prewencja w szst probacji

background image

M. Gaw

ę

cka

Probacja 3

4, 2009

54

PREWENCJA W SYSTEMIE PROBACJI

Mirosława Gaw

ę

cka

Resocjalizacja w

ś

rodowisku otwartym. Koincy-

dencja probacji i pracy socjalnej

1. Wprowadzenie

Oparta na idei „sprawiedliwego społecze

ń

stwa” probacja i praca socjalna

wpisuj

ą

si

ę

w projekt zmiany społeczno-kulturowej rozumianej jako proces

odzyskiwania przez człowieka pozytywnej to

ż

samo

ś

ci, czyli podmiotowego

uniezale

ż

niania si

ę

przez niego od biograficznie przypisanej mu z zewn

ą

trz

negatywnej to

ż

samo

ś

ci na rzecz autonomicznego kreowania własnych zna-

cze

ń

i okre

ś

lania swojego losu przez wybór opcji i rozwi

ą

za

ń

z wielu mo

ż

li-

wych, które uznaje za najbardziej korzystne dla siebie, zdobywanych w spo-
sób legalny, a które stanowi

ą

podstaw

ę

jego istoty i istnienia w czasach,

gdzie indywidualizacja jest losem człowieka, a nie jego wyborem. Tak rozu-
miana indywidualizacja, przebiegaj

ą

ca jako proces pogł

ę

biaj

ą

cej si

ę

eman-

cypacji autonomii i swobody samostanowienia, oznacza przemian

ę

ludzkiej

to

ż

samo

ś

ci z „danej” w „zadan

ą

” i obarczenie j

ą

odpowiedzialno

ś

ci

ą

za re-

alizacj

ę

tego zadania oraz za wszelkie konsekwencje i skutki uboczne tej

realizacji. Bowiem w

ś

wiecie wolno

ś

ci indywidualnego wyboru nikt nie mo

ż

e

unikn

ąć

indywidualizacji ani odmówi

ć

udziału w powszechnej „grze” w indy-

widualno

ść

(Bauman, 2005). Indywidualizacja, jak podkre

ś

la U. Beck (2004,

s. 198), oznacza,

ż

e „biografia człowieka wyzwolona od zastanych stosun-

ków społecznych, otwarta i uzale

ż

niona od własnych decyzji, zostaje prze-

kazana jednostce, jako zadanie, które ma zrealizowa

ć

w swych działaniach”.

St

ą

d wzrasta zapotrzebowanie na: samorefleksyjno

ść

, samostanowienie,

niezale

ż

no

ść

czy samowystarczalno

ść

, które wkomponowane s

ą

w mo

ż

li-

wo

ś

ci, szanse, zasoby do zrealizowania b

ą

d

ź

odkrycia i umiej

ę

tne nimi za-

background image

Resocjalizacja w

ś

rodowisku otwartym...

Probacja 3

4, 2009

55

rz

ą

dzanie. Rekonstrukcja to

ż

samo

ś

ci pozytywnej stanowi

ą

ca podstaw

ę

bu-

dowy to

ż

samo

ś

ci autonomicznej a wi

ę

c takiej, która pozwala autorefleksyj-

nie, konstruktywnie i legalnie działa

ć

w warunkach biograficznego rozwi

ą

zy-

wania paradoksów „czasów przemian”, oznacza zainteresowanie pełnym
człowiekiem i uwzgl

ę

dnienie pełnych wpływów przez zapewnienie bytu war-

to

ś

ciom, w tym uznaniowo

ś

ci przyrodniej i niezbywalnej godno

ś

ci człowieka.

Wyra

ż

aj

ą

c my

ś

l M. Ossowskiej (1999), nale

ż

y podkre

ś

li

ć

,

ż

e chodzi tu

o godno

ść

konieczn

ą

ka

ż

dego człowieka, a nie o godno

ść

jako jego cech

ę

,

któr

ą

si

ę

jednym przypisuje, a innym odmawia. Natomiast godno

ść

, jako

cecha konieczna człowieka, nie zale

ż

y od jego zachowa

ń

, ani od innej oso-

by, wynika z faktu bycia człowiekiem. Wynika z uznania człowiecze

ń

stwa

jako warto

ś

ci ka

ż

dej osoby ludzkiej. Tak rozumiana godno

ść

jest wi

ę

c czym

ś

absolutnym, co powoduje, jak wywodzi Z. Bauman (1996),

ż

e imperatyw

moralny, uznanie człowieka za warto

ść

, wyprzedza jego rozpoznanie jako

bytu, czyli zmusza do wysiłku zrozumienia innej osoby, wysiłku budowania
(odbudowywania, rewitalizowania, rekonstruowania) to

ż

samo

ś

ci osobowej

umo

ż

liwiaj

ą

cej człowiekowi do

ś

wiadczanie godno

ś

ci rozszerzaj

ą

cej jego

pole autorefleksyjno

ś

ci, indywidualno

ś

ci, autonomii, kontrolowalno

ś

ci,

sprawstwa, samostanowienia o sobie w sytuacji prze

ż

ywanej niepewno

ś

ci

lub

ż

yciowych kryzysów. W okre

ś

lonym przez A. Giddensa (2001) „porz

ą

dku

poniedostatku” stanowi

ą

cym efekt nowego modelu gospodarki i polityki, któ-

ry pojawia si

ę

tam, gdzie procesy akumulacji postrzega si

ę

powszechnie

jako mog

ą

ce zagrozi

ć

cenionym sposobom

ż

ycia albo je zniszczy

ć

, nie

wzrost gospodarczy odgrywa nadrz

ę

dn

ą

rol

ę

, ale cele wa

ż

niejsze: d

ąż

enie

człowieka do szcz

ęś

cia. By móc je osi

ą

gn

ąć

, niezb

ę

dne s

ą

podstawowe

zasoby materialne, poczucie bezpiecze

ń

stwa oraz poczucie własnej godno-

ś

ci. Dla przebiegu i efektów pracy probacyjnej i pracy socjalnej oznacza to

koncentracj

ę

na poznawaniu osobistych do

ś

wiadcze

ń

klienta, mówi

ą

c j

ę

zy-

kiem Giddensa (2001, s. 205) – stanu jego to

ż

samo

ś

ci w oparciu o „polityk

ę

ponownych szans”, która jest zgodna z pedagogiczn

ą

wiar

ą

w mo

ż

liwo

ść

zmiany człowieka i z wychowawczym podej

ś

ciem do probacji oraz pracy

socjalnej jako specyficznego projektu społecznego opartego na zmianie re-
lacji mi

ę

dzy człowiekiem i

ś

rodowiskiem respektuj

ą

cym imperatyw moralny,

uznanie si

ę

przez człowieka jako warto

ść

i uznanie człowieka jako warto

ść

.

2. Probacja jako projekt społeczny oparty na resocjalizacji
w

ś

rodowisku otwartym

Według oficjalnych danych ONZ (za: Kalinowski 2005, s. 30) probacja

zawdzi

ę

cza swoje powstanie nie aktom prawnym, lecz rezultatom post

ę

po-

wych praktyk s

ą

dowych, które najłatwiej było stosowa

ć

na gruncie prawa

background image

M. Gaw

ę

cka

Probacja 3

4, 2009

56

niepisanego, lecz zwyczajowego. Sam termin „probacja” oznacza tyle, co
prób

ę

, czas próby. Według Departamentu Spraw Wewn

ę

trznych ONZ (za:

Bałandynowicz 2008, s. 309) probacja oznacza „proces resocjalizacji przypi-
sany przez s

ą

d w stosunku do osoby oskar

ż

onej o popełnienie przest

ę

pstwa

w

ś

wietle prawa, podczas którego osoba poddana kurateli

ż

yje w społecze

ń

-

stwie i reguluje swoje

ż

ycie zgodnie z warunkami ustanowionymi przez s

ą

d

lub inn

ą

władz

ę

i pozostaje pod nadzorem kuratora”. Współcze

ś

nie termin

probacja stosuje si

ę

w znaczeniu w

ęż

szym i szerszym. W znaczeniu w

ęż

-

szym probacja oznacza wstrzymanie wykonania wyroku przez s

ą

d przez

nało

ż

enie na sprawc

ę

dozoru kuratora, który kontroluje przestrzeganie przez

niego warunków nało

ż

onych mu przez s

ą

d. W znaczeniu szerszym ujmuje

si

ę

probacj

ę

jako „proces resocjalizacji, w którym osoba poddana próbie

zgodnie z warunkami nało

ż

onymi mu przez s

ą

d, umotywowana przez kura-

tora s

ą

dowego współuczestniczy w oparciu o pomoc

ś

rodowiskow

ą

(natural-

ne, otwarte

ś

rodowisko jej

ż

ycia) w wykreowaniu własnej to

ż

samo

ś

ci zinte-

growanej wewn

ę

trznie i ze społecze

ń

stwem” (Bałandynowicz 2008; Mary-

nowicz-Hetka 2006, s. 32–36).

Probacja jako projekt społeczny resocjalizacji w

ś

rodowisku otwartym

obejmuje resocjalizacj

ę

wspieraj

ą

c

ą

(Bałandynowicz 2007, s. 98) w oparciu o:

– opiek

ę

– pomoc społeczn

ą

;

– kontrol

ę

społeczn

ą

;

– zmian

ę

społeczn

ą

.

Resocjalizacja wspieraj

ą

ca opiera si

ę

na przyj

ę

ciu zało

ż

enia,

ż

e człowiek

w relacji ze sob

ą

, innymi i

ś

rodowiskiem w cyklu rozwojowym posiada ogra-

niczone mo

ż

liwo

ś

ci adaptacyjne, nieustannie prze

ż

ywa szok, traci wiar

ę

w siebie i własne mo

ż

liwo

ś

ci, kiedy musi si

ę

przystosowa

ć

do nowych wa-

runków rozwojowych i/lub sytuacyjnych, st

ą

d, aby przetrwa

ć

, budowa

ć

swoj

ą

to

ż

samo

ść

, rozwija

ć

si

ę

, potrzebuje ustawicznego wsparcia społecznego

w trakcie ci

ą

głych interakcji i relacji z innymi oraz

ś

rodowiskiem (Toffler

1974). Wsparcie społeczne ma charakter nie tylko zło

ż

ony, ale tak

ż

e dyna-

miczny, zale

ż

y od obecnej sytuacji człowieka, jak i dotychczasowej biografii

jego

ż

ycia, zmienia si

ę

pod wpływem krytycznych wydarze

ń

i post

ę

puj

ą

cych

zmian w poziomie przystosowania si

ę

jednostki, a tak rozumiane nale

ż

y do

procesu dawania sobie rady w sytuacjach problemowych, kryzysowych. In-
tegruj

ą

c ró

ż

ne teorie dotycz

ą

ce wsparcia, K. Heller i R. W. Swindle (1983)

wyodr

ę

bnili dwie kategorie zmiennych, które maj

ą

decyduj

ą

ce znaczenie dla

zrozumienia istoty wsparcia społecznego. Pierwsza z nich to tak zwana sie

ć

społeczna człowieka, czyli powi

ą

zania z innymi lud

ź

mi wynikaj

ą

ca z cech

otoczenia, w którym on

ż

yje. Druga natomiast to pewne cechy osobowo

ś

ci

człowieka, takie jak: sposoby dawania sobie rady w sytuacjach trudnych
i sposoby rozwi

ą

zywania problemów

ż

yciowych, łatwo

ść

nawi

ą

zywania

i utrzymywania kontaktów z innymi lud

ź

mi, odporno

ść

psychiczna na sytu-

background image

Resocjalizacja w

ś

rodowisku otwartym...

Probacja 3

4, 2009

57

acje trudne, poziom znoszenia frustracji, kontrolowalno

ść

, umiej

ę

tno

ść

od-

czytywania znacze

ń

sytuacji

ż

yciowych.

Wsparcie społeczne definiowane jest jako:

– szczególny sposób i rodzaj pomocy udzielanej osobom lub grupom (ro-

dzinie) głównie w celu mobilizowania ich sił, potencjałów i zasobów, aby
mogły sobie radzi

ć

ze swoimi problemami (Kawczy

ń

ska-Butrym 1996,

s. 23);

– interakcja podejmowana przez osoby w sytuacji problemowej i trudnej,

głównie w celu przybli

ż

enia jednego lub obu uczestników do rozwi

ą

zania

problemu, przezwyci

ęż

enia trudno

ś

ci, reorganizacji zakłóconej relacji

z otoczeniem i podtrzymania emocjonalnego (S

ę

k 1998, s. 493);

– forma „copingu”, zaradczo

ś

ci w sytuacjach trudnych, stanowi

ą

ca podsta-

w

ę

do kształtowania si

ę

osobowo

ś

ci odpornej na stres, maj

ą

cej poczucie

bezpiecze

ń

stwa (podstawowa ufno

ść

), pewno

ś

ci i zaufania do siebie oraz

do własnych kompetencji wyrabiaj

ą

ca samodzielno

ść

w radzeniu sobie

z trudno

ś

ciami i wymaganiami

ż

ycia w zgodzie z samym sob

ą

i ze-

wn

ę

trznym

ś

wiatem (Sarason 1980).

Probacja jako projekt społeczny oparty na resocjalizacji wspieraj

ą

cej za-

wiera wskazanie (zalecenie) specyficznego wsparcia ze wzgl

ę

du na przeja-

wiany przez jednostk

ę

syndrom niedostosowania społecznego, który w uj

ę

-

ciu zarówno psychologicznym jak i pedagogicznym powinien by

ć

sprowa-

dzony do ujawniaj

ą

cych si

ę

u osoby poddawanej resocjalizacji (w ró

ż

nym

stopniu i zakresie) zaburze

ń

w obszarze funkcjonowania intrapersonalnego

(postawy wobec siebie) i interpersonalnego (relacje i postawy wobec oto-
czenia społecznego) (Wysocka 2008). St

ą

d celem projektu resocjalizacji

wspieraj

ą

cej jest przebudowa to

ż

samo

ś

ci dewiantywnej osoby poddanej

procesowi resocjalizacji w oparciu o tworzenie warunków w jej naturalnym

ś

rodowisku

ż

ycia umo

ż

liwiaj

ą

cych wykreowanie przez ni

ą

to

ż

samo

ś

ci zinte-

growanej wewn

ę

trznie (pozytywnej i autonomicznej) i zewn

ę

trznie zintegro-

wanej ze

ś

rodowiskiem. W takim uj

ę

ciu projekt resocjalizacji wspieraj

ą

cej

w

ś

rodowisku otwartym przekłada si

ę

na mo

ż

liwo

ść

uj

ę

cia resocjalizacji jako

działania maj

ą

cego na celu eliminowanie zagro

ż

e

ń

rozwoju, jak równie

ż

tworzenia praktyki wł

ą

czania (inkluzji) w

ż

ycie społeczne, kreuj

ą

cych jej no-

w

ą

to

ż

samo

ść

, jak i now

ą

jako

ść

ś

rodowiska

ż

ycia (aspekt działa

ń

ergotro-

powych, uczynniaj

ą

cych, uaktywniaj

ą

cych – Wysocka 2008), co wymaga

ą

czenia w to działanie kuratorów s

ą

dowych, osoby dozorowane i społe-

cze

ń

stwo. Projekt w takim uj

ę

ciu okre

ś

la funkcje probacji w formie instytu-

cjonalnej – instytucj

ę

rozumie si

ę

tu (za: Bałandynowicz 2008, s. 315) jako

„daj

ą

cy si

ę

zidentyfikowa

ć

socjologicznie i akceptowany przez zbiorowo

ść

globaln

ą

sposób anga

ż

owania wa

ż

nych działalno

ś

ci społecznych, sposób

ten zawiera warto

ś

ci, postawy i zachowania reprezentowane przez społe-

cze

ń

stwo” oraz pozainstytucjonalnej (organizacje charytatywne i wolontary-

background image

M. Gaw

ę

cka

Probacja 3

4, 2009

58

styczne, stowarzyszenia, grupy samopomocowe). Funkcje probacji: opieka–
pomoc społeczna, kontrola społeczna i zmiana społeczna maj

ą

charakter

komplementarnego wsparcia profesjonalnego i nieprofesjonalnego. Wspar-
cie profesjonalne (kurator s

ą

dowy, pracownik socjalny) stanowi obszar ak-

tywno

ś

ci zawodowej wymagaj

ą

cy stosowania okre

ś

lonych procedur i reguł

regulowanych odpowiednimi przepisami prawa oraz etyki zawodowej. St

ą

d

wsparcie profesjonalne musi:
– mie

ć

uzgodniony cel;

– mie

ć

okre

ś

lone ramy czasowe;

– anga

ż

owa

ć

kuratora s

ą

dowego i pracownika socjalnego;

– opiera

ć

si

ę

na autorytecie specjalistycznej wiedzy;

– anga

ż

owa

ć

specjalistyczne umiej

ę

tno

ś

ci;

– podlega

ć

regulacjom prawnym i etycznym (Johnson 1992).

Ponadto wsparcie profesjonalne opiera si

ę

tak

ż

e na okre

ś

lonej strukturze

maj

ą

cej charakter dynamiczny, albowiem odnosi si

ę

do probacji jako proce-

su resocjalizacji rozumianego jako systematyczna seria działa

ń

skierowa-

nych na osi

ą

gni

ę

cie zało

ż

onych celów. Wsparcie nieprofesjonalne opiera si

ę

na popieraniu celów wsparcia profesjonalnego i ma charakter dopełniaj

ą

cy

lub podtrzymuj

ą

cy.

Same za

ś

funkcje probacji stanowi

ą

continuum opieka–

ż

ycie na własny

rachunek, pomoc społeczna–samopomoc, kontrola zewn

ę

trzna–kontrola

wewn

ę

trzna (samo

ś

wiadomo

ść

moralna, autoregulacja moralna oparta na

mechanizmie sumienia i obowi

ą

zku), zmiana społeczna–zmiana pozytywna

relacji ze sob

ą

, innymi,

ś

wiatem. St

ą

d wsparcie społeczne w oparciu o pro-

jekt probacji w

ś

rodowisku otwartym przyjmuje zawsze perspektyw

ę

wycho-

wania, które mo

ż

e by

ć

pojmowane jako towarzyszenie, przewodniczenie,

doradzanie, umacnianie w dokonywaniu przez samego dozorowanego
zmian w sobie i swoim

ż

yciu, przyj

ę

ciu przez niego kierunku zmian po

żą

da-

nych dla niego samego i le

żą

cych w jego interesie oraz jednocze

ś

nie intere-

sie społecze

ń

stwa jako cało

ś

ci.

W przypadku opieki społecznej stanowi

ą

cej continuum

ż

ycia na „własny

rachunek” (Kawula 2004) opieka stanowi funkcj

ę

zaspakajania potrzeb. Idea

opieki mi

ę

dzyludzkiej osadza si

ę

na działaniach opieku

ń

czych zorientowa-

nych na uczenie osoby poddanej procesowi resocjalizacji w

ś

rodowisku

otwartym rozpoznawania, u

ś

wiadamiania własnych potrzeb, uczenia dbało-

ś

ci o siebie i swoje otoczenie. Opieka mi

ę

dzyludzka zawiera si

ę

w wycho-

wawczej funkcji wychowania ujmowanej jako „sanare” (Kunowski 2001).
Funkcja ta polega na podsycaniu energii i

ż

ywotno

ś

ci osoby dozorowanej,

na pot

ę

gowaniu jej ch

ę

ci do

ż

ycia, witalno

ś

ci w postaci piel

ę

gnacji fizycznej,

higieny, dietetyki, działa

ń

profilaktycznych zapobiegaj

ą

cych zagro

ż

eniom

ż

ycia i zdrowia, umiej

ę

tno

ś

ci realizowania własnych potrzeb w sposób doj-

rzały przez zdobywanie

ś

rodków na własne utrzymanie w sposób legalny,

background image

Resocjalizacja w

ś

rodowisku otwartym...

Probacja 3

4, 2009

59

czerpania satysfakcji z pracy zarobkowej, rozporz

ą

dzanie w sposób umiej

ę

t-

ny zasobami materialnymi, rozpoznawanie własnych zasobów, mo

ż

liwo

ś

ci

wej

ś

cia na rynek pracy itp. Funkcja „sanare” w probacji ma za zadanie upo-

rz

ą

dkowa

ć

bios osoby dozorowanej oraz wzi

ę

cie odpowiedzialno

ś

ci za sie-

bie przez realizowanie w

ż

yciu zasady

ż

ycia na własny rachunek. Z kolei

funkcja pomocy społecznej–samopomocy realizowana jest w probacji w pro-
cesie pomocy do samopomocy przez wł

ą

czanie aktywne dozorowanego do

ś

wiadomego jego współuczestnictwa i współpracy w rozwi

ą

zywaniu jego

problemów.

Istot

ą

dobrze pojmowanej pomocy jest umo

ż

liwienie osobie dozorowanej

rozwoju w kierunku, jaki ona sama wybierze, zgodnie z obowi

ą

zuj

ą

cymi nor-

mami społecznymi, co gwarantuje wzgl

ę

dno

ść

jej samodzielno

ś

ci. C. G. Ro-

gers (1991, s. 8) twierdzi,

ż

e najwa

ż

niejszym czynnikiem w procesie pomocy

jest autentyczna, akceptuj

ą

ca i empatyczna postawa osoby jej udzielaj

ą

cej,

bowiem stanowi ona podstaw

ę

stworzenia odpowiednich warunków przebie-

gu relacji pomocy, które z kolei ułatwiaj

ą

ujawnienie si

ę

tendencji do samo-

rozwoju i samopomocy, tkwi

ą

cych potencjalnie w ka

ż

dej jednostce.

W pomocy do samopomocy człowiek potrzebuje jedynie wiedzy, u

ś

wia-

domienia mu jego mo

ż

liwo

ś

ci, kompetencji, których trzeba mu wst

ę

pnie do-

starczy

ć

, spełniaj

ą

one warunek pomocy uzasadnionej i efektywnej a wi

ę

c

takiej, która powinna by

ć

ś

wiadczona wobec dozorowanego z uwzgl

ę

dnie-

niem jego samodzielno

ś

ci i kompetencji w rozwi

ą

zywaniu przez niego pro-

blemów

ż

yciowych.

Kontrola zewn

ę

trzna–wewn

ę

trzna realizowana jest w probacji przez

sprawdzanie wywi

ą

zywania si

ę

przez dozorowanego z zastosowanych przez

s

ą

d ustale

ń

, jednocze

ś

nie kontrola ta ma wymiar wychowawczy wywierania

wpływu na dozorowanym w zakresie kształtowania u niego poczucia samo-
kontroli siebie i swojego

ż

ycia, uczynnienia samo

ś

wiadomo

ś

ci moralnej

przez rewitalizacj

ę

mechanizmów sumienia i obowi

ą

zku.

Chocia

ż

elementy kontroli w przypadku probacji tkwi

ą

w instytucji dozoru,

jednak sposób, w jaki kurator s

ą

dowy realizuje funkcj

ę

kontroli, ma decydu-

j

ą

ce znaczenie dla uczynniania si

ę

procesu samokontroli i rewitalizowania

samo

ś

wiadomo

ś

ci moralnej u dozorowanego. Rewitalizacja samo

ś

wiado-

mo

ś

ci moralnej mo

ż

liwa jest wtedy, gdy kurator s

ą

dowy opiera swoj

ą

prac

ę

probacyjn

ą

z dozorowanym na własnej postawie pozytywnie moralnej, rze-

czywistym autorytecie (znacz

ą

cy „inny”), akceptacji dozorowanego, promuje

u niego postawy prospołeczne, rozumie jego poło

ż

enie, umacnia w dozoro-

wanym pozytywny obraz jego osoby, wyzwala w nim poczucie własnej war-
to

ś

ci, wiar

ę

w jego mo

ż

liwo

ś

ci dokonywania pozytywnych zmian w sobie

i w

ż

yciu.

Wreszcie funkcja probacji opiera si

ę

na zmianie społecznej. Jej celem

w przypadku probacji jest przekształcenie to

ż

samo

ś

ci dewiantywnej dozoro-

background image

M. Gaw

ę

cka

Probacja 3

4, 2009

60

wanego w oparciu o resocjalizacj

ę

wspieraj

ą

c

ą

w

ś

rodowisku otwartym

w to

ż

samo

ść

zintegrowan

ą

wewn

ę

trznie i zintegrowan

ą

zewn

ę

trznie ze

ś

ro-

dowiskiem. Tak przyj

ę

ty cel pracy probacyjnej realizowany jest na trzy spo-

soby, a mianowicie przez:
– dokonywanie zmiany na poziomie dozorowanego, readaptuj

ą

c go do

wymaga

ń

ś

rodowiska;

– dokonywanie zmiany na poziomie dozorowanego i

ś

rodowiska, zmiana

dotyczy tutaj sfery sprawstwa dozorowanego, uaktywnienia u niego sku-
tecznego wpływania na rzeczywisto

ść

;

– dokonywanie zmiany na poziomie

ś

rodowiska, adoptuj

ą

c

ś

rodowisko do

potrzeb dozorowanego (reaktywowanie sieci wsparcia, wł

ą

czenie do sfe-

ry usług socjalnych, mobilizowanie do wzi

ę

cia własnego losu w swoje r

ę

-

ce, wł

ą

czenie do systemu pomocy).

Wzmacnianie u dozorowanego motywacji do zmiany siebie i swojego

ż

y-

cia stanowi klucz pracy probacyjnej. Poziom odczuwalnej nieadekwatno

ś

ci

siebie (to

ż

samo

ść

dewiantywna) w sytuacji bie

żą

cej i stopie

ń

nadziei na

osi

ą

gni

ę

cie zadowalaj

ą

cej zmiany stanowi

ą

podstawowe i dynamiczne dane

projektu społecznego opartego na resocjalizacji wspieraj

ą

cej w

ś

rodowisku

otwartym. Z drugiej strony równie wa

ż

ne staje si

ę

wydobycie oporu i zaha-

mowa

ń

wobec zmian, bowiem ka

ż

da sytuacja zmiany nieuchronnie poci

ą

ga

za sob

ą

napi

ę

cia, uczucia ambiwalentne lub wrogie, konflikty (wewn

ę

trzne

i zewn

ę

trzne). St

ą

d, aby mogła si

ę

dokona

ć

, człowiek (ka

ż

dy człowiek) po-

trzebuje wsparcia.

3. Model praktyki pracy socjalnej w aplikacji probacji w

ś

ro-

dowisku otwartym

Praca socjalna skupia si

ę

na ludziach w całej zło

ż

ono

ś

ci ich sytuacji

ż

y-

ciowej–symultanicznie koncentruje si

ę

zarówno na jednostce, jak i na

ś

ro-

dowisku. St

ą

d głównym celem praktyki pracy socjalnej jest wzajemne dopa-

sowanie si

ę

ludzi i sytuacji – tj. interweniowanie przy u

ż

yciu koniecznych

metod i technik po to, by pomóc ludziom znale

źć

si

ę

w sytuacji, kiedy ich

mo

ż

liwo

ś

ci b

ę

d

ą

dopasowane do wymogów sytuacji w taki sposób, aby po-

trafili przej

ść

nad ni

ą

do porz

ą

dku dziennego. Według definicji IFSW (Inter-

national Federation of Social Workers): „Praca socjalna jest działalno

ś

ci

ą

zawodow

ą

promuj

ą

c

ą

umiej

ę

tno

ś

ci rozwi

ą

zywania problemów w ramach

relacji mi

ę

dzyludzkich, zmian

ę

społeczn

ą

, zdolno

ś

ci ludzi do wpływania na

swoje

ż

ycie i wyzwolenie oraz popraw

ę

ż

ycia społecznego” (Pincus, Mina-

han 1973, s. 29). Praca socjalna, wykorzystuj

ą

c teorie zachowania, syste-

mów społecznych, teorie osobowo

ś

ci interweniuje tam, gdzie ludzie wcho-

dz

ą

w relacje ze swoim

ś

rodowiskiem.

background image

Resocjalizacja w

ś

rodowisku otwartym...

Probacja 3

4, 2009

61

Celem pracy socjalnej, rozumianej jako działanie podejmowane dla osi

ą

-

gni

ę

cia zaplanowanej zmiany, jest:

– pot

ę

gowanie ludzkich zdolno

ś

ci rozwi

ą

zywania problemów i zdolno

ś

ci

zaradczych (coping);

– przył

ą

czenie ludzi do systemów, które dysponuj

ą

niezb

ę

dnymi z punktu

widzenia ich potrzeb zasobami, usługami i mo

ż

liwo

ś

ciami;

– promowanie efektywnego i przyjaznego ludziom działania tych systemów;
– przyczynianie si

ę

do rozwoju i poprawy polityki społecznej.

Pracownik socjalny jako promotor zmiany społecznej realizuje nast

ę

puj

ą

-

ce funkcje:
– pomaga ludziom w podnoszeniu lub bardziej efektywnym wykorzystaniu

ich zdolno

ś

ci radzenia sobie i rozwi

ą

zywania problemów;

– facylituje ogniwa ł

ą

cz

ą

ce ludzi z systemami zasobów oraz lud

ź

mi we-

wn

ą

trz systemów zasobów;

– wnosi własny wkład w rozwój i modyfikowanie polityki społecznej;
– udziela pomocy materialnej i usługowej;
– słu

ż

y w roli agend kontroli społecznej wobec osób przejawiaj

ą

cych za-

chowania niezgodne z prawem i normami społecznymi (Ka

ź

mierczak

2006).
Tworzywem praktyki pracy socjalnej jest człowiek, st

ą

d aksjologicznym jej

kontekstem jest godno

ść

osoby ludzkiej wyra

ż

aj

ą

ca si

ę

jego prawem do

samostanowienia o sobie.

Znajduje to potwierdzenie w ujmowaniu pracy socjalnej zaprezentowa-

nym przez Komitet Rady Europy, w którego rezolucji z 1967 roku czytamy
(Sie

ń

ko 1987, s. 9): „Praca socjalna jest specyficzn

ą

działalno

ś

ci

ą

zawodo-

w

ą

, maj

ą

c

ą

na celu lepsz

ą

adaptacj

ę

wzajemn

ą

osób, rodzin, grup i

ś

rodo-

wiska społecznego, w jakim

ż

yj

ą

, oraz rozwijanie poczucia godno

ś

ci osobi-

stej i odpowiedzialno

ś

ci jednostek na drodze odwoływania si

ę

do potencjal-

nych mo

ż

liwo

ś

ci osób, do powi

ą

za

ń

mi

ę

dzyprofesjonalnych, a tak

ż

e sił

i

ś

rodków społecznych”.

Warto zaznaczy

ć

,

ż

e godno

ść

osoby ludzkiej jako warto

ść

niezbywalna

ma szczególny status w praktyce pracy socjalnej, nie rozstrzyga bowiem, co
z moralnego punktu widzenia jest dobre i po

żą

dane dla człowieka stanowi

ą

-

cego istot

ę

jej praktyki, ale okre

ś

la warunek podstawowy skuteczno

ś

ci po-

dejmowanych wobec niego działa

ń

. Nie da si

ę

osi

ą

gn

ąć

celów pracy socjal-

nej bez poszanowania godno

ś

ci człowieka (klienta) lub te

ż

nie licz

ą

c si

ę

z jego wol

ą

, d

ąż

eniami i dokonywanymi przez niego wyborami (prawem do

samostanowienia o sobie, jego indywidualno

ś

ci

ą

i autonomi

ą

osobist

ą

).

Model praktyki pracy socjalne skupia w sobie trzy podstawowe elementy:

– relacj

ę

pomocy;

– struktur

ę

interwencji;

background image

M. Gaw

ę

cka

Probacja 3

4, 2009

62

– strategie zawieraj

ą

ce ró

ż

ne koncepcje, teorie odno

ś

nie ujmowania istoty

człowieka i jego poznawania oraz ujmowania roli i profilu kompetencji za-
wodowych wymaganych od pracownika socjalnego w obszarze aplikacji.
Relacja pomocy to relacja wzajemnego oddziaływania na siebie pracow-

nika socjalnego i klienta, którym mo

ż

e by

ć

zarówno jednostka, jak i rodzina,

grupa.

Przyjmuje si

ę

,

ż

e relacja ta stanowi niezb

ę

dny warunek uruchomienia

i prowadzenia procesu pomocy, st

ą

d jej ustanowienie uwa

ż

a si

ę

za pierwsze

zadanie pracownika socjalnego po nawi

ą

zaniu kontaktu z klientem. Z punktu

widzenia klienta relacja pomocy ma mu da

ć

wsparcie, ulg

ę

, wiar

ę

w rozwi

ą

-

zanie problemu, a przede wszystkim ma umocni

ć

w nim przekonanie,

ż

e nie

pozostaje ze swoim problemem sam i mo

ż

e liczy

ć

na pomoc. Relacja ta, by

stała si

ę

efektywna i skuteczna, musi spełnia

ć

pewne warunki (Compton,

Galaway 1981):
– wyra

ż

a

ć

jasno

ść

co do celowo

ś

ci charakteru relacji;

– okazywa

ć

klientowi ciepło, sympati

ę

;

– budowa

ć

wiarygodno

ść

;

– budowa

ć

obopólne zaanga

ż

owanie i odpowiedzialno

ść

;

– okazywa

ć

klientowi empati

ę

;

– wyra

ż

a

ć

jasn

ą

komunikacj

ę

;

– wyra

ż

a

ć

akceptacj

ę

władzy i autorytetu pracownika socjalnego wynikaj

ą

-

cych z posiadanych przez niego kompetencji zawodowych (wiedzy
i umiej

ę

tno

ś

ci).

Relacja pomocy, by była efektywna i skuteczna, powinna si

ę

opiera

ć

na

okre

ś

lonych zasadach:

– pozyskiwaniu zaufania klienta,
– powodzeniu pierwszego kontaktu,
– znajdowaniu równowagi mi

ę

dzy pragnieniami klienta a jego mo

ż

liwo-

ś

ciami,

– czynieniu klienta odpowiedzialnym,
– przełamywaniu stygmatyzacji (wewn

ę

trznej, by klient zrehabilitował si

ę

we własnych oczach i zewn

ę

trznej, by zminimalizowa

ć

skutki nadawania

klientowi etykiet przez otoczenie społeczne i instytucjonalne); pracownik
socjalny w relacji pomocy stara si

ę

znie

ść

obrazy zanegowane lub zde-

waluowane, w których klient si

ę

zamkn

ą

ł i/lub został zamkni

ę

ty,

– uczynnianiu wiary w drugiego człowieka,
– przywracaniu godno

ś

ci (wysiłek podnoszenia warto

ś

ci klienta, wzmacnia-

nie jego oceny siebie, uczynnianie szacunku, zdj

ę

cie z klienta poczucia

winy i wstydu – „personalizowanie go od nowa” przez wyzwalanie z nega-
tywnej stygmatyzacji).

background image

Resocjalizacja w

ś

rodowisku otwartym...

Probacja 3

4, 2009

63

Relacja pomocy trwa tak długo, jak długo powadzona jest interwencja,

a jej rozwi

ą

zanie nast

ę

puje po stwierdzeniu,

ż

e mo

ż

liwe do osi

ą

gni

ę

cia cele

zostały zrealizowane.

Drugim elementem modelu praktyki pracy socjalnej pozostaje struktura

interwencji, jest ona

ś

ci

ś

le wkomponowana w proces racjonalnego działa-

nia – tok post

ę

powania celowo

ś

ciowego opartego na logice prakseologicz-

nych reguł skuteczno

ś

ci. St

ą

d według Le Chateliera (1937, s. 14) cykl ten

powinien si

ę

opiera

ć

na:

– postawieniu jasnego i

ś

ci

ś

le okre

ś

lonego celu;

– zbadaniu

ś

rodków i warunków, które trzeba zastosowa

ć

, aby osi

ą

gn

ąć

zamierzony cel;

– przygotowaniu

ś

rodków i warunków;

– urzeczywistnieniu, czyli wykonaniu zamierzonych czynno

ś

ci stosownie do

powzi

ę

tego planu;

– kontroli otrzymanych wyników i wyci

ą

gni

ę

ciu z nich wniosków.

Struktura interwencji ma charakter dynamiczny odnosi si

ę

do pracy so-

cjalnej jako procesu ujmowanego jako systematyczna seria działa

ń

skiero-

wanych na osi

ą

gni

ę

cie zało

ż

onych celów, proces ten przebiega w okre

ś

lo-

nych fazach, charakteryzuje si

ę

stopniowym osi

ą

ganiem celów i ich uspraw-

nianiem.

Trzecim elementem modelu praktyki pracy socjalnej s

ą

okre

ś

lone strate-

gie, stanowi

ą

ce wypracowane w obszarze praktyki pracy socjalnej podej

ś

cia,

koncepcje i orientacje teoretyczne odzwierciedlaj

ą

ce zró

ż

nicowane sposoby

realizowania zało

ż

onej koncepcji człowieka i jego poznawania w relacji ze

ś

rodowiskiem.

Probacja w swym nurcie aplikacyjnym wpisuje si

ę

w model praktyki pracy

socjalnej. W praktyce działania probacyjne, jak i socjalne oparte s

ą

bowiem

na opracowaniu społecznej diagnozy (wywiad

ś

rodowiskowy), opracowaniu

planu post

ę

powania naprawczego oraz prowadzenia przypadku. Działania te

maj

ą

charakter procesu opartego na działaniu celowo

ś

ciowym kieruj

ą

cym

si

ę

logik

ą

prakseologii.

Analogi

ę

mi

ę

dzy modelem praktyki pracy socjalnej i aspektem aplikacyj-

nym probacji dostrzega równie

ż

J. K. Whittaker (1974), uznaj

ą

c j

ą

za proces

oparty na:
– zebraniu informacji, danych na temat dozorowanego;
– oszacowaniu mo

ż

liwo

ś

ci udzielenia pomocy w rozwi

ą

zaniu problemu;

– okre

ś

leniu celów pomocy;

– sporz

ą

dzeniu planu (projektu) pomocy oraz ustaleniu zasad działania;

– podtrzymaniu post

ę

powania naprawczego;

– zako

ń

czeniu działania i okre

ś

leniu kierunków dalszej pomocy.

background image

M. Gaw

ę

cka

Probacja 3

4, 2009

64

4. Podej

ś

cia teoretyczne praktyki pracy socjalnej wykorzysty-

wane w probacji opartej na resocjalizacji wspieraj

ą

cej w

ś

ro-

dowisku otwartym

Probacja jako projekt społeczno-kulturowy rozumiany tu: jako proces od-

zyskiwania przez człowieka pozytywnej to

ż

samo

ś

ci, czyli podmiotowego

uniezale

ż

niania si

ę

przez niego od biograficznie przypisanej mu z zewn

ą

trz

to

ż

samo

ś

ci negatywnej w oparciu o wsparcie profesjonalne i nieprofesjonal-

ne społecze

ń

stwa w

ś

rodowisku otwartym opiera si

ę

na okre

ś

lonych teoriach

i koncepcjach praktyki pracy socjalnej odwołuj

ą

cych si

ę

do odmiennych me-

chanizmów zmiany oraz odmiennego postrzegania człowieka jako podmiotu
i przedmiotu tej zmiany. Proces ten opiera si

ę

na psychospołecznej pracy

społecznej, koncepcji „empowerment” oraz koncepcji salutogenetycznej.

Pierwsza z nich uczynnianie adaptacyjnych zdolno

ś

ci dozorowanego

wi

ąż

e ze zmian

ą

w obr

ę

bie jego osobowo

ś

ci. Zmiana ta dotyczy jego sfery

poznawczej, emocjonalnej i behawioralnej. W drugim podej

ś

ciu wywoływana

zmiana dotyczy sfery sprawstwa, wyrabiania, rozwini

ę

cia lub podniesienia

u dozorowanego poziomu skutecznego wpływania na otaczaj

ą

c

ą

go rzeczy-

wisto

ść

przez jego upodmiotowienie i personalizowanie go od nowa. Trzecie

koncentruje si

ę

na adoptowaniu

ś

rodowiska do potrzeb dozorowanego.

5. Psychospołeczna praca socjalna

Psychospołeczna praca socjalna czerpie wiedz

ę

o człowieku z dorobku

psychologii „ego”. Przyjmuje za ni

ą

,

ż

e ego jest podstawow

ą

struktur

ą

oso-

bowo

ś

ci, któr

ą

kształtuje

ś

rodowisko społeczne, w szczególno

ś

ci rodzina.

Ego odpowiada za negocjowanie mi

ę

dzy wewn

ę

trznymi potrzebami jednost-

ki i

ś

wiatem zewn

ę

trznym, a wi

ę

c ma decyduj

ą

ce znaczenie dla skutecznego

przystosowania si

ę

do

ś

rodowiska.

Z tego punktu widzenia kluczow

ą

rol

ę

pełni

ą

funkcje ego, które obejmuj

ą

:

my

ś

lenie, ocenianie rzeczywisto

ś

ci, kontrol

ę

emocji i pop

ę

dów oraz cał

ą

grup

ę

mechanizmów obronnych. Oznacza to,

ż

e istotne dla funkcjonowania

społecznego jednostki my

ś

li i emocje mog

ą

pozostawa

ć

poza jego

ś

wiado-

mo

ś

ci

ą

. Problemy w funkcjonowaniu społecznym (niedostosowanie społecz-

ne) musz

ą

by

ć

postrzegane zarówno w odniesieniu do mo

ż

liwych deficytów

ego, jak i zasobów tkwi

ą

cych w

ś

rodowisku. Cz

ę

sto istnienie owych proble-

mów jest odczuwalne i obserwowalne jedynie w postaci symptomów, które
s

ą

niczym innym jak próbami ujawnienia i rozwi

ą

zania (czasami w sposób

patologiczny) wewn

ę

trznych napi

ęć

i konfliktów. Psychospołeczna praca

socjalna opiera si

ę

na przekonaniu o dynamicznym i płynnym charakterze

osobowo

ś

ci, która poddaje si

ę

modyfikacji, za

ś

przeprowadzona praca pro-

background image

Resocjalizacja w

ś

rodowisku otwartym...

Probacja 3

4, 2009

65

bacyjna typu naprawczego (terapia, kompensacja) nawet w niewielkim stop-
niu mo

ż

e z czasem przynie

ść

istotne zmiany pozytywne w sferze jego my-

ś

lenia, uczu

ć

i zachowania dozorowanego. Praca psychospołeczna wpływa

bowiem na osobowo

ść

w tym sensie,

ż

e przenosi z nie

ś

wiadomo

ś

ci do

ś

wiadomo

ś

ci te fakty i emocje biograficzne, które stanowiły

ź

ródło we-

wn

ę

trznych konfliktów i napi

ęć

, do

ś

wiadczanych jako symptomy niedosto-

sowania społecznego (Ka

ź

mierczak 2005).

Psychospołeczna praca socjalna prowadzona jest w dwóch podstawo-

wych fazach: diagnozy i terapii. H. Northen (1982) opisuje jej proces w for-
mie zasadniczo post

ę

puj

ą

cych po sobie grup technik stosowanych przez

pracownika socjalnego. S

ą

to:

– wspieranie, którego istot

ą

jest podtrzymywanie motywacji klienta do pracy

nad swoimi problemami, obejmuje to tak

ż

e ekspresj

ę

blokowanych (ne-

gatywnych) emocji;

– strukturyzacja, która obejmuje ustalenie czasowych, proceduralnych

i organizacyjnych ram kontaktów pracownika socjalnego i klienta;

– eksploracja, która obejmuje badanie sytuacji klienta poprzez ujawnianie

istotnych dla jej zrozumienia faktów, opinii, uczu

ć

; w trakcie eksploracji

pracownik socjalny gromadzi informacje niezb

ę

dne dla postawienia dia-

gnozy, tj. zdefiniowania natury do

ś

wiadczanych przez klienta problemów;

– klasyfikacja, jej istot

ą

jest u

ś

wiadomienie klientowi przez przenoszenie do

sfery jego

ś

wiadomo

ś

ci tego, co powinno by

ć

mu wiadome dla zrozumie-

nia przez niego prze

ż

ywanych problemów.

W pracy psychospołecznej z klientem zakłada si

ę

,

ż

e z czasem wgl

ą

d

osi

ą

gni

ę

ty przez niego w natur

ę

prze

ż

ywanych problemów doprowadzi do

poprawy lub zmiany jego stosunku do siebie oraz doprowadzi do poprawy
jego funkcjonowania społecznego.

Cech

ą

tej pracy jest koncentracja na uczuciach i indywidualnej reakcji

klienta na do

ś

wiadczenia tworz

ą

ce jego biografi

ę

ż

yciow

ą

, wydobywanie

tych do

ś

wiadcze

ń

i obj

ę

cie ich refleksj

ą

.

6. Koncepcja „empowerment”

Zało

ż

eniem koncepcji empowerment jest posiadanie przez człowieka teo-

retycznie nieograniczonego potencjału rozwojowego. Zdaniem G. Theunis-
sen i W. Plaute (1997) ka

ż

dy człowiek posiada potencjał rozwojowy, który

słu

ż

y mu do ci

ą

głego przystosowania si

ę

do wymaga

ń

zmieniaj

ą

cego si

ę

ś

wiata. O ile jego adaptacja rozwojowa stanowi jego konieczno

ść

ż

yciow

ą

,

o tyle adaptacja wewn

ę

trzna jest dla niego mo

ż

liwo

ś

ci

ą

. Zarówno adaptacja

rozwojowa, jak i wewn

ę

trzna wyznaczaj

ą

u człowieka jego to

ż

samo

ść

,

a wi

ę

c samo

ś

wiadomo

ść

, subiektywne do

ś

wiadczanie siebie.

background image

M. Gaw

ę

cka

Probacja 3

4, 2009

66

Odkrycie i zaakceptowanie przez jednostk

ę

to

ż

samo

ś

ci jest niezb

ę

dnym

warunkiem autentycznego istnienia człowieka i jego działa

ń

, stanowi ona

bowiem jej osobisty, niepowtarzalny potencjał wyra

ż

aj

ą

cy si

ę

w samoreali-

zacji. W

ś

wietle psychologii humanistycznej (Maslow 1986) samorealizacja,

autonomia, której hasłem jest „sta

ń

si

ę

, kim jeste

ś

”, wyra

ż

a przekonanie

o mo

ż

liwo

ś

ciach rozwojowych ka

ż

dego człowieka w kierunku i sposobie jej

tylko wła

ś

ciwym, dla niego najlepszym, pozwalaj

ą

cym mu zaistnie

ć

w pełni

sił i mo

ż

liwo

ś

ci twórczych. Człowiek do samorealizacji potrzebuje stabilnej

struktury osobowo

ś

ci jako poczucia zintegrowanej to

ż

samo

ś

ci opartej na

samo

ś

wiadomo

ś

ci siebie przez do

ś

wiadczanie poczucia godno

ś

ci.

Idea empowerment powstała w Stanach Zjednoczonych jako alternatyw-

na koncepcja i strategia pomocy w ramach pomocy do samopomocy
w oparciu o istniej

ą

ce w ka

ż

dym człowieku zasoby energii, siły i mocy

ż

y-

ciowej. W znaczeniu opisowym empowerment okre

ś

la si

ę

j

ą

jako przywraca-

nie klientowi sił i mocy

ż

yciowej przez u

ś

wiadamianie mu, odnajdywanie

i rewitalizowanie jego zasobów, energii i kompetencji. Podstaw

ą

jej praktyki

były do

ś

wiadczenia klientów pomocy społecznej zwi

ą

zane z wyuczon

ą

bez-

radno

ś

ci

ą

. U osób, u których wyuczona bezradno

ść

staje si

ę

faktem (Selig-

man 1979), wykształcaj

ą

si

ę

trzy rodzaje deficytów na trzech ró

ż

nych płasz-

czyznach:
1) deficyt motywacyjny – brak motywacji do działania z braku wiary,

ż

e

wpłynie si

ę

na zmian

ę

sytuacji;

2) deficyt kognitywny – nieuruchamianie procesów poznawczych z braku

pozytywnej oceny skuteczno

ś

ci działania;

3) deficyt emocjonalny – stałe oczekiwanie niepowodzenia z powodu popa-

dania w stany beznadziejno

ś

ci, rezygnacji na skuter braku wiary we wła-

sne mo

ż

liwo

ś

ci, przejawianej małowarto

ś

ciowo

ś

ci, niskiej samooceny.

Zadaniem pracownika socjalnego w koncepcji empowerment jest pobu-

dzanie, uczynnianie klienta przez odkrywanie u niego mocnych stron i zdol-
no

ś

ci w celu zapocz

ą

tkowania u niego procesu kontroli nad sob

ą

i własnym

ż

yciem, uwalniaj

ą

c u niego:

– potencjał;
– wzrost kompetencji;
– popraw

ę

samo

ś

wiadomo

ś

ci.

Celem empowerment jest uwolnienie klienta z przypisanej mu z zewn

ą

trz

dewiantywnej to

ż

samo

ś

ci przez stosowanie wobec niego specyficznych dla

tej koncepcji metod: podnoszenie

ś

wiadomo

ś

ci, praxis, krytycznej edukacji.

Podnoszenie

ś

wiadomo

ś

ci to zbiór technik słu

żą

cych podnoszeniu

ś

wia-

domo

ś

ci klienta dotycz

ą

cych jego mocnych stron, zdolno

ś

ci i umiej

ę

tno

ś

ci,

to podnoszenie warto

ś

ci klienta, wzmacnianie go w jego własnej ocenie, to

spojrzenie personalizuj

ą

ce go od nowa, rehabilitowanie go przed nim sa-

mym.

background image

Resocjalizacja w

ś

rodowisku otwartym...

Probacja 3

4, 2009

67

Praxis polega na asystowaniu klientowi i doradzaniu w trakcie realizowa-

nia przez niego sekwencji: działanie – refleksja – działanie refleksyjne.
Funkcj

ą

krytycznej edukacji jest takie wspomaganie klienta, by był w stanie

spojrze

ć

na siebie i swoj

ą

sytuacj

ę

ż

yciow

ą

w nowy sposób (Gaw

ę

cka

2004), by nadał sobie prawo do godno

ś

ci i godnego

ż

ycia.

Dzi

ę

ki empowerment rozbudza si

ę

w kliencie wiara w siebie i swoje mo

ż

-

liwo

ś

ci, uczynnia si

ę

to

ż

samo

ść

autonomiczna pozwalaj

ą

ca mu na definio-

wanie siebie w oparciu o mo

ż

liwo

ść

autonomicznego kreowania własnych

znacze

ń

wyznaczanych przez pozytywne my

ś

lenie o sobie, kierowanie do

siebie pozytywnych emocji oraz przewarto

ś

ciowanie siebie i własnego

ż

ycia.

7. Koncepcja salutogenetyczna

Twórc

ą

koncepcji salutogenezy jest A. Antonovsky (1997). Opiera si

ę

ona

na zało

ż

eniu,

ż

e skoro problemy

ż

yciowe człowieka s

ą

zjawiskiem po-

wszechnym, od których nie mo

ż

e si

ę

on uwolni

ć

, to nale

ż

y tak kształtowa

ć

jego nastawienie do

ś

wiata, aby mógł w nim w miar

ę

dobrze funkcjonowa

ć

.

Ta twórcza adaptacja kształtuje si

ę

w toku indywidualnego do

ś

wiadczenia

umo

ż

liwiaj

ą

cego jednostce osi

ą

ganie zdolno

ś

ci do postrzegania

ś

wiata jako

kontrolowanego, sensownego i zrozumiałego. Dokonuje si

ę

ona przez wy-

zwalanie w człowieku globalnej orientacji

ż

yciowej, zwanej poczuciem kohe-

rencji.

Poczucie koherencji stanowi zło

ż

on

ą

struktur

ę

poznawcz

ą

, rozumian

ą

,

jako: „zgeneralizowany, emocjonalno-poznawczy sposób patrzenia na

ś

wiat,

której głównym zało

ż

eniem jest przekonanie człowieka o zrozumiało

ś

ci, sen-

sowno

ś

ci, sterowalno

ś

ci w jego postrzeganianiu samego siebie w zło

ż

onym,

nieprzewidywalnym

ś

rodowisku

ż

ycia (Antonowsky 1995, s. 29). Poczucie to

wyra

ż

a przekonanie,

ż

e człowiek jest w stanie utrzyma

ć

równowag

ę

(home-

ostaz

ę

) w

ż

yciu, mimo wielu stresorów, negatywnych czynników tkwi

ą

cych

w

ś

rodowisku

ż

ycia i odpowiednio na nie reagowa

ć

.

Zrozumiało

ść

jest wła

ś

ciwo

ś

ci

ą

umo

ż

liwiaj

ą

c

ą

jednostce poznawczo

ogarn

ąć

aktualnie działaj

ą

ce na niego otoczenie. Dzi

ę

ki niej jednostka mo

ż

e

porz

ą

dkowa

ć

i strukturalizowa

ć

docieraj

ą

ce do

ń

informacje, przejawia

ć

przekonanie,

ż

e aktualne i przyszłe sytuacje

ż

yciowe mog

ą

by

ć

zrozumiałe.

Sterowalno

ść

jest okre

ś

lana jako poczucie kompetencji do radzenia sobie

z otoczeniem dzi

ę

ki

ś

wiadomo

ś

ci dysponowania okre

ś

lonymi zasobami

ludzkimi, które s

ą

pod kontrol

ą

jednostki (rodzina, pomoc społeczna, grupa

samopomocy, przyjaciele, koledzy, grupy wsparcia).

Sensowno

ść

oznacza przekonanie o zasadno

ś

ci i celowo

ś

ci anga

ż

owa-

nia si

ę

oraz inwestowania w siebie i w swoje

ż

ycie. Sensowno

ść

sprawia,

ż

e

trudna, stresowa sytuacja, kryzys, problemy

ż

yciowe, postrzegane s

ą

jako

wyzwanie, a nie zagro

ż

enie.

background image

M. Gaw

ę

cka

Probacja 3

4, 2009

68

Koncepcja salutogenetyczna pozwala na takie adoptowanie

ś

rodowiska

dla potrzeb jednostki, gdzie ona sama, dzi

ę

ki poczuciu koherencji to

ś

rodo-

wisko kształtuje i przekształca swoim działaniem, poniewa

ż

:

– informacje docieraj

ą

ce do s

ą

dla niej logicznie uporz

ą

dkowane, przewi-

dywalne i zrozumiałe;

– ma przekonanie o zasobach tkwi

ą

cych w nim samym i

ś

rodowisku, po-

zwalaj

ą

cych jej sprosta

ć

wymaganiom

ż

yciowym;

– dostrzega sensowno

ść

własnych działa

ń

, zmieniaj

ą

c siebie, przekształca

jednocze

ś

nie

ś

rodowisko swojego

ż

ycia.

Ponadto zwi

ą

zana z poczuciem koherencji wiara,

ż

e

ż

ycie jest sensowne,

uporz

ą

dkowane i w wielu przypadkach przewidywalne, a zatem i kontrolo-

wane, wchodzi w zakres fundamentalnych wła

ś

ciwo

ś

ci podmiotowych jed-

nostki umo

ż

liwiaj

ą

cych jej pozytywn

ą

readaptacj

ę

w

ś

rodowisku, w tym ak-

tywne przełamywanie stygmatyzacji i izolacji społecznej, udział w procesach
integracji społeczno

ś

ci lokalnej, samopomocy, wpływania na procesy decy-

zyjne przebiegaj

ą

ce w lokalnych strukturach władzy i wywoływania korzyst-

nych zmian dla siebie.

8. Zamiast zako

ń

czenia

Wła

ś

ciw

ą

,

ź

ródłow

ą

przestrzeni

ą

to

ż

samo

ś

ci negatywnej człowieka jest

przestrze

ń

personalna: wn

ę

trze osoby ludzkiej, a jako taka domaga si

ę

zro-

zumienia oraz zniesienia obrazów zanegowanych i zdewaluowanych przez
samego człowieka, w których go zamkni

ę

to i on sam si

ę

zamkn

ą

ł. Stanowi to

główn

ą

przesłank

ę

koincydencji probacji i pracy socjalnej jako projektu kultu-

rowo-społecznego odzyskiwania przez człowieka pozytywnej to

ż

samo

ś

ci.

Głównym celem tego projektu jest personalizacja człowieka od nowa, jego
upodmiotowienie przez wyposa

ż

anie go przede wszystkim w warto

ś

ci i zdol-

no

ś

ci koncentracji na własnym stawaniu si

ę

podmiotem maj

ą

cym wpływ na

zmian

ę

siebie i warunków własnego

ż

ycia.

Bibliografia

1. Antonovsky A., Rozwikłanie tajemnicy zdrowia, Warszawa 1995.
2. Antonovsky A., Poczucie koherencji jako determinanta zdrowia, (w:)

Helszen-Niejodek I., S

ę

k H. (red.), Psychologia zdrowia, Warszawa

1997.

3. Bałandynowicz A., Profilaktyka i

ś

rodki probacyjne w praktyce resocjali-

zacyjnej, (w:) Urban B., Stanik J. M. (red.), Resocjalizacja. Teoria
i Praktyka Pedagogiczna, Warszawa 2008.

background image

Resocjalizacja w

ś

rodowisku otwartym...

Probacja 3

4, 2009

69

4. Bałandynowicz A., Profilaktyka zachowa

ń

agresywnych w warunkach

otwartych instytucji probacyjnych, (w:) Rejzner A. (red.), Przemoc
i agresja w szkole. Próby rozwi

ą

zania problemu, Warszawa 2008.

5. Bauman Z.,

ś

ycie na przemiał, Kraków 2005.

6. Bauman Z., Etyka ponowoczesna, Warszawa 1996.
7. Beck U., Społecze

ń

stwo ryzyka, Warszawa 2004.

8. Chatelier L., Filozofia systemu Taylora, Warszawa 1936.
9. Compton B., Galaway B., Social Work Processes, Chicago 1981.
10. Gaw

ę

cka M., Koncepcja empowerment jako alternatywny paradygmat

pracy socjalnej, (w:) Br

ą

giel J., Sikora P. (red.), Praca socjalna – wie-

lo

ść

perspektyw. Rodzina–Multikulturowo

ść

–Edukacja, Opole 2004.

11. Giddens A., Poza lewic

ą

i prawic

ą

. Przyszło

ść

polityki realnej, Pozna

ń

2001.

12. Jaworowsak-Obłój Z., Skuza B., Poj

ę

cie wsparcia społecznego i jego

funkcji w badaniach naukowych, Przegl

ą

d Psychologiczny 1986, nr 3.

13. Johnson L., Social Work Practice. A Generalistic Approach, Boston

1992.

14. Kalinowski M., Resocjalizacja nieletnich w pa

ń

stwach europejskich

i pozaeuropejskich, Warszawa 2005.

15. Kawczy

ń

ska-Butrym Z., Niepełnosprawno

ść

– specyfika pomocy spo-

łecznej, Warszawa 1996.

16. Kawula S., Człowiek w relacjach socjopedagogicznych, Toru

ń

2004.

17. Ka

ź

mierczak T., Praca socjalna mi

ę

dzy upo

ś

ledzeniem a obywatelsko-

ś

ci

ą

, Katowice 2006.

18. Ka

ź

mierczak T., Łuczy

ń

ska M., Wprowadzenie do pomocy społecznej,

Warszawa 2005.

19. Kunowski S., Podstawy współczesnej pedagogiki, Warszawa 2001.
20. Marynowicz-Hetka E., Pedagogika społeczna, Warszawa 2006.
21. Maslow A. H., Motywacja i osobowo

ść

, Warszawa 1986.

22. Northen H., Clinical Social Work, New York 1982.
23. Ossowska M., Socjologia moralno

ś

ci

zarys zagadnie

ń

, Warszawa

1999.

24. Pincus A., Minahan A., Social Work Practice: Model and Metod, Itasca

1973.

25. Rogers C. R., Terapia nastawiona na klienta. Grupy spotkaniowe, Wro-

cław 1991.

26. Sie

ń

ko I., Metody pracy socjalnej – geneza i rozwój, Praca Socjalna

1987, nr 2.

27. Seligman M., Erlernte Hilflosigkeit, München 1979.
28. S

ę

k H., Badanie psychologiczne, (w:) Bilikiewicz A. (red.), Psychiatria,

Warszawa 1998.

background image

M. Gaw

ę

cka

Probacja 3

4, 2009

70

29. Theunissen G., Plaute W., Empowerment und Helpipadagogik, Reiburg

1997.

30. Toffler A., Szok przyszło

ś

ci, Warszawa 1974.

31. Wysocka E., Diagnoza w resocjalizacji, Warszawa 2008.
32. Whittaker J. K., Social Treatment: an Approach to Interpersonal Help-

ing, Aldine 1974.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
PREWENCJA W SYSTEMI PROBACJI
PREWENCJA W SYSTEMI PROBACJI
PROFILAKTYKA PREWENCJA A PROMOCJA ZDROWIA
Diagnostyka cukrzycy prewencja i fenotypy
EXAM szst
prewencja-kolo1, weterynaria
Temat 1i2 prewencja, Administracja-notatki WSPol, wybrane zagadnienia prewencji kryminalnej
prewencja ćwiczenia
Automatyka zabezpieczeniowa restytucyjna i prewencyjna
Prewencja
prewencja wytyczne
Prewencja i rehabilitacja nr 3 2006
3. Metody prewencji nieprawidłowego żywienia, Studia - materiały, semestr 7, Podstawy żywienia, Diet
BHP-PREWENCJA STRESU W MIEJSCU PRACY, BHP
Temat 3 prewencja, Administracja-notatki WSPol, wybrane zagadnienia prewencji kryminalnej
Prewencja i rehabilitacja nr 1 2009
Prewencja i rehabilitacja nr 1 2006
H. Sęk - Promocja zdrowia i prewencja z perspektywy psychologii, psychologia UŚ, II rok, I semestr,

więcej podobnych podstron