczne)
byt prawdziwy; świat idei jest jedyny,prawdziwy

- rzeczywistość materialna jest jedynie odbiciem idei
-idee tworzą pewną hierarchię (naczelne to dobro,

piękno i prawda)
-metafora jaskini – to z czym możemy się spotkać w

świecie to cienie(byt) rzucane przez idee(byty
prawdziwe) (świat idei i świat materialny są

odseparowane)
- zmiana jest złem, ponieważ z każdą zmianą rzeczy

oddalają się coraz bardziej od pierwotnych idei
(przeciwieństwem zmiany jest stałość – coś boskiego)

-dusza pochodzi ze świata idei i może sobie go
przypomnieć (anamneza; człowiek odradza się dopóki

jej nie osiągnie), jest wieczna, ciało jest jej grobem
- cechy duszy: jest nieśmiertelna, jest motorem

napędzającym człowieka; zanim weszła w ciało,
przebywała w świecie idei – wchodząc w ciało,

zapomniała, czego się tam nauczyła; dusza chciąc
zdobyć wiedzę, musi odtworzyć to, czego nauczyła się

w świecie idei

-3 części duszy (rozumna-mądrość,głowa; popędliwa-
męstwo, odwaga,piersi; pożądliwa-umiarkowanie,

panowanie nad sobą, brzuch)
- Demirug – istota, która zbudowała świat materialny

-Przyczyny świata to Demirug, idee i materia (bo świat
musi być z czegoś)

-3 szczeble wiedzy (mniemanie-wiedza empiryczna o
świecie, rozumowanie-dialektyka, droga do poznania,

anamneza-olśnienie, dusza przypomina sobie świata
idei)

-zło wynika z niewiedzy
-pierwsza utopia-państwo idealne (3-warstwowy

system społeczny; filozof (rozum), wojownika
(popędliwość), wytwórca (pożądliwość) – brak

poetów; rzemieślnik tworzy kopię idei, artysta kopię
kopii)

- idea państwa – sprawiedliwość rozumiana jako
państwo i jego dobro (podstawę państwowości

stanowi wychowanie)
- w pojęciach jest wiedza bezwzględna i pewna

(pojęcia są pewne i stałe). Układ świata idei jest
tożsamy z układem pojęć / najwyżej są idee dobra i

piękna

Arystoteles

-nazywany Filozofem
- byt jest jednostkowy, wiedza ogólna

-oddzielił logikę od filozofii; nauka to:
logika( zajmujaca się wiedza ogólną i metafizyka-

nauka o bycie) -podzielił filozofię na teoretyczną
(fizyka, matematyka-formułowanie wiedzy dla niej

samej) i praktyczną (etyka, polityka- dla osiągnięcia
doskonałości moralnej)

-substancja to połączenie materii i formy (im więcej
formy, a mniej materii tym doskonalsza substancja,

forma nie jest niezależna jak u Platona, ale współgra z
materią). Świat jest nierozerwalną kombinacją materii

i formy (dusza ludzka jest najdoskonalszą z form – jest
nierozerwalnie związana z ciałem – w przeciwieństwie

do Platona, gdzie występowała na zasadzie
koegzystencji)

-by zaistniała rzecz musi być spełniona teoria czterech
przyczyn (materialna, formalna, sprawcza, celowa)

-dusza jest nierozerwalnie związana z materią
-3 rodzaje duszy (wegetatywna-odżywianie i wzrost,

zmysłowa-postrzeganie i poruszanie się, rozumna-
tylko u ludzi) – zadaniem duszy jest poznanie

- rozum: bierny (receptywny) i czynny (nieśmiertelny)
-człowiek przychodzi na świat jako czysta, niezapisana

tablica (Platońska anamneza jest błędem)-nie ma
wiedzy wrodzonej

-6 zmysłów (5 zewnętrznych i 1 koordynujący)
-dobro i cnota dążeniem do doskonalenia się formy

(czyli duszy) – eudajmonii
-dobro jest pojęciem subiektywnym

-cnoty intelektualne (rozsądek i mądrość) i etyczne
(mieszczące się w złotym środku)

-etyka złotego środka – równowaga (działanie ma być
umiarkowane, ale sprawiać przyjemność)

- państwo jest naturalną formą społeczeństwa (ale
pierwotniejsza jest rodzina)

-prawo natury – wynika z natury ludzkiej; wszystko
musi się na nim opierać

- krytyka amamnezy platońskiej. Ludzie nie posiadają
ukrytej pamięci, a cała ich wiedza pochodzi z

doczesnego doświadczenia. Ludzie rodzą się z
niezapisanym umysłem, który zapełnia się myślami na

skutek codziennych doświadczeń zmysłowych
- nauki teoretyczne są najbardziej wartościowe, gdyż

opisują wiedzę dla jej samej
- celem nauki jest wyprowadzenie stanu faktycznego z

jego przyczyn (dedukcja – wnioskowanie o
szczególnych przypadkach ze znanej reguły / indukcja

– wnioskowanie o ogólnej regule ze znanych
przypadków)

- dobro i cnota to dążenie do doskonalenia formy
(duszy)/ wyróżnia cnoty intelektualne (rozsądek i

mądrość) i etyczne (złoty środek)

Epikureizm – filozofia życia

-jak żyć by być szczęśliwym?
-Epikur (bardziej zrównoważony niż Arystyp)-

najwyższym dobrem jest szczęście; już brak cierpień
(ATARAKSJA) jest szczęściem

- głównym źródłem cierpienia są obawy o przesądy

takie, jak: lęk przed śmiercią, gniewem bogów, nie

osiągnięciem szczęścia
- filozofia to środek do osiągnięcia szczęścia

-kult życia- życie jest tak kruche, że trzeba je czcić
- rachunek przyjemności (etyka umiarkowanego

hedonizmu)- jeśli ilość cierpień, które niesie realizacja
przyjemności ja przewyższy – nie warto o nią zabiegać

-przyjemność czynna (trzeba o nią zabiegać, ale nie
warto; dzielą się na duchowe np. czytanie i fizyczne

np. seks) i bierna (nie wymaga wysiłku, nie ma
negatywów)

- Epikur zauważył, że przyjemności bierne, a zwłaszcza
odczuwanie czystej radości życia, nie wymagają

posiadania potrzeb i są praktycznie zawsze dostępne,
zaś odczuwanie przyjemności czynnych wymaga

dwóch warunków:odczuwania potrzeby zaspokojenia
jakiejś zachcianki / warunków umożliwiających jej

zaspokojenie.
- nie powinniśmy bać się śmierci, bo „dopóki jesteśmy,

nie ma śmierci, gdy ona przychodzi, nie ma nas”
-należy rozwijać cnotę panowania nad swoimi

potrzebami (szczególnie czynnymi)
-najszczęśliwszy jest ten, kto ma najmniej potrzeb (ale

nie asceta)
-człowiek sam sobie niekiedy przydaje cierpień

-nie trzeba przejmować się śmiercią
-człowiek nie powinien bać się bogów

-3 rodzaje potrzeb: fizyczne wynikające z potrzeby
utrzymania życia, fizyczne nie wynikające z w.w.,

duchowe
-lęki egzystencjalne : strach przed śmiercią, lęk przed

gniewem bogów, przed cierpieniem, przed
niemożnością osiągnięcia szczęścia filozofia jest

lekarstwem na te choroby
-zgadzał się z atomizmem Demokryta

-Arystyp – czysty hedonizm (trzeba czerpać z życia tyle
przyjemności ile się da)

Stoicyzm
-Zenon z Kition

-tchnienie –pneuma – rozum będący siłą typu
kosmicznego ( pierwiastek czynny od którego zależy

jakość danego ciała-żywioł nadający kształt, tożsama z
logosem, tchnienie)

-dusza ludzka ma charakter pneumatyczny (jest
napięciem i ruchem człowieka)

-wszystko co istnieje jest materią (mieszaniną
żywiołów)

-nie ma sensu przeciwstawiać się naturze – trzeba się
przystosować co wymaga stanu cnoty

-cnota jest, jedna, niepodzielna, rozumie się ją
ogólnie; nie można utracić cnoty; jest równoważna

dobru i szczęściu
-2 drogi do szczęścia: maksymalne opanowanie życia

(nie do zrealizowania) lub droga wyrzeczeń i rezygnacji
-dopasowanie się do świata, apatia, rys ascetyczny ,

płynięcie z prądem
--najważniejsze jest kierowanie się rozumem (dystans

), spokój, ład, działanie zgodnie z pneumą
-dopasowanie się do świata

-Mędrcy- zrozumieli naturę świata – są szczęśliwi
-Szaleńcy –ulegają namiętnością

-Apateja – kultywowana beznamiętność, wygaszenie
popędów – stan cnoty

-Horacy – horacjanizm – większa radość życia

Kartezjusz (1596-1650)
-nowoczesny racjonalizm

-geometria i matematyka są czymś pewnym
-sceptycyzm metoda poszukiwania stałego punktu

oparcie wiedzy- nauka budzi wątpliwości
-pewne jest to co jasne i wyraziste

-zmysły mogą łudzić (pewniejsza jest wiedz
empiryczna) – klasyczny argument sceptycki

-hipoteza złego demona
-wątpię (dubito), czyli myślę (Cogito)

- dowodzenie – Kartezjusz nie chce niczego
przyjmować na wiarę – dochodzenie do prawdy przez

powątpiewanie / wątpienie jest aktem myśli, więc
stwierdzasz jednocześnie istnienie myślących ludzi –

istota człowieka polega na myśleniu
-Cogito ergo sum

-samoświadomość nowoczesną formułą podmiotu
- pewnym jest to, co rozsądek widzi jasno i wyraźnie.

- człowiek jest złożeniem duszy i ciała

-dowodzenie (a nie przyjmowanie na wiarę)

-istnienie Boga w świadomości człowieka jest
dowodem na rzeczywiste jego istnienie

- „Bóg jest przyczyną idei Boga w nas” - istnienie Boga
jest pewne jak matematyka

- człowiek jest niedoskonały i otacza go
niedoskonałość i doczesność, a Boga z konieczności

musimy wyobrażać sobie nieskończonym i
doskonałym, dlatego idea Boga nie może powstać z

człowieka – jest najdoskonalsza i wrodzona
-idee: wrodzone (stałe, niezawodne, pochodzą od

Boga), nabyte (zawodne, nabywane empirycznie),
skonstruowane (łączenie ze sobą cech różnych

przedmiotów)
- bóg jest gwarancją mojej wiedzy, bo dzięki niemu

widzę rzeczy, jakimi są – bóg nie będzie zwodzić (w
przeciwieństwie do demonów)

-człowiek złożeniem duszy i ciała – dualizm
- dla każdego stwierdzenia filozoficznego można

stworzyć jego antytezę – nie ma sposobu, by ustalić,
które z tych twierdzeć jest prawdziwe – jedyną rzeczą,

której nie można zaprzeczyć jest to, że w danym
momencie myślimy

Blaise Pascal (1623-1662)
-filozofia człowieka

-zwolennik irracjonalizmu
-był badaczem jak Kartezjusz

-geometria najlepszym modelem i wzorem wiedzy,
umożliwia odkrycie faktów,ale nie ich zroumienie,nie

pozwala poznać ∞ jaka nas otacza, nie rozwiąże
zagadn. Etycznych i rel.

-ścisła wiedza nie odpowiada na pytania o sens lub o
człowieka – zrezygnował z niej(geometrii)

-nauka nie daje umiejętności rozumienia faktów
-zwrot do etyki i religijności

-poznajemy prawdę nie tylko rozumem, ale i sercem;
„Serce ma swoje racje, których rozum nie ma”-s.

dostrzega inne cechy niż rozum
-wyparcie się rozumu, wystarczy serce i wiara

-trzeba być: geometrą (stawiać wiedzy najwyższe
wymagania), pirronistą (sceptykiem, wątpienie w

naukę- rozum nie może sprostać wymaganiom),
pokornym chrześcijaninem-poddać się obiawieniu

(religia pokazuje jak żyć, odwołuje się do
emocjonalności, odpowiada na pytania, jest lepsza od

wiedzy)
-zakład Pascala-Bóg istnieje, ryzykujemy niewiele-bo

doczesne życie, a jeśli okaże się iż mamy rację, to
zyskujemy życie wieczne, szczęście; Bóg czuje serce,

nie rozum i wynagradza za wiarę, a każe niewiernych
-człek skł. Się z ciała i myśli „czł. Jest tylko trzciną, ale

trzciną myślącą”
-podkreśla nieskończoność człowieka i dramat ludzkiej

egzystencji( cierpienie jest ściśle z nią zw.)
- czł. Jest mały w obliczu ∞ - człowieka od Boga

oddziela nieskończoność
-cała godność człowieka to myśl – czyni go

wyjątkowym -jego wielkość jest równa jego nędzy-ma
świadomość, wie że wszechświat go zabija, ale

wszechświat o tym nie wie.
-łączenie rozumu z uczuciem

-cierpienie jest dla człowieka czymś naturalnym
- życie szczęśliwe to życie zgodne z naturą człowieka.

Można to osiągnąć pod warunkiem czystej duszy, która
trwa w nieprzerwanym posiadaniu zdrowia, tryska

energią, jest hartowana w cierpieniu i przystosowana
do wymagań czasu

- wyzbycie się uczuć (apatia) – uczucia są złem
- wszystko poza cnotą jest obojętne lub złe

- popęd jest naturalnym zjawiskiem duszy, które staje
się złe, gdy wymyka się spod jej kontroli. Zadaniem

cnoty jest trzymanie popędów na wodzy i wyciszanie
ich

- prawdziwie cnotliwy człowiek to ten, co osiągnął stan
pełnej obojętności do świata – niczego nie pragnie i

niczego się nie lęka
- niemożliwe jest poznanie pierwotnych zasad –

idealną metodą byłoby opieranie nowych wniosków
na ugruntowanych prawidłach, które znowu

wymagałyby oparcia w innych, bardziej elementarnych
– te w kolejnych = błędne koło

Francis Bacon (1561-1626)
-wiedza ma być w. eksperymentalną, opartą na

dedukcji. Wbrew grecko-średniow. Ideałowi wiedzy i

jej uprawianiu dla niej samej, B. pojął ją jako środek

do praktycznych celów
-wiedza ( więc i uprawianie nauki) ma służyć

praktyce(wazniejsza niż w.), człowiekowi, ma
podporządkowywać przyrodę – w ten sposób

umożliwia bezkolizijne manipulowanie światem
-precyzyjnie klasyfikuje wiedze

-3 typy wiedzy
-empir. metoda nauki, nacisk położ. na zmysły.

-wynalazki najwyższym celem nauki
-indukcja (stopniowe uogólnianie wiedzy)- właściwą

metodą nauki
-rozum jest tak samo potrzebny jak zmysły

-4 rodzaje złudzeń umysłu: plemienne-doszukiwanie
się celowości w świecie (wspólne wszystkim ludziom;

np. skłonność do antropomorfizacji), jaskini (aluzja do
Platona; uwarunkowane wychowaniem, edukacją,

otoczeniem, lekturą), rynku (biorą się z używania
mowy i jej wieloznaczności, niejasności),

widowni/teatru (z innych systemów filozoficznych,
spekulacje przyjmowane na mocy autorytetu)

- podział nauk i przypisanie im odpowiadających
władz duszy: historia-pamięć, poezja-wyobraźnia,

filozofia-rozum
-filozofia przyrody: spekulatywna-za jej pomocą

poznajemy prawa przyrody, operatywna-za jej
pomocą stosujemy prawa przyrody / fizyka nauka o

tym jak rzeczy są zbudowane i jak powstają;
metafizyka – nauka o tym, jaki jest ich cel

-powiązanie etyki logiki z duszą
-Nowa Atlantyda- utopia społ. Wiodącego przyjemne i

dogodne życie dzięki wynalazkom, wspólne
budowanie wiedzy

- Bacon nie zajmował się obszernie istnieniem Boga –
bo to sprawia wiary. Poznanie Boga za pomocą filozofii

jest niemożliwe
- nauka to narzędzie człowieka w walce z przyrodą /

celem nauki jest obdarzenie ludzkiego życia
wynalazkami.

- najważniejsze narzędzie nauki to eksperyment
- trzeba operować doświadczeniem, a nie założeniami

- indukcjonizm eliminacyjny – człowiek może uzunąć
złudzenia (eksperyment wynagrodzi braki zmysłow, a

indukcja złudzenia rozumu) – praca naukowa powinna
więc przypominać pracę pszczół – ma zbierać i

przetwarzać, co zebrała (indukcja ma spełnić zadanie
przetwarzania danych)

Thomas Hobbes (1588-1679)
-widział filozofię syntetycznie (przyczyny) i analitycznie

(skutki) / wszystko jest zdeterminowane ciągami
przyczynowo-skutkowymi

- nauka pozwala poznać prawdę o świecie
-rzeczywistość w swej całości to ciało i duch

-nie ma przedmiotów doskonałych
-wychodzi z filozofii przyrody

-nauka pozwala poznać prawdę o świecie
-człowiek z natury jest egoistą, przede wszystkim dąży

do przeżycia- przy braku zew. Autorytetów w syt. Gdy
pozornie wszyscy są wolni, ludzie zaczynają ze sobą

walczyć, co powoduje ze zamiast korzystać z wolności,
każdy musi caly czas koncetrować się na przetrwaniu

- sprzeczność: człowiek jest egoistą, ale wierzy, że
osoba, która w ramach umowy społecznej osiągnie

władzę absolutną, będzie troszczyła się o innych
-stan natury to wojna każdego z każdym- czł. Czł.

Wilkiem
- stan natury – wojna każdego z każdym (wynika z

faktu egoistycznej natury człowieka). Przy braku
ograniczającej z zewnątrz włądzy, w sytuacji gdy

pozornie wszyscy są wolni, ludzie zaczynają ze sobą
walczyć, co sprawia, że zamiast korzystać z wolności,

każdy musi ciągle koncentrować się na przetrwaniu
(między wolnością a przetrwaniem istnieje

nierozerwalny konflikt)
- wolność to brak zewnętrznych przeszkód w

osiągnięciu celu – wolność polega na tym, że nic nie
powstrzymuje działań człowieka

- człowiek staje rpzed dramatycznym wyborem:
bezpieczeństwo i absolutna podległość czy

nieograniczona wolność, anarchia i ciągłe zagrożenie
życia

-umowa społeczna- stworzenie formy
zbiorowości,zrzeczenie się wolności i oddanie części

władcy suwerenowi, który troszczy się o pokój wew. I
dobro-sprzeczność-czł jest egoistą, ale suweren ma się

troszczyć o społ.– u. społ. usuwa strach przed s.

naturalnym, ale budzi nowy lęk– przed państwem
- państwo jest wynikiem świadomej decyzji / powstaje

z podwójnego zobowiązania (wobec obywateli i
wobec suwerena)

-Najlepsza jest monarchia absolutna

David Hume (1711-1776)

- opierał całą wiedze na doświadczeniu (wiedza
chaotyczna i zmiennażeby była świadoma trzeba

przetworzyć zmysłowe impresje w obrazy mentalne-
idee)

-obraz świata kształtują: bezpośrednie impresje
zmysłowe, uświadomione odczucia zmysłowe, idee

pamięci i idee wyobraźni
-wartościowa wiedza dotyczy logicznych relacji między

ideami (np. matematyka) lub zjawisk obserwowanych
empirycznie (przyroda, historia)

-badał stosunki między ideami
-fakty odnoszą się do rzeczywistości, nie są oczywiste

-krytyka relacji przyczyna-skutek (skąd wiemy co
naprawdę jest przyczyną, a co skutkiem?)

-aprioryczność i aposterioryczność – na podstawie
doświadczenia możemy stwierdzić tylko że jakieś

reguły występują obok siebie
- cała dostępna człowiekowi wiedza pochodzi z

doświadczenia (jest jednak chaotyczna i zmienna).
Dlatego świadoma wiedza powstaje w wyniku

złożonych procesów przetwarzania informacji
zmysłowej (impresji) w obrazy mentalne (idee). Obraz

świata kształtowany jest przez 4 rodzaje informacji:
imrpesje zmysłowe (bezpośrednio wywołane

bodźcami), impresje reaktywne (uświadomione
odczucia zmysłowe), oraz 2 rodzaje mentalnych (idee

pamięci i wyobraźni) – obrazy mentalne stanowią
podstawowy budulec świadomej wiedzy

- wartościowa jest wiedza, która dotyczy logicznych
relacji między ideami lub zjawisk obserwowanych

empirycznie
- to, co wiemy na temat dochodzących do nas

bodźców, to one same i ich następstwo czasowe
- krytyka idei przyczynowośći: nie ma ona

bezpośredniego odzwierciedlenia w faktach
eksperymentalnych – nie jesteśmy w stanie tego

stwierdzić, bo znajdujemy się (jako obserwator) tylko
w jednym punkcie czasoprzestrzeni, a związek

przyczynowo-skutkowy ma charakter continuum
łączącego kilka momentów czasowych – wniosek:

związek przyczyn-skut znajduje się tylko w umyśle, a
więc nie można odnosić go do faktów. Jest to nawyk

umysłu (na podstawie przeszłych doświadczeń
oczekujemy powtórzenia ich skutków w przyszłości)

Immanuel Kant (1724-1804)
-nowe założenia uwzględniające jedynie zasady logiki

– badania transcendentalne (wykraczał poza zastaną
wiedzę

-teoria sądów syntetycznych a priori, które traktują o
czasie i przestrzeni, które sa nieredukowalne

-przyczyna i substancja to formy pozwalające na
pojęciowe ujarzmianie przestrzeni

-fenomeny-to, co możemy poznawać, zjawiska
zapośredniczone zmysłowo, ujęte w formy (czasowe,

przestrzenne, przyczynowe i substancjalne)
-noumeny-rzeczy same w sobie- nic o nich nie

wiemy
-krytyka czystego rozumu sprowadzonego do intelektu

- obok rozumu spekulatywnego istnieje rozum
praktyczny, którego domeną są prawdy o charakterze

normatywnym
- czas i przestrzeń są formami, które zostają wtłoczone

w nasze wrażenia zmysłowe
-teologia racjonalna- wiedza rzekoma

-rozum spekulatywny-tworzy idee Boga, duszy i
kosmosu (człowiek ma potrzebę zgłębiania ich, ale

przecież to noumeny – agnostycyzm poznawczy)
-rozum praktyczny-tworzy prawdy regulatywne, które

są niepodważalne i dotyczą moralności i estetyki, oraz
postulaty (np. istnienie wolnej woli, nieśmiertelnej

duszy oraz Boga)
- matematyka to logiczna analiza stosunków

czasowych (arytmetyka) lub przestrzennych
(geometria). Czas i przestrzeń nie należą do świata

materialnego, lecz są formami poznania – sposobami,
w jaki ludzki umysł grupuje i układa docierające do

niego wrażenia

- istnienie wolności można jedynie postulować

-imperatyw kategoryczny-najogólniejsza zasada
regulatywna- postępuj tak jakbyś chciał by

postępowali wszyscy (postępuj wg takich zasad, co do
których możesz jednocześnie chcieć, by stały się

prawem powszechnym)

- imperatyw obowiązku – postępuj tak, aby zasada

twojego postępowania miała się stać siłą twej woli
ogólnym prawem

-sądy: analityczne (definiują, objaśniają), syntetyczne
(rozszerzają wiedzę), a priori (niezależne od

doświadczenia), a posteriori (z doświadczenia)
-o bycie nie da się powiedzieć niczego pewnego –

każdej tezie odpowiada antyteza
- podmiot poznania jest warunkiem przedmiotu

poznania. Tym, co poznajemy, są fenomeny –
konstrukty wywodzące się od wrażeń zmysłowych,

ujęte w czasoprzestrzenne i pojęciowe formy
- mamy naturalną potrzebę tworzenia idei i dociekania

ich istoty, ale badania te skazane są na niepowodzenie
(idee rozumu wyznaczają poza kres poznania, dalej

jest już spekulacja – agnostycyzm)
- rozum (intelekt) bez zmysłów jest pusty, a zmysły

bez intelektu są ślepe (nie poznajemy obiektywnego
świata, lecz jedynie zjawiska – trochę fenomenologia)

- jest 12 kategorii intelektu – najważniejsze: przyczyny,
skutku, subtancji, konieczności, możliwości, ilości,

jakości etc. - prawa przyrody są źródłem aktywności
intelektu

- ETYKA KANTA: człowiek jest istotą rozumną, jedynym
przedmiotem czynów moralnych i jedynym

prawodawcą swych czynów – człowiek sam sobie
dyktuje prawa moralności. Nikt i nic poza człowiekiem

nie może mieć wpływu na jego czyny i wybory
moralne, od których te czyny zależą

- człowiek kierujący się w swoim postępowaniu dobrą
wolą, to człowiek, którego czyny wynikają z poczucia

obowiązku

G.W.F. Hegel (1770-1831)

-zadanie idealizmu: absolut z nieokreślonego musi stać
się określonym

-absolut (Bóg, idealny czynnik) jest bytem, który
nieustannie się rozwija, istnieje obiektywnie i ukazuje

się w coraz to nowych postaciach (innobytach)
- 3 wymiary wolności: metafizyczny,

powszechnodziejowy, społęczno-polityczny
- wolność jest specyficzną cechą ducha, to zależność

od siebie – duch jest zawsze skierowany ku sobie, jest
samowystarczalny i nie potrzebuje zew. Odnośników –

wolność jest przedmitoem bytów rozumnych i
duchowych (tylko one potrafią się samookreślić)

- rczwywistość materialna jest bierna – jej przedmioty
tylko istnieją, a wszelkie zmiany to wynik aktywności

zew.
- wszystko, co istnieje ma sens, bo wszystko jest

realizacją Wielkiej Myśli i Wielkiego Planu
- rozwój istoty to nieustanny proces przezwyciężania

róznorakich sprzeczności (sprzeczność jest koniecznym
warunkiem wszelkiego rozwoju)

- historiozofia dziejów – państwo jako najwyższy
szczebel ustroju społecznego, to nieunikniona

konieczność, a nie twór jednostek (państwo jest czymś
pierwotnym w stosunku do jednostki) – dzieje to

przewidywalny rozwój i stopniowe kształtowanie się
ducha świata

- państwo to historia rozwoju świadomości wolności –
najwyższa forma obiektywizacji pragnienia wolności

- piękno stoi między zmysłowością a czystym
myśleniem

- jednostki ludzkie to narzędzie w rękach przebiegłej
idei (ludzie to wykowawcy przeznaczenia)

- wielkość niektórych jednostek wynika z
niesamierzonej zgodności osobistych namiętności z

rytmem Dziejów – wielcy ludzie po wypełnieniu swych
zadań odchodzili w zapomnienie lub kończyli

tragicznie (odpadali od historii jak martwa upina od
jądra orzecha – Aleksander Wielki, Cezar, Napoleon

-Etapy rozwoju absolutu: tezy/logiczny (składa się z
czystych pojęć), przyrodniczy (idea w przyrodzie),

społeczny/ducha (przejawianie się w świadomości
ludzi)

-stąd 3 członowy system nauki: logika (idea sama w
sobie), filozofia przyrody (idea w innobycie) i filozofia

ducha (z innobytu idea powraca do siebie)

-dialektyka heglowska- opis, ruch myśli, ma charakter
triadyczny: *teza, *antyteza(tworza przyrodę

),*synteza (p.+synteza=duch)

-dialektyka była swoistym mechanizmem walki

sprzecznych idei, będącym podstawowym motorem
rozwoju świata i postępu historycznego. Mechanizm

ten polegać miał na ciągłym i samoistnym procesie
ścierania się sprzecznych idei wg tzw. praw dialektyki.

Prawa te można w skrócie ująć w następujący
schemat:*każda

teza

(

idea

) ma zawsze swoje

przeciwieństwo zwane

antytezą

, *mimo że przeciwne,

tezy te można uzgodnić poprzez wygenerowanie tezy

wyższego rzędu zwanej

syntezą

,*dla syntezy można

ponownie stworzyć jej antytezę i cały proces zaczyna

się od początku.
-każda teza ma charak. Cząstkowy i jest P. lub F. i ma

swoją antytezę (sprzeczności podstawą rozwoju)
-triadyczność ducha:*subiektywny,*obiektywny,

*absolutny(postęp wiedzy ludziej, 3 formy poznania:
sztuka, religia, filozofia) -wszystko

ma charak. Rozumowy, nie ma nic przypadkowego
-idealizm racjonalistyczny (prawa muszą być logiczne i

rozumne tak jak rozumna jest idea z której wyłania się
świat) i dialektyczny (idea rozwijając się

przezwyciężała sprzeczności)
-pojęcia są najdoskonalszą formą wyrażającą prawdę

Absolutu
- podział nauk: logika (nauka o idei w sobie i dla siebie

w jej całkowitej abstrakcji)/ filozofia przyrody – nauka
o idei w jej innobycie / filozofia ducha – nauka o idei,

która powraca z innobytu do siebie

Max Stirner (1806-1856)

-indywidualistyczny anarchizm
-człowiek powinien być przede wszystkim wolny

(odrzucenie Boga, prawa i moralności, które są
iluzoryczną fikcją stworzoną przez społeczneństwo)

-zamiast społeczeństwa – związek egoistów robiących
to na co mają ochotę

-silny człowiek ma prawo działać – jeśli coś zrobił
oznacza że miał do tego prawo

-dobro i zło uzależnione od porażki lub powodzenia
jednostki

Arthur Schopenhauer (1788-1860)
-„Świat jest moim wyobrażeniem” - swiat istnieje

tylko, jako wyobrażenie (stosunek racji i następstwa /
stosunek przyczyny i skutku / stos. W rpzestrzeni i

czasie / stos. Pobudki i postępku) – rzadko kiedy
dostrzegamy bezpośrednio wrażenia zmysłowe,

ponieważ umysł je zawsze wstępnie filtruje i układa w
struktury za pomocą form poznania

-poznajemy tylko przedstawienie, przyczynowość, czas
i przestrzeń (na to, co poznajemy narzuca je mózg),

nasza fizjologia wpływa na nasz odbiór świata
-rzeczy same w sobie są niepoznawalne (poznajemy

tylko to co na zewnątrz), od rzeczy oddziela nas
zasłona, nie poznajemy prawdy

- każda wola rodzi się z cierpienia (zwierze chce jeść,
bo jest głodne, chce pić, bo jest spragnione / człowiek

cierpi, ponieważ ma największe potrzeby)
- wola uspokaja się w chwilach estetycznej

kontemplacji. Istota artystycznego tworzenia polega
na bezwolnym oglądaniu idei – sztuka to najlepsze

narzędzie poznawcze
- perspektywy: etyka współczucia, perspektywa typu

estetycznego (sztuka i jej kontemplacja), perspektywa
samotności (zwrócenie się ku sobie umożliwia

moralne i intelektualne ukształtowanie siebie
(samotność jest dla wybranych)

- nie czerpiemy swej wiedzy z bezpośredniego
doświadczenia, lecz przez jego wyobrażenie i

konstruktywne rozumowanie (czas, przestrzeń,
przypadkowość)

- wola jest osnową przyrody
- na dnie wszystkiego jest bezrozumny popęd, którego

nic nie jest w stanie absolutnie zaspokoić – dążymy do
szczęścia, ale nie możemy go osiągnąć. Człowiekowi

towarzyszy więc ciągłe uczucie niezaspokojenia i braku
zaspokojenia. Ulgę tymczasową mogą przynieść

ETYKA WSPÓŁCZUCIA (zaczęrpnął z filozofii indyjskiej)
oraz ESTETYKA KONTEMPLACYJNA (gdy zatapiamy się

w kontemplacji przestaja dzialac popedy).
Kontemplacja jest bezinteresowna I wyzbyta z

pozadan. KONTEMPLACJA TO STALA UCIECZKA PRZED

RZADZA I NARZEDZIE NAJWIEKSZEGO POZNANIA

- wyzwolenie całkowite można osiągnąć tylko przez
porzucenie włąsnej woli, a przejście w wolę zbiorową

(zapomnienie i współżycie z innymi)
- Świat jest wolą (wewnątrz) i wyobrażeniem (na

zewnątrz). Ludzie mają dostęp do jednego rodzaju
bytu rzeczywistego – do własnego wnętrza

- świat jest irracjonalny – nie wiadomo dokąd zmierza;
człowiek jest racjonalny, wyznacza sobie cele

-istotą świata jest tożsamość i wola (wszystko jest
obiektywizacją woli)

-woluntaryzm poznawczy
-introspekcja-subiektywne sięgniecie do istoty rzeczy

-dynamiczne widzenie świata
-pesymizm-na dnie człowieka i rzeczy jest bezrozumny

popęd, którego nie możemy zaspokoić i osiągnąć
szczęścia; lęk jest nieodłączny, życie to próżna męka

-Można się wyzwolić. Wyzwolenie n. moralnej
(wyzbycie się potrzeb i pożądań) n.etycznej

(współczucie)

Soren Kierkegaard (1813-1855)

-wiara zindywidualizowana
-opozycja wobec Hegla-broni wartości jednostki

-absurd ludzkiej egzystencji wobec nieskończoności
Boga

-egzystencja-określenie człowieka
-człowiek istotą skończoną, ale dynamiczną

-etapy rozwoju osobowości: estetyczny, etyczny,
religijny

- w opozycji do Hegla broni wartości jednostki,
każdego człowieka

- w świecie zwierząt gatunek jest ideałem, jedynie za
sprawą chrześcijaństwa jednostka jest wyżej od

gatunku
- poczucie absurdu śmiertelnej ludzkiej egzystencji w

obliczu nieskończoności Boga
- 'stawanie się' – człowiek jest istotą, która 'się staje',

wykracza poza siebie
3 stadia rozwoju osobowości:

1. estetyczny – dominacja pragnień egoistycznych,
rozpacz wynikająca z możliwości utraty warunków

zewnętrznych, od których zależą owe pragnienia;
2. etyczny – jednostka wybiera siebie, jako własne

bycie, uniezależniając się od warunków zewnętrznych
– prowadzi to do poczucia winy wynikającego z

własnej skłonności do zła
3. religijny – rozpoznanie w sobie grzesznika i powrót

do Boga – stadium, do którego powinien dążyć każdy
człowiek

- oddzielenie wiary od mądrości – mądrość jest
beznamiętna (nie stanowi decyzji, lecz analizę świata);

religia jest namiętnością i dlatego rzuca „rycerzy
wiary” w irracjonalizm

Cytaty:
- bez wiary potykamy się o źdźbło trawy, z wiarą

przenosimy góry
- Chrystus nie chce tych, co Go podziwiają, chce tych,

co Go naśladują
- człowiek jest syntezą nieskończoności i

skończoności, doczesności i wieczności, wolności i
konieczności – jednym słowem – jest syntezą

- człowiek zawsze czuje się czymś więcej niż tym, co
osiągnął, więc cokolwiek by osiągnął, w niczym nie

może znaleźć ukojenia

Friedrich Nietzsche (1844-1900)
-przewartościowanie wartości („nadczłowiek”-twórca

nowych wartości miał kierować się wolą mocy,
afirmować istnienie, być silny)

-wyjście poza dobro i zło, przeciwstawienie panów i
niewolników (wolność jest dla silnych), wykluczenie

norm moralnych i tworzenie nowych
-kulturę przeciwstawia nauce, religii i państwu, które

ją niszczy,
-kultura to sztuka, twórczość, kreatywność (która

zaginęła)
-związek z Wagnerem, który miał być nadzieją na

odrodzenie kultury
-podstawą egzystencji jest życie cielesne

-rzeczywistość jest zmienna, więc nie można twierdzić
o jej sensie

-nie ma jednej metody poznania (pluralizm poznawczy
), prawda ma charakter względny

-wartości wynikają z potrzeb życiowych, postawy
wysoce moralne tworzone przez „niewolników”

wywierają presję i niszczą twórczość

-„wieczny powrót”-cykliczne istnienie świata
-wyznawca Dionizosa, który daje moc życia (Chrystus

ogranicza człowieka)
-Apollińskość-świat zjawisk, marzeń, snów –

przeciwstawna jest dionizyjskość-istota życia,
nieokiełznanie, chaotyczność, doświadczanie

rzeczywistości
-nihilizm-akceptacja pozorów, uznanie bez-wartości,

łatwe życie pozbawione napięcia, wpasowanie się w
normy

Karl Jaspers (1883-1969)
-widzenie dynamiczne, ruch myśli

- kwestionujac rzeczywistosc natrafiamy na granice nie
do rpzejscia dla metod empirycznych (naukowych) –

jednostka staje przed wyborem (utonac w rozpaczy I
zrezygnowac, czy zaryzykowac w kierunku

transcendencji)
- transcendencja istnieje ponad swiatem, to koncowa

nieobiektywnosc / transcendencja wykracza poza
swiat czlowieka I odtwarza się w szyfrach

- cokolwiek poznaje za posrednictwem swiadomosci,
staje się to przedmiotem – interakcja podmiot-

przedmiot
- dzialanie czlowieka jest zawsze konkretnym

dzialaniem – kazdorazowa proba realizacji jakiegos
celu pociaga za soba sprzeniewierzenie wartosci

- zagrozenie ludzkiej wolnosci przez nauke,
ekonomie,instytucje spoleczne I polityczne

- prawda to jednostkowe zajmowanie postawy wobec
rzeczywistosci

- podmiotem poznania jest swiadomosc w ogole,
podmiotem filozofii jest egzystencja

- jednostka doswiadcza obecnosci bytu absolutnego
bezposrednio przez doswiadczanie swej wolnosci

- warunkiem egzystencji jest komunikacja z inna
egzystencja (w akcie komunikacji prawda jednego

czlowieka wywoluje prawde innego czlowieka I się z
nia zderza)

- GRANICE NAUKI: nauka uzyskuje jedynie prawde
wzgledna – nie udziela odpowiedzi na podstawowe

pytania dotyczace zycia I smierci
- ludzka egzystencja jest mozliwoscia tego, czym może

się stac
-filozofia nie może grzęznąć w ideologii

-człowiek oczekuje absolutu, który daje poczucie
bezpieczeństwa

-człowiek jest egzystencją zderzającą się ze światem
-kiedy niemożliwe staje się poznanie empiryczne

należy zwrócić się w kierunku transcendencji
(skonfrontowanie jednostki z własną nieograniczoną

wolnością jest prawdziwą egzystencją)
-transcendencja ponad światem czasoprzestrzeni, jest

krańcową nieobiektywnością
-odrzucał pojęcie osobowego Boga

-nauka, ekonomia i polityka zagrażają wolności
-nie „byt”, a „bycie” u egzystencja

-sytuacje graniczne: śmierć (kogoś bliskiego-
samotność, nasza-perspektywa nicości), cierpienie

(budzi z letargu), poczucie odpowiedzialności (moje
działanie wpływa na świat) – unikanie sytuacji

granicznych to nieautentyczne życie
-człowiek jest odseparowany od świata, jest

egzystencją (jednostkowy)

Jean-Paul Sartre (1905-1980)

- „istnienie poprzedza istotę”
- człowiek ponosi pełną odpowiedzialność za własne

czyny, co może wywoływać poczucie samotności,
zagubienia, zagrożenia w świecie (w tym lęku przed

śmiercią)
-człowiek określa się od wewnątrz poprzez

świadomość przeżycia (Cogito)
-świadoma egzystencja to świadomość egzystencji

(samowiedza)
-wszystko w nas jest wolnością (podstawa bytu)

-nasza egzystencja jest odcięta od świata rzeczy, jest
bytem w sobie

-przypadkowość istnienia (przypadkowość to sedno
rzeczy-nie ma nic

-wolność jest odpowiedzialnością wobec siebie,
jesteśmy skazani na w. ale pytanie jak skorzystamy z

niej
-czł. Wrzucony w świat, nie ma żadnych kryteriów

wyboru, musi sam siebie kształtować, nikt nie może

być drogowskazem, żyć własnym życiem, nie czyimś

-wymóg dok. wyboru, brak wyboru jest wyborem
- człowiek musi być egositą! Udzielanie komuś rad

sprawia, że ta osoba żyje swoim życiem, które jest
nieuatentyczne (żyje NASZYM życiem).

- człowiek musi być odpowiedzialny wobec siebie
- samookreślenie siebie – zagospodarowanie

wolności, na którą jesteśmy skazani to istota bycia
człowiekiem

- zła wiara – ucieczka do gotowych ról, dających
człowiekowi znaczenie, którego nie musi tworzyć sam

– człowiek musi sam przeżyć swoje życie i sam je
zagospodarować – pójście na łatwiznę, ucieczka w złą

wiarę to życie nieautentyczne
- fenomenologia bada struktury, a ontologia stara się

odpowiedzieć na pytania: co jest? Jakie rodzaje rzeczy
składają się na wszechświat?

- istota ludzka istnieje jednocześnie jako byt-w-sobie
(rzecz, przedmiot) i byt-dla-siebie (świadomość

będąca niebytem, czyli niebędąca rzeczą, której jest
świadoma – człowiek jest tym, czym nie jest i nie jest

tym, czym jest); egzystencja bytu-w-sobie jest
nieprzenikliwa, ponieważ jest wypełniona samą sobą;

- przypadkowość stanowi sedno rzeczy; np.
przypadkowość istnienia – nie ma nic, co

poprzedzałoby istnienie i byłoby jego przyczyną;
- świadomość nie może stać się bytem i pozostać

świadomością jednocześnie
- człowiek jest skazany na wolność i odpowiedzialny,

co stwarza poczucie lęku i beznadziei istnienia

Albert Camus (1913-1960) „Dżuma”
-świat jest nasycony absurdem, ale niezależnie od

tego trzeba podejmować wysiłki, walczyć ze złem,
walka o poprawę sytuacji

-ludzkie jest poprawianie sytuacji, pomniejszanie zła,
chociaż jest ono nie do pokonania

-wyznacznikiem moralności jest zwykła uczciwość
-pytania o sens kondycji ludzkiej, rozważania nad

zachowaniem
- bunt metafizyczny – zdolność do buntu jest składową

człowieka (nie ma nic wspólnego z rewolucją, nie
chodzi o skalkulowaną postawę sytuacji)

- człowiek buntuje się kiedy nie można czegos znieść-
w odniesieniu do mnie lub 2czł. (zachowanie łączności

między czł.---czł.)
-człowiek jest osamotniony, niezrozumiały, nieraz

ucieka od człowieczeństwa
-mit o Syzyfie- kiedy schodzi z góry to się uśmiecha,

zna już swój los, nie ma złudzeń do życia, bogowie nic
nie mogą już mu zrobić

Michel Foucault (1926-1984)
-próbuje przywrócić głos szaleństwu

- mamy wyłącznie dyskurs o szaleństwie lub szaleńcu,
a nie dyskurs szaleństwa

-rozum i nierozum->postaci bliźniacze, nierozum też
przedstawia jakąś prawdę o rzeczywistości

-wiejski głupiec-niby gorszy, a jednak wyższy bo
przekazuje słowa wyższej istoty

-teoretyczne wykluczenie szaleństwa- nie ma rozumu i
nierozumu, jest myślenie lub jego brak

-praktyczne wykluczenie szaleństwa-szaleniec w
więzieniu, nie jest człowiekiem, ale zagrożeniem

-szaleństwo wyciszone przez rozsądek
-sfery władzy-ekonomia, środki przymusu, środki

masowego przekazu
-mikrowładza- rozproszenie, rozdrobienie władzy, sieć

stosunków władzy
-każdy ma swoją rolę społeczną

-wiedza figurą władzy
-znając słabości mamy nad kimś władzę

-współczesne społeczeństwo działa jak panoptykon-
czujemy się obserwowani i zachowujemy się jak

należy, każdy kontroluje każdego
- Foucault widzi w panoptykonie zasadę

funkcjonowania społeczeństwa panoptycznego,
dyscyplinarnego

-medyczny dyskurs seksualności w kulturze Zach.
-samokształtowanie siebie w społ. dyscyplinarnym,

kultura siebie-estetyzacja, troska o siebie (souci de soi
)

- trzy sfery władztwa: ekonomia, dysponowanie
środkami przymusu; środki masowego przekazu;

- jeśli znamy czyjeś słabości możemy mieć władzę nad
tą osobą (gdy władza jest widoczna, człowiek ma

odruch oporu przed władzą)

- 2 sposoby technologii karania: 1. karanie
monarchistyczne (represja populacji, pokazy władzy –

brutalne publiczne egzekucje i tortury); 2. karanie
dyscyplinarne – praktykowane współcześnie; ten

rodzaj karania daje profesjonalistom władzę nad
więźniami (pobyt w więzieniu zależy od osądu

profesjonalistów – psychiatrów, oficerów więziennych)
- współczesny panoptykon – wzrost widoczności

prowadzi do umieszczenia władzy na coraz bardziej
zindywidualizowanym poziomie, co uwidacznia się w

możliwości śledzenia przez instytucje jednostek w
ciągu ich życia (np. moderatorzy w sieci) – wszyscy są

powiązani ze sobą przez (rozmyślny lub nierozmyślny)
dozór jednych ludzi przez drugich – współczesne

społeczeństwo jest przesiąknięte siecią stosunków
władzy

- mikrofizyka władzy sprawia, że jednostka zostaje
poddana dyscyplinarnym mechanizmom władzy

państwowej, która wpływa nie tylko na swobodę
mówienia i myślenia, ale też na to, kim człowiek może

być (podmiot jest z definicji ujarzmiony przez
instytucje kontroli)

- kultura zachodnia wytworzyła medyczny dyskurs nad
seksualnością (dyskursywizacja seksu – spowiedź,

wizyta u psychologa)l chrześcijaństwo sprowadziło
seksualność do pracy;

- Foucault mówił, że nadchodzi koniec człowieka
Główne tezy Foucaulta:

- dyskurs, który nie przedstawia uprzednio istniejącej
rzeczywistości, lecz ją dyscyplinuje, czyli produkuje

dyscypliny wiedzy i tym samym kontroluje ich
rpzedmioty

- władza – produkuje wiedzę, której używa do
nadzorowania przedmiotów (wiedza dzięki dyskursowi

porządkuje i klasyfikuje fakty, by następnie poddać je
instytucjonalnej obróbce)

- mikrofizyka władzy – władza nie należy do nikogo –
jest rozsiana w życiu publicznym

- kultura jako miejsce konfliktu między władzą a
jednostką, która, by przetrwać musi zostać ujarzmiona

– PODMIOT JEST FIKCJĄ WŁADZY;
- kultura jest efektem zderzających się ze sobą praktyk

dyskursywnych, wynikających z produkowania wiedzy
przez władzę – DYSKURS TO FIKCJA WŁADZY

Georges Bataille (1897-1962)
-fil. Spojrzenie na sacrum i profanum

-podst. wyznacznikiem profanum jest świadoma (na
chłodno, jasny umysł) i celowa (nakierowana na

realizację sth) działalność ludzka-praca w celu
przeżycia

-człowiek wstępuje czasami w strefę sacrum, aby
oczyścić się z codzienności

-sacrum zawiesza wszelkie normy profanum, to
ekstatyczna komunikacja z pierwotnymi, sakralnymi el.

Kultury
- celem sacrum jest wydatkowanie

-przemoc jest częsta w sferze sacrum(jest
ekstatyzująca)

-człowiek nie wydatkuje całej energii w pracy, musi ją
jakoś zmarnotrawić (człowiek ma nadmiar energii)

-czynności sacrum są autoteliczne (podejmowane ze
względu na nie same), a profanum heteroteliczne

-boski śmiech- do rozpuku -w
ekstazie czł. Jednoczy się z bytem-komunikuje się ze

światem
-erotyzm ostatnim doświadczeniem sacrum (ale seks

to praca)
-śmierć to prawdziwa komunikacja ze światem,

erotyzm- śmierć chwilowa – tracimy świadomość,
zatracamy się.

-sacrum to czas odnowy, który pomaga wrócić do
profanum

- religia to tylko teatr, religia jest mroczna i
niebezpieczna

- „część przeklęta” - nadwyżka i nieodzyskiwalna część
każdej ekonomii, która jest przeznaczona dla jednego

z dwóch możliwych społecznych wydatkowań (albo
zostaje bezzyskowo zużyta na luksusy, np. sztuka,

nierozrodcza seksualność; albo zostaje świadomie
przeznaczona na oburzające i katastroficzne

roztwonienie (np. wojny);
- nadmiar energii może zostać produktywnie zużyty na

wzrost organizmu lub może zostać zwydatkowany
rozrzutnie – zmarnotrawienie energii to luksus;

- erotyzm jest jednym z aspektów życia człowieka

niemniej duchowym niż życie religijne
- erotyzm jest funkcją ludzką, jeżeli wszelki seksualizm

ograniczany jest zasadami – bez oporu zasad pozostaje
zwykłą, swobodną seksualnością zwierzęcą;

- historia erotyzmu to historia prób przekraczania
(transgresji) ustanowionych zakazów

Jacques Derrida (1930-2004)

- dekonstrukcja nie jest kierunkiem filozoficznym ani
nową szkołą myślenia

- „nie ma nic poza tekstem”
- różnia odnosi się do faktu, że słowa i znaki użuwane

w języku nigdy nie przywołują bezpośrednio tego, co
oznaczają (brak desygnatu), mogą być wyjaśnione

jedynie za pomocą innych znaków, kolejnych słów.
Dlatego słowa i znaki RÓŻNIĄ SIĘ od tego, co

oznaczają; w języku naturalnym znaczenie słowa jest
zawsze oddalone, opóźnione

- dekonstrukcja-przemyślenie języka kultury zach.,
uchwycenie jego szkieletu i do jakiego myślenia nas

zmusza. -dekonstrukcjonizm- nie da się zbudować
matrycowej ideii dekonstrukcji

-język tworzą pary pojęciowe, przez język myślimy w
sposób binarny (dobre-złe)

-istnieje coś stałego, wiecznego, fundamentalnego (on
to podważa)

-uprzywilejowanie „być” i jego formy „byt” „jest”, coś
źródłowe, pierwotne, które jest

-„jest” antycypuje źródłową obecność
-musi być fundament, coś pierwszego, choć od

Nietschego następuje powszechne usuwanie
fundamentów

-termin różnicy- differEnce
-różnia (różnicość)- differAnce- różnica widoczna w

piśmie, lecz w mowie niewyczuwalna.
-paradoks pierwszego razu- nie da sie pokazać,

uchwycić pierwszego razu ,niczego co byłoby
źródłowe, dopiero za 3 razem to widac, żeby ukazac

coś pierwszego, trzeba wykazać różnice pomiedzy 2
rzeczami

-róznica jest bardziej pierwotna, niż tożsamość
-nie umiemy myślec o różnicy i przez różnice "co za

różnica!" "nie robi mi to różnicy"
-odbieramy różnicę, tylko gdy jest znacząca, łatwiej

widzimy podobieństwo
-dzięki różnicy (difference) możemy identyfikować

tożsamość rzeczy
-dekonstrukcja ma na celu zdekonstruowanie myślenia

źródłowego
-istnieją różnice zewnętrzne (między czymś a czymś) i

wewnętrzne
-dekonstrukcja nie jest metodą, ale można wyznaczyć

kroki: pierwszy (uchwycenie opozycji binarnych), drugi
(uchwycenie dominacji jednego z członów), trzeci

(zapożyczenie z systemu pojęcia, by wkroczyć na jego
teren), czwarty (ujęcie nierozstrzygalnika- kategorii ani

prawdziwej, ani fałszywej, szczeliny w systemie)
-interpretacja hermeneutyczna-każdy tekst jest

poprzedzony, nie istnieje w nim nic źródłowego, sens
wytwarzany w procesie czytania

- farmakon – metafora wynalazku pisma – z jednej
strony pismo pozwala zachować cenne informacje

(jest trwalszym nośnikiem niż ludzka pamięć), a z
drugiej powoduje, że ludzka pamięć przestaje polegać

na samej sobie
- lektura hermeneutyczna (transcendentna) to zatem

interpretacja klasyczna ujmująca tekst w kategoriach
przedstawieniowych (imitacyjno-ekspresyjnych), czyli

redukująca pismo
- W każdym tekście Derrida odnajduje „podwójne

znamię”, nierozstrzygalnik, który, czyniąc z tekstu
„podwójną naukę”, skłania do „podwójnej lektury”.

W tekście istnieją więc niejako „dwa” teksty.
Pierwszy z nich podlega interpretacji klasycznej,

mieści się w ramach metafizycznego systemu
pojęciowego albo raczej jest efektem tradycyjnie

filozoficznej lektury, opartej na redukcji zapisu. Ów
„drugi” tekst – inny, choć wciąż ten sam – nie

poddaje się klasycznej lekturze (rozszyfrowaniu
sensów). Może go odsłonić dopiero „lektura

gramatologiczna”, czyli „interpretacja interpretacji”.
Proponowana przez Derridę wersja lektury ma mieć

charakter „agresywny.
- Desygnat traci swą samoistność, walor faktu,

źródłowej obecności, podlegając bowiem grze różnicy
i powtórzenia, odsyła do nie kończącego się pasma

innych śladów, innych tekstów, które ze swej strony

również w łańcuch ten są uwikłane i przezeń
konstytuowane.

Gilles Deleuze (1925-1995)
- „nie ma w filozofii początku, albo raczej – prawdziwy

filozoficzny początek, czyli róznica, jest już sam w
sobie przeciwieństwem”

- 2 modele myśli: myśl osiadła (klasyczny sposób,
zakłada źródłowość, zaczerpnięty od aparatu państwa,

jak szachy-ściśle określona przestrzeń i ruchy,
najczęstszy sposób myślenia), nomadyczny sposób

myślenia (początkowo marginalizowany, teraz
upowszechniany, przestrzeń tworzona,

nieograniczona, rozproszenie się w przestrzeni,
odrzucenie tego co centralne- dopiero wtedy zmienia

się cos w sposobie myslenia, miejsce ma
pierwszeństwo przed tym co je zajmuje, zmienność,

przemieszczanie się)
-myśl zewnętrzna

-pisanie aforyzmów zachęca do interpretacji
-interpretacja polega na rozgałęzieniu tekstu na

zewnętrze, nadaje sens
-wszystko to milcząca wielość sensów

-myśl zewnętrzna nadaje sens
-rizomatyka: drzewo-obrazuje myślenie zachodnie

(uporządkowanie, hierarchia ważności); kłącze (nie ma
nic centralnego, wszystko równie ważne);

współczesność to model kłączowa to-sieciowy;
rzeczywistość jest kłączowata, nomadyczna

- główne pojęcia jego filozofii: plan immanencji, plan
wirtualny, ciało bez organów, schizoanaliza, kłącze,

deterytorializacja.
- paradoks 1. razu – nie da się uchwycić 1. razu –

dopiero za 3. razem go widać (żeby pokazać coś
pierwszego, trzeba wskazać różnice pomiędzy dwoma

rzeczami)
- różnica jest bardziej pierwotna niż tożsamość

(różnica nie jest jednak fundamentem, bo nie jest
bytem); nie umiemy myśleć o różnicy i przez różnicę

(co za różnica, nie robi mi to różnicy)
- odbieramy różnicę tylko, gdy jest znacząca – łatwiej

widzimy podobieństwo.
- filozofia to sztuka tworzenia pojęć;

- każde zdarzenie otrzymuje swoją tożsamość przez
przypadkowe kategorie, a każdy jednostkowy byt

posiada sens w takim stopniu, w jakim reprezentuje
się poprzez pojęcie;

- „powtórzenie jest poza pojęciem, jako różnica nie
pojęciowa, ale zawsze przy założeniu tożsamego

pojęcia”
- Deleuze przywołuje metaforę maski, która w

pierwszym przypadku chowa za sobą trwały,
powtarzany rdzeń. Natomiast w drugim przypadku

„maski nie okrywają niczego z wyjątkiem innych
masek”

- W perspektywie Deleuze’a dana rzecz nie ma
jednego, określonego sensu. „Każda rzecz posiada

wiele sensów, które wyrażają siły i stawanie się sił w
niej działających. Co więcej: nie ma «rzeczy», lecz

jedynie interpretacje i wielość sensów.
- dla Deleuze’a tekst jest „jedynie małym trybikiem w

praktyce ekstratekstualnej”
- Deleuze uznaje, że pismo, jako pewna struktura

stałości (gdy dla niego jedyną „stałą” jest – ściśle
wobec wszelkiej stałości antypodyczne –

nomadyczne stawanie się, maszyna ruchomej wojny,
wieczny pływ), jako „«znaczące» to w rzeczywistości

ostatnia filozoficzna metamorfoza despoty” –
stanowi ono przejaw myśli osiadłej z jej

administracyjno-państwowymi własnościami
centralizacji i hierarchizacji. Zwłaszcza że dla

Deleuze’a podmiot nie znika, lecz staje się jedną z sił
(sam będąc przez te siły konstytuowany) zdolnych

zawsze otwartym na zewnętrze tekstem zawładnąć,
wprawić go w ruch, czyli go deterytorializować w

dyktowanym różnicą sił rozroście kłącza.

ARYSTOTELES

1. Poglądy Arystotelesa na wiedzę:

Uchodzi za ojca logiki. Jest pierwszym porządkującym wiedzę naukową i teorię

wiedzy. Przeciwnie niż Platon, twierdził, że nie istnieją idee poza
jednostkowymi rzeczami. Uznawał, że wiedza zawarta jest w pojęciach

ogólnych. - Byt jest jednostkowy, a wiedza ogólna. Arystoteles podzielił naukę
na dwa działy:

1) logikę - zajmującą się wiedzą ogólną
2) metafizykę - naukę o bycie.

- Logika ma uczyć, jak posługiwać się pojęciami i sądami. Podstawą
prawidłowych pojęć jest definicja; a prawidłowych sądów - dowód. Pojęcie jest

jednostką logiczną. Pojęcia przez to, że są bardziej lub mniej ogólne - tworzą
hierarchię coraz ogólniejszych pojęć. Przy najwyższych rodzajach pojęć

ogólnych, które same są podstawą definicji występuję brak definicji dla nich
samych. Sąd jest zespołem pojęć. Podobnie jak z pojęciami jest i z sądami.

Sądy również tworzą hierarchię - w ich przypadku racji i następstw. Sądy
bardziej ogólne mogą stanowić rację dla mniej ogólnych. Przy sądach

najwyższych jest kres dowodzenia. Same są zasadą wszelkiego dowodzenia, ale
same nie mogą być dowodzone. Dowód przeprowadza się przez umieszczenie

sądu w hierarchii i sprowadzenia do sądu wyższego. Hierarchiczny układ pojęć,
powiązany definicjami, i hierarchiczny układ sądów, powiązany dowodami,

stanowią idealny obraz wiedzy skończonej. Arystoteles twierdził, że w naturze
rzeczy leży, że z ogółu wynika szczegół; umysł zaś działa przeciwnie: przez

znajomość szczegółów może dojść do poznania ogółu. Przeciwnie niż Platon,
twierdził, że nie ma wrodzonych pojęć w umyśle, natomiast jest on nie

zapisaną tablicą, którą zapisują postrzeżenia. Poprzez wydzielanie czynników
ogólnych umysł dochodzi do pojęć. Na podstawie informacji danych przez

zmysły, poznaje to, co jest w rzeczach ogólne i istotne. Wiedza zmysłowa jest
jedyną podstawą i początkiem, wiodącą do wiedzy rozumowej. Poznanie ma

charakter bierny. Natomiast wszelka władza umysłu, aby poznawać
zewnętrzne rzeczy, musi być receptywna, czyli poddawać się ich działaniu.

Filozofia Arystotelesa opierała się na prawdach bez dowodu, świadomie była
dogmatyczna. Zaufanie do rozumu pozwalało budować metafizykę, krytykę

poznania natomiast, czyniło zbyteczną. Prawdy ogólne, dostępne rozumowi
nie wymagają dowodu, więc mogą spełniać funkcję pierwszych przesłanek. Co

jednak trzeba zaznaczyć, w odróżnieniu od Platona, od rzucał poznanie
intuicyjne, mistyczne i religijne.

2. Metafizyka:

Matematykę i pierwszą filozofię - ze względu na stopień abstrakcji

(matematyka zawierała wg niego również Metafizyka zajmuje się bytami
fizykalnie niedostępnymi. Arystoteles filozofię dzielił na fizykę, arytmetykę,

geometrię, muzykę, optykę, astronomię i mechanikę). Największy stopień
abstrakcji miała mieć nauka o bycie jako takim - miała rozważać tylko same

właściwości bytu. Substancją, czyli bytem samoistnym są konkretne rzeczy,
natomiast jakości, kwanty i stosunki mogą istnieć tylko w związku z rzeczami

jako ich przypadłości. Własności pojęciowe, ogólne i gatunkowe rzeczy nazwał
formą, a pozostałe materią. Materia według Arystotelesa obejmuje wszystko

to, co jest z natury nieuformowane, nieokreślone. Materię rozumiał jako
nieokreślone podłoże zjawisk i wszelkiej ich przemiany; jest tym, z czego

substancje są utworzone i co trwa nawet wtedy, gdy substancje ulegną
zniszczeniu (gdy zbijemy wazon, to jego forma ulegnie zniszczeniu, ale materia

trwa nadal). Materia jest tym, co w substancji jest wielością, różnorodnością,
podzielnością (z formy może pochodzić jedynie jedność). Materia nie istnieje

samodzielnie, tak samo jak nie istnieją samo dzielnie idee, - wszystko to są
abstrakcje. Naprawdę istnieją jedynie konkretne zespoły materii i formy. Ten

zasadniczy pogląd Arystotelesa, nazwany potem hilemorfizmem (od ulh -
materia i morfh - forma). Forma była dla Arystotelesa ważniejsza, pojmował ją

jako realny odpowiednik pojęcia, tak samo jak Platon ideę transcendentną.
Cele metafizyki widział w badaniu realnych rzeczy, czyli bytu samoistnego. Ma

ustalać ich właściwości i składniki.

3. Teoria Przyrody:

Arystoteles w przyrodzie dopatrywał się tych czynników, które jego

metafizyka uznała za czynniki istotne bytu, a więc: substancji, formy, energii
i celu. W jego koncepcji przyroda była więc: 1) substancjalna, 2)

jakościowa, 3) dynamiczna, 4) celowa. Arystoteles wrócił do obrazu świata
opartego na postrzeganiu zmysłowym. W astronomii odrzucił hipotezę

ruchu Ziemi i głosił, że Ziemia jest nieruchomym środkiem świata, dookoła
którego krążą sfery gwiezdne. Co więcej, ponieważ zakładał, że ruch nie

może trwać, jeśli nie jest pod trzymywany, twierdził, że istnieją siły
poruszające nieustannie te sfery i że wobec doskonałości owych ruchów są

to siły istot boskich.

4. Świat

Świat jest wieczny, i jednocześnie przestrzennie ograniczony. Jest wieczny,
gdyż materia, z której się składa, będąc warunkiem wszelkiego rozwoju nie

może być wynikiem rozwoju; nie powstała, więc jest wieczna, a wraz z nią
cały świat materialny. Znany nam świat jest światem jedynym. Odbywa się

w nim jeden i ten sam proces stopniowego formowania materii,
urzeczywistnienia tego, co w niej potencjalnie założone. A więc świat

stanowi jednolity łańcuch przyczynowo i celowo powiązanych zdarzeń.
Zasadniczym jego przekonaniem było to, że musi istnieć pierwsza przyczyna,

i że ona musi posiadać właściwości inne niż znane nam rzeczy. Te bowiem są
wynikiem działania przyczyn, tamta zaś nie mając przyczyny istnieje sama

przez się; te są więc bytem zależnym, a pierwsza przyczyna bytem
niezależnym. I takie ma własności: 1) jest nieruchomy i niezmienny, 2) jest

niezłożony, 3) jest niematerialny, 4) jest istotą duchową, 5) jest rozumem, 6)
porusza świat będąc celem świata, 7) działaniem rozumu może być jedynie

myślenie, a przedmiotem myślenia w tym przypadku jest jedynie sam
rozum, 8) świat jest jeden, 9) jest konieczny, 10) jest doskonały. Jeśli istnieje

świat, to istnieje również absolut.

5. Kosmologia

Dualizm świata i Boga, niedoskonałego i doskonałego bytu w kosmologii
powiadał, że Bóg działa w sposób niezmienny. A więc ruch, którego jest

sprawcą musi być niezmienny. Takim ruchom podlega jedynie niebo ze
stałymi gwiazdami - tzw. "pierwsze niebo" (zewnętrzny okrąg świata); tylko

jego ruch pochodzi bezpośrednio od Boga. Tutaj "pierwsza przyczyna" działa
bezpośrednio. Ruch pozostałych sfer jest podobny do ruchu pierwszego

nieba, i wprawiane są w ruch przez istoty podobne do pierwszej przyczyny,
tylko mniej doskonałe. - Są więc we wszechświecie dwa okręgi - niebiański i

ziemski, a natura ich jest zupełnie odmienna.

5. Dusza:

Wyróżniał trzy rodzaje duszy:
1) dusza roślinna - powoduje ożywianie się i rośnięcie, nie jest zdolna do

postrzegania; 2) dusza zwierzęca - posiada już zdolność postrzegania, z tym
wiąże się przyjemność i przykrość, a wraz z nimi pożądanie przyjemności i

popęd do unikania przykrości - więc posiada uczucia i popędy i ma funkcje
psychiczne;
3) dusza myśląca - posiada ją jedynie człowiek, bo on posiada rozum; rozum
poznaje zarówno byt jak i dobro, znając zaś dobro, kieruje wolą; rozum, gdy

kieruje wolą nazywa się praktycznym, w odróżnieniu od teoretycznego, czyli
poznającego. Wszelka władza poznawcza duszy musi być receptywna, gdyż

nie można poznać z siebie. Jednak dusza czysto receptywna byłaby maszyną
poruszaną z zewnątrz. Arystoteles uznawał, że maszynami są dusze niższe,

ale dusza rozumna musi być samorzutna, musi być pierwszą przyczyną
swoich działań. Tą sprzeczność Arystoteles usuwał poprzez teorię

dwojakiego rodzaju rozumu: biernego i czynnego.

6. Religia:

Arystoteles twierdził, że nie ma innego dobra niż realne. Ludzie w życiu
stawiają sobie różne cele, ale istnieje cel najwyższy. - Jest to najwyższe

osiągalne dobro. Eudajmonizm, podający eudajmonię (szczęście) za dobro
najwyższe, oznaczał, że tym najwyższym dobrem nie jest dobro idealne,

zewnętrzne, społeczne, ale jest nim doskonałość jednostki. Według
Arystotelesa, ta doskonałość polegała na działaniu rozumu, jako osnowie

doskonałego życia. Rozróżniał cnoty: 1) dianoetyczne, jak mądrość,

rozsądek; 2) etyczne - hojność, męstwo. Cnót jest tyle ile właściwych

człowiekowi czynności. Np. rozumnym stosunkiem do lęku jest męstwo, które
jest pośrodku - między tchórzostwem a zuchwalstwem. Na tej podstawie

określał cnotę jako "usposobienie zachowujące środek". Doktryna środka była
najsławniejszą z teorii etycznych Arystotelesa.

SOKRATES

Sokrates był jednym z pierwszych filozofów, zajmujących się zagadnieniem
człowieka w historii filozofii. Ze względu

na brak urody nazywano go człowiekiem o twarzy kozła.

Dobro. W myśli Sokratesa naczelną rolę grają zagadnienia etyczne. Stwierdził,
że dobro jest wartością niezmienną, niezależną od żadnych konwencji.

Czynienie dobra przynosi korzyść – Sokrates zwykł mawiać, że z chęcią
posłałby do Hadesu tego, kto oddzielił dobre postępowanie od korzyści.

Człowiek poprzez czynienie dobra zyskuje cnotę.

Cnota jest podstawowym zagadnieniem w myśli Sokratesa. Jest to
szlachetność duszy, na którą składają się: mądrość, odwaga, sprawiedliwość,

opanowanie. Dokładnie nie wiemy, kto owe elementy cnoty wyodrębnił –
Sokrates

czy

Platon.

Wiedza. Wiedza jest gwarantem czynienia dobra. „Wiedzieć co jest
sprawiedliwe, to czynić sprawiedliwie” miał powiedzieć ateński mędrzec. Zło

rodzi się z niewiedzy. Cnoty można się nauczyć. Człowiek, który wie, co jest
dobre, nie może czynić inaczej niż dobrze. Problem w tym, że człowiek wielu

rzeczy nie wie. Często jednak nie zwraca na to uwagi i żyje w przeświadczeniu,
że wie tyle, ile powinien. Wobec takiej postawy Sokrates stwierdził (za

wyrocznia delficką), że jest mądrzejszy niż reszta Ateńczyków, ponieważ wie, że
nic

nie

wie

i

nie

kryje

tego.

Szczęście. Człowiek cnotliwy jest szczęśliwy, ponieważ posiada największe z
możliwych dóbr – cnotę.

Daimonion. Sokrates w swoich sądach etycznych posługiwał się głosem

wewnętrznym. Charakteryzował go jako ducha, który mówi nie, kiedy chce się
zrobić coś złego. Dziś nazywamy ten głos wewnętrzny sumieniem.

Końcówka życia – proces. W wieku 70 lat Sokrates został skazany na wypicie

cykuty za psucie młodzieży. Dokładnie nie wiemy, czy zarzut był jedynie
pretekstem czy prawdziwym powodem. Ojciec etyki nie zostawił po sobie

pisanego dorobku – twierdził bowiem, że wiedza rodzi się w rozmowie.
Pozostawił wielu uczniów w tym jednego z najwybitniejszych filozofów w

historii – Platona.
IMMANUEL KANT

Tezy filozofa w Krytyce czystego rozumu

•

Człowiek z własnej winy nie posługuje się rozumem,

podlega decyzjom innych z powodu braku odwagi.

•

Człowiek chętnie przyjmuje dogmaty i mechaniczne

formułki.

•

Rozum i posługiwanie się nim to droga do wolności

człowieka.

•

Reforma myślenia musi odbyć się drogą powolnego

dojrzewania, a nie rewolucji czy nakazu.

Imperatyw kategoryczny

(Niebo gwiaździste nade mną, prawo moralne we

mnie.) to główna zasada etyki Kanta. Człowiek moralny nie może uzasadniać
swoich czynów lękiem przed Bogiem, jego postawa winna być bezinteresowna,

więc podstawą etyki powinno być pojęcie dobrej woli (wypełnianie nakazów
wynika z obowiązku). Zasada imperatywu kategorycznego brzmi Postępuj

wedle takiej zasady, co do której mógłbyś jednoznacznie chcieć, aby stała się
prawem powszechnym, czyli postępuj tak, jak byś chciał, aby postępowali

wszyscy. Imperatyw moralny ma sens przy założeniu, że człowiek jest istotą
wolną i dobrą z natury.

KARTEZJUSZ

Kartezjusz (René Descartes 1596 Francja – 1650 Sztokholm) to filozof,
matematyk i fizyk, określany mianem ojca racjonalizmu.
Tezy Rozprawy o metodzie, najsłynniejszego dzieła filozofa.

•

Rzeczywistość może być złudna, niepoznawalna.

•

Punktem wyjścia do analizy rzeczywistości jest

odrzucenie świadectwa zmysłów.

•

Prawdziwe jest to, co pojmujemy rozumem jasno i

wyraziście. Jasne i wyraziste jest to, co proste. Posługując się

skomplikowanymi myślami, możemy łatwo zgubić się i

zagmatwać w drodze dochodzenia do prawdy, dlatego każde
zagadnienie należy rozbić najpierw na możliwie najprostsze

składniki.

•

Analiza rzeczywistości polega na zwątpieniu we

wszystko, z wyjątkiem faktu myślenia. Rozbicie trudnych
zagadnień na najprostsze umożliwi drogę myślową od szczegółu

do ogółu, od prostych przesłanek, do uogólnionych prawd.
(metoda

dedukcji

)

•

Funkcja myślenia, swoista dla człowieka, świadczy o

istnieniu (Cogito ergo sum - Myślę, więc jestem).

Filozofia Kartezjusza opiera się na dualizmie umysłu i materii. Po pierwsze

człowiek jest myślącym umysłem. Po drugie – materia jest rozciągłością w
ruchu.

Taka definicja człowieka sprzeciwiała się ujęciu

Arystotelesowskiemu, że człowiek składa się z duszy i jej formy, czyli ciała. U
Kartezjusza istotę ludzkiego bytu stanowi umysł. Jest to filozofia

racjonalistyczna, to znaczy należąca do tego nurtu poglądów, które w teorii
poznania przyznają naczelne miejsce rozumowi oraz oddzielają wiedzę od

wiary, tradycji, dogmatów, przesądów. Łacińskie słowo ratio oznacza
rachunek, rozum, metodę, osąd.

Jak Kartezjusz rozumie umysł
Według Kartezjusza myślenie człowieka nie zależy od żadnego fragmentu
materii, nie jest właściwie nikomu innemu dostępne, jeśli człowiek tego nie

chce. I ani ciało, ani dusza nie mają wpływu na to, jaki człowiek jest.
Czynnikiem decydującym jest mianowicie myślenie, które nie polega na

inteligencji, ale na świadomości własnej wiedzy.

Jak Kartezjusz rozumie materię
Materia natomiast posiada geometryczne własności kształtu, wielkości,

podzielności itd. Tak Kartezjusz rozumie rozciągłość materii w ruchu. W
niedokończonym dziele Kartezjusza o świecie opisał on według swej teorii

zjawiska ciepła, światła, barw i dźwięku. Przychylał się do heliocentryzmu
Galileusza, ale nie wydrukował tej opinii, obawiając się represji ze strony

Kościoła.

Wiedza według Kartezjusza
Kartezjusz porównywał wiedzę do drzewa. Korzeniami była metafizyka,

pniem – fizyka, gałęziami, liśćmi i owocami – nauki moralne i stosowane.
Zadaniem filozofii było według Francuza wyzbycie się wszelkich wątpliwości.

Należało zatem najpierw wskazać te wątpliwości.

Niektóre dowody istnienia Boga według Kartezjusza:

1. dowód ontologiczny – Kartezjusz: odnalazłem w sobie ideę Boga, który
jest bytem doskonałym, oraz w którego naturze leży wiecznotrwałe

istnienie. Innymi słowy – istnienie jest najwyższą doskonałością, więc skoro
Bóg jest doskonałością, zatem istnieje. Moje istnienie nie jest samoistne,

musi więc wynikać z pierwszej, doskonałej przyczyny, czyli z Boga.

2. dowód w samej definicji Boga – istnieje jedna idea – idea Boga – której
nie mogę być autorem, bo: Bóg jest nieskończony, niezależny,

najinteligentniejszy, najmocniejszy – a ja jestem ograniczony, niesamoistny,
niewiedzący, bezsilny, mam skończony umysł.

3. dowód na istnienie świata dzięki istnieniu Boga – Kartezjusz: tylko dzięki

prawdomówności Boga, który istnieje, zjawiska ciał niezależnych od
człowieka również istnieją; świat nie jest całkowicie ułudą.

4.

dowód na istnienie Boga poprzez fakt posiadania ciała przez

człowieka – Kartezjusz: mimo że o moim istnieniu świadczy moje myślenie,
posiadam ciało, z którym jestem nierozerwalnie związany. Skoro wiem, że

istnieje Bóg i wierzę, że mnie nie zwodzi, to On jest przyczyną mojej natury,
która dotyczy ciała. Kiedy ciało jest zranione – boli mnie, kiedy potrzebuje

energii – czuję głód i pragnienie. Jestem z ciałem związany i gdyby ono nie
było częścią mnie, tak jak umysł, Bóg okazałby się fałszywy. A jest to

niedorzeczność.

THOMAS HOBBES

Poglądy Hobbesa wpisują się w tradycję angielskiego empiryzmu. Według
filozofa istnieją dwa rodzaje wiedzy: o faktach i o konsekwencjach. Pierwszą

zajmują się wszyscy ludzie, drugą – filozofowie. Do nich bowiem należy

analiza przyczyn i wyników zmysłowych doświadczeń, dostępnych każdemu.

Ponadto dla filozofa bardzo ważną kwestią jest ustalenie istoty i zrozumienie
natury języka. Hobbes wskazał na cztery zastosowania mowy ludzkiej: 1)

zdobywanie umiejętności – czyli ustalanie co jest przyczyną i skutkiem
ludzkich myśli i ubieranie tego w słowa; 2) dzielenie się wiedzą –

przekazywanie innym swoich umiejętności; 3) przekazywanie innym swojej
woli i intencji – dzięki czemu można uzyskać pomoc od innych; 4) czerpanie

przyjemności z mowy – bo człowiek używa też języka dla własnej
przyjemności, dla zabawy.

Człowiek u Hobbesa jest bardzo bliski zwierzęciu. To stanowisko przeciwne

myśli Kartezjusza. Człowiek, według angielskiego filozofa, tak jak inne żywe
stworzenia, jest kierowany przez dwa rodzaje ruchu: witalny i wolny.

Odpowiada to nieco arystotelesowskiemu schematowi duszy wegetatywnej i
zmysłowej. Tym, co różni człowieka od zwierząt nie jest zaś inny umysl, ale

inna wola – w świetle filozofii Hobbesa. Ludzie mają większą wolę niż
zwierzęta. Te ostatnie są bardziej zależne od instynktów i działania natury,

natomiast wola ludzi tylko w pewnych granicach podlega konieczności. Wola,
która nie podlega żadnej konieczności, to wola nie należąca ani do ludzi, ani do

zwierząt.

Determinizm Hobbesa pomaga mu w porównaniu filozofii przyrody z polityką.
Anglik jest autorem ciekawego systemu politycznego. Filozof opisuje w

Lewiatanie stan grupy ludzi przed założeniem państwa. Jest to stan wojny,
ponieważ przeważa konkurowanie o władzę, dobra i sławę. Później jednak, na

mocy umowy każdego z każdym, zaczyna funkcjonować władca, co już określa
pewne pierwsze prawa i zalążek państwa. Hobbes nie był zwolennikiem ani

państwa totalitarnego, ani boskiego prawa królów. Filozof śmiało głosił, że
podległy władcy nie może, jeśli nie chce, zabijać, uczestniczyć w wojnach czy

pobojach. Hobbes twierdził, że prawo władzy nie pochodzi od Boga, ale od
wszystkich jednostek, które zrzekły się części swoich praw dla wybrania

głowy państwa.

FRIEDRICH NIETZSCHE

Fryderyk Nietzsche(1844-1900) zakwestionował zastany system moralny,

oparty na etyce chrześcijańskiej, twierdząc, że tak zwana moralność to
zakłamanie i obłuda. wskazywał destrukcyjną rolę chrześcijaństwa w kulturze.

Głosił filozofię życia (cielesnego, biologicznego) w sytuacji upadku kultury;
krytycznie odnosił się do Schopenhauera, odrzucał jego pesymizm i teorię

współczucia. Widoczny jest w jego koncepcji wpływ filozofii i kultury staroż.
Grecji.
Jego główne dzieło Tako rzecze Zaratustra to antyewangelia: manifest nowej,
alternatywnej wobec chrześcijaństwa, dionizyjskiej „religii”. Zaratustra

(Zoroastra) – legendarny założyciel staroż. religii perskiej, wykreowany jest
przez Nietzschego jako alternatywa Chrystusa. Inne ważne dzieła filozofa

to Poza dobrem i złem, Zmierzch bożyszcz, Antychryst. Teksty pisane są
językiem poetyckim, zmetaforyzowanym, często wykład filozoficzny zastępują

aforyzmy. Po śmierci filozofa spuścizna po nim była przechowywana i
porządkowana przez jego siostrę, Elżbietę, która uległa fascynacji faszyzmem.

Nie ukrywała swej sympatii dla Adolfa Hitlera, któremu podarowała pamiątki
po bracie: szpadę i laskę; Hitler był też obecny na pogrzebie Elżbiety w 1935

roku. Nazizm wykorzystał i przyswoił niektóre z myśli autora, wypaczając
jednak w wielu punktach jego idee.

Tezy Nietzschego

1.

Punkt wyjścia:

krytyka zastanej moralności chrześcijańsko –

mieszczańskiej, oskarżenie jej o fałsz i zakłamanie (Bóg umarł).
Świat nie jest bożym ładem, lecz irracjonalnym chaosem,

heraklitową rzeką. (Chrześcijaństwo to moralność niewolników)

2.

Teza:

Nie istnieją żadne bezwzględne prawdy, wartości są względne,

bo tworzy je człowiek. Dotychczasowy system moralny jest
zakłamanym sposobem usprawiedliwiania dominacji osobowości

małych, przeciętnych, nad nielicznymi jednostkami wybitnymi. Np.
litość, sprawiedliwość, równość – to wartości etyczne do walki z

silnymi. (zanegowane wartości: dusza, szczęście, rozum, cnota,
sprawiedliwość, współczucie)

3.

Wniosek:

należy poszukiwać celu i sensu istnienia w innych niż

tradycyjne obszarach, a zdolny do tego może być dopiero

nadczłowiek, gotowy do bezwarunkowej odwagi, wolności
poszukiwań, z wolą ciągłego doskonalenia się.

4.

Koncepcja Nadczłowieka:

Nadczłowiek

to nowy etap ewolucji

człowieka, twórca swojego losu, zdolny do całkowitej afirmacji

życia; wznosi się ponad to, co przeciętne, niskie. Jego powstanie

jest sprawą woli człowieka, który odwróci się od rzekomych

wartości nadprzyrodzonych i duchowych na rzecz apoteozy
doczesnego, biologicznego życia. (Czemże jest małpa dla

człowieka? Pośmiewiskiem i sromem bolesnym. I temże
powinien być człowiek dla nadczłowieka: pośmiewiskiem i

wstydem bolesnym.)

Aforyzmy Nietzschego

•

Wzlatywać ponad istnienie! Tego się chce! Tego by się chciało

•

Ze szkoły zapaśniczej życia: Co mnie nie zabija, to mnie

wzmacnia.

•

Apteka polowa duszy: Jaki lek jest najskuteczniejszy?

Zwycięstwo!

•

Wszystko idzie, wszystko powraca, wiecznie toczy się koło bytu.

•

Zjawisk moralnych nie ma wcale, istnieje tylko moralny wykład

zjawisk.

•

Mądrość jest szeptem samotnika z samym sobą pośród

gwarnego targowiska.

•

Przyrost mądrości daje się dokładnie mierzyć ubywaniem żółci.

Ciekawą częścią koncepcji Nietzschego jest przeciwstawienie postaw

człowieka: apollińskiej i dionizyjskiej, zamieszczone w pierwszej książce
Narodziny tragedii
Postawa apollińska oznacza przywiązanie do tego, co jasne, co łączone z
wartościami klasycznymi (jasność, przejrzystość, równowaga, doskonałość,

harmonia). Z żywiołu apolińskiego wyrastają sztuki obrazowe – poezja,
malarstwo i rzeźba. Jest to postawa umiaru i wewnętrznej harmonii,

jasności w dążeniu do norm kulturowych.
Postawa dionizyjska oznacza przywiązanie do tego, co ciemne. Jest

przeciwstawieniem apollińskości, to żywioł będący istotą życia, dzika
nieokreśloność, chaotyczność i nieokiełznanie. Ma charakter ekstatyczny,

irracjonalny i pierwotny, też destrukcyjny. Dionizyjskość jest stałym
motywem pojawiającym się w pismach Nietzschego aż do samego końca,

jest przejawem przepełniającej życie woli ku mocy. Zdaniem Nietzschego w
starożytnej Grecji doszło za pośrednictwem muzyki do zjednoczenia tych

elementów w postaci klasycznej tragedii greckiej. Ideał równowagi tych
dwóch postaw został zaprzepaszczony przez chrześcijaństwo.

NIETZSCHE OD EWELINY:

Filozof, filolog klasyczny, poeta, pisarz. Punkt orientacyjny w topografii jego
filozofii stanowi radykalna krytyka chrzescijanstwa oraz wspolczesnej

kultury zachodniej.

Appolinskosc – swiat marzen I zjawisk, daznosc do obrazowania swiata,

tworzenia jego pozoru, który przeslania prawde o zyciu I przez to pozwala je
znosic. Dionizyjskosc -(przeciwstawienie appolinskosci) – istota zycia, dzika

nieokreslonosc, chaotycznosc, nieokielznanie. To stan upojenia I ekstazy,
umozliwia doswiadczanie rzeczywistosci takiej, jaka jest sama w sobie.

Appolinskosc – sztuki plastyczne, epika / dionizyjskosc – liryka I muzyka.

Nietzsche twierdzil, ze wzniosla kultura I sztuka Grecji zostala zniszczona

przez Sokratesa I zdemontowana przez Platona. Przeksztalcili oni zywiol
appolinski w realnosc, absolutyzujac pojecia prawdy, dobra I piekna, które

stanowily

podwaliny

da

chrzescijanstwa.

Zzarzuty wobec Sokratesa: zniszczyl naturalnosc osadu etycznego,

unicestwil nauke, nie mial zrozumienia dla sztuki.

Gott is tot (Bog umarl) – wspolczesny czlowiek przestal odczuwac obecnosc
Boga w swiecie – przeszedl w sfere abstrakcji I zapomnienia. Bog jest

jeszcze, ale tylko jako martwy. Razem z Bogiem zostala usunieta
metafizyczna podstawa wszelkich wartosci – są zawieszone w prozni. Nie

ma prawdy ani dobra – umarly z Bogiem. Czlowiek musi na nowo
ustanowic wartosci, ale nie jest w stanie, bo jestesmy tworami chorej

kultury opartej na odwolaniu do Boga, a nie mozemy się do niego
oodwolac, bo jego już nie ma. Przestalismy odczuwac sacrum, ale nie

potrafimy bez niego zyc – stad bierze się nihilizm.

Nihilizm – udawanie, ze nic się nie stale. Zaprzeczene, ze istnieja

jakiekolwiek problemy. To akceptacja pozorow, uznanie za wartosc tego, co
jest bez-wartoscia. Skutkuje to latwym I przyjemnym zyciem pozbawionym

napiecia. Nihilizm w tym rozumieniu jawi się jako wrogi zyciu, bo domaga
się wpasowania w obowiazujacy system norm oparty na moralnosci

niewolniczej. Nihilizm jest wtedy, gdy “NAJWYZSZE WARTOSCI TRACA

WARTOSCI”. W dziejach są 2 nihilismy – 1. którego symbolem jest

chrzescijanstwo I 2., który jest teraz, gdy formuly teologiczne traca moc.

Dla moralnosci panow pierwotnym jest pojęcie dobra pojmowanego jako

wszystko, co wzmaga wole mocy jednostek – np. Dobry jest bol, bo można go
znosic, zlo oznacza jedynie to, co wole mocy oslabia.
Moralnosc niewolnicza bazuje na pierwotnym pojeciu zla – cierpienie, wysilek.
Dobro jest tu ulga w cierpieniu (wazne są wspolczucie, pokora). Cecha

charakterystyczna tej moralnposci jest RESENTYMENT, czyli zal do zycia, które
nie spelnia oczekiwan. Moralnosc niewolnicza pozwala oszlachetnic swoja

slabosc I zemscic się na panach - MORALNOSC CHRZESCIJANSKA.

Wola mocy – nie ma istnienia bez woli mocy. To poczucie sily jednostek I
panowania nad soba, wytrwalosci I zwycieskiego znoszenia przeciwienstw.

Wola mocy nie jest wola zycia. Poczucie woli mocy może osiagnac apogeum w
chwili

swiadomej

smierci.

NADCZLOWIEK – istota obdarzona wielka moca. Jednostka tworcza, której

kazda chwila zycia jest doskonala I pelna oraz warta ponownego przezywania.
To osoba zyjaca poza zasadami obowiazujacymi reszte ludnosci, poza prawem.

W historii ludzkosci nadczlowiek pojawial się kilkakrotnie – zawsze jako efekt
przypadku I uosobienie zla dla jego wspoclzesnych (Aleksander Wielki,

Fryderyk II, Napoleon) – aluzja do Hedla. Nadczlowiek to ktos, kto
przezwycieza siebie. TWORCZE ZADANIE LUDZKOSCI – NIEUSTANNA

HODOWLA

NADCZLOWIEKA.

PRZEWARTOSCIOWANIE WARTOSCI – nie ma zadnej prawdy o swiecie / jest co
najwyzej rpawda o języku. Tkwimy w kregu metafor, a więc fakty nie istnieja –

stykamy się jedynie z intepretacjami.

CYTATY:

•

czlowiek jest czymś, co pokonane być powinno

•

dopiero nadmiar sily jest dowodem sily

•

chrzescijanstwo pozbawilo nas zniwa kultury starozytnej

•

co jest sczzesciem? Uczucie, ze moc rosnie, ze przezwycieza się opor

•

dionizos przeciw ukrzyzowanemu!

•

Dokad niemcy siegaja – psuja kulture

•

co było najwiekszym zarzutem przeciw istnieniu? Bog...

•

altruizm jest egoizmem slabych

•

blad uczynil zwierze czlowiekiem

•

dziekuje niebu, ze we wszystkich instynktach pozostalem polakiem

•

kazda rozksoz pragnie wiecznoscio

•

miłość to apogeum nienawisci

ARTHUR SCHOPENHAUER

Artur Schopenhauer(1788-1860) urodził sie w Gdańsku

Wizja świata

•

To, co widzimy w czasie i przestrzeni to tylko zjawiska, a nie rzeczy

same w sobie (rozróżnienie Kantowskie); to świat jedynie
przedstawiony, wyobrażony (Maja).

•

Poza nim leży „druga strona” świata, a stanowi ją Wola, rozumiana

jako wewnętrzna istota podmiotu poznającego. (Chcę każdą siłę w

przyrodzie pojmować jako wolę; ....Albowiem świat jest
samopoznaniem woli.)

•

Świat jest niekończącym się procesem walki o byt, areną parcia

ciemnych sił przyrody (popędy)

•

Świat z natury jest zły, ciemny. Zło jest pierwotną zasadą bytu.

Rozumienie bytu ludzkiego

•

Człowiek musi zadowolić się jedynie poznaniem negatywnym (tzn.

wg mnie chyba tylko wiedzą o tym, co niepoznane).

•

Człowiekiem kieruje popęd, nie rozum, pchając go do zaspakajania

pragnień, celów, ambicji.

•

Wieczne niespełnienie przysparza mu klęsk, upokorzeń, strachu,

cierpienia.

•

Życie człowieka dodatkowo zdominowane jest przez lęk przed

śmiercią, nieskutecznie tłumiony przez pociechę religijną

•

Ostatecznym celem człowieka jest nicość.

Recepta na ukojenie bólu istnienia

•

Dążenie do wyzbycia się pragnień, rezygnacja z pożądań,

spowolnienie pędu życiowego, swoista rezygnacja ze świata

•

nirwana (zerwanie więzi ze światem, kontemplacja, wewnętrzne

skupienie, roztopienie się w boskości, absolucie – albo – niebycie
). (buddyzm: W nauce Buddy całe życie jest przeniknięte

cierpieniem, którego źródłem jest „żądza bytowania”; aby
zniweczyć cierpienie należy wejść na drogę medytacji i ascezy,

która prowadzi do oświecenia i wygaśnięcia)

•

kontemplacja sztuki, wyrafinowane doznania estetyczne

•

oddanie się innym (współczucie, altruizm).

Skrajnie pesymistyczna filozofia Schopenhauera doczekała się swojej

recepcji pod koniec XIX wieku i wydała pokolenie dekadentów.
JEAN PAUL SARTRE

Jean Paul Sartre (1905 – 1980 Paryż) to filozof francuski. Był nie tylko
filozofem, ale i pisarzem, który traktował literaturę jako miejsce wykładu

swojej myśli filozoficznej. Swój najsłynniejszy traktat z 1943Byt i nicość
(L’etre et Néant) powtórzył w formie popularnej w pracy Egzystencjalizm

jest humanizmem (1946). W 1964 dostał literacką Nagrodę Nobla, której nie
przyjął (bo, jak stwierdził: Pisarz nie powinien dać się przekształcić w

instytucję). Próbował pogodzić egzystencjalizm z marksizmem, był
aktywnym działaczem politycznym.
Poglądy pisarza i filozofa ujmują lapidarnie jego aforyzmy.

Egzystencja wyprzedza esencję.

Dla egzystencjalizmu kluczowe jest objaśnienie opozycji pojęć:

egzystencja -

esencja

. Egzystencja zatem to byt materialny, pierwotny. Esencja to

egzystencja obdarzona samoświadomością, byt duchowy, idea, wreszcie
Bóg. Jest to byt wtórny, efekt aktywności bytu świadomego. Wg

egzystencjalizmu istnienie wyprzedza istotę. Wynika z tego, że:

•

Człowieka nikt nie ustanowił

•

Nie ma żadnych odgórnie danych własności rzeczy,

żadnego planu idei

•

Człowiek sam tworzy wartości i idee

•

Nie istnieje natura człowieka ani idea człowieka

•

Istnienie kończy się śmiercią, nicością, końcem

absolutnym

Człowiek jest samotną wyspą.

Na temat kondycji człowieka egzystencjalista

wypowiada się pesymistycznie.

•

Człowiek jest pozostawiony samemu sobie. (To rodzi

w nim trwogę i pesymizm, poczucie obcości w świecie)

•

Jako byt świadomy siebie widzi swoją kruchość,

zagrożenie, samotność

•

Nic go nie ogranicza, ale też ani nie wspiera, ani nie

determinuje.

•

Jego istnienie jest absurdalne, przypadkowe,

niecelowe, nieuzasadnione żadną nadrzędną prawdą,

wartością, ideą.

Człowiek jest skazany na wolność.

•

Przekleństwo wolności: konieczność dokonywania

wyborów.

•

Człowiek jest wolny, dopóki jest świadomy

•

Człowiek nie musi zasługiwać na żadną nagrodę, życie

wieczne. Jest wolny od zewn. determinanty, ale też wolny do
podejmowania świadomych wyborów, kształtujących jego los

•

Wolność = odpowiedzialność za samego siebie

•

Odpowiedzialność ta świadczy o tym, że

egzystencjalizm jest humanizmem (nawiązanie do
heraklejskiego doskonalenia siebie, duma z bycia człowiekiem).

Człowiek jest tylko tym, czym się uczyni.

Świadomość wyznacza

człowiekowi drogę życia, nakazuje tworzenie siebie, zapewnia sens

istnienia, nasyca jego egzystencję esencją.
Filozofia Sartre'a miała duży wpływ na światopogląd polskiego pokolenia lat

50. i 60. Pisarz był w Polsce dwukrotnie: w 1957 i 1962. Poczucie absurdu

istnienia było oczywiste dla generacji żyjących w realnym socjalizmie. Sartre

był wyrazicielem idei, nauczycielem, ale i obiektem polemiki. Jednak
najistotniejsze okazało się zaangażowanie polityczne Sartre'a po stronie

komunizmu. Nie wypadało się do niego przyznawać.

KARL JASPERS

PSYCHOLOGIA ŚWIATOPOGLĄDÓW

Centralnym zagadnieniem rozważań Jaspersa jest antynomia ludzkiego
bytowania polegająca na rozszczepieniu podmiot-przedmiot. Jest to fenomen

pierwotny, niewywodliwy z czegokolwiek innego. Cokolwiek poznaję, poznaję
za pośrednictwem świadomości i o ile rzecz poznawania wchodzi w zakres

świadomości, staje się przedmiotem, tzn. czymś, co powstaje w relacji do
poznającego podmiotu, zakłada obecność podmiotu jako czegoś odrębnego.

Podmiot jest również świadom siebie w takiej relacji. To tzw. zasada
immanencji, wedle której, cokolwiek istnieje dla mnie, musi pojawić się w

obszarze świadomości, a więc przyjąć formę przedmiotu. To, co poznać
możemy w takim świadomym zakresie nie jest bytem samym w sobie.

Transcendencja jest nieuchwytna naszemu poznaniu, byt jest niepoznawalny,
byt jest rozdarty. Dla Jaspersa to rozszczepienie jest tożsame ze skończonością

człowieka. We wszystkim swym działaniu, myśleniu, poznawaniu, odczuwaniu,
wartościowaniu człowiek odnosi się zawsze – jako podmiot – do różnych od

niego przedmiotów.

To doświadczenie ludzkiej skończoności obecne jest we wszystkich aktach

działania człowieka. Działanie człowieka jest zawsze konkretnym działaniem, w
konkretnej, różnej od wszystkich innych , a przez to „wycinkowej” sytuacji.

Wszelkie działania pozostają też niezupełne – człowiek nigdy nie realizuje w
pełni swoich celów, zawsze musi doświadczać rozziewu pomiędzy tym, do

czego dąży, a tym, co w życiu udaje mu się faktycznie urzeczywistnić. Jest w
tym jakiś tragizm – wewnętrzna antynomiczność. Każdorazowa próba realizacji

jakiegoś celu, pociąga za sobą sprzeniewierzenie się innym celom, wartościom.
A człowiek pragnie w świecie odnaleźć absolutny sens, dojść do pełnego

poznania, zaznać szczęścia i spokoju.

W codziennym działaniu, człowiek jest skłonny uważać ową antynomiczność za

możliwą do przezwyciężenia (np. przez tworzenie spójnej hierarchii wartości),
o tyle w pewnych sytuacjach – tzw. sytuacjach granicznych, ukazuje ona swe

prawdziwe oblicze, jako niezbywalna struktura wszelkiego bytowania
ludzkiego.

Sytuacje graniczne to te, w których człowiek staje w obliczu swej skończonej
kondycji, w których doświadcza zarówno rozszczepienia podmiotowo-

przedmiotowego, jaki i staje na jego granicach, uświadamiając sobie, iż w
ramach tego rozszczepienia nie jest możliwe ostateczne rozwiązanie

jakichkolwiek istotnych problemów. Sytuacje graniczne to:

1. cierpienie

2. walka
3. śmierć

4. doświadczenie przypadkowości
5. doświadczenie winy

Nie wszyscy ludzie w danej sytuacji granicznej przeżywają to samo, tę samą

abstrakcyjną treść. Każdorazowo przeżywana jest treść będąca własnością
danej jednostki. Sytuacje graniczne są jako takie czymś nieznośnym (termin

Jaspersa) dla życia. Dlatego w ich obliczu człowiek musi zawsze poszukiwać
pewnej ostoi.

Światopogląd jest obrazem świata, jaki każdy z nas konstruuje na swój użytek.
Składają się nań także postawy i wartości. Pozwala nam znaleźć odpowiedź na

pytania co jest dobre, do czego warto dążyć, w imię czego żyć. Zaspokaja on
ludzką potrzebę sensu i wartości. Światopoglądy są różne i dobrze. Istotne jest

to jak się je przeżywa, jak się w obrębie ich funkcjonuje, a nie jaka jest ich
treść. Przeżywać można światopogląd trojako:

1.

Jako próbę ucieczki przed sytuacją graniczną w pancerz światopoglądu.
Tu światopogląd jest czymś ostatecznym, udziela odpowiedzi na

wszelkie pytania. To jest przejaw nieautentyzmu.

2.

Na drodze mistyki, poprzez unicestwienie wszelkich sprzeczności w

przeżyciu mistycznym, roztopieniu się we wszechogarniającej jedności
absolutu. Jest to jednak jedynie stan chwilowy, czeka nas powrót do

świata pełnego sprzeczności.

3.

jako rezygnację z trwałego oparcia na czymś, co skończone, nasze życie

wtedy zyskuje właściwy mu wymiar egzystencjalno-kreatywny; Jaspers

mówi tu o demonizmie – życiu idei; świadomości tego, że problemów

granicznych, wszelkiego typu antynomii nie da się rozwiązać, ale
jednocześnie nie unieważnianiu ich, przeciwnie – intensywnym ich

przeżywaniu, wraz z wszelkimi konsekwencjami. To jest przejaw
autentyzmu, a także źródło siły, bodziec do działania, by zmieniać

stan faktyczny.

W sytuacji granicznej, która jest dla nas wstrząsem, ponieważ uderza w
nasze istnienie, podważa je. Jeśli wkroczymy w nią z otwartymi oczyma,

wyłania się potrzeba wycofania się z własnego, niepewnego bytu
empirycznego i oparcia się na samym sobie. Doświadczenie sytuacji

granicznej rozbudza w człowieku pewność samego siebie, ukazuje podstawę
jego życia. w każdej sytuacji istnieje ostatecznie coś, co zależy od niego

samego.

FILOZOFICZNA ORIENTACJA W ŚWIECIE

Część pierwsza Filozofii, nazwana jest Filozoficzną orientacją w świecie,
druga to Rozjaśnienie egzystencji. Rozjaśnienie egzystencji zapewnić może

uprawianie filozofii, ale rozumianej nie jako doktryna czy teoria
(światopogląd dogmatyczny!) lecz zajmowanie postawy, afirmowanie,

ustanawianie wartości. W tym sensie filozofia jest nie tyle poznaniem, ile
działaniem nieodłącznie powiązanym z refleksją. Prawda tutaj konstytuuje

się przez subiektywne, jednostkowe zajmowanie postawy wobec
rzeczywistości, wiążąc się nierozdzielnie z wartościowaniem. Dla każdej

jednostki jest ona inna, zakorzeniona w jej niezastępowalnych aktach
wyboru i doświadczeniach. Podmiotem poznania jest świadomość w ogóle,

podmiotem filozofii egzystencja (Existenz). Nie sposób odpowiedzieć na
pytanie czym jest egzystencja, jest dana obserwacji – oczywiście pośrednio,

a więc przedmiotowo, immanentnie, co zawsze oznacza deformację (rola
społeczna, zawód, biografia, cokolwiek ujęte być może w świadomości). To

jakiś ruch najgłębszej identyfikacji człowieka z samym sobą. Egzystencja
przekracza przecież rozdarcie na podmiot i przedmiot. Rozjaśnienie

egzystencji to rezultat aktywności podmiotu wartościotwórczego, a ten
zawsze wykracza poza świat i nigdy nie mieści się w całości w świecie

zobiektywizowanym.

Jest sprawą każdej jednostki, by dokonała rewolucji w sposobie myślenia i

wydobyła się spod władzy urojonych absolutów ideologicznych czy
religijnych, by jak niewolnik z platońskiej jaskini wyszła na światło

prawdziwej świadomości bytu.

Z tak rozumianym podmiotem powiązał Jaspers swą koncepcję

doświadczenia transcendencji. Jednostka doświadcza obecności bytu
absolutnego bezpośrednio – przez doświadczenie swej wolności. Najczęściej

spotyka się w pismach Jaspersa formułę, że jednostka przez wolność zostaje
sobie powierzona jako zadanie, by szukać siebie (swej egzystencji) i

absolutu. To może w pierwszym wrażeniu paradoksalne, ale egzystencja
dokonać się przecież może jedynie w świecie rzeczywistym. Na drodze bycia

sobą, wolności, bezwarunkowego rozstrzygnięcia, komunikacji. To znaki
rozjaśnienia, które apelują do naszych egzystencjalnych możliwości, do

każdego z nas z osobna, pomagają wkroczyć na drogę egzystencjalnego
urzeczywistnienia.

KOMUNIKACJA

Warunkiem egzystencji jest komunikacja z inną egzystencją. Prawdziwa

komunikacja rozgrywa się oczywiście ponad bytami empirycznymi, nie może
więc wkroczyć w horyzont poznawalności. W akcie komunikacji prawda

jednego człowieka wywołuje prawdę drugiego i z nią się zderza. Proces
komunikacji jest nazywany miłosną walką (liebender Kampf).

METAFIZYKA

Transcendencja utożsamiana jest przez Jaspersa z Bogiem, Bogiem ukrytym

– nie może być przedmiotem poznania. Ale istnieje taki język, którym o
transcendencji można mówić adekwatnie. To język szyfrów, a czytanie

szyfrów to ośrodek metafizyki. Znaki szyfru są jakby na granicy świata
obiektywnego. Szyfrem może być wszystko: krajobraz, mit, doktryna

filozoficzna, sytuacja graniczna. Znaczącym może dla każdej jednostki co
innego, dla każdej też znaczy indywidualnie.

WNIOSKI

Reasumując, zdaniem Jaspersa skończył się czas wielkich systemów

filozoficznych, ludzie czują wyraźnie swe ograniczenie, ciężar zewnętrznych
uwarunkowań i niepewność. Dzisiaj otwarte dla nas pozostają trzy tematy

filozoficznego namysłu:

1.

granice nauki – nauka uzyskuje prawdę jedynie względną, nie udziela

odpowiedzi na podstawowe pytania dotyczące życia i śmierci.

2.

ludzka osoba – ludzka egzystencja jest możliwością tego, czym może się

stać; istnieje w komunikacji z innymi egzystencjami; doświadcza sytuacji
granicznych, gdzie podejmować musi decyzje w warunkach sprzecznych

racji, niepewności;

3.

to, co wykracza poza świat i człowieka – transcendencja, która odsłania

nam się w szyfrach, w której jesteśmy zakorzenieni egzystencją.

Każda interpretacja rzeczywistości – brzmi przesłanie filozofii Jaspersa – musi
zwrócić się ku indywiduum. Nie idźcie za mną, idźcie za sobą (...) Nikt nie może

pomóc innemu w tym, co w życiu najistotniejsze.

MAX STIRNER

Filozofia Maxa Stirnera - indywidualistyczny anarchizm

Stirner Max (1806-1856), właściwie Kaspar Schmidt, niemiecki filozof
inspirowany przez myśl G.W.F. Hegla i L. Feuerbacha. Twierdził, że człowiek

powinien być przede wszystkim wolny. Do wolności ma dojść poprzez
odrzucenie Boga, prawa i moralności, czyli tego, co wg Stirnera jest

iluzorycznym wyobrażeniem wytworzonym przez społeczeństwo, które samo
w sobie też jest fikcją. Społeczeństwo należy zastąpić związkiem egoistów

robiących to, na co mają ochotę, przy czym każdy może korzystać z ludzi i
rzeczy jak ze swej własności. Głównym dziełem Stirnera jest Jedyny i jego

własność.

Max Stirner (1806-1856) stworzył koncepcję indywidualistycznego

anarchizmu. Za fundamentalne założenie jego filozofii należy uznać wolność
człowieka, rozumianą jako nie podleganie jakimkolwiek krępującym go

abstrakcjom (państwo, prawo, społeczeństwo, Bóg itp.). Twierdził, że
najważniejsza jest wolność jednostki i aby ją uzyskać, trzeba odrzucić wszelkie

wartości (także moralne). Jednostka ma prawo do wszystkiego (nawet
morderstwa), jeśli tylko sama sobie tego nie zabrania. Silny człowiek ma prawo

działać. Jeśli coś zrobił – oznacza to, że miał rację i prawo do tego. Jeśli nie miał
wystarczającej siły by podołać zadaniu i poniósł klęskę – nie miał ani racji, ani

prawa do tego działania. Moralne kategorie zła i dobra Stirner traktuje jako
nazwy i uzależnia je od porażki bądź powodzenia jednostki.

W teoriach Stirnera na plan pierwszy wybija się niemożność osiągnięcia

kompromisu z żadnym z układów niepersonalnych, takich jak np.
społeczeństwo czy państwo, gdyż - jego zdaniem - kompromis osiągnąć są w

stanie tylko takie strony, których siły pozostają w równowadze. Pomiędzy
państwem a jednostką nie istnieje żadna równowaga. Toteż dopóki np.

państwo jest w stanie zastosować przymu wobec jednostki, by realizować
własne cele, a ta nie posiada do swej dyspozycji środków, dzięki którym

mogłaby bronić swoich własnych interesów, dopóty nie jest do przyjęcia żadna
harmonia społeczna czy choćby porozumienie stron.

„Prawdziwa wiedza osiąga swą doskonałość przez to, iż przestaje być wiedzą i
ponownie staje się zwykłym ludzkim popędem - wolą” - obwieszcza Stirner.

•

Należy być egoistą, czyli niczemu wartości nie przydawać, lecz szukać jej

tylko w sobie samym.

•

"Wolność może tylko istnieć jako całkowita wolność - częściowa
wolność nie jest Wolnością".

Zaczyn filozofii człowieka wolnego, zbuntowanego przeciw rzeczywistości -
światu zniewolenia i kompromisu, gdzie panuje połowiczność jako zgniłe

źródło wszelkiego zła, a połowiczność stoi w sprzeczności z wolnością, która
jest niepodzielna, i której części nikt nie może pozbawiać tegoż człowieka w

imię wolności wszystkich albo w imię ogółu.

Stirner osłania człowieka przed zwodniczymi widmami, próbującymi go posiąść

i odrzeć z tajemnicy, z jego jedyności. Jeśli wolność istnieć może tylko jako
całkowita wolność, to człowiek nie może być w mocy żadnego powszechnika -

Boga, Człowieka (jako takiego) czy Państwa; człowiek nie może zostać ujęty w
kategorie racjonalne, bowiem jest istotą nieracjonalną - nie leży w mocy

rozumu wiarygodny opis człowieka, obecnej w nim tajemnicy. Rzeczywisty
człowiek nie jest kategorią na czyichś usługach, występującą jako realizacja

jakichś obcych mu planów, np. boskich. Każdy człowiek jest jeden i jest
niepowtarzalny. I ma być wolny. Co znaczy w ujęciu Stirnera bycie wolnym? To

niczym nieograniczona możliwość wyrażania siebie, "wolność to swoboda

wyrażania niepowtarzalności i jedyności konkretnej jednostki. Swoboda nie
skrępowana żadnymi racjonalnymi nakazami. Stąd głównym jej wrogiem

jest państwo, które dla subordynowania jednostki wykorzystuje przemoc i
przemoc tę zwie prawem.

Wolność dana, wolność narzucona nie jest dla Jedynego żadną wolnością,
jest to bowiem wolność tego, który daje, np. państwa; moją wolnością jest

wolność, po którą sam sięgnę, jeśli tak się stanie, mam do niej całkowite
prawo.

Ja Stirnera jako wartość największa staje ponad innymi wartościami, a to
oznacza, że wszelkie nakazy i normy przestają go dotyczyć. Filozofia Stirnera

nie uderza w konformizm, ale w poświęcanie Ja abstraktom.

Czym jednak jest bunt? "Bierze się (...) z niezadowolenia ludzi z samych

siebie; nie jest wezwaniem do boju, lecz powstaniem jednostek, jest
rewoltą bez baczenia na ład, który się z niej rodzi. Celem rewolucji był nowy

ład; bunt prowadzi do tego, by nie pozwolić dać sobą rządzić, by samemu
się gospodarzyć, nie pokładając płonnych nadziei w żadnych instytucjach".

DAVID HUME

Zagadnieniem, od którego wyszedł Hume było założenie (najpierw za

Lockiem), że istotnie cała dostępna człowiekowi informacja pochodzi z
doświadczenia. Jednak cechą specyficzną tej informacji jest jej

chaotyczność i zmienność. Dlatego świadoma wiedza powstaje w wyniku
złożonych procesów przetwarzania informacji zmysłowej (impresji) w obrazy

mentalne (idee).

Nasz świadomy obraz świata jest kształtowany przez cztery rodzaje

informacji – bezpośrednie impresje wywołane bodźcami (impresje
zmysłowe), uświadomione odczucia zmysłowe (impresje reflektywne) oraz

dwa rodzaje obrazów mentalnych: idee pamięci i idee wyobraźni.

Obrazy mentalne stanowią podstawowy "budulec" świadomej wiedzy: idee

proste, których modyfikacje i połączenia dokonywane przez władze umysłu:
pamięć i wyobraźnię tworzą złożony obraz świata w ludzkiej świadomości.

Hume podkreślał, że tworzenie świadomego obrazu świata zachodzi często
pod wpływem nawyków oraz emocji, stąd jego koncepcja daje początek

psychologii zachowań irracjonalnych.

Wartościowa jest tylko taka wiedza, która dotyczy logicznych relacji

między ideami (np. matematyczna), lub zjawisk obserwowalnych
empirycznie (przyrodniczych, historycznych). Wiedza, która nie dotyczy ani

jednego ani drugiego jest iluzoryczna i zbędna.

Hume wskazuje na postrzeganie przez człowieka konkretnych zjawisk a nie

uniwersalnych własności. Np. na podstawie znajomości przedmiotów, które
postrzegamy jako gorące wytwarzamy w naszym umyśle pojęcie ciepłoty,

którego uniwersalność jest jednak postulatem naszego umysłu a nie
uniwersalną własnością rzeczy.

To co wiemy na temat dochodzących do nas bodźców, to tylko one same i
ich następstwo czasowe. Jeśli np. bierzemy strzelbę i naciskamy cyngiel, to

dochodzi do nas przez palec bodziec naciskania cyngla, a po chwili słyszymy
huk i błysk wystrzału. Na tej podstawie tworzymy sobie ideę, że naciśnięcie

cyngla spowodowało wystrzał.

Jako obserwator - dostrzegamy zjawisko, a następnie dysponując ideą

pamięci danego zjawiska postrzegamy zjawisko inne, o którym
domniemywamy, że jest skutkiem pierwszego. Jednak na raz

obserwujemy tylko JEDNO zjawisko.

Zatem związku między przyczyną i skutkiem nie jesteśmy w stanie

obserwować, gdyż znajdujemy się (jako obserwatorzy) tylko w jednym
punkcie czasoprzestrzeni a związek przyczynowo - skutkowy ma charakter

continuum łączącego kilka momentów czasowych.

Krytyka pojęcia siły. Pojęcie siły związane jest z pojęciem przyczynowości,

bo siła to zdolność wywoływania skutków. Przeżycie woli jest takie samo u
człowieka, który przy pomocy woli porusza swe członki jak u

sparaliżowanego, który bez silny. Przeżywając akt woli nie możemy
przewidzieć jego skutków. W doświadczeniu wewnętrznym znamy tylko

następstwo faktów między przeżyciem wewnętrznym a zjawiskiem, nie
znamy zaś mechanizmu wewnętrznego, który je łączy. Działanie woli na

myśli jest tak samo dla nas niezrozumiałe, jak działanie woli na ciało lub

ciała na ciało. Tylko jednorodność woli i myśli wytwarza złudzenie, że związek

ich jest dla nas zrozumiały. Hume rozproszył to złudzenie.

Krytyka pojęcia substancji. Funkcja substancji polega na łączeniu faktów

współczesnych. Hume rozszerzył krytykę pojęcia substancji na substancję
duchową, krytyka ta wyjaśniała, że przyjmując istnienie substancji wykraczamy

poza fakty, a czynimy to za pomocą wniosku, który nie jest uzasadniony ani
przez analizę pojęć ani przez stwierdzone fakty, działa tu wyobraźnia i instynkt.

Podstawa wniosku jest subiektywna.

Krytyka pojęcia przyczynowości. Stwierdził, iż nie poznajemy związku

przyczynowego a priori. Nie poznajemy także empirycznie, bo jeśli mamy
trzymać się ściśle doświadczenia to musimy wyrzec się związków

przyczynowych i zadowalać się tylko stałych następstw. Nie ma takiego
rozumowania, które upoważniałoby do przenoszenia dotychczasowego

doświadczenia na przyszłość. Nie ma sprzeczności w przypuszczeniu, że choć
pewne zdarzenie miało jakiś skutek to zdarzenie doń podobne mieć będzie

skutek inny. Właściwa podstawa wniosku jest nieobiektywna lecz subiektywna
i jest uczuciowa nie pojęciowa. Wnioskowanie jest tu aktem wiary nie wiedzy.

Poszukiwanie wniosków przyczynowych jest instynktem, który nam dała
natura. Dała nam ona instynkt nie dając zrozumienia. Wnioskujemy o rzeczach

przyszłych bez znajomości podstaw naszych wniosków tak samo, jak możemy
poruszać się nie znając muskułów.

FRANCOIS BACON

Bacon uważał, że wiedza musi być gromadzona celowo, systematycznie i

metodycznie. Kładł ogromny nacisk na eksperyment naukowy, wywyższał
wiedzę praktyczną nad wiedzę teoretyczną. Twierdził, że dany nam przez Boga

pęd do wiedzy możemy pozytywnie spożytkować jedynie wtedy, gdy
przyniesie on odpowiednie korzyści, które można wykorzystać do poprawy

warunków życia człowieka. Cytując, uważał teoretyczną wiedzę, wiedzę samą
dla siebie za „podobną sprzedajnej dziewce, której chodzi tylko o samo

zaspokojenie, a nie o wydanie potomstwa”.

Wracając jednak do meritum, teoria idoli (gr. eidolon, ‘widziadło’) Bacona

odnosi się do czterech uprzedzeń, nierówności, które są przeszkodami na
drodze do poznania (czyli odbicia zeczywistości w myśleniu). Są to:

•

Idole jaskini – tu autor nawiązuje do Platońskiej alegorii jaskini –

rozumie przez nie widziadła, które mącą właściwy obraz świata.

•

Idole plemienne – czyli wspólne całej ludzkości, wynikające z ludzkiej
natury.

•

Idole rynku – wywołują je słowa, które przesłaniają rzeczy prawdziwe.

•

Idole teatru – opierające się na tradycji filozoficznej, oznaczają

przyjmowanie błędnych założeń wygłaszanych przez autorytety.

Człowiek, aby móc posiąść prawdziwą wiedzę musi uwolnić się od owych idoli,
złudzeń poznawczych. Bacon nie uznaje suchego zbierania faktów,

porównywania. Jego zdaniem zdobyta wiedza musi być przetwarzana w coś
nowego.

Teoria idoli jest jedną z najbardziej znanych teorii Bacona. Swą konstrukcją i
przesłaniem bardzo przypomina gnostycką teorię siedmiu archontów, którzy

oddzielają człowieka od Boga – czyli jedynej i prawdziwej wiedzy.

Bacontwierdził, że człowiek, dzięki rozwojowi nauki jest w stanie opanować

przyrodę. Wiedza została przez niego podzielona według władz umysłu;

wyróżnił wiedzę teoretyczną, która jest domeną rozumu. Obejmuje ona

teologię a także nauki przyrodnicze i nauki o człowieku. Istnieje także
wiedza historyczna, będąca domeną pamięci, która obejmuje dzieje religii,

historię społeczną oraz historię naturalną. Poezja to domena wyobraźni.

Bacon stwierdził, że najlepsza drogą dochodzenia do wiedzy jest metoda

indukcji eliminacyjnej, która ma wykrywać formy różnych rzeczy i zjawisk.
Polega ona na wnioskowaniu od szczegółów do form złożonych, do ogółu.

Wiedza ma charakter praktyczny, dużą rolę w ustalaniu faktów posiada
eksperyment.

Filozof stworzył teorię idoli, której zadaniem miało być wykrycie oraz
przeanalizowanie złudzeń umysłu, czyli czynników deformujących wiedzę

ludzką. Złudzenia, które mogą być nabyte lub wrodzone, stoją na
przeszkodzie w poznaniu, zaciemniają umysł nie pozwalając na jasny wgląd

w rzeczywistość. Złudzenia są wynikiem ułomności naszego umysłu i
właściwa metoda może te błędy wyeliminować.

BLAISE PASCAL

Człowiek jest tylko trzciną, najwątlejszą w przyrodzie; ale trzciną myślącą,

Umieramy samotnie, Nos Kleopatry: gdyby był krótszy, całe oblicze ziemi
wyglądałoby inaczej, Serce ma swoje racje, których nie zna rozum.

Pascal nazywa sercem wiedzę intuicyjną, a rozumem – wiedzę
dedukcyjną. Na przykład geometria jest w dużej części nauką intuicyjną, a

więc kieruje się Pascalowskim „sercem”.

Równie sławny jest tzw. zakład Pascala. Francuz śmiało snuje swe

rozważania: Bóg jest albo Go nie ma. Tego nie wiemy na pewno. Lepiej jest
jednak założyć, że Bóg istnieje i żyć moralnie – wtedy zdobędziemy nagrodę.

Jeśli nie będziemy żyć moralnie, a Bóg jest – spotka nas kara. Natomiast w
wypadku, gdyby Boga nie było, nic nie tracimy miłując bliźniego.

Swoistym ideałem wiedzy była dla niego geometria, która jednak nie
umożliwia poznania nieskończoności i nie jest też przydatna w rozstrzyganiu

problemów z zakresu etyki i religii. Geometria umożliwia za to odkrycie
faktów, ale nie ich zrozumienie, a to właśnie ono jest istotą poznania.

Człowiek jest bytem między Bogiem i przyrodą. Z racji tego, że jesteśmy
duszą dążymy do Boga, ale ciało stoi nam na przeszkodzie, które dąży do

przyrody i na przeszkodzie stoi dusza.Nie jesteśmy w stanie istnieć poza
Bogiem - jest on warunkiem, którego nie możemy obejść. Pascal twierdził,

że nie można mieć nadziei na lepsze jutro, chyba, że Bóg da nam łaskę
wiary. Wtedy człowiek ma świadomość celu własnej egzystencji. Pascal

uważa, że rozum popełnia błędy. Wiedza czysto racjonalna jest niemożliwa.
Albo dogmatyzm albo sceptycyzm - dwa wyjścia

Człowiek był w jego ujęciu połączeniem opozycyjnych pierwiastków żyjąc
w doczesnym, łatwym do zniszczenia ciele, ale jednocześnie posiadając

duszę, która jako element nieskończoności czyni go istotą dalece ważniejszą
od ślepych sił natury; to tutaj pojawiło się stwierdzenie będące kamieniem

węgielnym współczesnej filozofii: „Cała godność [człowieka] leży tedy w
myśli”. Owa „myśl” – zdolność do wykroczenia poza potrzeby zmysłów i

ciała – była tym, co łączyło profanum doczesności z sacrum nieskończonego
Boga.