PODSTAWY FIZJOTERAPII DZIECI Z UPOŚLEDZENIEM UMYSŁOWYM
•
Diagnozuje się po 3 r.ż
•
Przed 3 r.ż. można jedynie mówić o ewentualnym opóźnieniu rozwojowym lub poznawczym
Upośledzenie umysłowe- funkcjonowanie intelektualne istotnie poniżej przeciętnej, które powstało w
okresie rozwoju, między 0 a 18 m-cem (?) życia i któremu towarzyszy obniżona zdolność przystosowania się
Ocena
−
Obserwacja kliniczna dziecka (chód, siedzenie, zmiany pozycji)/ stereotypie ruchowe, postawa (czy
kręgosłup prawidłowo ukształtowany, linie barków, stopy, kolana), zaburzenia napięcie (we
wcześniejszym okresie obniżone napięcie)
−
Wywiad od rodziców i opiekunów (kamienie milowe- kiedy? Szczególnie ważne raczkowanie →
sekwencyjność, koordynacja, prawidłowa postawa i chód prawidłowe napięcie mięśni brzucha,
prawidłowe ustawienie miednicy)
−
Obserwacja w czasie zabawy i sytuacji społecznych
−
Testy psychometryczne
•
Skala Inteligencji Małych Dzieci Psyche Cattell (najbardziej popularna, stosowana u dzieci, u
których brak jest zaburzeń ruchowych)
•
Skala Inteligencji Termana-Merrill (adaptacja testu Stanford-Binet z 1937 r.)
•
Skala inteligencji Wechslera
•
Skala Denver (skala zgrubna (wszystko widać gołym okiem
−
Przy współistniejących zaburzeniach ruchowych (np. mpdz) stosuje się
•
Test Dojrzałości umysłowej Columbia
•
Międzynarodową Skalę Wykonania Leitera
poziom inteligencji = zdolność przystosowania ( w sytuacjach społecznych i środowiskowych) tzn, reakcja
na nowo pojawiające się bodźce
Iloraz inteligencji nie jest wartością stałą, zależy od:
−
Tempa
rozwoju
i
uwarunkowań
biologicznych i społecznych
−
Postępujących chorób układu nerwowego
Klasyfikacja zaburzeń umysłowych
85-100
przeciętny rozwój
70-84
niższy niż przeciętny
55-69
niedorozwój umysłowy lekki
40-54
niedorozwój umysłowy umiarkowany
25-39
niedorozwój umysłowy znaczny
0-24
niedorozwój umysłowy głęboki
Etiopatogeneza
Uwarunkowania genetyczne
Padaczka
Zaburzenia metabolizmu
Zatrucia
Urazy
Zakażenia w życiu przed-, około-, poporodowe
Deprywacja bodźców (gdy zaburzony rozwój ruchowy)
Rozwój psychoruchowy
Ścisłe powiązanie psyche i rozwoju ruchowego
Rozwój psychiczny:
−
intelektualny (poznawcze, orientacyjne)
−
emocjonalno-motywacyjny
−
społeczny
Rozwój ruchowy
−
Kontrola postawy (głowa, tułów, kończyny)
−
Rozkład napięcia- lokomocja, wyższe pozycje ciała, rozwój koordynacji wzrokowo-ruchowej,
rozwój manipulacji
−
Rozwój procesów integracji sensomotorycznej
−
Rozwój procesów mowy
zaburzenie
norma
3 m-ce
„żaba”
praca kończyn wzdłuż ciała a nie przeciw
grawitacji
„lęk” przed zmiana pozycji (gdy źle się czuje w
przestrzeni, gdy napięcie mięśniowe obniżone)
w leżeniu na brzuchu, brzuch „rozlewa się” na
boki (mm. brzucha nie pracują)
praca kończyn przeciwko grawitacji
10 m-cy
stereotypie ruchowe
przewaga wzorca wyprostnego
dużo leży
zabawa w potrząsanie zabawką
siedzi
interesuje się zabawkami, bada je
13 m-cy
chód
Etapy sensomotoryczne wg Piageta
Etap I. odruchowy (0-1 m-c) → obecnie uważa się że to nieprawda
Etap II. Pierwsze cykliczne zachowania (1-4 m-c) →rozwój procesu poznawczego- myślenie
Etap III. Kontrola poczynań (4-8 m-c)
Etap IV. Koordynacja oko-ręka (8-12 m-c)
Etap V. Eksperymentowanie i eksploracja otoczenia (12-18 m-c)
Etap VI. Myślenie i planowanie działania (18 m-c d – 2 r.ż.)
Fazy nauczania
1.
Poznawcza
−
Pacjent musi mieć świadomość wszystkich składowych ruchu i swojego ciała
−
Terapia ułatwia ruch wizualnie, werbalnie i dotykowo (HANDS ON)
−
Na początku dzięki w fazie nauczania dzięki dotykowi rozwijają się inne zmysły
2.
Asocjacyjna (skojarzeniowa)
−
Pacjent poszukuje najlepszych rezultatów
−
Czas prób i błędów
−
Terapeuta asystuje (HANDS ON/OFF)
−
Asystować nie znaczy wyręczać!
−
Należy uświadomić rodziców, żeby również nie wyręczali dziecka.
−
Najcenniejsze jest to, do czego dziecko dojdzie samo!
3.
Automatyczna
−
Pacjent koncentruje się na całym zadaniu ruchowym, a nie na poszczególnych czynnościach
ruchowych
−
Są to czynności dnia codziennego
−
…
DZIĘKI TEMU, ŻĘ PLANUJEMY, ROZWIJAMY SIĘ //planowanie ruchu//
Praksja
•
Praksja, to zdolność mózgu do wyobrażania, organizowania i wykonywania nowych ruchów i
aktywności ruchowych
•
Praksja, dyspraksja, apraksja to szersze pojęcia niż planowanie
•
Umożliwia interakcję człowieka ze światem zewnętrznym
•
Stanowi podstawę organizacji zachowania i wyższych funkcji poznawczych
Co składa się na planowanie ruchu, a co na praksję?
o
Engram- ślad pamięci
o
Peedforward
Proces planowania
1)
Idea, wyobrażenie
−
Wymaga generalizacji
−
Problem z koncepcją, z zamysłem
−
„co chcę zrobić?”
2)
Planowanie, antycypacja
−
Zaplanowanie ruchu przed jego rozpoczęciem (wykonanie bez zawahania i korekty)
3)
Wykonanie
Stereotypie ruchowe, to zaburzenia ruchowe, które polegają na ciągłym powtarzaniu bezcelowych
lub rytualnych ruchów, postaw ciała, wypowiedzi. Występują u osób niepełnosprawnych intelektualnie, z
zaburzeniami ze spektrum autystycznego, dyskinezami późnymi, stereotypowym zaburzeniem ruchowym,
a także z innymi zaburzeniami a także u osób zdrowych. Stereotypią może być wykonywanie prostych
ruchów, takich jak kołysanie ciałem, a także złożonych, jak na przykład naprzemienne krzyżowanie nóg, a
także wykonywanie ruchów marszowych w miejscu. Stereotypie słowne to perseweracje.
Występowanie
−
Bardzo często w przypadku niepełnosprawności intelektualnej
−
W całościowych zaburzeniach rozwoju
−
Przy deprywacjach czuciowych
−
W uszkodzeniach oun
−
W zaburzeniach psychicznych
−
U ludzi zdrowych
Przyczyny
−
Samo stymulacja
−
Lęk
−
Redukcja bodźców
−
Zaburzenia
pracy
oun
(uszkodzenie
szlaków
korowo-prążkowo-wzgórzowo-korowych)-
uszkodzenie kontroli impulsów
−
Zaburzenia transmisji dopaminonergicznej
−
Zaburzenia genetyczne
Rodzaje stereotypii
a)
Zwykłe
np. kołysanie całym ciałem, ssanie kciuka, obgryzanie warg, paznokci, tupanie
b)
Złożone
np. potrząsanie rękami, nienaturalne ustawienie ciała, rąk, machanie dłońmi, przeczenie palcem,
grymasy twarzy
Różnicowanie
•
Zwykle w pierwszych latach życia
•
Ruchy mają charakter napadowy
•
Mają stały wzorzec
•
Bez zaburzeń świadomości
•
Zainteresowanie innym bodźcem przerywa stereotypie
•
Brak wewnętrznego przymusu
•
Przy próbie przerwania brak niepokoju
Leczenie
−
Znaleźć przyczynę występowania
−
Modyfikacja zachowań
−
Zmiany nawyków
−
Wzmacnianie różnicowe („dawać coś w zamian”)
PRACA Z DZIEĆMI Z UPOŚLEDZENIEM UMYSŁOWYM
−
Bodźce krótkie, jednoznaczne dla propriocepcji (np. mocne dociski)
−
Zupełnie inaczej niż z dzieckiem z mpdz
−
Astazja- gdy dziecko nie jest w stanie obciążyć stóp
−
Wibracje
−
HANDS ON (bardzo dużo u tych dzieci)
Zasady fizjoterapii
•
Znalezienie mocnych stron dziecka i bazowanie na tym (motywujemy w ten sposób rodziców)
•
Nawiązanie werbalnego lub niewerbalnego kontaktu z dzieckiem
•
Wykorzystanie komunikacji niewerbalnej- bazowanie na dotyku (wykorzystanie dotyku głębokiego
w terapii, wibracja), wzroku, słuchu (analiza zmysłów dziecka przed rozpoczęciem terapii)
•
Włączanie rodziców do przebiegu procesu terapeutycznego
•
Bliski kontakt z terapeutą- poczucie bezpieczeństwa (uwaga na bierną stabilizację, dzieci ze
zmniejszonym napięciem ‘zawieszają się’ na terapeucie, należy na to uważać i aktywizować dziecko
•
Powtarzanie działań („powtórki bez powtórek”) tzn. wykonywanie tych samych zadań ruchowych,
ale w różnych formach (wyzwalanie neuropeptydów odpowiedzialnych za proces uczenia się)
•
Nagradzanie za sukces
•
Unikanie zachowań stereotypowych
•
Praca nad somatognozją
•
Praca nad napięciem mięśniowym
•
Rozwój praksji
•
Profilaktyka wad postawy
•
Nauka czynności samoobsługi
•
Rozwijaniu umiejętności małej motoryki
•
Zapobieganie powstawaniu ograniczeń ruchowych w stawach i powstawaniu przykurczy
•
Zapewnienie odpowiedniej dawki ruchu- brak motywacji, otyłość
•
Zapewnienie prawidłowej pozycji wyjściowej i kontrola pozycji podczas terapii
Rolą fizjoterapeuty jest poinformowanie psychologa, logopedy w jakich pozycjach wyjściowych
dziecko powinno ćwiczyć.
Zespół rehabilitacyjny: logopeda, psycholog, pedagog specjalny i in.
Regulacja napięcia mięśniowego. Napięcie mięśniowe zależy od:
Specyfiki uszkodzeni oun
Chorób genetycznych
Siły grawitacji
Płaszczyzny podparcia
Pozycji wyjściowych
Pozycji kluczowych względem siebie (punktów?)- rotacje
Tempa ruchu
Motywacji
Bólu, strachu, wpływu otoczenia
Umiejętność utrzymania prawidłowej postawy zależy od:
Prawidłowego rozkładu napięcia mięśniowego
Jakości kontroli głowy i tułowia
Umiejętności stabilizacji proksymalnych stawów
Wpływu przetrwałych reakcji odruchowych
Ruchomości stawów
Somatognozji
Motywacji
Na co należy zwrócić szczególną uwagę?
o
Miednica w pozycji pośredniej
o
Stawy ramienne przed stawami biodrowymi
o
Stawy ramienne na tej samej wysokości
o
Kbpg w jednej linii
o
Pozycja do pracy zgodna z wiekiem kalendarzowym
o
Pozycje do pracy powinny aktywizować dziecko (unikanie biernego podparcia)
o
Pozycja do pracy powinna zapewniać dziecku kontrolę głowy i tułowia (prawidłowa stabilizacja)
o
Pozycje rotacyjne (normalizują napięcie mięśniowe)
o
Wplatanie stymulacji przedsionkowej (ruch) w aktywność dziecka (wpływ na receptory mięsni szyi
stymulują kontrolę głowy i reakcje optyczno-błędnikowe)
PLT (pozycja leżąc tyłem) jest pozycją najmniej korzystną do pracy. Możliwe jest ćwiczenie kontroli
ustawienia głowy, utrzymania linii środkowej i jej przekraczania.
PLD (pozycja leżenia tyłem) jest lepsza do pracy (np. na trójkącie). Należy zwrócić uwagę aby
dziecko nie podpierało się stopami. Kliny powinny być tej samej wysokości, tak żeby ramionami i łokciami
dziecko odpychało się do tyłu. Pozycja dobra przy ćwiczeniu małej motoryki.
Pozycja siadu.
•
Ważne jest ustawienie kątowe stawów biodrowych (90 stopni zgięcia) i kolanowych
•
Stawy skokowe w pozycji pośredniej
•
Pełne podparcie stóp
•
Stawy ramienne przed stawami biodrowymi
•
Podparcie dla kkg
•
Kontrola za punkty kluczowe (np. kolano)
•
…
Pozycja stojąca.
•
„bezpieczniejsze” pionizatory przednie
•
Dobra pozycja do pracy nawet dla dzieci słabo kontrolujących postawę
•
Zapewnia osiowe obciążenie stawów
•
…
Inne formy oddziaływań
−
Metoda W. Sherborne
−
Masaż Shantala (tak naprawdę tez dla dzieci starszych)
−
Zajęcia logopedyczne
−
Zajęcia psychologiczne
−
Fizykoterapia/ hydroterapia
−
Dogoterapia/ hipoterapia/ delfinoterapia