Metody badań społecznych – ćwiczenia
1. Istota próby reprezentatywnej:

Próbka reprezentatywna

– jest stosowana w badaniach reprezentacyjnych, określa ona określaną część osób

przynależących do badanego zbioru, czyli obejmuje tylko jakiś fragment. Nie jest ona jednak dowolnym
fragmentem danego zbioru. Próbka jest wówczas reprezentacyjna, jeżeli jest takim podzbiorem, który pod
względem swojej struktury i składu odpowiada wiernie temu zbiorowi, z którego została pobrana, jest to, zatem
swoisty model stanowiący jak gdyby miniaturę tego układu, którego część stanowi, czyli, z jakiego została
wyłoniona.
2. Rodzaje doboru próby:

Badania wyczerpujące

- w których uczestniczą wszyscy członkowie danej zbiorowości

Badania niewyczerpujące

– w których biorą dział tylko niektórzy z członków zbiorowości

Rodzaje doboru próby

Celowa

– dobieranie próby na podstawie własnej wiedzy o badanej populacji oraz celach badań

Losowa

– według zasad loterii

Kwotowa

– tworzenie tabeli i wpisywanie w nią istotnych cech populacji (miasto -> regiony -> kobiety,

mężczyźni)

Warstwowa
Systematyczna

– z operatu losujemy co n-tego

3. Ogólna charakterystyka metody socjometrycznej, twórca:

Metoda socjometryczna

– pojawiła się w wyniku dążeń do takich empirycznych badań zachowań ludzi w

małych grupach, które umożliwiłyby dokładne rozpoznanie występujących w nich:

1.

Stosunków sympatii i

antypatii między członkami danej grupy;

2.

Przejawianych preferencji między współdziałającymi ze sobą

ludźmi oraz

3

. Rzeczywistych współdziałań, jakie mają miejsce w danych grupach. Jej twórcą jest

Jacob L.

Moreno.

W badaniach socjometrycznych istotną rolę przypisuje się wskaźnikom.

4. Planowanie i przebieg badania socjometrycznego:
Zanim badacz przystąpi do ostatecznego sformułowania pytania, jakie zamierza postawić badanej grupie osób,
musi rozważyć szereg zagadnień. Kwestie te dotyczą:

(planowanie)

a.

rodzaju sytuacji stanowiącej kryterium wyboru socjometrycznego

b.

liczby sytuacji, ze wzglądu na które osoby badane będą dokonywały kolejnego wyboru

c.

rodzaju wyboru wymaganych od badanych osób

d.

liczby wyborów

e.

uzasadnienie dokonanego wyboru.

Przebieg badania:

a.

krótkie wprowadzenie badanych w umowną sytuację, charakterystyka kryterium wyboru,

b.

rozdanie kartek, podpisanie ich przez badanych swoim nazwiskiem, wpisanie daty badania

c.

podanie pytania socjometrycznego

d.

podanie rodzaju i liczby wyborów, jakich mają badani dokonać

e.

zwrócenie uwagi badanych na to, że wybory mogą dotyczyć tylko członków danej grupy (lub nie) oraz
że wybory są tajemnicą.

5. Tabela socjometryczna:

Tabela socjometryczna

to tabela, do której nanosimy uzyskane wyniki, liczy się tyle wierszy i kolumn, ile

osób poddano badaniu.

Etapy sporządzenia tabeli socjometrycznej

:

a.

narysowanie tabeli o w= k= n (w- liczba wiersz, k- liczba kolumn, n- liczebność badanej grupy)

b.

wpisanie nazwisk badanych osób – dwukrotnie: z lewej strony jako osoby wybierające, a u góry jako
osoby wybrane

c.

naniesienie wyborów socjometrycznych do tabeli

d.

obliczenie sum brzegowych: z prawej strony są to wybory oddane, u dołu tabeli – wybory otrzymane
przez każdą osobę

e.

obliczenie sumy sum brzegowych.

6. Rodzaje struktur socjometrycznych:
a.

Pary

– gdy dwie osoby wybierają siebie nawzajem

b.

Łańcuchy

– gdy osoba A wybiera osobę B, ta z kolei wybiera osobę C

c.

Gwiazdy socjometryczne

– są to osoby uzyskujące największą liczbę wyborów pozytywnych, ale

jednocześnie wyborów tych nieodwzajemniających
d.

Kliki

– część grupy składająca się z trzech lub więcej osób, które nawzajem wybierają jedna drugą

e.

Sieć

– taki układ wyborów w grupie, że wszyscy członkowie grupy wybierają wszystkich.

7. Sposoby prezentacji graficznej wyników badań socjometrycznych:

Socjogram

– graficzne przedstawienie wyników naniesionych do tabeli socjometrycznej, pomaga w szybkiej

orientacji w rozkładzie stosunków w badanej grupie. Wyróżniamy:
a.

socjogram nieuporządkowany

– sporządza się go tylko dla małych grup – kilku czy kilkunastoosobowych,

ze względu na konieczność tworzenia go „metodą prób i błędów”.
b.

socjogram kołowy

– został wprowadzony przez

M. Northway

. Stosuje się go w dwóch sytuacjach:

1

. gdy

grupy są liczebnie duże;

2

. gdy grupa zawiera w sobie naturalnie wyłaniające się podgrupy

c.

socjolgram hierarchiczny

– jest to najbardziej czytelny sposób przedstawienia graficznego. Stosujemy go w

sytuacjach:

1

. gdy badamy duże liczebnie grupy;

2

. gdy przeprowadzamy badania w oparciu tylko o jeno

kryterium;

3.

gdy porównujemy dane z badań przeprowadzonych z wykorzystaniem kilku kryteriów wyboru.

8. Obserwacja jako metoda, obserwacja jako postrzeganie:

Obserwacja

– jest aktem spostrzegania zjawisk i rejestrowania ich w celach naukowych, często za pomocą

odpowiednich narzędzi.

Obserwacja jako postrzeganie

– jest to postrzeganie planowane, kiedy patrzymy na przedmiot - to ten

przedmiot tylko widzimy, kiedy patrzymy tak, aby dojrzeć to, co nas interesuje w danym przedmiocie to wtedy
wówczas obserwujemy go i poznajemy.

Obserwacja jako metoda

– posługując się tym rodzajem obserwacji mamy do czynienia z subiektywnym

postrzeganiem i interpretowaniem obiektywnych faktów.
9. Cechy obserwacji:
a.

Premedytacja

– wyraża się tym, że obserwacja jest przeprowadzona w celu rozwiązania ściśle i w pełni

określonego zadania sformułowanego dokładnie i szczegółowo
b.

Planowość

– polega na tym, że metoda ta bywa stosowana według planu odpowiadającego celowi

obserwacji.
c.

Celowość

– obserwator skupia się tylko na interesujących go z punktu widzenia rezultatu poznania zjawisk

d.

Aktywność

– polega na tym, że obserwator nie rejestruje wszystkich spostrzeżeń, jakie docierają do niego od

przedmiotu poznania, lecz dokonuje selekcji.
e.

Systematyczność

– obserwacja nie może być postrzeganiem przypadkowym, dokonującym się jednorazowo,

ale powinna trwać ciągle i być przeprowadzana wedle określonego systemu pozwalającego spostrzegać obiekt
wielokrotnie i w różnorodnych warunkach jego istnienia.
10. Typy obserwacji:
a.

Bezpośrednia

– badający nie tylko zbiera dane, ale również ma możliwość sprawdzenia wiarogodności tych

danych
b.

Pośrednia

– badający nie uczestniczy w zbieraniu danych i nie ma wpływu na ich powstawanie.

c.

Uczestnicząca

– obserwator na okres badań stara się wejść do danej zbiorowości by obserwować ją od

wewnątrz
d.

Kontrolowana

– jest prowadzona w oparciu o określone narzędzia systematyzujące

e.

Niekontrolowana

– obserwacja prowadzona jest bez narzędzi systematyzujących

f.

Jawna

– badani wiedzą o tym, że są przedmiotem zainteresowań obserwatora

g.

Ukryta

– badani nie wiedzą o tym, że są przedmiotem zainteresowań obserwatora.

11. Role badacza obserwatora:
a.

Wyłączny obserwator

– taki obserwator pozostaje niewidoczny i niezauważony. Badacz w możliwie

największym stopniu dystansuje się wobec terenu badań.
b.

Obserwator jako uczestnik

– badacz wykorzystuje ją do prowadzenia obserwacji w krótkich odcinkach

czasowych, często w celu określenia kontekstu dla wywiadów. Badacz jest znany i rozpoznawany przez
badanych, ale odnosi się do „podmiotów” swoich badań wyłącznie jako badacz.
c.

Uczestnik jako obserwator

– w pełni integruje się z życiem członków badanej grupy, jak i bardziej

angażuje się w stosunki z badanymi osobami. Jest w równym stopniu neutralnym badaczem, co przyjacielem.
d.

Pełny uczestnik

– badacz wnika zupełnie w badany teren, całkowicie angażując się w relacje z badanymi,

dzieląc z nimi różne działania, czasami wręcz zupełnie nie ujawniając swego planu badawczego.
12.Proces badania obserwacyjnego:

1.

wybór miejsca badań.

2.

uzyskanie dostępu do społeczności

3

. pojedynczy badacz przystępuje do badania. Grupa badawcza – szkolenie przygotowawcze i badanie

4.

notowanie swoich spostrzeżeń

5.

wyłonienie się wzorów, sugerują one pytania i dalsze badanie

6.

osiągnięcie teoretycznego nasycenia

13. Rozumienie dokumentu w naukach społecznych:

1.

jako występujący w dowolnej postaci dowód istnienia określonych faktów i wydarzeń społecznych

2

. jako pisemne świadectwo zeszłych faktów

a.

Karol Marks

– źródła statystyczne i historyczne

b.

Emile Durkheim

– statystyki

c.

William Thomas i Florian Znaniecki

– statystyki, listy, pamiętnik

d.

Max Weber

– statystyki, listy, pamiętniki, dokumenty biograficzne, doktryny teologiczne.

14. Podział dokumentów wg. Atteslandera:

Zebrane w sposób systematyczny:

dokumenty naukowe, opracowania statystyczne i dokumenty

kompilacyjne.

Zebrane w sposób okolicznościowy:

notatki, sprawozdania, dokumenty osobiste

15. Metoda biograficzna – historia metody, rozwój badań biograficznych na świecie i w Polsce

Biografia

– przedstawia doświadczenia i definicje danej osoby, danej grupy lub danej organizacji tak, jak ta

osoba, grupa lub organizacja interpretuje te doświadczenia. Określenie to oparte jest na założeniu, że
zachowanie ludzkie musi być badane i rozumiane z perspektywy osób, których ono dotyczy.
Historia:
Pojawiła się wtedy, gdy socjologowie zrezygnowali z wielkich syntez wyjaśniających istotę społeczną. Zaczęli
poszukiwać dokonań, metod badawczych opartych na zbieraniu materiału(Druga dekada ubiegłego wieku).
Zaczęło się od

W. Thomasa

, który jak legenda głosi, zniesmaczony wielkimi teoriami, poszukując nowych

sposobów uprawiania socjologii wędrował ulicami Chicago w poszukiwaniu pomysłów. Legenda głosi, że trafił
do dzielnicy, w której usłyszał obcy sobie język i zauważył, że mieszka tam sporo ludzi nie mówiących po
angielsku. Był to język Polski i wtedy, według legendy, wpadł na pomysł, czym socjologia powinna się zająć
(Jak imigracja z różnych krajów do USA wpływa na zmianę form rodziny, kształtowanie się nowych grup
sąsiedzkich, jak emigracja z ojczyzn do USA wpływa na kształtowanie się nowych wzorów postępowania, jaki
ma wpływ na systemy obyczajów itd.). Znalezione listy miały być źródłem wiedzy empirycznej, ale był mu
potrzebny ktoś znający język i byłby w stanie wykonać pracę nad analizą listów na miejscu. Przebywał tam na
konferencji Znaniecki i obaj wymyślili metodę występującej pod nazwą metody biograficznej.

Metoda biograficzna

– takie prowadzenie badań socjologicznych, w których do rozwiązania postawionego

zagadnienia zbiera się tylko materiały zawierające relacje ludzi o ich uczestnictwie w zdarzeniach i procesach
stanowiących przedmiot badań i na podstawie tych relacji dokonuje się opisu owych procesów i stawia
hipotezy wyjaśniające. Zatem podstawą empiryczną dla tej metody są dokumenty osobiste.
15. Zalety badań biograficznych:
1.

Naturalność biografii

– do opowiedzenia o sobie nie trzeba psychologa, ani naukowca. Opowiadanie to

ludzki powszechnik, który umożliwia przekazywanie trans kulturowych treść, biografia to powszechna forma
przekazu. Ludzie nie zawsze brali udział w sondażach, eksperymentach, nie zawsze wypełniali testy, ale
zawsze opowiadali. W badaniach biograficznych inicjujemy narracje, które w innych kontekstach jednostka tak
czy siak tworzy.
2.

Sens i znaczenie

– w badaniach biograficznych ujmuje się sens i znaczenia nadawane przez jednostkę sobie i

światu. Bez analizy znaczeń tworzonych przez jednostkę badacz społeczny nie rozumie jej działań. Rozumienie
polega na umiejscowieniu konkretnego tekstu w szerszym kontekście. Im szersze tło, w którym umieszczamy
zjawisko, tym głębsze jego rozumienie.
3.

Skomplikowanie życia

– biografia wyraża nie przejrzystość naszego życia i wieloznaczność nadawanych

mu sensów. Opinie ludzkie nie są wykrystalizowane, są ambiwalentne, mają różne natężenie, a uczucia bywają
ulotne i nieokreślone. Tracimy wątek, nie zachowujemy chronologii, opuszczamy pewne okresy życia, by
skupić się na innych. Tę skomplikowaną rzeczywistość najlepiej oddaje swobodna wypowiedź. Poznawanie
siebie nie jest procesem, który będzie kiedyś można uznać za zakończony.
4.

Podmiotowość

– W biografii najpełniej ujawnia się jednostka jako działający podmiot. Możliwość autorskiej

wypowiedzi daje jej szanse wyeksponowania własnej roli w kształtowaniu życia i otoczenia. Przekonanie, że
jednostki nie da się sprowadzić do sumy odruchów warunkowych i bezwarunkowych a w jej działaniach nie
można pominąć wymiaru wolności i twórczości to ważne założenie podejścia biograficznego. Biografie
zmieniają się z tych tworzonych przez społeczeństwo, ja te tworzone przez jednostki.
5.

Wrażliwość na unikalne czynniki

– w trakcie prowadzonej narracji ujawniają się indywidualne, unikalne

czynniki odpowiedzialne za taki, a nie inny przebieg życia. W obserwacji masowej opuszcza się poszczególne i
specyficzne informacje, można zbierać tylko wspólne czynniki, a przecież może się zdarzyć, że specyficzny
czynnik będzie miał najbardziej decydujący wpływ.
6.

Poziomy mikro i makro

– Metoda biograficzna służy do zapełnienia luki między szerszymi procesami

społecznymi z poziomu makro, a poziomem mikro – życiem pojedynczego człowieka. Mechanizm działa też w
drugą stronę, poznając działania jednostek, możemy zrozumieć jak doszło do pewnych procesów
ogólnospołecznych.
7.

Nacechowanie etyczne i polityczne

– ludzkie biografie budzą emocje, mają możliwość nie tylko

opisywania, ale także wpływania na rzeczywistość przez odwoływanie się do sumień. Mają one charakter

zaangażowany, oddają głos tym, których nie słyszymy, na co dzień. Dzięki historii mówionej dot. Wydarzeń z
przeszłości można przywracać zbiorową pamięć, oraz wzmacniać różne roszczenia.
16. Ograniczenia badań biograficznych:
1.

Totalitarne ego

– wg. Anthonego Greenwalda ludzkie procesy poznawcze i pamięciowe są poddane

procesom podobnym do propagandy i polityki informacyjnej systemów totalitarnych. Własna historia jest
rewidowana i fabrykowana tak, by pozostać w zgodzie z systemem poznawczym ego. 3 podstawowe
zniekształcenia poznawcze :
a.

egocentryzm

– skłonność do postrzegania siebie jako przyczyny i przedmiotu działań innych, opowiadający

po latach postrzega siebie jako autora, lub głównego uczestnika zdarzeń.
b. iluzja pozytywnych efektów – przypisywanie sobie zasług za wydarzenia pozytywne, negowanie własnej roli
w wydarzeniach negatywnych.
c.

konserwatyzm poznawczy

– doszukiwanie się potwierdzeń dla wcześniej przyjętych założeń, utrzymywanie

raz przyjętych założeń, w celu zachowania przyjętego wizerunku samego siebie.
Wg.

Pierra Bordieau

z kolei jednostka jest pod presją by prezentować swoje życie jako rozwijającą się

historię, ujmować wszelkie zdarzenia jako logiczne elementy jednego ciągu przyczynowo- skutkowego. Presja
ta ma charakter interakcyjny i kulturowy. Nie musi być ona uświadamiana.
2.

Statyczność

– znaczenie nadawane swojemu życiu cały czas ulega zmianom, a momenty przełomowe mogą

być nie dość eksponowane.
3.

Kwestie etyczne

– nawet dokładna transkrypcja wypowiedzi nie oddaje tego, co w istocie chciał powiedzieć

rozmówca, każda jej interpretacja stanowi etyczne nadużycie, ponieważ nie jest tym, czego oczekuje od nas
narrator, bezstronność oddziela nas od cudzego cierpienia. Celem etycznych badań powinno być moralne
zaangażowanie po stronie marginalizowanych.
17. Typy biografii wg. Denzina:
a.

Biografia kompletna

– oznacza po prostu, że badacz zbiera dane o całym życiu badanych osób czy grup.

b.

Biografia tematyczna

– badacz zbiera dane dotyczące określonej dziedziny życia lub określonej fazy życia.

c.

Biografia przygotowana do opublikowania

– biografia kompletna lub tematyczna, która jest gotowa do

publikacji.
18. Prowadzenie badań metodą biograficzną:
19. Analiza danych biograficznych:

Metoda konstruktywna

– studiowanie jak największej liczby autobiografii pod kątem widzenia określonego

problemu. Na podstawie tego konstruujemy ogólny obraz wydarzeń, procesów.

Metoda egzemplifikacji

– ilustrowanie i uzasadnianie hipotez, które stawia badacz przykładami dobranymi z

autobiografii. Badacz w autobiografiach szuka potwierdzenia swoich teorii

Metoda analizy treści

– zastosowanie do materiału autobiograficznego metod analizy treści

Metoda statystyczna

– ten sposób zmierza do ustalania zależności między różnymi cechami autorów

pamiętników, a ich postawami, zachowaniami. Poszukiwanie korelacji

Metoda typologiczna

– polega na ustalaniu pewnych typów zachowań, osobowości, wzorów współżycia

występujących w różnych zbiorowościach. Materiały ulegają pewnej klasyfikacji, kategoryzacji, by potem
opisać pewne typowe zachowania
20. Rodzaje dokumentów urzędowych:
1

. Dokumenty urzędowe

powstaje w specjalnych instytucjach, takich jak urzędy stanu cywilnego, komisjach

wyborczych. Dokumenty te stanowią główny punkt tych instytucji.
2. Dokumenty urzędowe dzieli się na pierwotne i wtórne.

Pierwotne

są bezpośrednim zapisem faktów i

zdarzeń sporządzonych przez ich świadków i uczestników.

Wtórne

– opracowuje się je na podstawie relacji

świadków i uczestników lub analizy dokumentów pierwotnych.
3. Dane urzędowe różnią się w wymiarze czasu. Tu wymieniamy trzy rodzaje:

ciągłej rejestracji, rejestracja

w określonym czasie, jednorazowe.

4. Dane urzędowe odnoszą się do różnych poziomów analizy socjologicznej:

Indywidualne

– dotyczy

elementu zbiorowości,

Grupowe

– wlicza się wiele elementów zbiorowości

5. Dane urzędowe są

obiektywne

lub

subiektywne

.

6. Jednym z rodzajów dokumentów urzędowych jest

akt normatywny

– zakreśla on normatywne ramy życia

społecznego, takie jak przepisy prawne, regulaminy, statusy.
21. Analiza dokumentów urzędowych:
1.

Treści wypowiedziane explicite

– z treści dokumentu zasadniczo wnioskuje się tylko o tym, co stanowi jego

odniesienie przedmiotowe, czyli, o czym w dokumencie mówi się wprost. Jego interpretacja sprowadza się
wówczas do właściwego odebrania tych informacji.

2.

Treści przemilczane

– fakt, że dokumenty milczą o jakichś zjawiskach, a badacz założył, że zarejestrowałby

je, gdyby one zaszły, świadczy o tym, że zjawiska te nie miały miejsca (

Argumentum ex silentrio

). Jest to

umyślne ukrycie określonych informacji przez adresata dokumentu.
3.

Formy wypowiedzi – jej elementy pozatreściowe

– informacje niesie też forma dokumentów. Pojęcie to

obejmuje język, kategorie opisu statystycznego, formulaturę, staranność dokumentacji. Z formy wnioskuje się o
cechach autorów, oraz o szerszym kontekście społecznym.
22. Zastosowanie danych urzędowych:
1. Dane urzędowe są

źródłem problemów i hipotez

– przeglądamy papiórki, widzimy nieoczekiwany stan

rzeczy i tworzymy problem – np. wyżej wykwalifikowani pracownicy przedsiębiorstw to protestanci.
2.

Obserwacja pośrednia zjawisk społecznych

– gdy niemożliwa jest obserwacja bezpośrednia lub gdy jest

ona z jakiegoś powodu b. trudna.

a.

Socjologa interesują zjawiska historyczne, poza zasięgiem pamięci człowieka.

b.

Zjawiska mają charakter abstrakcyjny lub ukryty  obserwowalne na podstawie objawów  objawy mogą

być rejestrowane. Np. Ilość małżeństw mieszanych jako wskaźnik rozpiętości dystansów społecznych.

c.

Socjolog chce ustalić wartość zmiennych jakiegoś zjawiska na postawie dużych izbowości lub całym

społeczeństwie – np. wskaźniki ruchu naturalnego ludności.
3

. Opis procesów społecznych

– zmiana wartości zmiennej w czasie . Dane urzędowe są znakomitym do tego

materiałem, a w przypadku zmian długofalowych, często jedynym.
4.

Sprawdzanie hipotez o zależności

a.

Sposób prostszy:

zestawienie wartości agregatowych zmiennych zależnych – np. wynik wyborów w

województwie a tradycje w tymże.
b.

Sposób trudniejszy

– korelowanie zmiennych agregatowych: wskaźnik bezrobocia a ilość głosów oddanych

na partie lewicowe.
6.

Opis normatywnych ram życia społecznego

– ujawnione przez analizę aktów zasady można traktować jak

fakt społeczny.
23. Ograniczenia w korzystaniu z danych urzędowych:

1.

Braki, nieznajomość i niedostępność danych urzędowych

2.

Urzędowy charakter kategoryzacji danych i konserwatyzm statystyki

3.

Nieznajomość okoliczności zapisu

4.

Selektywny charakter danych urzędowych

5.

Problemy z rzetelnością danych urzędowych

6.

Ograniczenia porównywalności danych urzędowych

7.

Dokumenty urzędowe jako fakty społeczne

24. Wiarygodność i rzetelność danych urzędowych
Wiarygodność dokumentów urzędowych:

Dokumenty systematyczne

– o ich wiarygodności można sądzić na podstawie sposobów gromadzenia danych

i rzetelności źródeł, na których się opierają

Dokumenty okolicznościowe

– trzeba brać pod uwagę wiarygodność osoby, która jest autorem dokumentu, a

także jej intencje, jakie spowodowały powstanie danego dokumentu
Rzetelność dokumentów urzędowych:
Źródła nierzetelności danych tkwią z społecznym procesie ich tworzenia.

1.

Rejestracja faktów z otoczenia instytucji jest dokonywana przez człowieka, funkcjonariusza instytucji,

wchodzi on w interakcje z informatorami – w interakcje zaangażowane są wartości i wiedza partnerów, zależą
również od szerszych układów społecznych.

2.

Poglądy, stereotypy i uprzedzania funkcjonariuszy instytucji mogą wpłynąć na dokonywane przez nich

klasyfikacje faktów.

3.

Dostarczenie danych tendencji może leżeć w interesie instytucji rejestrującej.

4.

Gdy Danę opisują działalność instytucji, rolę odgrywa jej struktura. Jeśli istnieje konflikt miedzy szczeblami,

grupami itp. dostarczenie informacji lub ich ograniczenie staje się elementem gry. Np. pracownik w stosunku
do szefa zawyża osiągnięcia swojej pracy.

5.

Kwestia demokratyzacji – kontrola społeczna ma wpływ na ograniczenie fikcji w urzędowych

sprawozdaniach.

6.

Ograniczona porównywalność danych urzędowych

Dane urzędowe porównuje się w sposób przekrojowy – miedzy zbiorowościami i dynamiczny – miedzy
okresami. Źródła ograniczeń:

a.

Porównywane okresy / obszary itp. różnią się stosowanymi w nich definicjami lub zasadami klasyfikacji

faktów

b.

Porównywane okresy, obszary itp. różnią się sprawnością i rzetelnością urzędowej rejestracji badanych

zjawisk.

7.

Zmiany w instytucjach rejestrujących – ich charakterze, organizacji i sprawności. Np. przejęcie rejestracji

samobójców przez państwo od kościoła spowodowało wzrost wskaźników.

8.

Reformy społeczne i zmiany w prawie – legalizacja nielegalnego prowadzi do ujawnienia zjawiska i na

odwrót.
25. Dokument jako proces społeczny:
Od lat 60siątych XXw. – wpływ interakcjonizmu symbolicznego i Etno-metodologii, socjologia zajmuję się
„konstrukcją społeczną ” i „organizacją społeczną dokumentów. ”
Instytucje nie tylko dokumentują zachowania - - kreują je , a dokumenty są produktami procesu społecznego.
Np. Statystyki zachowań dewiacyjnych zależą od tego, co definiujemy jako dewiację.

Etnostatystyka

– badania nad organizacją społeczną dokumentów  hierarchią i procesem podejmowania

decyzji w organizacji, interakcjami w organizacji itp.
Dokumenty mają swoje

genres

charakterystyczne dla nich style konwencje języki. Dokumenty konstruują

odrębną wersję rzeczywistości – rzeczywistość dokumentalną .

Interpretatywna socjologia jakościowa

– bada właściwości dokumentów – założenia dot. odbiorców, język ,

retorykę itp.
26. Wywiady konceptualne:

Wywiady konceptualne

– celem jest poznanie pojęć przyjętych przez pewną osobę. jak rozumieją dane

pojęcia takie jak ,,uczciwość’’ itp. Pytania pozwolą rozpracować znaczenie i wymiary pojęciowe tych pojęć
oraz ich pozycję w obrębie sieci konceptualnej.
27. Wywiady narracyjne:

Wywiady narracyjne

– skupia się wokół określonych elementów biografii rozmówcy. Istotą jest zaoferowanie

człowiekowi szansy do wypowiedzenia się po swojemu przy użyciu własnego stylu. Może dotyczyć całego
życia lub jego fragmentu. Rola badacza polega na słuchaniu, nie przerywaniu, stawianiu nielicznych pytań
wyjaśniających.

Trzy cele:

a. narracja może odnosić się do konkretnego wydarzenia istotnego dla narratora i przyjąć formę opowiadania
b. narracja może dotyczyć historii życia badanego, widzianej z jego własnej perspektywy(wtedy to tzw.
Historia życia)
c. istnieje też wywiad typu historii mówionej, którego temat wykracza poza historię jednostki i dotyczy historii
jakiejś społeczności.
28. Wywiady dyskursywne:

Wywiady dyskursywne

– koncentruje się na tym, w jaki sposób wiedza i prawda są tworzone w ramach

rozmowy oraz na relacjach władzy zaznaczających się w dyskursach. Wszystkie wywiady są dyskursami
jednak badacze pracujący w nurcie analizy dyskursu będą się skupiać na szczególnych aspektach interakcji
wywiadu, co różni ich od konwencjonalnych badaczy.
a. rozbieżności w odpowiedziach są tak samo ważne jak konsekwencja
b. kładzie się nacisk na techniki , które wspierają różnorodność
c. osoby prowadzące wywiad są postrzegani jako aktywni uczestnicy a nie jak mówiące kwestionariusze

Perspektywa dyskursywna

uwrażliwia osobę prowadzącą wywiad na różnicę między dyskursami badacza w

toku badania oraz na odmienne zakresy władzy, jaką dysponują oni w def. Dyskursów.
29. Wywiady konfrontacyjne:

Wywiady konfrontacyjne

– wywiad, który zakłada konfrontację w ramach, której badacz świadomie

wywołuje konflikty i niezgodność interesów. Wywiad taki staje się polem walki w trakcie, której badacz neguje
i podważa wypowiedzi badanego. Celem jest osiągnięcie rozumienia przez dialektyczne rozwijanie
opozycyjnych stwierdzeń (jak w przypadku Sokratesa). Badany ma prawo kwestionować założenia badacza.
30. Zogniskowane wywiady grupowe:

Zogniskowane wywiady grupowe

– dyskusja grupowa w gronie kilkorga zaproszonych respondentów,

moderowana przez badacza zgodnie z założonym wcześniej scenariuszem. Grupa zazwyczaj składa się z 6 osób
i moderatora. Charakteryzuje je luźny styl wypowiedzi a celem jest sprowokowanie uczestników do wyrażania
różnorodnych opinii na dany temat.
31. Wywiad etnograficzny:

Wywiad etnograficzny

– G.Gobo wyróżnia ich cztery cechy charakterystyczne:

a. specyficzna atmosfera wywiadu, która jest wynikiem znajomości rozmówców
b. nieplanowany charakter wywiadu
c. wywiad ten jest krótszy niż tradycyjne, koncentrują się na konkretnym temacie

d. mniejsze obciążenie badacza, który nie czuje się zobowiązany do zgromadzenia wyczerpujących danych
empirycznych podczas jednej rozmowy
32. Wywiad genealogiczny:

Wywiad genealogiczny

– wzorcowa forma wywiadu dla antropologów. Dzięki systematycznemu gromadzeniu

danych genealogicznych można było uzyskać informacje na temat wzorów związków interpersonalnych w
danym społeczeństwie.
33. Prowadzenie wywiadu:
Zadaniem badacza jest umiejętne pokierowanie dynamiką rozmowy oraz stworzenie atmosfery zaufania.

Badacz powinien:

-podtrzymywać dynamikę wywiadu
-przełamać lody np. pogawędką o pogodzie
-akceptować przejawy gościnności np. zaproszenie do domu
-mieć na uwadze kondycje osoby, nie można nadwyrężać rozmówców o słabym zdrowiu
-utrzymywać kontakt wzrokowy
-podsycać rozmowę pytaniami, krótkimi wypowiedziami
-unikać niepożądanych sygnałów niewerbalnych
-badacz nie powinien skłaniać respondenta do tego, aby powiedział więcej niż by chciał, może to spowodować,
że badany zamknie się w sobie i nie odpowie na kolejne pytanie
-warto personalizować swoje wywiady, poprosić rozmówcę np. o zdjęcie albo pamiątki
-w końcowej fazie zadaniem badacza jest weryfikacja logiki wypowiedzi rozmówców i uzupełnienie luk w
informacjach, które badacz chciał uzyskać
- nie wolno zdominować rozmowy, istotna jest komunikacja niewerbalna, badacz powinien kontrolować
mimikę i gesty

W trakcie wywiadu oprócz pytań otwartych pojawiają się pytania pogłębione, których celem jest
kierowanie rozmowy w najbardziej produktywnych kierunkach, np.:

-naturalne przyjmowanie wiadomości (,,Tak, rozumiem’’)
-powtarzanie tego co przed chwilą powiedziała badana osoba w celu upewnienia się czy dobrze się ją
zrozumiało
-prośba o wyrażenie opinii
-prośba o wyjaśnienie pojęcia
-prośba o narrację ilustrujące doświadczenia – konkretne opowieści

Nie należy:

-zadawać pytań sugerujących
-zmieniać tematu i przerywać wypowiedzi
-używać podpowiedzi niewerbalnych np. przytakiwanie
-ignorować wskazówek płynących z niewerbalnych zachowań rozmówców np. oznaki znudzenia czy gniewu

Zasady umiejętnego zakończenia wywiadu:

- respondent może czuć niepokój odnoście losu informacji, które udzielił, dlatego badacz powinien mu
dokładnie opowiedzieć, w jaki sposób dane te zostaną wykorzystane i upowszechnione.
34.

Zogniskowany wywiad grupowy (planowanie, prowadzenie i analiza badania fokusowego):

Planowanie:

1. Cel – on będzie determinował liczbę i układ gr. Fokusowych w ramach badania. Celem jest uzyskanie
zrozumienia i pogłębionego wglądu w postawy, oceny reprezentowane w grupach.
2. Określenie pytań, na jakie chcemy uzyskać odp. I kto może pomóc nam je uzyskać
3. Zastanowienie się na ile jednorodna jest dana grupa, jakie cechy mogą utrudniać badanie, ewentualne
oddzielenie grup, jeśli ludzie bardzo się różnią, zastanowienie się nad zasadnością łączenie płci – zależy to od
tematyki badania np. nastolatki w gr. Mieszanej mogą zachowywać się nienaturalnie
4. Określenie lokalizacji badania, jest ona ściśle uzależniona od badania, jeśli bada się pracowników danej
formy w danym mieście wtedy lokalizacja jest oczywista, jeśli respondencie są rozproszeni można rozłożyć
badanie na kilka lokalizacji. Warto pamiętać, ze zbyt duża liczba w ramach jednego badania jest pozbawiona
sensu, najlepiej 4-8 grup
5. Próba w badaniach jakościowych nie ma charakteru reprezentatywnego w sensie statystycznym, zamiast tego
posługujemy się próbami celowymi –czyli dobieraniem zgodnie z założonymi cechami jakie reprezentować
mają respondenci
6. Zadbanie o właściwy dobór respondentów w ramach każdej grupy, najlepiej 6-9 osób. Taka wielkość
umożliwia zaistnienie w pełni efektów grupowych i daje respondentom poczucie bezpieczeństwa. Możliwe jest
zachowanie jednego spójnego nurtu dyskusji i pod kontrolą moderatora każdy ma szansę zabrać głos.

7. Do udziału w badaniach zapraszamy osoby, które nie mają barier przed wypowiadaniem się na forum grupy,
powinny być to osoby śmiałe i otwarte. Konieczna jest eliminacja osób wycofanych, reprezentujących
przeciwstawny biegun zachowań społecznych, eliminacja jednostek szczególnie dominujących i narzucających
swoje zdanie

Przeprowadzanie

:

Podczas badania moderator powinien mieć scenariusz, jest to dla niego pewnego rodzaju przewodnik, skrótowy
zapis planowanego porządku dyskusji i kolejności tematów. Zawarte są w nim najważniejsze pytania. Rolą
moderatora jest kierowanie dyskusją, formułuje on pytania i często opiera się na tym, co usłyszał i prosi o
kontynuację wątku. Dostosowuje dynamikę i poziom dyskusji do grupy, decyduje, kiedy doprecyzować
pojęcia, uściśla, pogłębia temat, zachęca do dyskusji oraz ucina poboczne niepotrzebne wątki. Tłumi
dominujących i pozwala wypowiedzieć się innym. Może zadać zadanie respondentom, które skłoni ich do
przemyśleń.
Badanie odbywa się w studiu fokusowym, które składa się z Sali fokusowej i pomieszczenia podglądowego.
Niezbędne wyposażenie to sprzęt rejestrujący przebieg dyskusji oraz stół i krzesła. Moderator zajmuje miejsce
u szczytu, Sprzęt rejestrujący powinien być w dyskretnym miejscu alby nie krępować uczestników. Często w
takiej Sali znajduje się lustro weneckie, za którym znajdują się inni obserwatorzy.

Analiza

Dokonuje jej moderator, odsłuchuje nagrania, robi notatki. Sporządzanie notatek następuje zgodnie ze
scenariuszem. W oparciu o notatki robi się opis
W opisie wywiadu fokusowego istotne jest, aby zachowany był język badanych
Zachowania musi być w opisie kolejność poruszanych zagadnień
Oraz czas, jaki każdemu z tych zagadnień został poświęcony (ważność poruszanych zagadnień). Należy
wskazać, jakie zjawiska podczas dyskusji ścierały się ze sobą
Uwagi moderatora powinny znaleźć się także w sprawozdaniu. Wnioski mają charakter sprawozdawczy, co
jest największym minusem wywiadu fokusowego.
35. Cel badań surveyowych:

Cechy badań surveyowych
1.

między dwiema stronami procesu badawczego (czyli badaczem, lub jego przedstawicielem oraz

respondentem, badanym) zostaje nawiązany kontakt (pośredni lub bezpośredni) o stosunkowo krótkim czasie
trwania

2.

w czasie tego kontaktu wykorzystuje się kwestionariusz zapewniający daleko idącą standaryzację (a więc i

porównywalność) pozyskiwanych od respondenta danych

3.

przekazywane przez respondenta informacje o jego postawach, opiniach, zachowaniach utożsamiane są z

jego rzeczywistymi postawami, opiniami, zachowaniami

4.

badane osoby oraz pozyskiwane od nich informacje traktuje się statystycznie, bez rozpatrywania ich

położeniowego kontekstu
36. Technika ankiety i technika wywiadu – podobieństwa i różnice

Podobieństwa w technice wywiadu i technice ankiety

1.

wykorzystywane źródła

– obie techniki opierają się na tzw. źródłach wywołanych przez samego badacza, a

więc poddających się w pewnej mierze jego kontroli
2.

narzędzie badawcze

– w obu technikach wykorzystywany jest ten sam rodzaj narzędzia badawczego, a

mianowicie kwestionariusz będący w istocie rzeczy listą pytań, za pośrednictwem których respondenci
dowiadują się o życzeniach badacza, a odpowiadając na nie, żądania te spełniają
3.

standaryzacja

– obie techniki są technikami standaryzowanymi, tzn. kolejnym respondentom zadaje się

ujednolicone, w ten sam sposób sformułowane pytania i następnie w ten sam sposób opracowuje się
odpowiedzi. Na ogół stopień standaryzacji kwestionariusza wywiadu jest mniejszy niż kwestionariusza ankiety.
Stopień standaryzacji uzależniony jest przede wszystkim od:
a) typu zawartych w narzędziu pytań
b) zakresu swobody, jaką badacz pozostawia ankieterom przy zadawaniu respondentom poszczególnych pytań
c) sposobu w jaki zapisuje się (utrwala) udzielone przez respondenta odpowiedzi
4. sposób traktowania badanych osób – w obu technikach respondentów traktuje się jako swego rodzaju
„nośniki informacji”, które nie są uwikłane w sieć powiązań interpersonalnych oddziałujących na ich
zachowania, postawy i opinie

Różnice w technice wywiadu i technice ankiety

1.

sposób komunikowania się

– wywiad to komunikowanie bezpośrednie, „twarzą w twarz”; przekaz

obustronny, ustny; respondent na ogół nie wie jakie będą następne pytania; w technice ankiety komunikacja
jest pośrednia; oba rodzaje przekazów mają charakter pisemny a respondent najczęściej przez
przystąpieniem do badania może przeczytać kwestionariusz

2.

możliwość oddziaływania na respondenta

– podstawowym sposobem oddziaływania badacza na

respondenta jest przekaz badacza w postaci sformułowanych przez niego pytań - w przypadku
kwestionariusza ankiety jest to jedyny sposób oddziaływania badacza na respondenta w wywiadzie –
ankieter ma duże możliwości wpływania na respondenta, np. poprzez swoje zachowanie(wpływające
mobilizująco lub demobilizująco) czy pewnymi dodatkowymi, przewidzianymi przez instrukcje
wypowiedziami

3.

możliwość obserwacji respondenta

– kwestionariusz ankiety – brak możliwości obserwacji badanego,

przy niektórych rodzajach ankiet możliwość obserwacji jest ograniczona do minimum wywiad – stwarza
duże możliwości obserwacyjne(zarówno badanego jak i otoczenia) które można wykorzystać do
interpretacji uzyskanego materiału jak i np. do oceny narzędzia badawczego

4.

możliwość kontrolowania respondenta:

wywiad – duża kontrola, kwestionariusz ankiety – brak kontroli,

czasem nawet całkowity; badacz nie jest w stanie stwierdzić czy kwestionariusz został wypełniony przez
osobę do której został skierowany

5.

dokonywanie zapisu

– kwestionariusz ankiety – zapisu dokonuje respondent, wywiad - zapis wychodzi

spod ręki ankietera, od którego odpowiedzialności zależy precyzja zapisu i jego zgodność z wypowiedziami
osoby badanej

37. Budowa i funkcje kwestionariusza badawczego:

Kwestionariusz nie jest typem narzędzia uniwersalnego

, może być wykorzystywany na różne sposoby dla

urzeczywistnienia wielu, często zupełnie odmiennych celów. Kwestionariusze socjologiczne mogą być
stosowane wyłącznie do realizacji tych badań do których zostały przygotowane.

Przystąpienie do budowy

tego podst. Narzędzia surveyowego jest możliwe po całkowitym sprecyzowaniu

problematyki badawczej, po operacjonalizacji, eksplikacji, sformułowaniu hipotez i doborze wskaźników oraz
po podjęciu decyzji dot. populacji, w której będą przeprowadzone badania i w której zostanie wykonany tzw.
zwiad terenowy. Wcześniejsze podjęcie decyzji odnośnie sposobu opracowania zebranego materiału by dany
kwestionariusz umożliwiał i ułatwiał te czynności.
Każdy

kwestionariusz

spełnia przynajmniej

3 podstawowe funkcje

:

1) „przełożenie” teoretycznej problematyki badawczej na konkretne pytania zadawane w taki sposób, by

uzyskane odpowiedzi dostarczały rzeczywiście tych informacji, na których zależy badaczowi

2) nakłonienie respondenta do udzielenia odpowiedzi, a zarazem ułatwienia mu sformułowania tej

odpowiedzi przez każdorazowe „wyznaczanie” respondentowi tego obszaru problemowego, w którym
ma się poruszać, formułując odpowiedzi

3) takie przygotowanie materiału by był on przydatny do analizy jakościowej i/lub ilościowej

KWESTNARIUSZ BADAWCZY – to ułożona wg precyzyjnie ustalonej kolejności lista przeznaczonych
dla respondenta pytań wraz z miejscami przeznaczonymi na zanotowanie odpowiedzi.

Cały formularz składa się z 3 przynajmniej części:

a) wstępnej, spełniającej zadania formalno-ewidencyjne
b) pytań skierowanych do respondenta, dotyczących:

zagadnień stanowiących zasadniczy przedmiot badań

tzw. społeczno – demograficznych danych respondenta, które w wielu badaniach stanowią

zmienne niezależne, a w innych (np. badaniach struktury społecznej) są istotnym elementem
zasadniczej problematyki badawczej

c) końcowej

Oprócz tych 3 podstawowych części w kwestionariuszach występują różnego rodzaju uwagi do respondenta lub
ankietera. Nie posiadają one wydzielonego miejsca. Są rozsiane po kwestionariuszu w miarę potrzeb.
Ad.a)

część formalno – ewidencyjna:

znajdują się tam informacje do respondenta nt. instytucji prowadzącej

badania

nazwa placówki prowadzącej badania

(instytut, uczelnia, ośrodek itd.)

obok powinien się znajdować adres (nie zawsze jest to jednak przestrzegane) – a uwiarygodnia to sam

kwestionariusz i wskazuje miejsce gdzie może on kierować swoje uwagi dot. badań (problematyki,
konstrukcji kwestionariusza i przebiegiem badań)

tytuł badań

(musi być starannie dobrany i przemyślany; krótka forma; tryb oznajmujący; unikanie słów

niezrozumiałych, dwuznacznych słów); czasami autor nie formułuje tytułu tylko pisze czego dotyczy
kwestionariusz

wprowadzenie

– odezwa do respondenta w której badacz stara się nakłonić go do wzięcia udziału w

badaniach; w takim wprowadzeniu powinny znajdować się:

- cel badań(najlepiej ukazanie celu naukowego i praktycznego)
- zapewnienie o poufności zebranego materiału(poufność czyli wyłączne statystyczne opracowanie danych i
nieudostępnienie ich nikomu spoza zespołu badawczego) oraz anonimowego charakteru jedynie w przypadku ankiety i to
też nie zawsze, bo gdy ankieter przychodzi do domu respondent ma świadomość tego, że badacz zna jego dane,
- uzasadnienie wyboru respondenta do badań (kwestia o której się zapomina, nie wystarczy stwierdzenie, że badania
przeprowadzane są wśród robotników zakładów przemysłowych)
- instrukcja dot. wypełniania kwestionariusza(w przypadku wywiadu taka instrukcja nie jest potrzebna, w przypadku
ankiety już tak – za dużo instrukcji świadczy jednak o zbyt dużej trudności kwestionariusza; 2 sposoby - przy każdym
pytaniu bądź instrukcja zbiorcza)
- apel o poważne potraktowanie pytań i udzielanie szczerych odpowiedzi
- ewentualne określenie sposobu zwrotu wypełnionego narzędzia(przy ankiecie pocztowej, prasowej, ogólnodostępnej,
radiowej, telewizyjnej)
- podziękowanie za wzięcie udziału w badaniach

Ad.b)

pytania kwestionariuszowe

– zamieszczone w kwestionariuszu wywiadu lub ankiety wypowiedzi

badacza, najczęściej w formie pytającej skierowane do respondenta i żądającej od niego wypowiedzi określonej
treściowo bardziej lub mniej dokładnej.
*Często występowanie kilku zdań, nie zawsze pytających, by polecenie było bardziej zrozumiałe.
Koncepcje pytań kwestionariuszowych:
~ koncepcja testowa ~
~ koncepcja tradycyjna informacyjna ~
~ koncepcja wskaźnikowa ~
~koncepcja informacyjna rozszerzona ~
ad.c)

Zakończenie kwestionariusza

- podziękowanie dla respondenta za wzięcie udziału w badaniach
- prośba do respondenta o sprawdzenie czy na pewno udzielił odpowiedzi na wszystkie pytania
- czasami pozostawia się wolne miejsce, w które respondent może wpisać swoje uwagi dotyczące badań
- numer respondenta, data badań, nazwisko ankietera, jeżeli jest to wywiad
38. Podział pytań kwestionariuszowych:

1. KRYTERIUM CELU PYTANIA

- pytania wprowadzające
- pytania o opinie
- pytania o fakty
- pytania o wiedzę
- pytania o motywy
- pytania o sugestie
- pytania uzupełniające

2. KRYTERIUM LOGICZNE

- pytanie logicznie otwarte
- pytanie logicznie zamknięte

3. KRYTERIUM TECHNICZNE

- pytania otwarte
- pytania zamknięte, dzielone ze względu na:

 Miejsce usytuowania odpowiedzi

- z wbudowanymi odpowiedziami
- z zewnętrznymi odpowiedziami

 Sposób przedstawienia alternatyw

- pytania rozstrzygnięcia
- pytania dopełnienia

 Żądanie wyboru

- określone liczbowo
- określone zwrotem „wszystkie”
(- bez określonego żądania wyboru)

 Roszczenie zupełności

- minimalne roszczenie zupełności

- ograniczone roszczenie zupełności
- maksymalne roszczenie zupełności
(- nieokreślone roszczenie zupełności)

 Budowę części respondentywnej

- alternatywne
- wieloalternatywne
~~dyzjunkcyjne
~~koniunkcje
~~rangowanie
~~skale (zdecydowanie nie, raczej nie, raczej tak, zdecydowanie tak)

4. KRYTERIUM ZAKRESU PODEJMOWANEJ PROBLEMATYKI

- pytania globalne
- pytania szczegółowe

5. KRYTERIUM SPOSOBU NAWIĄZANIA DO DANEJ PROBLEMATYKI

- pytania bezpośrednie
- pytania pośrednie, dzielone ze względe na:

 Formę

- pytania werbalne
- pytania niewerbalne

 Zakres podejmowanej problematyki

- obejmuje cały zakres
- obejmuje część zakresu

 Rodzaj interpretacji odpowiedzi

- interpretowane bezpośrednio
- interpretowane pośrednio

 Formalnie ukierunkowane

- nieprojekcyjne
- projekcyjne, dzielone na:
~~pytania pojedyncze, dialogowe, historyjkowe
~~testy werbalne, graficzne, rysunkowe, przedmiotowe

6. KRYTERIUM FUNKCJI PEŁNIONEJ W KWESTIONARIUSZU

- pytania dotyczące badanej problematyki
- pytania metryczkowe
- pytania filtrujące
- pytania wykluczające się
- pytania sprawdzające
-pytania podchwytliwe i puste

Praktyka badawcza wygląda tak, że występujące w kwestionariuszu pytania można zaliczyć do kilku rodzajów
jednocześnie.

Rodzaje pytań kwestionariuszowych:
A.: ze względu na ich cel (S.L.Payne)



pytania wprowadzające

– ich celem jest przygotowanie respondenta do zagadnień poruszanych w

całym kwestionariuszu lub w pewnych jego sekwencjach tematycznie odmiennych od pozostałych
części; wnoszą pewną informacje o respondencie, ułatwiając późniejszą interpretacje materiału a
jednocześnie nie są zbyt szczegółowe i drażliwe



pytania o opinie

– odnoszą się do sposobu postrzegania przez respondenta pewnych faktów, zjawisk,

procesów, do ocenienia ich i ewentualnego własnego zachowania wobec nich; respondent powinien
mieć zatem jakąś wiedze nt. poruszanych procesów itp. oraz mieć do nich jakiś stosunek; trzeba liczyć
się z tym, że respondent nie będzie miał wiedzy na określony temat



pytania o fakty

– dotyczą uzyskania informacji o pewnych zjawiskach, faktach (w tej kategorii

znajdują się również pytania tzw. metryczkowe)



pytania o wiedzę

– rzadka kategoria pytań; dot. gł. badań dot. udziału w kulturze, życiu politycznym

itp.; celem tego typu pytań jest zidentyfikowanie grupy respondentów posiadających wiedze na pewien
określony temat lub też jej nie posiadających



pytania o źródło informacji

– stosuje się w celu zidentyfikowania źródeł z jakich respondenci czerpią

wiedze na pewien temat; wykorzystywane m.in. do badań problemów zw. z procesem socjalizacji,
skutecznością środków masowego przekazu
np. Skąd czerpiesz informacje o sprawach politycznych i gospodarczych?



pytania o motywy

– jedne z najczęściej stosowanych typów pytań kwestionariuszowych; ich zamiarem

jest ujawnienie subiektywnych pobudek do wykonywania tych czy innych zajęć, podejmowania działań
czy wyrażania sądów



pytania o sugestie

– gdy badacz chce poznać pewne formułowane przez respondenta zalecenia dot. np.

rozwiązywania problemów społecznych (badacz zakłada, że respondent zna tematykę i jest w stanie
wypowiedzieć się w określonej kwestii)
np. Jaki charakter powinna mieć organizacja, do której chciałbyś należeć?



pytania sondujące

– ich zadaniem jest nakłonienie badanych osób do udzielenie odpowiedzi istotnej

wtedy, gdy od ich sformułowania się uchylają, lub są one zbyt lakoniczne; prawie wcale nie używane,
stosowane najczęściej w technice wywiadu



pytania uzupełniające

– stosowane głównie w technice wywiadu; ich celem jest uzyskanie od

rozmówcy jakichś dodatkowych informacji przydatnych do interpretowania wcześniej uzyskanych
odpowiedzi

B.: Pytania otwarte i zamknięte

kryterium logiczne

– sednem podziału jest to czy pytaniu towarzyszy ściśle określony zbiór

alternatywnych odpowiedzi wskazanych respondentowi wprost lub pośrednio



pytania zamknięte logicznie

– to takie pytania, na które odpowiedzi mogą być (ale nie muszą)

przedstawione respondentowi w formie listy jedynie możliwych z logicznego punktu widzenia
stwierdzeń.
Np. Czy jest Pan właścicielem warsztatu rzemieślniczego? 1.Tak, 2. Nie, 3. Nie wiem
Ile osób dorosłych z bliskiej Pana rodziny(np. bracia, siostry, synowie, córki)
mieszkają jeszcze w tej wsi? – to pytanie jest inaczej sformułowane, ale i ono ma
wyraźnie określoną – choć nie wprost listę alternatyw.



pytania otwarte w sensie logicznym

– to takie które nie mają ani pośrednio ani bezpośrednio

określonej listy istotnych odpowiedz z uwagi na to, że liczba ta jest znaczna i praktycznie
nieograniczona.
Np. co stałoby się z PL, gdyby wszyscy ludzie przestali wierzyć w Boga? Zastanów się i napisz,
jakie skutki by to spowodowało? Postaraj się napisać o tym jak najobszerniej.

Kryterium techniczne(pragmatyczne, gramatyczne)

– dot. budowy kwestionariusza, z tego punktu

widzenia:



Pytanie zamknięte technicznie

to takie, któremu towarzyszy przygotowana przez badacza lista

odpowiedzi do wyboru(kafeteria), z której respondent wskazuje na jedną lub kilka
Np. jeżeli zwiększyłby Pan swój wysiłek w pracy to(proszę wskazać 3 odpowiedzi):

1. Nie zmieni to wysokości moich zarobków
2. Koledzy nie przyjęli by tego dobrze
3. Przełożeni nie ocenią tego należycie

……………………………………………………..

10. Nikt tego nawet nie zauważy



Pytanie otwarte technicznie

to takie, które nie zawiera listy proponowanych do wyboru

odpowiedzi, pozostawiając jej sformułowanie samemu respondentowi:
Np. Prosimy o wypowiedź, czego oczekuje Pan(i) od nowo wybranego Sejmu?

……………………………………………………………………………………………………
………………

Zastosowane kryteria powodują krzyżowanie się przyjętych podziałów



Pytania otwarte technicznie

– to takie, w których osobie badanej autor kwestionariusza

pozostawia całkowitą swobodę w udzielaniu odpowiedzi. Odpowiedzi wpisuje się w
wykropkowane miejsce. Odpowiadający formułują odpowiedź własnymi słowami. Tego typu
badania są zazwyczaj trudniejsze dla respondenta.

W jakich przypadkach umieszcza się w kwestionariuszu pytania otwarte:
- badacz nie ma pewnośc,i co do tego czy respondenci dysponują jakąś wiedzą na określony temat, nie chce
przypadkowych odpowiedzi ani nie chce sugerować odp.
- badacz nie wie czy jest w stanie stworzyć kafeterie z wszystkimi możliwymi odpowiedziami
- badacz nie chce uchwycić tylko sensu wypowiedzi, ale również zwrócić uwagę na jej brzmienie, dotyczy to
określonego celu badawczego
- badaczowi zależy na poznaniu układu odniesienia ,którym respondent się posługuje



Pytania zamknięte technicznie(pragmatycznie

) – pytania zaopatrzone w kafeterie.

Jeżeli lista odpowiedzi jest znana zarówno badaczowi jak i respondentowi to mówimy wtedy o pytaniach
prekategoryzowanych.

Pytania zamknięte mogą przybierać różne formy i można je podzielić zgodnie z zastosowaniem różnych
kryteriów:

1) Różne usytuowanie dawanych do wyboru odpowiedzi



Takie, w których odpowiedzi wbudowane są w treść pytania,

Np. Czy możliwości leczenie poprawiły się, czy też nie po wprowadzeniu ubezpieczeń zdrowotnych dla
rolników indywidualnych?
Rzadko stosowany, bo tak długie pytanie może być mało czytelne;



Takie pytania, które nie mają tak wbudowanych odpowiedzi tzw. pytania zamknięte z

zewnętrznymi możliwościami odpowiedziami (pod lub obok pytania);

Ten rodzaj pytań jest stosowany częściej.

Inne podziały pytań zamkniętych

Koncepcja N. Belnapa klasyfikuje pytania zamknięte biorąc pod uwagę:
- sposób, w jaki pytanie przedstawia wzór odnoszących się do niego alternatyw

– 2 rodzaje pytań:

1) takie, które

zaczynają się od słowa CZY i rozstrzygają

czy zaszło jakieś zdarzenie (w PL za K.

Ajdukiewiczem przyjęło się nazywać je pytaniami rozstrzygnięcia), oprócz faktów i zdarzeń mogą one tez
dotyczyć opinii lub sugestii i postulatów
Np. Czy Wasz zakład produkcyjny miał trudności z wykonaniem zadań produkcyjnych w pierwszym półroczu
tego roku??
2) takie, które

zaczynają się od słowa, KTÓRY i nakłaniają respondentów do wyboru jednej lub kilku

wersji odpowiedzi(za K. Ajdukiewiczem nazywamy je pytaniami dopełnienia)

Np. który z poniższych rodzajów muzyki jest odzwierciedleniem ideałów, celów lub pragnień czy też dążeń
Pana(i) i waszych rówieśników?

- tak zwane

żądanie wyboru,

które autor zawarł w pytaniu – wskazuje respondentowi ile odpowiedzi należy

wymienić spośród zaprezentowanych. Żądanie wyboru najczęściej wskazuje liczba naturalna umieszczona w
pytaniu
Np. Na temat wzajemnego stosunku między religią katolicką a moralnością można spotkać wiele różnych
poglądów. Który z przytoczonych niżej jest najbliższy Twoim poglądom? Wskaż tylko jeden z nich.
- zakreślone w treści pytania,

tzw. żądanie roszczenia zupełności

– żądanie to określa czy respondent,

udzielając odpowiedzi na pytanie, ma wpisać „całą prawdę” – związaną z tym pytaniem czy tylko jej część,
czyli wybrać kilka spośród podanych odpowiedzi
Np. jaki sposób zachowania jest najbardziej charakterystyczne u współczesnej młodzieży? Wskaż jedną
odpowiedź.
~~

minimalne roszczenie zupełności

– gdy respondent ma za zadanie wskazać przynajmniej jedną z

odpowiedzi

~~

ograniczone roszczenie zupełności

– polecenie by osoba ograniczyła swój wybór do kilku(3,4)

~~~

maksymalne roszczenie zupełności

– nakazuje by respondent zaznaczył wszystkie dotyczące go

możliwości

Tzw. nieokreślone roszczenie zupełności

ma miejsce w sytuacji, gdy badacz nie określił liczby możliwych

odpowiedzi. Taka sytuacja to błąd.
Dzieli pytania zamknięte – z punktu widzenia budowy ich

części respondentywnej

:

a) Pytania w formie alternatywy
b) Pytania wieloalternatywne(z wieloczłonową alternatywą)występującą w formie:

a) Dyzjunkcji
b) Koniunkcji
c) Szeregowania alternatyw(rangowania)
d) Skal

Pytania w formie alternatywy

– najprostsze w odbiorze pytania technicznie zamknięte, istota tych pytań

polega na tym, że respondent może udzielić tylko jednej z dwóch wzajemnie się wykluczających odpowiedzi;
badacz zawsze musi rozważyć czy w zadanym przez niego pytaniu rzeczywiście są tylko 2 możliwe
odpowiedzi. Pytania o fakty i o wiedze.
Np. Jesteś? A) uczniem B) uczennicą
Gdy jednak nie ma pewności czy respondent wybierze jeden z możliwych wariantów należy dołączyć
odpowiedź neutralną (gdy pytamy o opinie i poglądy)
Np. Czy wśród profesorów i docentów na Twoim wydziale są dużej klasy uczeni lub specjaliści?

1. Tak
2. Nie
3. Nie mam zdania

Czy na twoim kierunku studiów istnieje koło naukowe?

1. Tak
2. Nie
3. Nie wiem

Odpowiedzi neutralne muszą być stosowane nie tylko w pytaniach o poglądy, ale także w pytaniach o wiedzę.
Umieszczenie odpowiedzi neutralnej dzieli ogół respondentów na 3 kategorie. Badacze chcąc uniknąć takiego
podziału formułują tylko dwa warianty nie formułując odpowiedzi neutralnej. W taki sposób stawia się
respondenta przed wyborem wariantu, co, do którego pewności nie jest on zdecydowany(pytania o wiedze,
poglądy i oceny)

Pytania z wieloczłonową alternatywą

(wieloalternatywne, pytania z kafeterią, pytania z wielokrotnym

wyborem) – istotą tego pytania jest zaprezentowanie respondentowi kilku(min.3) wariantów odp. do wyboru

Przykłady pytań wieloalternatywnych:

a)

Pytania dyzjunktywne

– sa to pytania zamknięte, którym towarzyszy lista wariantów odpowiedzi w

liczbie więcej niż dwóch. Istota polega na tym, że respondent może wybrać tylko jedną odpowiedź. Są
to odpowiedzi wykluczające się. Pytania takie noszą nazwę metryczkowych (pytania o społeczno –
demograficzne cechy badanych)  najczęściej

Np. w jakiego typu miejscowości Pan(i) mieszka?

a) Wieś
b) Miasteczko od 20 tys. do 50 tys. mieszkańców
c) Miasto od 50 tys. do 100 tys. mieszkańców
d) Miasto powyżej 100 tys. mieszkańców

Ile ma Pan(i) lat?

a) Do 25 lat
b) 26-30 lat
c) 31-35 lat
d) 36-40 lat
e) 41-50 lat
f) 50 lat i więcej

Błędy: założenie, że respondent ma wiedze na określony temat(w przypadku wielkości miasta)

Pytania koniunktywne

– pytania z tak sformułowaną kafeterią, że

umożliwia ona respondentowi wybór

większej liczby wariantów odpowiedzi

z przedstawionej mu listy. Badacz formułuje liczbę możliwych lub

pozostawia ich liczbę do uznania samemu respondentowi.



Minimalne roszczenie zupełności

– wymienienie

przynajmniej 1

z proponowanych odpowiedz



Ograniczone roszczenie zupełności

– badacz prosi o

wymienienie ściśle określonej liczby

wariantów spośród przygotowanych odpowiedzi



Maksymalne roszczenie zupełności

– wskazanie wszystkich tych odpowiedzi, które dotyczą

respondenta

Np. oto lista filmów wyświetlanych w ostatnich miesiącach na naszych ekranach. Proszę podkreślić te
wszystkie, które oglądałeś.



Nieokreślone roszczenie zupełności

– badacz nie precyzuje wyraźnie ilu odpowiedzi może

udzielić respondent

Pytania z szeregowaniem alternatyw (tzw. rangowanie

) – gdy badacz chce poznać nie tylko liczbę i rodzaj

wybieranych odpowiedzi, ale także preferencje respondenta wobec nich;

prośba o ponumerowanie wg

pewnego przedstawionego kryterium,

wybranych wariantów odpowiedzi;

każdy wariant musi otrzymać

inny numer – rangowanie przechodnie

oraz bardzo rzadko stosowane

rangowanie nieprzechodnie

– gdy

kilku pozycjom można podporządkować ten sam numer

Pytania z szeregowaniem alternatyw za pomocą porównywania parami

– pozbywając się braku

precyzyjności wyników zw. z przypadkowym rangowaniem; badacze stosują, zatem tzw. porównywanie
parami. Sposób ten polega na tym, że prosi się respondenta o dokonanie wyboru jednej cechy, opinii, poglądu
w ramach każdej z przedstawionych mu cech, opinii czy poglądów.

Pytania skale

– kafeteria liczy zazwyczaj kilka od 4-7 pozycji. Stosuje się je wtedy, gdy chce się poznać

stopień czy natężenie uczuć lub też stałość poglądu respondenta w ramach pewnego skonstruowanego przez
badacza continuum. Istotą tego typu pytań, jest zawsze jakieś stopniowanie, hierarchizowanie. Przypisywanie
poszczególnym pozycjom odpowiednich liczb.

Pytania – tabele

– istotą tych pytań jest to, że zawierają one właściwie nie jedno, lecz kilka czy nawet

kilkanaście pytań „zagregowanych” razem, wówczas gdy dotyczą podobnego problemu i gdy charakteryzują
się takim samym sposobem odpowiadania na nie
•

Tabela z pytaniami alternatywnymi (wskaż tak lub nie)

•

Tabela z pytaniami dyzjunktywnymi (wskaż tylko 1 wariant)

•

Tabela z pytaniami wieloalternatywnymi

•

Tabela z pytaniami skalami

Podział pytań ze względu na zakres podejmowanej przez nie problematyki

Pytania globalne

– to takie, których celem jest uzyskanie od respondenta odpowiedzi dotyczącej

złożonych, wieloaspektowych procesów, zjawisk, faktów. Domagają się krótkiej odpowiedzi na
złożone, wieloaspektowe problemy.

Pytania szczegółowe

– dotyczą spraw konkretnych, szczegółowych, jednowymiarowych.

Podział pytań ze względu na sposób nawiązania do podejmowanego problemu badawczego

Pytania bezpośrednie

– pytamy w nich o to, o czym rzeczywiście w nich mówimy,

Np. czy pracuje Pan zawodowo?
Pytanie bezpośrednie stosuje się wtedy, gdy badacz sądzi, że jego respondent chce i może na to pytanie
odpowiedzieć

Pytania pośrednie

– pytania, których celem nie jest dowiedzenie się czegoś o problemie, którego

pytanie dotyczy, lecz na podstawie odpowiedzi na to pytanie móc wnioskować o innych sprawach lub
cechach rozmówcy. Stosuje się je wtedy, gdy istnieje uzasadnione przypuszczenie, że respondent nie
będzie chciał bądź nie będzie mógł odpowiedzieć na pytanie bezpośrednie.

Podział pytań pośrednich na podstawie A. Boczkowskiego:

1.

Kryterium formy pytania

– pytania pośrednie dzielimy na werbalne i niewerbalne.

Werbalne

– to takie, które są przytaczane słowne

Niewerbalne

– to różnego rodzaju ilustracje, przedmioty, rysunki itd.

Czasami w kwestionariuszach zdarza się łączenie obu tych form.

2.

Kryterium zakresu problematyki

– obejmujące cały zakres podejmowanej problematyki oraz taki,

które odnoszą się do części tego zakresu

3.

Kryterium rodzaju interpretacji odpowiedzi

– odpowiedzi interpretowane są pośrednio bądź

bezpośrednio

4. Kryterium formalnego ukierunkowania:

- pytania nieprojekcyjne

– badacz zwraca się wprost do badanego, sytuacja nakreślona przez autora

we wstępie odnosi się do badanego, do jego wiedzy, opinii, poglądów.

-

pytania projekcyjne

– ich istotą jest to, że starają się dotrzeć do badanego(a raczej wiedzy o nim) poza jego

świadomością. Uzyskuje się to poprzez przeniesienie problematyki podejmowanej w pytaniu z respondenta na
płaszczyznę zewnętrzną wobec niego, na innych ludzi czy przedmioty

Dotychczasowe podziały dotyczyły:
-celu pytania
-statusu logicznego
-statusu technicznego(gramatycznego, pragmatycznego)
-zakresu podejmowanej problematyki
- sposobu nawiązania do danego problemu

Pytania wyróżnione ze względu na pełnione przez nie w kwestionariuszu funkcje:

Pytania dotyczące badanej problematyki

– stanowią największą, zasadniczą część każdego

kwestionariusza. Pytania, które bezpośrednio lub pośrednio odnoszą się do podejmowanej w procesie
badawczym problemtyki i mogą przybierać wszystkie z dotychczas omówionych postaci. Muszą być
wynikiem starannego przełożenia problematyki badawczej, hipotez i pytań badawczych na język
kwestionariusza.

Pytania dotyczące respondenta tzw. pytania metryczkowe

za ich pośrednictwem badacz zbiera

informacje dotyczące społeczno-demograficznych danych badanej populacji. Są one na ogół
umieszczane na samym końcu kwestionariusza.

Pytania metryczkowe zbierają dane, które pełnią na ogół funkcje zmiennych niezależnych i odnoszą się
najczęściej do informacji z zakresu:

1) Społeczno-demograficznej charakterystyki badanego i jego środowiska
2) Poziom wykształcenia i kwalifikacji zawodowych
3) Sytuacji pracy
4) Położenia materialnego

Pytania filtrujące

– in. Pytania rozstrzygnięcia o zamkniętej logicznie i gramatycznie postaci, choć

zdażają się też inne formy tych pytań. Ich celem jest segmntacja respondentów na różne kategorie w
zaleznosci od potrzeb i celów autora badań. Rozstrzyga o tym, kogo dotyczy następne pytanie/pytania
w kwestionariuszu. Są to sposoby zaznaczania w kwestionariuszu pytań, które pewne kategorie
respondentów powinni opuścić.
Tego rodzaju pytania występują najczęściej w tzw. kwestionariuszach segmentowych, w których
poszczególne rodzaje pytań kierowane są do różnych respondentów.
Pytania filtrujące łączą się bezpośrednio z regułami przejścia.

Pytania wykluczające się

– to pytania, których zadanie jednej kategorii respondentów wyklucza

możliwość zadania ich innej grupie respondentów. Są to, zatem pytania, które mogą być zadawane
alternatywnie albo tym albo tym. Pytania takie są często zaznaczane przez badacza np. opisem: Pytania
wyłącznie dla osób stanu wolnego

Pytania sprawdzające

– to pytania mające szczególną rolę związaną z analizą prawdziwości

uzyskanych odpowiedzi. Pozwalają na przeprowadzenie analizy wewnętrznej spójności odpowiedzi
sygnalizującej pewne błędy, nieprawdziwości w podawanych przez respondenta informacjach.

Pytania podchwytliwe i puste

– rzadko stosowane

Podchwytliwe

– stosowane wówczas, gdy chce się otrzymać odpowiedzi niemożliwe do uzyskania

przy pytaniu wprost. Zadaje się je wtedy, gdy chce się uchwycić charakterystycznych dla respondenta
predyspozycji do sposobu odpowiadania na zadawane mu pytania
Jednym z rodzajów pytań podchwytliwych są tzw.

pytania puste

tj. takie, które kryją pewne fikcje(są

sugerujące, niezbyt trudne, zamknięte technicznie i przybierają na ogół postać pytań rozstrzygnięcia)

39. Błędy popełnione w kwestionariuszu:

Błędy w pytaniach kwestionariuszowych na podstawie analizy K. Lutyńskiej:

- wady strukturalne
- wady związane z niedostosowaniem pytania do informacyjnego zapotrzebowania badacza
- wady związane ze zbytnią trudnością pytania
- wady związane ze zbytnią drażliwością pytania
- wady wynikające z faktu, że pytanie jest sugerujące

Błędy w pytaniach kwestionariuszowych na podst. analizy G. Babińskiego:

- błędy logiczne
- błędy merytoryczne
- błędy sytuacyjne
- błędy techniczne

BŁĘDY W PYTANIACH KWESTIONARIUSZOWYCH WYSTĘPUJĄCE NAJCZĘŚCIEJ

1.

Błąd multiplikacji

– polega na tym, że pytanie odnosi się do więcej niż jednego zagadnienia. Błąd ten

jest najczęściej zawarty w pytaniach, w których badacz pyta o sprawy tylko pozornie tożsame.

2.

Błąd w językowym zapisie pytań

(są wśród nich także błędy ortograficzne)

3.

Brak pytań filtrujących tam gdzie wydają się one niezbędne

– pytanie staje się sugerującym samo

przez się

4.

Zbyt trudne sformułowanie pytań

(niepotrzebna komplikacja treści, stosowanie niezrozumiałych

terminów i skrótów)

5.

Błąd polegający na tzw. fałszywym założeniu znawstwa

– błąd polegający na pytaniu respondenta o

fakty, zjawiska, które zdaniem badacza respondent powinien znać, podczas gdy w rzeczywistości wcale
nie musi tak być(w celu poprawki wstawienie odpowiedzi: nie wiem, nie mam zdania, nie zajmuje się
tymi sprawami)

6.

Złe skalowanie

– błąd wyrażający się w przemieszczeniu pozycji skali, nierównomiernie rozłożonych

stronach skali(np. więcej ocen pozytywnych niż negatywnych)

 Przemieszczenie pozycji skal
 Brak układu odniesienia
 Nierównoważność stron skali

7. Błąd polegający na jednoczesnym pytaniu o fakty i opinie
8. Zbyt skomplikowane tabele
9. Błędy dotyczące pytań zamkniętych z alternatywnymi odpowiedziami – zdarza się, że pytanie

zmusza respondenta do wyboru jednej z zaproponowanych mu odpowiedzi choć możliwa jest
również odpowiedź innego rodzaju

10. Błąd polegający na tym, ze treści pytania nie odpowiadają zaproponowane w kafeterii odpowiedzi
11. Przypisywanie respondentowi postawy nie reprezentowanej przez niego.

40. Istota i zadania pilotażu

Pilotaż

czyli badanie próbne jest niezbędne do poprawnego przeprowadzenia badania, powinien im być

poddany każdy kwestionariusz. Nawet najlepiej przygotowane narzędzie można poprawić i bardziej
dostosować do respondentów.
Podstawowym celem badań pilotażowych jest sprawdzenie przydatności kwestionariusza badawczego jako
narzędzie służącego do zdobycia poszukiwanych informacji.
Zadania pilotażu:



1 zadanie to

ostateczna weryfikacja samego problemu badawczego w zakresie jego występowania

w danym środowisku, operacjonalizacji i eksplikacji

(czy problem istnieje, czy wskaźniki spełniają

swoją funkcję, czy przyjęte pojęcia mają jednoznaczny sens empiryczny, czy te techniki badawcze są
właściwe)



2 zadanie to weryfikacja przygotowanego narzędzia badawczego

(ocena przydatności

kwestionariusza, poszczególnych pytań, sprawdzenie pytań do emocjonalnych i intelektualnych
możliwości badanych, sprawdzenie stopnia trafności pytań, ocena stopnia trudności pytań istotność
odpowiedzi, czy pytania otwarte mogą być przeformułowane w zamknięte, analiza pytań i odpowiedzi)



3 grupa zadań związana jest z organizacyjnymi technicznymi aspektami projektowanych badań

. (

sprawdzanie ile czasu potrzeba na realizację badania, ustalenie i weryfikacja listy członków
zbiorowości, oszacowanie listy jednostek niedostępnych, sposób dotarcia do badanych, ustalenie
kosztów)



4 grupa celów związana jest z opracowaniem zebranego materiału empirycznego. Chodzi o:

ostateczne przygotowanie instrukcji kodowej, ostateczna decyzja co do budowy tabel wynikowych,
współczynników i testów statystycznych.

41. Procedury badań pilotażowych
1.

pierwsza polega na

tym, że pilotaż jest badaniem próbnym kwestionariusza realizowanym w ten sam

sposób co prawdziwe badanie. Zebrany materiał służy po przeanalizowaniu do poprawy
kwestionariusza.

2.

drugi sposób

jest w pierwszym etapie taki sam jak pierwszy, jednak po wypełnieniu przez

ankietowanych kwestionariusza prosi się o wypełnienie ankiety po ankiecie. Respondent proszony jest o
wypowiedzenie się na temat stopnia trudności pytań itp. Jest ona źródłem wiedzy o tym co powinno się
poprawić.

3.

trzeci sposób

to zabieg zwany ,,krzyżowaniem’’ lub zamianą technik. zamierzoną do realizacji

właściwych badań technikę ankietową zastępuje się w pilotażu innym rodzajem techniki ankietowej,
której też może towarzyszyć ankieta po ankiecie lub wywiad po ankiecie

4.

czwarty sposób.

Badacz oczekuje od respondenta, że po wypełnieniu ankiety pilotażowej wykaże on

pewną dodatkową aktywność, dodatkowy wysiłek – podobnie jak przy sposobie drugim i trzecim.
Wysiłek ten polegałby na przeprowadzeniu rozmowy po wypełnionej ankiecie. Respondent oceniałby
poszczególne pytania pod katem rozumienia ich.

42. Istota kodowania i jego rodzaje

Instrukcja dla ankieterów

:

1.

instrukcja do realizowania badań

(krótsza, mniej skomplikowana, przygotowuje się ją na użytek

niektórych technik ankietowych: ankiet wypełnianych pod nadzorem i ankiet socjometrycznych.
Omamiany typ instrukcji powinien składać się z trzech części)



pierwsza zawiera ogólne omówienie celów badań, sposób doboru próby, realizacja technik



opis czynności organizacyjnych jakie należy wykonać w celu zrealizowania badań. Np. sposób
nawiązywania kontaktu z dyrekcją szkół, sposobach przedstawiania się respondentom.



trzecia część dotyczy samego kwestionariusza i przebiegu badań

2.

instrukcja do przeprowadzanie wywiadów

(obszerniejsze i szczegółowe niż instrukcje ankiet, ale

struktura podobna)



w części pierwszej formułuje się uwagi o celu badań, sposobie przeprowadzenie, doborze próby itp.



Druga część to sposoby nawiązania kontaktu z respondentem, ewentualnie treść apelu do respondenta,

wyjaśnienia dla ankietera co do sposobu posługiwania się narzędziem.

Uwagi dotyczące pytań – jak zadawać pytania, jakiej poszukuje się informacji itp.

Karty respondentów:

Zadaniem ich jest ułatwienie badanemu percepcji pytania i dopowiedzi. W jednym

wzorze przedstawia się respondentowi wzór pytania i przygotowane odpowiedzi, ale nie cały kwestionariusz.
Wzór drugi to karta na której nie drukuje się pytań, lecz same odpowiedzi. W takim przypadku respondent nie
może sam przeczytać treści pytania, lecz musi go wysłuchać. Kartę taką po zakończeniu udzielania odpowiedzi
na danie pytanie ankieter powinie respondentowi odebrać i przejść do kolejnego pytania.

1.Instrukcja kodowa, aby należycie spełniała swoje zadania, musi być poprawnie przygotowana:



Poprawność pod względem logicznym-poprawność, która jest związana z przestrzeganiem trzech warunków
klasyfikacji( rozłączność, wyczerpywalność i jednorodność)



Poprawność pod względem teoretycznym- dostosowanie klas i typów do problematyki badawczej, do
wynikających z nich pojęć



Poprawność pod względem merytorycznym- dostosowanie konstruowanych klas i typów do struktury
uzyskanego i poddawanego kodowania materiału badawczego.



Poprawność pod względem technicznym- sposób obliczania zakodowanych danych

Kodowanie pytań zamkniętych

- sposób kodowania tych pytań przygotowywany jest równolegle z ich

budową. W tym celu każda zamieszczona pod pytaniem odpowiedź otrzymuje przypisany jej numer.
Kodowanie jest zwykłym powtórzeniem, tzn. przepisaniem numeru odpowiedzi do odpowiedniej rubryki
przeznaczonej na symbole kodowe.

Kodowanie pytań otwartych

- wybór kryteriów grupowania udzielonych odpowiedzi i zawartych w nich

informacji. Wypowiedzi najpierw grupuje się według szczegółowych kryteriów na wiele dosyć wąskich
zakresowo klas czy typów, następnie zaś te szczegółowe kategorie łączy się ze sobą, tworząc klasyfikacje i
typologie składające się z mniejszej liczby kategorii, za to bardzo ogólnych.
Podczas przygotowywanie instrukcji kodowej do pytań otwartych należy wykonać następujące czynności:



Zdecydować, czego się oczekuje od zebranego materiału, jakich w nim poszukujemy informacji i na jakie
pytania badawcze powinny one odpowiadać



Dokładnie zapoznać się z zebranym materiałem, najlepiej przez wykonanie indeksowania



Przyjąć kryteria podziału na klasy lub typy i dobrać wskaźniki tych klas



Zdecydowanie się na odpowiedni typ procedury: od klas ogólnych do klas szczegółowych lub odwrotnie



Poszczególnym klasom czy typom informacji przypisać odpowiednie symbole kodowe(oznaczenia liczbowe)

Kodowanie systemem zero-jedynkowym

(0-1)- przyjmuje on, że każda zmienna może przybrać wyłącznie

dwie wartości: występuje- nie występuje. Można go stosować przy pytaniach zamkniętych alternatywnych,
zamkniętych dysjunktywnych, zamkniętych koniunktywnych, otwartych, w odpowiedziach na które wybiera
się niektóre wątki i koduje według zasady: wątek występuje- wątek nie występuje

Kodowanie systemem zero- dziewiątkowym

(0-9)- przyjmuje zasadę, że każda zmienna może przyjąć dziesięć

wartości. Podstawową zaletą takiego systemu jest to, że zmniejsza się liczba potrzebnych do zakodowania
jednego pytania kolumn. Występuje w pytaniach zamkniętych dysjunktywnych, pytaniach otwartych.

Kodowanie systemem wielostopniowym

- symbole poszczególnych wartości zmiennej są dwucyfrowe lub

nawet trzycyfrowe, a każda z tych cyfr ma swoje ścisłe znaczenie. Nadaje się do kodowania pytań otwartych,
przy których postępujemy według procedury „ od ogółu do szczegółu”, wtedy pierwsza cyfra symbolu
kodowego oznacza ogólną kategorię odpowiedzi, a ta druga odpowiedzi szczegółowe.

System potęgowy

- system ten wykorzystuje właściwości ciągu potęgowego liczby 2. Wyniki potęgowania

układają się w postępie geometrycznym, w którym sumy dwóch różnych wyrazów nie są nigdy jednakowe.

Kodowanie pytań otwartych

-większą przydatnością charakteryzuje się system 0-9 lub jego logiczne,

wielowartościowe rozwinięcie, pozwalające na przypisywanie jednej zmiennej więcej niż dziesięciu wartości.
Oba te systemy są przydatne, gdy w odpowiedziach na pytania otwarte przeważają odpowiedzi jednowątkowe.

Kodowanie pytań zamkniętych alternatywnych

- zalecany jest w nich system 0-1, wydaje się właściwy w

niektórych przypadkach, wtedy gdy na pytanie można udzielić tylko dwóch wykluczających się odpowiedzi.

Kodowanie pytań zamkniętych dysjunktywnych-

najbardziej przydatny jest system 0-9 lub jego wartościowe

rozwinięcie.

Kodowanie pytań zamkniętych koniunktywnych

- każdy z wymienionych systemów może okazać się

przydatny w zależności od celów, jakie badacz stawia przed kodowaniem.

Kodowanie rangowanie przez porównywanie parami

- 0-1-> wybór pierwszej lub drugiej pozycji z pary; 0-9

–po to by był symbol „braku odpowiedzi”

Kodowanie pytań- tabel-

sposób kodowania tabel jest uzależniony od ich budowy i treści

Uwagi dotyczące kodowania



– nie przewidziano specjalnych miejsc na wpisywanie symboli kodowych



narzędzia częściowo przygotowane do kodowania – obok zostanie wydrukowana kartka w którą zostanie
zapisany symbol kodu



Kodowanie pełne – uwzględnia się miejsce na wpisanie symbolu kodowego i numer kolumny

Graficzne opracowanie kwestionariusza

:



Druk powinien być czytelny- całość powinna być wydrukowana taką samą czcionką z wyjątkiem sformułowań
mających charakter instrukcji dla respondenta bądź dla ankietera



Niedopuszczalne jest, by w kwestionariuszu znajdowały się różnego rodzaju błędy



Należy przyjąć zasadę, że wszystkie pytania muszą być wyraźnie i jednoznacznie od siebie oddzielne



Pytanie i proponowane do niego wersje odpowiedzi powinny zaczynać się i kończyć na tej samej stronie- nie
należy więc pytania zaczynać na jednej stronie, a kończyć na drugiej. Ma to ważne znaczenie dla prawidłowej
percepcji pytania i przedstawionych do wyboru odpowiedzi



Należy pamiętać, że pytania otwarte i półotwarte muszą być wyposażone w odpowiednią ilość wolnego ,
wykropkowanego miejsca, w które respondenci będą wpisywali odpowiedzi



Należy uwzględnić odpowiednie oznaczenia stosowanych przy pytaniach reguł przejść



Nie należy nadużywać tabel o skomplikowanej konstrukcji pozostawiającej bardzo mało miejsca na
wpisywanie odpowiedzi



Szczególnego przemyślenia i dopracowania wymaga numeracja pytań. Każde z nich powinno być
ponumerowane kolejno według jednolitego systemu, najlepiej z wykorzystaniem cyfr arabskich.



W tak zwanych kwestionariuszach segmentowych raczej nie należy poszczególnych segmentów opatrywać
oddzielnymi tytułami.



Przygotowanie kwestionariusza do kodowania. Spotyka się trzy rodzaje narzędzi badawczych:



Autor w ogóle nie przewidział specjalnych miejsc na wpisanie symboli kodowych-> po zakończeniu badań
trzeba będzie ręcznie wpisywać na wszystkich stronach kwestionariuszy numery kolumn i właściwe symbole
kodowe



Narzędzia częściowo przygotowane do kodowania- obok pytania wydrukowana została kratka, w którą zostanie
wpisany symbol kodu



Pełne przygotowanie do tej czynności, uwzględniające zarówno miejsce na wpisanie symbolu kodowego, jak i
numeru kolumny