ETYKA W ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ

PODSTAWOWE WIADOMOŚCI O JĘZYKU ETYKI

1. Zdania i fakty

Zdania (w sensie logicznym) są to wypowiedzi opisowe, stwierdzające istnienie bądź
nieistnienie jakiegoś faktu. Zdania mogą być prawdzie bądź fałszywie oraz mogą odnosić się
do faktów zwykłych, a także do zjawisk nieco odmiennej natury.

Fakty:

a) zwykłe - takie, które stanowią element rzeczywistości istniejącej niezależnie od

człowieka i jego świadomości.

b) konwencjonalne – są to pewne fakty zwykłe, które uważane są za „coś więcej” niż

tylko określone zjawiska fizyczne bądź przedmioty. Istnienie takich faktów wiąże się
z posługiwaniem się przyjętymi regułami. Reguły te mogą mieć charakter nieformalny
lub sformalizowany. Istnienie tych faktów zależne jest od świadomości

2. Oceny i normy

Oceny – spełniają funkcję ekspresyjną, tzn. wyrażają aprobatę bądź dezaprobatę oceniającego
wobec stanu rzeczy, osoby, uczynku itp., do którego się odnosi.

a) zasadnicze – stanowią wyraz aprobaty bądź dezaprobaty dla danego czynu,

zachowania lub osoby ze względu na nie same i ich przymioty, a nie ze względu na
cel, do jakiego miałyby stanowić środek

b) instrumentalne – przedmiot podlega ocenie jako środek do osiągnięcia takiego bądź

też innego założonego celu

Dyrektywy – wskazują pewne wzorce postępowania zmierzające do wywarcia wpływu na
zachowanie się ich adresatów

a) normy – stanowią rodzaj wypowiedzi dyrektywalnych o charakterze stanowczym,
wskazujących na to, jak w danych okolicznościach adresata powinien się zachować.

- hipotetyczne – dyrektywy celowościowe, techniczne lub instrumentalne wskazują w jaki
sposób należy się zachować aby osiągnąć określony cel
- kategoryczne – deontologiczne wskazują bezwarunkowo powinny sposób zachowania,
nakazując określone zachowanie lub zakazując go, niezależnie od celów lub dążeń ich
adresatów.

Obowiązywanie norm:

- ujęcie aksjologiczne – treść jest aprobowana przez członków danej społeczności
- ujęcie tetyczne – uznanie normy za obowiązującą ze względu na jej pochodzenie od
uznanego autorytetu, któremu przypisuje się kompetencje do stanowienia norm
- ujęcie behawioralne – norma traktowana jako racja własnego postępowania, dlatego że jest
ona właśnie tak traktowana przez innych

Za przedmiot wypowiedzi typu oceny i normy uważa się moralność, a więc jest to zbiór ocen
i norm dotyczących tego jakie czyny są dobre, a jakie złe.

3. Wypowiedzi performatywne i teoria aktów mowy

Po raz pierwszy wypowiedzi te wdrożył J.L. Austin. Podzielił je na takie, które opisują
istniejące niezależne od nich fakty oraz wypowiedzi, które nie mają zdawać sprawy z
istniejącego niezależnie faktu, ale same stanowią jego dokonanie. Wypowiedzi te nie mają
odzwierciedlać rzeczywistości, ale zmieniać ją i kształtować. Austin zrewidował tę teorię,
przekształcając teorię performatywów w ogólniejszą teorię mowy. Doszedł bowiem do
wniosku, ze w istocie każda wypowiedź stanowi określony akt mowy będący zarówno
wypowiedzeniem określonych słów, jak i dokonaniem pewnej czynności. W każdym akcie
mowy wyróżnia się aspekt:

- lokacyjny – wypowiedzenie określonych słów odnoszących się do pewnych desygnatów
- illokucyjny – dokonanie za pomocą słów określonej czynności , stwierdzenia czegoś
- perlokucyjny – doprowadzenie tą wypowiedzią do określonych skutków

Wypowiedzi performatywne nie podlegają kwalifikacji w kategorii prawdy lub fałszu, można
jedynie stwierdzić, ze są udane lub nie udane.

MORALNOŚĆ I ETYKA

1. Uwagi wstępne

Etyka – dział filozofii, którego przedmiotem jest moralność. Do zakresu etyki należą więc
sądy, przekonania i poglądy formułowane na tematy moralne.

a) etyka opisowa – zrozumienie i opis istniejących w danym środowisku przekonań

moralnych takich, jakimi one rzeczywiście są (jakie zachowania uważane są w
określonym miejscu i czasie za dobre, a jakie za złe?)

b) etyka normatywna – formułowane są sądy lub ich usystematyzowane zbiory dotyczące

tego, jak należy postępować, jakie czyny zasługują na pochwałę, jakie na dezaprobatę
oraz jakie normy moralne należy uznać za zasadne i obowiązujące (jakie
postępowanie jest dobre?)

Moralność – uznawane w jakiejś grupie lub społeczeństwie bądź też przez poszczególne
osoby oceny i normy odwołujące się do kategorii „dobra” i „zła”, zachowań zasługujących na
aprobatę i pochwałę oraz wyłączonych i godnych potępienia.

„Złota reguła” – postępuj wobec innych tak, jak chciałbyś aby inni postępowali wobec Ciebie.

2. Obiektywizm i kognitywizm

METAETYKA – jest refleksją nad statutem etyki, charakterem i znaczeniem formułowanych
w jej ramach przekonań i sądów. Do jej dziedziny należą rozważania dotyczące tego, czy
istnieją wartości, oceny i normy moralne, jaka jest ich relacja do rzeczywistości, czy i w jaki
sposób podlegać mogą weryfikacji (czy istnieje dobro? I jak jest rozpoznawalne?)

OBIEKTYWIZM (realizm) – jest to przekonanie, że dobro i zło stanowi realnie istniejące
wartości, rzecz sprowadza się zaś do tego, w jaki sposób należy postępować, aby te realnie
istniejące dobro czynić i unikać zła. Dobro, sprawiedliwość, godność istnieją realnie bez
względu na to, co na ich temat sądzą inni ludzie, bądź też w jaki sposób je pojmują.
Klasycznym źródłem obiektywizmu było przekonanie religijne, a więc to, że dobre jest to, co
pochodzi od Boga, co stanowi Jego wolę i co Jemu się podoba. Podobną rolę spełnia tradycja,
odwieczne zwyczaje i kanony postępowania uważane za niepodważalne.

Teorie realnego dobra:

a) dobro odkryte w naturze człowieka lub świata - dobrem jest postępowanie zgodnie z

naturą, a złem ignorowanie lub przeciwstawianie się prawom natury

b) dobro mające charakter religijny – prawa natury zostały wyryte w sercu człowieka

przez Boga

c) dobro jako prawidłowości i wskazania obowiązujące człowieka w jego postępowaniu

Hugo Grocjusz – podstawowe prawa natury obowiązywałyby, nawet nie wierząc w Boga
Utylitaryści – ludzie dążą do osiągnięcia przyjemności, a unikają tego, co nieprzyjemne
Arystoteles – dążenie do pewnych celów, z których najważniejszym jest osiągnięcie szczęście
Platon – dobro, sprawiedliwość są to wartości prawdziwe, jako wieczne i niezmienne idee

KOGNITYWIZM – przekonanie, o tym że obiektywnie istniejące dobro jest dla człowieka
poznawalne

- NATURALIZM – poznanie pewnych, możliwych do opisowego stwierdzenia, naturalnych
cech czynów lub faktów

- INTUICJONIZM ETYCZNY – wartość moralna określonych faktów bądź zachowań
dostępna jest człowiekowi dzięki posiadaniu przez niego intuicji, pozwalającej na odróżnienie
dobra od zła.

3. Subiektywizm i nonkognitywizm

David Hume „Traktat o zasadach moralności” – nie możność wyprowadzenia wniosków o
charakterze moralnym wyłącznie z przesłanek o charakterze pozamoralnym, zwłaszcza
sprowadzających się jedynie do empirycznego opisu naturalnych cech danego faktu.

Błąd naturalistyczny, co oznacza wyprowadzenie wniosków o charakterze powinnościowym z
przesłanek opisowych. Określenie to pochodzi od G. E. Moore`a. Dobro nie może być
utożsamiane z inną cechą.

L. Petrażycki – dobro, sprawiedliwość, piękno to jedynie przejawy tzw. fantazji
emocjonalnej.

SUBIEKTYWIZM – kategoria „subiektywnego dobra” opiera się na odwróceniu rzeczywistej
relacji – nie jest tak, że określone fakty oceniamy pozytywnie dlatego, że są realnie dobre, ale
wydają nam się realnie dobre, bo sami oceniamy je pozytywnie.

- EMOTYWZIM – A.J. Ayer – wypowiedzi oceniające nie są niczym więcej pomad
wyrażenie indywidualnie przeżywanej emocji aprobaty bądź dezaprobaty.

4. Racjonalność sądów etycznych

RELATYWIZM ETYCZNY

a) aksjologiczny –

przekonanie, że pewne wartości społeczne są zmienne w zależności do jakiej

grupy się odnosimy; w pewnej społeczności pewne zachowania są naganne, a w innej nie

b) kulturowy – w różnych kulturach przyjmowane są różne wartości
c) sytuacyjny – mówi o tym jaka wartość ma być zrealizowana, nie da się określić z

góry, decyduje o nich sytuacja

Filozofia egzystencjonalizmu – nieuchronność dokonywania przez człowieka wyborów
moralnych bez jakiegokolwiek zewnętrznego oparcia. Jednym z jej najwybitniejszych
przedstawicieli był J.P. Sartre

Spory etyczne – spory najzupełniej pozorne, oparte w istocie na mylnym przekonaniu
adwersarzy co do tego, w jakiej wzajemnej relacji pozostają ich poglądy;

Teoria błędu - oparte na niezrozumieniu, ze w istocie ich uczestnicy nie prezentują
jakichkolwiek sądów, które byłyby ze sobą niezgodne, uczestnicy pozostają w powszechnie
panującym błędzie, co do natury sporów

Dyskurs etyczny - dopatrywanie się w sądach etycznych zdań stwierdzających jedynie fakt
przeżywania przez oceniającego określonej emocji

Sąd etyczny – charakteryzuje się pewnego rodzaju „roszczeniem” do obiektywnej słuszności,
mając stanowić ocenę dokonywaną w sposób „bezstronny”, tzn. niezależnie od upodobań lub
interesów określonych podmiotów. Z tego względu oczekuje się podania odpowiednich racji,
na jakich się opierają.

Kryterium racjonalności sądów etycznych – sądy etyczne podlegają takim samym kryteriom
racjonalności, jakie znajdują zastosowanie wobec wszelkiego rodzaju przekonań

Kryterium uniwersalizowalności sądów etycznych – każdy racjonalny sąd etyczny musi
odwoływać się nie tylko do prawdziwych założeń faktycznych, ale także do odpowiednich
racji etycznych – w postaci oceny moralnej, zuniwersalizowanej normy lub oceny moralnej,
stanowiącej jego podstawę.

Uzasadnienie sądów etycznych (SE) – można na ogół przedstawić w postaci pewnej formy,
tzw. sylogizmu praktycznego, w którym wniosek uzasadniany jest za pomocą ogólnej normy
lub oceny (racji etycznej RE), oraz przesłanek faktycznych (PF). Możliwość uznania sądu
etycznego za racjonalnie uzasadniony uzależniona jest od tego, na jakich przesłankach został
on oparty. Sądu etycznego nie można dowieść, ale w różnych przypadkach można go
odrzucić.

Prawda moralna – możliwość ostatecznego ugruntowania rozumowań moralnych w takim,
czy innym świecie „obiektywnie” istniejących wartości i obowiązujących norm.

GŁÓWNE KIERUNKI ETYKI NORMATYWNEJ

1. Uwagi wstępne

Teoria etyczna – rozmaitość koncepcji etyki normatywnej

Nurty etyczne:

a) deontologiczne – opierają się na traktowaniu moralności jako zbioru norm

zawierających wiążące człowieka w każdej sytuacji nakazy i zakazy. Jest to zgodność
z bezwzględnie obowiązującymi normami moralnymi.

b) konsekwencjalistyczne (teologiczne) – upatrują moralnej wartości czynu w tym, czy

doprowadza on do dobrych, czy do złych konsekwencji. Najistotniejsze są skutki jakie
powoduje wybrany przez człowieka sposób działania, a nie ich zgodność z takim, czy
innym zbiorem ogólnych reguł.

c) cnót – wzorowana na antyku koncepcji etyki jako poszukiwania odpowiedzi na

pytane, w jaki sposób człowiek może wieść dobre, spełnione życie. Na każdą sytuację
moralną składa się nie tylko czyn, jego konsekwencje, ale także dokonujący go
podmiot i jego cechy, w wyniku których postanowił zachować taki, a nie inny sposób.

2. Etyka deontologiczna (obowiązków)

Etyka deontologiczna – filozofia moralna Immanuela Kanta

Etyka ta odnosi się do tego,, czy ewentualny czyn nie stanowiłby złamania norm moralnych,
do których przestrzegania człowiek jest bezwzględnie zobowiązany. W centrum uwagi jest tu
czyn i jego relacja do norm i zasad moralnych oraz gotowość uznania tych ostatnich za
wiążące ograniczenia dowolności swoich wyborów i sposobu realizacji własnych interesów.

Teoria moralności Immanuela Kanta – jest ona zakorzeniona w zdolności człowieka,
kierującego się uznanymi przez siebie racjami postępowania, do wolności wyboru
postępowania niezależnie od instynktownych pragnień, popędów i chęci ich zaspokajania.

a) imperatywy hipotetyczne – wskazują, jak postępować, aby osiągnąć postawione sobie

konkretne cele. Wybór tych konkretnych celów nie jest konieczny, ale podlega wolnej
woli człowieka.

b) imperatywy kategoryczne – wiążą niezależnie od tego, czy dąży się akurat do takich

czy innych celów.

Rozumowe pojęcie prawa – prawo ma stanowić ogół warunków, pod którymi wolna wola
jednej osoby może zostać pogodzona z wolną wolą innych, zgodnie z powszechnym prawem
wolności.

3. Etyka konsekwencji (teleologiczna)

Etyka teleologiczna – filozofia utylitaryzmu

W etyce tej rozstrzygające znaczenie mają konsekwencje czynu (zamierzone lub
spowodowane). Jest to przekonanie, ze każdy człowiek odpowiada przede wszystkim za
skutki swoich czynów i one właśnie rozstrzygają o moralnej ocenie jego postępowania i
dokonywanych przez niego wyborów.

Zasada użyteczności - J. Bentham – zasada, która aprobuje lub gani wszelką działalność,
zależnie o tego czy wykazuje ona tendencję do powiększania, czy zmniejszania szczęścia
obchodzącej nas strony.

Zasada największego szczęścia – zasada, głosząca, że czyny są dobre, jeżeli przyczyniają się
do szczęścia, a złe, jeżeli przyczyniają się do czegoś przeciwnego.

Czyn moralny – zachowanie, które przyczynia się do największego, możliwego szczęścia
największej licz by osób.

Wady zasady użyteczności:

a) niepraktyczność:

- mierzenie ilości przyjemności i porównywanie ze sobą jej rozmaitych rodzajów wydaje się
być niemożliwe
- przewidzenie wszelkich konsekwencji danego czynu na ogół nie jest możliwe
- zupełnie nie możliwe jest też dokonywanie „rachunku” konsekwencji przy podejmowaniu
każdej decyzji

Utylitaryzm czynów – postuluje, aby rachunek korzystnych i niekorzystnych konsekwencji
dokonywany był względem każdego indywidualnego czynu

Utylitaryzm reguł – postuluje, aby ocenie tej podlegały nie tylko pojedyncze czyny, ile
reguły, według których mamy postępować.

4. Płaszczyzny myślenia moralnego

R. Hare`a – koncepcja poziomów myślenia moralnego – która ma na celu pogodzenie sporu
pomiędzy deontologicznym, a teleologicznym ujęciem etyki. Zdaniem R. Hare`a należy
odróżnić intuicyjną i krytyczną płaszczyznę myślenia moralnego.

a) płaszczyzna intuicyjna - jest poziomem naszych odruchowych reakcji moralnych, naszej
skłonności do postrzegania określonych zachowań jasko dobrych lub złych, aprobowania lub
ganienia różnego rodzaju sposobów postępowania.

Teoria cienkiej warstwy kulturowej – moralność człowieka stanowi jedynie swego rodzaju
wierzchnią warstwę przekonań, zasad, nawyków, będących wytworem kultury i mających
powściągnąć amoralną dzikość ludzkiej natury odziedziczoną po naszych zwierzęcych
przodkach.

b) płaszczyzna krytyczna - przedmiotem jej są intuicje. Weryfikacji podlegają zarówno
intuicyjne odruchy moralne jak i ewentualne uzasadniające je sądy i zasady moralne, ich
treść, zasadność, trafność.

5. Koncepcja etyki cnót

Cnota – pewne moralnie cenne predyspozycje lub wyrobione w sobie skłonności,
umożliwiające osiągnięcie spokoju ducha i poczucia dobrze przeżytego, szczęśliwego życia.

Platon – cnota oznacza harmonię pomiędzy rozumem, męstwem oraz panowaniem nad
pożądliwością

Arystoteles – dla człowieka najwyższe dobro stanowi szczęście.

Zalety charakteru wg. Arystotelesa:

a) dianoetyczne (intelektualne) – zdolność rozumienia, rozsądek
b) etyczne – będące trwałymi dyspozycjami do zasługujących na pochwałę zachowań,

takich jak szczodrość, odwaga

Charakterystyczną cechą cnót wg. Arystotelesa jest to, że cnoty zanikają z powodu
niedostatku i nadmiaru. Cnoty kształtują się w człowieku dzięki właściwemu zachowaniu.

Dzielność etyczna – sposób życia, dzięki któremu człowiek wiedzie życie godne istoty
rozumnej, tym samym osiągając właściwe człowiekowi szczęście, polegające na tym, aby
dobrze żyć i dobrze się mieć. Dzielność etyczna może wymagać:

a) cnót twardych – związane z ideą siły wewnętrznej, zdolności pokonywania słabości

woli, wewnętrznej niezależności, uczciwości wobec samego siebie i innych,
umiejętności oparcia się pokusom oraz odwagi

b) cnót miękkich – związane z tego rodzaju emocjami i pobudkami, jak empatia,

życzliwość współczucie, przyjaźń

Jednym z najistotniejszych problemów etyki cnót musi być ustalenie relacji pomiędzy
słusznością danego czynu, a cnotami jako pewnego rodzaju skłonnościami do takiego czy
innego postrzegania sytuacji i dokonywania wyboru właściwego sposobu postępowania.

W wersjach słabszych cnoty rozumiane są jako - trwałe dyspozycje do czynienia dobra.
Posiadanie cnót stanowi zdolność odróżnienia i czynienia rzeczy słusznych. Etyka ta skupia
się na podmiocie i jego cechach umożliwiających mu czynienie dobra.

„Czysta etyka cnót” – zmierza do odwrócenia relacji pomiędzy praktykowaniem cnót, a
moralną wartością czynów i definiowania tej ostatniej jako sposobu postępowania, które w
danej sytuacji wybrałaby osoba o doskonałej dzielności etycznej. Sposób pojmowania
wartości moralnej w tej radykalnej etyce cnót nazywany jest projektywizmem.

Projektywizm – ujmuje wartość moralną czynu jako pewnego rodzaju projekcję artrologicznej
charakterystyki motywów, dyspozycji i życia wewnętrznego osób, które ich dokonują.

Interpretacja relacji cnót i szczęścia:

a) rozumiane jako jedyny sposób osiągnięcia dobrego życia, dzięki któremu możliwe jest

spełnienie i szczęście

b) częściowo konstytutywny charakter cnót wobec szczęścia, co oznacza, że szczęśliwe

życie polega na praktykowaniu cnót.

ETYKA ZAWODOWA

1. Etyka zawodowa i jej przedmiot

Etyka zawodowa

a) pojęcie szersze - na ten termin składa się zarówno oznaczenie norm określających, w

jaki sposób przedstawiciele danego zawodu powinni się zachowywać, jak i przekonań
moralnych przedstawicieli danego zawodu, a także ocen etycznych i ich zachowań.

b) pojęcie węższe – zespół norm wskazujących, jak z moralnego punktu widzenia

powinni zachowywać się przedstawiciele określonego zawodu

Moralność zawodowa – rzeczywiste postępowanie członków danej grupy zawodowej w
sytuacjach moralnie relewatywnych oraz od prezentowanych przez daną grupę przekonań
moralnych.

Przedmiot etyki zawodowej:

a) nurt związany z „higieną życia duchowego” – obejmuje dociekania nad tym, jak żyć

szczęśliwie i unikać cierpień

b) nurt związany z „higieną współżycia” – obejmuje rozważania nad tym, jak układać

sobie stosunki z innymi ludźmi, aby unikać, łagodzić i rozwiązywać konflikty, jak
postępować aby innym było z nami dobrze

c) nurt perfekcjonistyczny (doskonałości osobistej) – odnosi się do zaleceń

wskazujących, jak żyć godnie, cnotliwie, jak osiągnąć doskonałość. Wiąże się to z
wykreowaniem wzorca osobowego.

Zawartość etyk zawodowych pod względem przedmiotowym zawiera trzy rodzaje norm:

- reguły dotyczące technicznych aspektów wykonywania zawodu
- reguły ustalające relację grupy zawodowej do społeczeństwa
- reguły wyznaczające stosunek profesjonalisty do odbiorcy jego usług oraz określające
stosunki między przedstawicielami zawodu

Etyka zawodowa jako deontologia zawodowa – postrzeganie jej jako zbiór obowiązków
wiązanych z należytym, właściwym etycznie sposobem wykonywania określonego zawodu.
Znajdujemy tu zarówno normy obowiązku jak i normy aspiracji.

Różnice między moralnością obowiązku i moralnością aspiracji – Lon Fuller:

a) moralność obowiązku – punkt wyjścia obejmuje najniższe osiągnięcia ludzkie.

Moralność ta stanowi zbiór norm wyznaczających minimalny poziom wymagań. Ich
spełnienie jest dostępne każdemu i stanowi obowiązek. Niepowodzenie pociąga za
sobą odpowiedzialność, moralność jest oparta na pojęciu winy, kary.

b) moralność aspiracji – punkt wyjścia obejmuje najwyższe osiągnięcia ludzkie.

Moralność ta oparta jest na aspiracjach, dążeniu do ideału, życia godnego i
doskonałego. Dążenie do ideału ma charakter heroiczny, moralność nie jest oparta na
pojęciu winy, niepowodzenie nie pociąga za sobą odpowiedzialności i kary, nie
oferuje człowiekowi norm.

2. Pojęcie zawodu, przesłanki tworzenia etyk zawodowych

KATEGORIA ZAWODU - pozwala na wyodrębnienie jakieś grupy społecznej jako grupy
zawodowej. Wyodrębnienie zawodu związane jest z faktem społecznego podziału pracy.

ZAWÓD:

Zawód to zadania spełnianie na skutek społecznego podziału pracy na rzecz innych osób:

a) zadania te mają charakter specjalistyczny,
b) ich wykonywanie wymaga formalnego wykształcenia i kwalifikacji,
c) nabyte są przez wykształcenie i praktykę.
d) wykonywane są nadto w sposób stały i w celach zarobkowych.

PROFESJA – przez profesję rozumie się te zawody , których wykonywanie wymaga
przygotowania długotrwałego, zazwyczaj połączonego z koniecznością odbycia studiów
wyższych i stażu zawodowego, a nadto jest licencjonowane. Praca wykonywana jest w
warunkach dużej autonomii, ma szczególną doniosłość społeczną. Charakterystyczną cechą
jest tworzenie stowarzyszeń zawodowych oraz własnych kodeksów etycznych.

Wraz z tworzeniem się nowych zawodów pojawiają się postulaty opracowania dla nich
własnych zbiorów zasad etyki zawodowej. Wymaga się, aby zawód spełniał określone
warunki, które stanowią uzasadnienie dla tworzenia jego etyki. Przyjmuje się, że własnej
etyki wymagają zawody, w których dochodzi do powierzania profesjonaliście przez
„klientów” jakiegoś dobra, a jednocześnie ze względu na wysoki stopień wyspecjalizowania
wiedzy zawodowej oraz samodzielny sposób podejmowania decyzji., istnieją niewielkie
możliwości kontroli pracy profesjonalisty poprzez zainteresowane osoby.

3. Problem odrębności etyki zawodowej

Problem odrębności etyki zawodowej od etyki ogólnej.

a) jedni twierdzą, że nie ma podstaw do wyodrębnienia osobnej etyki zawodowej. Etyka

zawodowa to wycinek etyki ogólnej

b) drudzy twierdzą, że są podstawy do wyodrębnienia osobnej etyki zawodowej. Każdy

zawód wymaga przestrzegania innych norm etycznych.

Rola zawodowa – to zestaw norm postępowania, wzorów zachowania, których przestrzegania
oczekuje grupa społeczna od jednostki zajmującej określoną pozycję społeczną. Sprowadza
się to do wyznaczenia komuś określonego, pożądanego zachowania , chodzi tutaj o
zachowanie takie, jaki powinno ono być.

4. Problem kodyfikacji etyki zawodowej

Sformalizowanie etyki zawodowej:

a) zwolennicy sformalizowania etyki w formie pisanych zbiorów zakładają możliwość

stworzenia niesprzecznego i zupełnego systemu reguł regulujących sferę moralną

b) zwolennicy sytuacjonizmu zakładają model „etyki bez kodeksu”, gdy podejmowanie

decyzji

moralnych

pozostawione

jest

odpowiedzialnemu,

autonomicznemu

podmiotowi

ETYKA BEZ KODEKSU: L. Kołakowski

a) postawa nihilistyczna – gdy uznajemy, że nie jest możliwe podjęcie skutecznych

działań mogących zmienić rzeczywistość, w której żyjemy i w konsekwencji
zwalniamy się z odpowiedzialności za nasz świat

b) postawa konserwatywna – broniąc się przed koniecznością dokonywania wyborów

moralnych i ponoszenia odpowiedzialności, tworzy swój użytek stałe i hierarchicznie
uporządkowanie systemy wartości

KODEKS – przekonanie o powtarzalnym charakterze sytuacji moralnych i w konsekwencji o
imitacyjnym charakterze podejmowanych rozstrzygnięć. Jest ucieczką od konieczności
dokonywania wyborów i odróżniania dobra od zła. Jest to zbiór reguł, które dają się
zastosować w dowolnej sytuacji moralnej i zawsze ją przesądzają jednoznacznie.

Minusy sformalizowania:

- prowadzi do znieczulenia moralnej świadomości
- prowadzi do fanatyzmu
- zwalnia z odpowiedzialności
- jest wyrazem lęku przed podejmowaniem decyzji

Plusy sformalizowania:

- przedstawiciele mają do czynienia z jakimiś szczególnie doniosłymi wartościami
- usuwa stan niepewności na rzecz przewidywalności zachowań zawodnych ustalając przy
tym ich minimalny poziom
- zasady etyki zawodowej mają regulować pewne sytuacje typowe i powtarzalne
- nawyk postępowania
- wskazane sposoby rozstrzygania określonych dylematów
- pomaga na wstępie zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi określonego zawodu

Wymagania dotyczące kodeksów etyki zawodowej:

- powinien normować, a nie koncentrować na opisie ideałów i wartości
- zabezpieczać interes publiczny, a nie członków zawodu
- regulować istotne dla danego zawodu problemy, a nie powielać normy moralności
powszechnej

INFRASTRUKTURA ETYCZNA ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ

1. Kształtowanie postaw etycznych

Poziom etyczny jednostek podlega kształtowaniu, że zachowań etycznych można się nauczyć,
a cnota pozostaje w związku z wiedzą na temat tego, co dobre, a co powinne.

Czynniki kształtowania postaw etycznych:

a) zewnętrzne – o charakterze społecznym
b) wewnętrzne – o charakterze indywidualnym, psychicznym

- cechy emocjonalne i osobowościowe jednostki
- temperament

- doświadczenie życiowe

Fazy rozwoju moralnego człowieka:



punkt wyjścia – stan zerowy nazywany stanem anomii



punk dojścia – stan docelowy jako stan uznania norm za swoje własne

2. Elementy infrastruktury etycznej

Elementy edukacji moralnej:

- dostarczenie wzorców
- wspomaganie procesów decyzyjnych
- wprowadzanie mechanizmów kontroli

Infrastruktura etyczna – zespół czynników o charakterze moralnym i niematerialnym,
motywujących do zachowań profesjonalnych i zgodnych z wysokimi standardami
postępowania, określających standardy tego zachowania oraz wprowadzających regulacje
ograniczające zachowania niepożądane

Koncepcja infrastruktury:

a) metoda zarządzania etycznego opartego na przestrzeganiu prawa
b) metoda zarządzania etycznego opartego na zasadach moralnych

Podział elementów infrastruktury ze względu na kryterium spełnianej funkcji:

- elementy wspierania
- elementy zarządzania
- elementy kontroli

3. Dobór kadr

- publiczne ogłoszenie naboru na wolne stanowiska
- system rekrutacji i selekcji (wszyscy obywatele polscy korzystający z pełni praw
publicznych mają dostęp do służby publicznej na jednakowych zasadach, ograniczenia
wymagają kwalifikacji lub cech osobowych)
- dobór odpowiednich kandydatów (z którym wiąże się kryterium nieskazitelności charakteru
niekaralności, a oprócz wykształcenia i kwalifikacji ocenia się poziom moralności kandydata)



wprowadzenie do rozmów i testów kwalifikacyjnych elementów natury etycznej



system opinii i referencji

- jawność informacji o kandydatach
- obowiązek uzasadnienia określonego wyboru
- ogłoszenie wyników o dokonanym wyborze

4. Kształcenie i doradztwo etyczne

Zastosowanie szkoleń:

- szkolenia podstawowe mające na celu uwrażliwienie urzędnika na kwestie etyczne
- szkolenia specjalistyczne, które służą nabyciu umiejętności rozpoznawania problemów
etycznych i zdobyciu wiedzy z zakresu technik ich rozwiązywania

Doradztwo etyczne – możność powoływania doradców etycznych, do zadań których należeć
miałoby służenie pomocą i radą pracownikom mającym problem natury etycznej. Na
stanowisko takie powinien być powołany urzędnik cieszący się zaufaniem i poważaniem. Idea
ta jednak „narodziła się i zmarła śmiercią naturalną”.

5. Źródła informacji o obowiązkach etycznych urzędników administracji publicznej

Istotnym elementem świadomego kierowania postępowaniem jest wiedza o własnych
powinnościach. Przede wszystkim źródłem wiedzy o wiążących urzędników regułach są
przepisy prawa odnoszącego się do funkcjonowania administracji. Służą one wyznaczaniu
standardów zachowania oraz kontroli.

- Przepisy ustrojowe



wszystkie organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa
(zasada legalności działania administracji)



powołanie korpusu urzędniczego ma na celu zapewnienie zawodowego, rzetelnego,
bezstronnego i politycznie neutralnego wykonywania zadań państwa



część stanowisk urzędniczych obsadzana jest w drodze wyboru



urzędnicy zobowiązani są do przestrzegania Konstytucji i innych przepisów prawa,
do ochrony interesu publicznego , racjonalnego gospodarowania środkami
publicznymi, terminowego wypełniania swoich obowiązków, dochowania tajemnicy,
rozwijania wiedzy zawodowej, uprzejmości i życzliwości w kontaktach z obywatelami

- Przepisy regulujące procedury administracyjne

Charakter procedur administracyjnych:

a) etyczny, ze względu na regulowanie kwestii dot. relacji między jednostką, a władzą
b) materialno – prawny, przewidują że poza obowiązkiem przestrzegania określonych

procedur prowadzenia postępowania urzędnicy zobowiązani są działać zgodnie z
prawem, z zachowaniem bezstronności, rzetelności i lojalności wobec strony, a przy
tym zachowaniu uprzejmości

- Kodeksy etyczne

Podział kodeksów ze względu na kryterium postanowień:

a) etyczne – zbiór zasad i wartości wyznaczających podstawowe obowiązki zawodowe
b) postępowania – związany z kodeksem etycznym zbiór procedur i zasad postępowania

określających sposób realizacji zadań i obowiązków zawodowych, a także
odpowiedzialność za ich naruszenia

6. Instrumenty kontroli i gwarancje realizacji zasad dobrej administracji

Instrumenty kontroli mają na celu zapobiegać naruszeniom obowiązków, gwarantować ich
realizację, monitorować ewentualne zagrożenia i sprzyjać ujawnieniu zachowań sprzecznych
ze standardami.

Kontrola ze względu na kryterium podmiotu:

- wewnętrzna - dokonywana przez jednostkę znajdującą się w strukturze administracji.
Kontrola ta jest wykonywana przez różnego rodzaju inspekcje o przedmiotowo wyznaczonym
zakresie kompetencji (Inspekcja Handlowa, Sanitarna, Ochrony Środowiska):



resortowa – wykonywana w ramach danego resortu przez wyodrębnione komórko

organizacyjne

- zewnętrzna (kontrola prokuratorska):



państwowa – sprawowana przez sądy (sądy administracyjne i Trybunały oraz NIK,
Rzecznika Praw Obywatelskich, Państwowa Inspekcja Pracy, Urząd Generalnego
Inspektora Danych Osobowych)



nie państwowa – wynika z faktu funkcjonowania takich instrumentów jak: prawo
składania wniosków, skarg i zażaleń oraz środków odwoławczych od decyzji

Gwarancje realizacji zasad dobrej administracji:

a) regulacje wprowadzające zakazy:

- w stosunku do prymatu dobra publicznego, ochrony interesu państwa lub wspólnoty
samorządowej - zakaz organizowania i uczestniczenia przez urzędników w akcjach
protestacyjnych i strajkowych
- przeciwdziałaniu stronniczości urzędników – ograniczenia w prowadzeniu działalności
gospodarczej, podejmowanie dodatkowego zatrudnienia

b) regulacje wprowadzające nakazy:

- przejrzystość – obowiązek ujawniania stanu majątkowego
- stworzenie mechanizmów pozwalających na reagowanie samych urzędników na przypadki
nagannych praktyk i niewłaściwego zachowania

7. Odpowiedzialność

- Odpowiedzialność cywilna

Ma charakter odszkodowawczy w związku z czym obejmuje ona obowiązek naprawienia
szkody wyrządzonej przez urzędnika administracji przy wykonywaniu powierzonych mu
obowiązków. Może być rozważana na gruncie rozważań:

a) Kodeksu pracy – stanowi podstawę odpowiedzialności materialnej urzędnika

administracji publicznej względem pracodawcy za szkody wyrządzone na wskutek
niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych. Jej
podstawą jest wina pracownika. Ponosi on odpowiedzialność w granicach
rzeczywistej straty i tylko na normalne następstwa działania lub zaniechania. Jej

wysokość jest ograniczona do wysokości trzykrotnego wynagrodzenia pracownika z
daty wyrządzenia szkody, a w przypadku winy umyślnej pracownik odpowiada za
szkodę w pełnej wysokości. Jeżeli pracownik wyrządził szkodę osobie trzeciej to do
jej naprawienia zobowiązany jest pracodawca.

b) Kodeksu cywilnego – stanowi podstawę roszczeń osób trzecich, którym szkoda

została wyrządzona przez urzędników administracji przy wykonywaniu ich
obowiązków. Obowiązek naprawienia szkody zasadniczo ciąży na władzy publicznej,
w której imieniu urzędnik działa. Nie jest to zatem odpowiedzialność funkcjonariuszy,
lecz władzy publicznej. Funkcją tej odpowiedzialności nie jest represja wymierzona w
Państwo lub jego funkcjonariuszy lecz zagwarantowanie, że szkody wyrządzone
niezgodnym z prawem działania władzy zostanie naprawione

- Odpowiedzialność karna

Prawo karne stanowi część zachowań niezgodnych ze standardami wiążącymi urzędników
publicznych, tzw. przestępstwa urzędnicze, które reguluje Kodeks karny, a są to:

a) przestępstwo sprzedajności (przyjmowanie łapówek, korupcja)
b) przestępstwo przekroczenia uprawnień – niedopełnienia obowiązku (dokonywanie

przeszukiwania bez podstawy prawnej)

c) przestępstwo znęcania się w celu uzyskania zeznań lub informacji
d) przestępstwo ujawnienia tajemnicy (za ujawnienie bądź narażenie na szkodę prawnie

chroniony interes urzędnik podlega karze pozbawienia wolności do 3 lat)

e) przestępstwo poświadczenie nieprawdy

Urzędnicy mogą ponosić odpowiedzialność również na podstawie innych przepisów prawa
niż wymienione powyżej, dopuszczając się przestępstw o charakterze powszechny, czyli
takich, które może popełnić każdy. Skazanie prawomocnym wyrokiem za przestępstwo
spowodowane umyślnie stanowi podstawę do wygaśnięcia stosunku pracy urzędnika służby
cywilnej. Urzędnicy mogą również ponosić odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny
finansów publicznych, za popełnienie których przewiduje się sankcje upomnienia, nagany,
kary pieniężnej, a także zakazu pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami
publicznymi. Gdy takie przestępstwo popełnione zostaje nieumyślnie stosuje się tylko sankcje
upomnienia.

- Odpowiedzialność dyscyplinarna

Urzędnicy ponoszą odpowiedzialność dyscyplinarną za naruszenie obowiązków, które nie jest
przestępstwem lub wykroczeniem. Odpowiedzialność ta związana jest z naruszeniem
obowiązków zawodowych, wynikających zarówno z przepisów prawa, jak i reguł
postępowania wyznaczanych godnością zawodu, powagą urzędu oraz reguł wykonywania
zawodu.

Cechy odpowiedzialności dyscyplinarnej:

- jej materialne podstawy są określane zazwyczaj bardzo ogólnie, przesłankę stanowi
naruszenie obowiązków

- katalog kar dyscyplinarnych jest zróżnicowany. Spotyka się takie sankcje jak: ostrzeżenie,
upomnienie, nagana, grzywna, zawieszenie wypłaty wynagrodzenia, ograniczenie możliwości
awansowania i inne. Przyjmowana jest zasada niepołączalności kar.
- brak jest jednoznacznego przyporządkowania określonych sankcji do poszczególnych
zachowań

Typy odpowiedzialności dyscyplinarnej:

a) su largo – związany jest ze stosunkami pracowniczego podporządkowania,

sankcje w nim są wymierzane przez pracodawcę przez wszystkim za
naruszenia przepisów porządkowych, wiążących pracownika z powodu
łączącej go z pracodawcą umowy. Podstawy odpowiedzialności mają charakter
kontraktowy.

b) sensu propio - związany jest z odpowiedzialnością osób wykonujących

zawody z zaufaniem publicznym

Kary porządkowe w postaci upomnienia, nagany mogą być stosowane przez pracodawcę za
nieprzestrzeganie przez pracownika ustalonej organizacji i porządku w procesie pracy,
przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów przeciwpożarowych, a także spóźnień i
nieusprawiedliwionego nieobecności w pracy. Pracodawca może również zastosować karę
pieniężną. Zastosowanie kary winno być poprzedzone wysłuchaniem pracownika. O
zastosowanej karze pracodawca informuje pisemnie, opis tego pisma składa się do akt
osobowych pracownika. W terminie 7 dni pracownik może wnieść sprzeciw. O
uwzględnieniu bądź odrzuceniu decyduje pracodawca, w razie odrzucenia pracownik może
odwołać się do sądu pracy. Karę uważa się za niebyłą, a odpis zawiadomienia o ukaraniu
usuwa z akt po roku nienagannej pracy.

PRAWORZĄDNOŚĆ

1. Uwagi wstępne

Na czele listy obowiązków zawodowych urzędnika wymieniane jest przestrzeganie prawa.
Urzędnik nie tyle, co musi przestrzegać prawa lecz także ponosi współodpowiedzialność za
stan praktycznej realizacji w państwie zasad praworządności.

2. Pojęcie praworządności (państwa prawnego, rządów prawa)

Rządy prawa (w angielskiej tradycji), państwo prawne (w niemieckim kręgu kulturowym)
oraz praworządność w swojej istocie zakładają te same idee i postulaty.

Przez praworządność rozumie się wyeliminowanie arbitralności i dowolności działania osób
sprawujących władzę oraz zastąpienie ich swobodnych kaprysów podporządkowaniem
jawnym regułom, umożliwiając tym samym przewidywalne i odpowiadające standardom
sprawowanie władzy publicznej. Konstytucja, ustawy i inne reguły prawne wiążą wszystkich,
a obywatel może oczekiwać i domagać się od instytucji publicznych podejmowania wobec
niego jedynie takich działań, jakie dopuszcza prawo, a w razie nadużycia władzy dysponuje
środkami umożliwiającymi mu odwołanie się od autorytetu niezawisłego, bezstronnego sądu,
a także żądanie naprawienia szkód wyrządzonych mu bezprawnymi działaniami władz
publicznych.

Rozumienia (koncepcje) praworządności:

a) formalne – ograniczają się do oczekiwania od prawa spełnienia pewnych wymagań

formalnych (generalność, jawność, prospektywność, zrozumiałość, stabilność)

b) materialne – ograniczają się do oczekiwania od prawa spełnienia zarówno pewnych

wymagań formalnych jak i materialnych (prawo nie ma być tylko przestrzegane przez
władzę, nie tylko nie być tajne, retroaktywne, niezrozumiałe bądź niewykonalne, ale
ma być jednocześnie prawem w jakimś przyjmowanym ujęciu „dobra”)

W związku z powyższym przez państwo praworządne rozumie się zarówno przestrzeganie
prawa w działaniach organów i instytucji państwowych, jak i spełnianie przez samo prawo
określonych postulatów (formalnych, bądź też formalnych i materialnych)

3. Wartość praworządności w etyce urzędnika

Podstawową praktyczną konsekwencją zasady „praworządności” jest obowiązek starannego
przestrzegania przez urzędnika prawa we wszelkich działaniach służbowych podejmowanych
„w imieniu” państwa czy reprezentowanego organu. Chodzi tutaj o dbałość o to, by wszelkie
urzędowe czynności prawne dokonywane były na należytej podstawie prawnej, a także by ta
podstawa dla zainteresowanych obywateli była znana i zrozumiała. Istotne jest, aby podstawy
prawne działania urzędnika były jawne i w sposób wystarczający stornom wyjaśnione. Aby
jednak zostało to spełnione sam urzędnik musi znać i właściwie rozumieć stosowane przez
siebie przepisy. Kolejną konsekwencją wymogu praworządności jest staranność urzędnika w
rozumieniu i interpretacji podstaw prawnych, na których opiera swoje czynności.
Praworządność wymaga także pewnej gotowości do refleksji i wysiłku w celu odpowiednio
dokładnego i starannego przemyślenia treści i właściwego sposobu zastosowania przepisów.
Ważne jest również konieczność dostrzegania w prowadzonych sprawach roli ogólnych zasad
prawa i postępowania administracyjnego oraz wartości i zasad konstytucyjnych.

a) zasada równego traktowania obywateli przez władze publiczne
b) zasada proporcjonalności
c) zasada słuszności interesów obywatela

4. Odmowa wykonania bezprawnego polecenia

Szczególną sytuacją, w której może znaleźć się zobowiązany do posłuszeństwa prawu
urzędnik, jest otrzymanie od swojego przełożonego polecenia zachowania się w sposób, który
w jego ocenie stanowi naruszenie prawa., Będzie to występować, gdy od urzędnika żądane
lub oczekiwane będzie zachowanie się w sposób, który zmierza wprost do złamania prawa.
Na urzędniku w związku z powyższym ciąży bezwzględny obowiązek odmowy wykonania
polecenia, jeśli jego wykonanie prowadziłoby do popełnienia przestępstwa lub wykroczenia.
Często zdarzają się sytuacje, w których zarówno przełożony, jak i urzędnik dążą do
wykonywania swoich obowiązków w sposób odpowiadający prawu, tyle że różnią się w
ocenie, co do tego, jaki sposób działania wynika z jego prawidłowej wykładni i zastosowania,
Mamy tutaj do czynienia z kolizją dwóch etycznych obowiązków urzędnika – lojalności
wobec przełożonych oraz dbałości o praworządność w podejmowanych przez siebie
działaniach. Takie sytuacje zostały określone pewną procedurą, w której pracownik
przedstawia przełożonemu umotywowane zastrzeżenia, co do wydanego mu polecenia.
Jednak, gdy zastrzeżenia nie zostaną podtrzymane to pracownik dane zadanie musi wykonać.

5. Reakcja na naruszenia prawa

Obowiązek sprzeciwu i przeciwdziałania naruszeniom prawa obejmuje nie tylko własne
działania urzędnika oraz otrzymywane przez niego polecenia przełożonych, ale dotyczy także
innych niezgodnych z prawem praktyk, jakie dostrzeże w urzędzie. Jeżeli urzędnik dostrzeże
takie niezgodne z prawem praktyki, to nie wystarczy, że zachowa „czyste ręce”. Ewentualna
reakcja musi być adekwatna do sytuacji i jej okoliczności. Urzędnicy mają zwykle większą
wiedzę na temat codziennej praktyki funkcjonowania swojego urzędu, a wiele negatywnych
zjawisk może nigdy nie ujrzeć światła dziennego. Takie sytuacje związane są z etycznymi
dylematami i doprowadziły one do wprowadzenia pojęcia whistleblowingu. Whisteblowing
oznacza reakcję oczekiwaną od urzędników, polegającą na ujawnianiu opinii publicznej
negatywnych, szkodliwych, a zwłaszcza niezgodnych z prawem praktyk.

6. Przestrzeganie prawa w życiu prywatnym

Dodatkowym aspektem wartości praworządności w etyce zawodowej urzędnika jest
szczególna staranność w unikaniu naruszeń prawa także w czynnościach nieurzędowych, w
życiu prywatnym. Wymagane jest to z uwagi na to, że ludzie oceniając urzędnika prywatnie,
tak samo oceniają go zawodowo. Z racji tego, naruszenie prawa dokonywane przez osoby
kojarzone z instytucjami publicznymi wywoływać może zgorszenie i podważa autorytet
społeczny. Urzędnik ma być przykładem dla społeczeństwa, bo tak jak działa on, działać
może i obywatel.

INTERES PUBLICZNY

1. Uwagi wstępne

Pojęcie interesu publicznego charakteryzowane jest jako racja drugiego stopnia i rola, jaką
odgrywa ona w rozumowaniu praktycznym. Rozumowanie takie stanowi bowiem domenę nie
tylko racji bezpośrednio przemawiających za lub przeciw danemu sposobowi zachowania się,
jak i racji drugiego stopnia, których przedmiotem jest sposób, w jaki posługujemy się racjami
stopnia pierwszego. Racje drugiego stopnia mogą mieć charakter racji wykluczających, które
wyłączają z rozumowania praktycznego określone rodzaje względów merytorycznych jakie w
innych okolicznościach mogłyby mieć znaczenie dla wyboru sposobu postępowania.
Urzędnik winien jest wyłączyć wykorzystywanie swojej funkcji w celu osiągnięcia
prywatnych korzyści, bądź też zaniechania realizacji interesu publicznego ze względu na
możliwość osobistych nieprzyjemności.

2. Rola racji interesu publicznego

Pojęcie interesu publicznego stanowi klasyczną klauzulę generalną, wymagającą dokonania
oceny poszczególnych możliwych w określonych okolicznościach zachowań lub decyzji z
punktu widzenia stopnia realizacji za ich pomocą jakiegoś rozumienia „interesu publicznego”.
Tego rodzaju pojęcia tworzone są po to, by uniknąć podejmowania IN ABSTRACTO decyzji
o tym, jakie zachowanie w poszczególnych sytuacjach będzie właściwe i pozostawić
rozstrzygnięcie tej sprawy IN CONCRETO podmiotowi mającemu w danej sytuacji działać w
interesie publicznym. Podstawową płaszczyzną, na której dokonuje się definiowanie interesu
publicznego są programy polityczne, a następnie akty prawodawcze. Podstawowym
narzędziem definiowania i wdrażania interesu publicznego jest treść norm prawnych.
Obowiązek kierowania się interesem publicznym szczególnie przejawia się w sytuacjach, gdy

postanowienia prawa dopuszczają możliwość podjęcia różnych możliwych działań
urzędnikowi, a on musi dokonać właściwego wyboru. Sposób ustalenia wartości i celów
obejmowanych pojęciem „interesu publicznego”, ich znaczenia, hierarchia nie powinny być
przez urzędnika ustalone w oderwaniu od względów polityki prowadzonej przez jego
zwierzchników.

3. Transparentność administracji oraz ochrona tajemnicy

Istotne jest, aby opinia publiczna miała dostęp do w miarę możliwości wszelkich informacji
dokumentujących działania urzędnika. Jedynie za ich pomocą możliwe jest potwierdzenie ich
związku z racjami interesu publicznego. Szczególną rolę odgrywają zwłaszcza uzasadnienia
podejmowanych rozstrzygnięć. Ponadto istotna jest możliwość udokumentowania czynności,
które uwiarygodnią związek podanych w uzasadnieniu racji z rzeczywistym postępowaniem
urzędnika. Tego rodzaju informacje muszą być dostępne zarówno w stronom postępowania
jak i opinii publicznej, o czym mówi zasada jawności działania administracji oraz dostępu
informacji o prowadzonych przez nią czynnościach. Urzędnik zobowiązany jest do:

- należytego i wyczerpującego informowania stron o okolicznościach faktycznych i
prawnych, które mogą mieć wpływ na ustalenie ich praw i obowiązków będących
przedmiotem postępowania administracyjnego

- czuwania nad tym, aby strony i inne osoby uczestniczące w postępowaniu nie poniosły
szkody z powodu nieznajomości prawa i w tym celu udzielają im niezbędnych wyjaśnień i
wskazówek

- prowadzić postępowanie w taki sposób, by pogłębiać zaufanie obywateli do organów
Państwa oraz świadomość i kulturę prawną obywateli

Każdemu obywatelowi przysługuje prawo dostępu do informacji publicznej. Są do informacje
jawne, które urzędnik jest zobowiązany przedstawić obywatelowi. Oprócz informacji
jawnych, występują informacje niejawne, które wymagają dochowania tajemnicy przez
urzędnika i zachowaniu szczególnej ochrony tych dokumentów. Dokumenty te mają status
tajemnicy państwowej lub służbowej, danych osobowych, a także informacji należących do
sfery życia prywatnego obywateli. Dostęp do tych informacji mają wyłącznie osoby do tego
upoważnione, a ujawnieniu podlegają tylko w sytuacjach i w sposób wprost przewidziany
przez prawo. Urzędnik powinien dołożyć wszelkich starań, by zapobiec niewłaściwemu
wykorzystaniu, ujawnieniu czy niekontrolowanemu dostępowi osobom niepowołanym.
Wymaganie poufności w tym przypadku konieczne jest również ze strony urzędnika, który
nie może wykorzystywać informacji pozyskanych w związku z pełnionym urzędem do
jakichkolwiek celów wykraczających poza obowiązki urzędnika.

4. Niezależność i odwaga

Od urzędnika wymaga się gotowości do podejmowania decyzji lub działań niepopularnych,
które mogą go narazić na negatywną reakcję stron, opinii publicznej, czy krytykę ze strony
świadków masowego przekazu. Stanowi to konflikt między racjami interesu publicznego, a
osobistego, który w tym przypadku prowadzi do negatywnego odbioru przez środowisko,
narażania się środowisku. Mimo to, urzędnik ma kierować się racjami interesu publicznego, a
nie rachubą własnych korzyści. Oznacza to, ze urzędnik ma podejmować decyzje tak, jak
„idealnie uczciwy sędzia”, biorąc pod uwagę jedynie racje interesu publicznego, a nie

ewentualne konsekwencje osobiste, jakie wywoła względem powszechnie kierowanych
wobec niego oczekiwań.

5. Ograniczenie ochrony prywatności urzędnika

Względy interesu publicznego mogą także wymagać od urzędnika ograniczenia własnego
prawa do prywatności. Względy interesu publicznego uzasadniają oczekiwanie
powstrzymania się urzędnika od zachowań, także w prywatnym życiu, które mogłyby narazić
na szwank autorytetu i prestiż instytucji, którą reprezentuje. Wiąże się z tym wymóg
posiadania przez kandydata na stanowisko urzędnicze „nieskazitelnej opinii”. Urzędnik musi
wykazać gotowość znoszenia dalej sięgającego zainteresowania osób trzecich, nie tylko jego
samego, ale nawet i jego rodziny. Opinia publiczna ma prawo do interesowania się wszelkimi
elementami życia prywatnego urzędnika, które mogą mieć związek z jego wiarygodnością lub
zdolnością do należytego wykonywania zadań publicznych.

BEZSTRONNOŚĆ I NEUTRALNOŚĆ URZĘDNIKA

1. Sytuacja i postawa bezstronności

Bezstronność odnosi się do sposobu postępowania, a w szczególności do sposobu
podejmowania rozstrzygnięć, w jaki sposób w danej sytuacji się zachować. Te pojęcie jest
racją drugiego stopnia o charakterze wykluczającym. Przyjęcie bezstronności oznacza
wyłączenie spośród „dozwolonych” w rozumowaniu praktycznym racji pierwszego stopnia
tego rodzaju względów, które odwołują się nie do sedna sprawy, ale do skłonności,
uprzedzeń, osobistych związków lub sympatii wobec którejś ze stron.

Podejmowanie decyzji stronniczych odwołuje się do względów i motywów leżących poza
sferą wartości i dążeń mających na względzie dobro wspólne. Decyzje stronnicze to takie,
które są podejmowane pod wpływem skłonności do przedkładania interesów jednej ze stron
nad interesy drugiej, a zatem nie traktowania ich równorzędnie.

Postawa bezstronności polega więc na wyeliminowaniu ze swojego rozumowania procesów
decyzyjnych.

Czymś logicznie odmiennym od postawy bezstronności jest sytuacja bezstronności.
Klasycznymi elementami sytuacji bezstronności może być np. wymaganie wyłączenia się w
razie decydowania o sprawie, z którą ma się jakiś osobisty związek. Celem budowania
sytuacji bezstronności jest nie tylko ułatwienie osobie podejmującej decyzję działania w
sposób względnie wolny od wpływów pozamerytorycznych, „stronniczych” racji, czy
uprzedzeń, ale także ochrona zaufania stron i opinii publicznej co do sposobu podejmowania
decyzji i rozstrzygania danych spraw. O tym, czy i w jakim stopniu decyzje zostały podjęte
rzeczywiście bezstronnie może wiedzieć jedynie osoba, która je podejmuje. Pozostałe osoby
mają ograniczony wgląd w to, jakie racje zostały przez decydenta wzięte pod uwagę i czy
zachował on postawę bezstronności. Ochrona zaufania osób trzecich wymaga, by
konsekwencją uznania roszczenia do bezstronności było stworzenie sytuacji bezstronności.
Konieczne jest tutaj zastosowanie zasady równego traktowania i dyskryminowania.

2. Bezstronność, neutralność, lojalność

Różnice między bezstronnością, a neutralnością:

- o bezstronności decyzji rozstrzygają rodzaje racji, ze względu na które została ona podjęta
- neutralność oznacza brak jej wpływu na sytuację stron lub innych zainteresowanych
podmiotów
- z bezstronnością decyzji mamy do czynienia, gdy została ona podjęta bez ingerencji
własnych uprzedzeń czy preferencji, co do pożądanego jej wyniku, jedynie na podstawie
obiektywnie rozważonych interesów
- decyzja neutralna to decyzja w której wyniku dotychczasowa sytuacja stron nie ulega
zmianie, nie dochodzi do zmian istniejących relacji między stronami

* decyzja bezstronna może nie być neutralna wobec sytuacji stron
* decyzja stronnicza może być zupełnie neutralna

(Na gruncie etyki zawodowej urzędnika neutralność pojawia się jako „neutralność
polityczna”, odrębna od „bezstronności” wartość, którą powinna realizować administracja).

- bezstronność traktowana jest jako brak przychylności lub niechęci w rozpatrywaniu spraw
określonego podmiotu ze względu na racje osobiste interesu, spodziewanych korzyści,
osobistych uprzedzeń, antypatii lub szczególnej życzliwości

- neutralność rozumiana jest jako „naturalność polityczna”, oznaczająca powstrzymywanie się
przez urzędnika od podejmowania działań, których celem miałoby być wspieranie lub
przeciwdziałanie interesom lub dążeniom poszczególnych partii, organizacji, środowisk bądź
grup politycznych.

Sytuacja neutralności - polega na braku osobistego, zwłaszcza otwartego zaangażowania
politycznego, mogącego skłaniać urzędnika do takiego sposobu wykonywania swoich
obowiązków, jaki mógłby pozytywnie wpłynąć na sytuację bliskich mu środowisk
politycznych bądź też negatywnie na sytuację konkurentów lub przeciwników politycznych.
Sytuacja ta na celu ma budowanie zaufania osób trzecich, opinii publicznej, że urzędnik nie
kieruje się w swoich działaniach partykularnymi racjami politycznymi

Postawa neutralności – polega na wyłączeniu przez urzędnika własnych przekonań
politycznych bądź dążenia do wywołania korzystnych lub niekorzystnych następstw dla
sytuacji takich lub innych środowisk politycznych spośród racji wpływających na sposób
wykonywania przez niego czynności urzędowych.

Zależność sfer polityki i administracji – polega na tym, że administracja stanowi z natury
rzeczy instrument realizacji dążeń politycznych przez ugrupowania lub siły sprawujące
aktualnie władzę i starające się wdrożyć swój program polityczny do bieżącego
funkcjonowania państwa.

LOJALNOŚĆ

W kontekście obowiązku lojalnej realizacji programu i planów swoich każdorazowych
politycznych zwierzchników neutralność może być rozumiana jako taka sama gotowość do
ich aktywnego i starannego wprowadzania w życie, niezależnie od osobistych poglądów
urzędnika jak i oceny osób, które je reprezentują. Administracja nakłada na urzędników
obowiązek lojalnej realizacji przedsięwzięć podejmowanych przez swoich politycznych
zwierzchników, bez względu na osobista ocenę ich zamierzeń i działań. Rolą administracji i

urzędnika jest realizacja demokratycznie i konstytucyjnie legitymowanej polityki, a nie udział
w niej. Stąd też, zachowując pełną lojalność wobec celów i wartości do których
urzeczywistnienia dążą aktualni polityczni zwierzchnicy, urzędnik nie może dopuścić do tego,
aby na sposób wykonywania przez niego jakichkolwiek czynności zawodowych wpływ miały
racje nazywane jako integralny składnik pojęcia bezstronności. Gdy celem podejmowanych
działań jest interes publiczny to urzędnik ma obowiązek lojalnej realizacji tych działań.
Natomiast w przypadku, gdy celem podejmowanych działań są partykularne interesy partyjne
to urzędnik ma działać zgodnie z postawą politycznej neutralności.

Przez obowiązek lojalności wobec aktualnych politycznych zwierzchników rozumie się nie
tylko gotowość urzędnika do rzetelnej realizacji podejmowanych przez nich projektów.
Obejmuje on także aktywną pomoc i wsparcie merytoryczne, pozwalające im przełożyć ich
dążenia polityczne na konkretne, skuteczne i mieszczące się w dostępnym instrumentarium
administracyjno – prawnym przedsięwzięcia. W ujęciu lojalności urzędnika wobec
przełożonych zawiera się zatem obowiązek aktywnego i opartego na najlepszej wiedzy i
doświadczeniu wspierania realizacji ich programu, niezależnie od osobistego stosunku do ich
politycznych wartości lub przekonań, a także osób je reprezentujących.

3. Obowiązek lojalnego wykonywania poleceń

Centralnym elementem warunku lojalności wobec zwierzchników jest właściwy stosunek do
otrzymywanych od nich poleceń. Urzędnik zobowiązany jest do wykonywania poleceń w
sposób staranny, wykorzystując do wykonania tego polecenia najlepszą wolę i wiedzę. Rolą
urzędnika jest dokonanie samodzielnej oceny poleceń pod względem celowości, legalności,
racjonalności oraz skuteczności. Gdy urzędnik dostrzeże nietrafność polecenia powinien
przestawić swoje wątpliwości i zastrzeżenia zwierzchnikowi. W sytuacji, gdy zwierzchnik nie
zmieni zdania, urzędnik musi lojalnie wykonać polecenie. Oczywistą granicą obowiązku
lojalności jest warunek dochowania wierności prawu, a w szczególności wartościom i
zasadom. W przypadku poleceń prowadzących do czynów mogących stanowić przestępstwo
urzędnik winien odmówić wykonania go.

4. Konflikt interesów

Chodzi tutaj o przypadki, w których z jakichś powodów urzędnik może być osobiście
zainteresowany w podjęciu rozstrzygnięcia o określonej treści. Mamy tu do czynienia z
sytuacją, gdy interes publiczny, którego realizacja stanowi obowiązek urzędnika, popada w
konflikt z jego własnymi interesami lub korzyściami osób, z którymi pozostaje on w
szczególnych relacjach. Podstawową konsekwencją znalezienia się przez urzędnika w sytuacji
konfliktu interesów jest wyłączenie się z udziału w prowadzeniu danej sprawy, gdy:

a) sam jest stroną postępowania bądź też bliska mu osoba
b) występuje w roli świadka, biegłego bądź przedstawiciela
c) w której rozstrzyganiu brał udział w niższej instancji
d) z powodu której wszczęto przeciw niemu postępowanie służbowe, dyscyplinarne
e) w której stroną jest jego zwierzchnik
f) występuje zażyłość emocjonalna lub towarzyska ze stroną
g) przynależność do tego samego klubu
h) dawny zatarg

Konflikt taki najczęściej zdarza się wtedy, gdy urzędnik podejmuje dodatkową pracę.

Kryteria dopuszczalności urzędnika do drugiej pracy zarobkowej:

- sprzeczność danego rodzaju dodatkowego zajęcia z obowiązkami służbowymi. Chodzi tutaj
o to czy charakter dodatkowych zajęć, ich forma i wymiar nie będą prowadzić do
jakiegokolwiek uszczerbku w jakości pracy i prestiżu urzędnika służby publicznej
- wywołanie podejrzeń o stronniczość lub interesowność. Chodzi tutaj o to, aby w wyniku
podjęcia się przez urzędnika tego rodzaju zajęć nie doszło do naruszenia sytuacji
bezstronności.

Urzędnik powinien informować przełożonego o podjęciu dodatkowej pracy zarobkowej.
Umożliwia to zarówno niezależną weryfikację oceny sytuacji przez urzędnika, jak i
ewentualną reakcję, gdyby takie zajęcie miało stworzyć konflikt interesów.

5. Korzyści majątkowe lub osobiste. Korupcja

Najbardziej drastycznym naruszeniem wymogu bezstronności przez urzędnika jest
podejmowanie działań na czyjąś korzyść w zamian za przyjęte, obiecane lub oczekiwane
korzyści majątkowe.

Korupcja – sprawca w związku z pełnieniem funkcji publicznej przyjmuje korzyść majątkową
lub osobistą albo jej obietnicę, uzależnia dokonanie czynności urzędowych o otrzymania
korzyści majątkowej lub osobistej bądź też jej żąda. Korupcja stanowi nie tylko łamanie
prawa, ale i wszelakim norm etycznych. Urzędnik jest zobowiązany wykonywać powierzoną
sobie władzę w sposób bezstronny i nastawiony na realizację interesu publicznego.
Odpowiedzialność, aby ten interes był wykonany w sposób właściwy spoczywa na urzędniku.
Obowiązuje go wręcz kategoryczny zakaz oczekiwania jakichkolwiek korzyści z tytułu
załatwienia określonej sprawy i obowiązek odrzucenia takich ofert.

6. Niemanifestowanie poglądów i zażyłości

Urzędnicy powinni powstrzymać się od manifestowania swoich poglądów, sympatii i
antypatii politycznych, a także unikać popadania w zbyt bliskie stosunki zażyłości z osobami
znanymi z działalności politycznej, gospodarczej, religijnej.

Przez manifestowanie swoich poglądów rozumieć należy zwłaszcza podejmowanie aktywnej
działalności o charakterze politycznym, publiczne wypowiedzi na tematy polityczne,
eksponowanie swoich pozytywnych bądź negatywnych emocji lub ocen dotyczących osób,
zdarzeń politycznych.

Manifestowanie swoich poglądów, sympatii lub związków przejawia się m.in. przez artykuły
prasowe urzędnika, publiczne komentarze, blogi, wystąpienia, okazywanie swojej
przynależności do określonych organizacji itp.

Obowiązek niemanifestowania odnosi się do bezwzględnego zakazu brania udziału w
określonego rodzaju manifestacjach lub akcjach protestacyjnych, a także zakazu
przynależności do partii politycznych, związków zawodowych i pełnienia w nich określonych
funkcji.

PROFESJONALIZM

1. Uwagi wstępne

Na profesjonalizm urzędnika składa się:

- szeroko rozumiana rzetelność
- sumienność wywiązywania się urzędnika ze swych obowiązków
- właściwe zachowanie się wobec przełożonych i współpracowników, jak i stron, z którymi
ma styczność w ramach wykonywania swoich obowiązków
- aktywność i kreatywność przy wykonywaniu pracy, a także wykraczające poza rutynowe
spełnianie powierzonych zadań
- odpowiednio uprzejmy i życzliwy stosunek do osób, których sprawami się zajmuje
- otwartość na uzasadnioną krytykę
- gotowość do weryfikacji i naprawiania popełnionych błędów
- gospodarne korzystanie z pozostawionych mu do dyspozycji środków lub majątku
publicznego, za pomocą którego wykonuje swoje zadania
- gotowość do poświęcenia dodatkowego czasu i energii wymagającym tego sprawo
publicznym

2. Sumienność, odpowiedzialność, kreatywność

Sumienność – traktowanie swoich obowiązków przez urzędnika w sposób poważny, rzetelne,
staranne i sprawne wykonywanie wszelkich powierzonych mu zadań, ze świadomością, że są
one dokonywane w imieniu państwa oraz bezpośrednio lub pośrednio stanowią sprawowanie
władzy nad losem i powodzeniem innych ludzi, które mogą w istotny sposób przekładać się
na ich dalsze życie.

Odpowiedzialność – na sposób działania i sprawność działania urzędników konstytuujących
administrację publiczną w państwie składa się postawa, postrzeganie swojej pracy i
zaangażowanie w nią każdego indywidualnego urzędnika. Istotne jest, aby urzędnikowi
towarzyszyło poczucie odpowiedzialności za to, w jaki sposób praca ta przekłada się na
istniejącą poza murami urzędu rzeczywistość publiczną, polityczną, społeczną, czy
gospodarczą.

Kreatywność – nie powinna ograniczać się do mechanicznego, rutynowego wykonywania
powierzonych czynności, lecz wymaga także zajęcia przez urzędnika postawy aktywnej i
gotowej do wychodzenia z inicjatywą, pomysłami lub propozycjami usprawnienia sposobu
bądź polepszenia jakości załatwiania określonych spraw. Urzędnik taki nie tylko biernie
oczekuje na polecenia, instrukcje i wskazówki przełożonych, ale jest gotowy do
samodzielnego formułowania propozycji zmierzających do doboru najlepszych narzędzi do
ich realizacji.

3. Uprzejmość, życzliwość

Do oczekiwań związanych z rolą społeczną urzędnika należy nie tylko kompetentne i
fachowe załatwianie spraw, ale także zachowanie właściwego stosunku do obywateli oraz
stron prowadzących postępowanie. W szczególności chodzi tutaj o uprzejmość i życzliwość
wobec bliźnich. Urzędnik tak naprawdę ma względem obywatela przewagę w postaci
fachowej wiedzy, doświadczenia i pewności, a obywatel na ogół nie orientuje się w
zawiłościach prawnych urzędu, ani w wymaganiach, ani też w sposobie spełnienia i
czynnościach, jakie powinien podjąć w celu załatwienia sprawy. W tym przypadku występuje

tutaj pewien dysonans, kiedy to urzędnik ma władze nad obywatelem, a z drugiej
obowiązkiem jego jest praca dla i na rzecz obywatela. Wnioskować z tego można, że zarówno
obywatel jak i urzędnik występują w stosunku do siebie z pozycji zarówno nadrzędnej jak i
podrzędnej. Stąd rola uprzejmości i życzliwości urzędnika wobec obywatela. Urzędnik
powinien swoim zachowaniem okazywać odpowiedni szacunek osobom, na rzecz których
wykonuje swoją prace, a także wyrozumiałość dla zachowań bądź błędów osoby znajdującej
się w nietypowej i zapewne stresującej sytuacji. Poważnym naruszeniem obowiązku
uprzejmości i życzliwości jest wykorzystywanie swojej naturalnej przewagi wiedzy i obycia,
aby okazać obywatelowi swoją wyższość, traktować go w sposób lekceważący. Pozytywnym
elementem wymagania uprzejmości i życzliwości jest udzielnie wyczerpujących informacji i
wskazówek, które dla urzędnika są oczywiste, a dla petenta mogą stanowić poważną
przeszkodę w załatwieniu sprawy. Tego rodzaju postawa nabiera znaczenia również w
stosunkach między współpracownikami, podwładnymi i zwierzchnikami urzędnika. Dotyczy
to zwłaszcza stosunku między urzędnikami bardziej doświadczonymi, a tymi, którzy czują się
mniej pewnie. Należy tutaj też nadmienić MOBBING, przez który rozumie się działania lub
zachowania dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko pracownikowi, polegające na
uporczywym lub długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, wywołujące u niego
zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodujące lub mające na celu poniżenie lub
ośmieszenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników.

4. Racjonalne gospodarowanie środkami publicznymi

Wykonując swoje obowiązki urzędnik korzysta z pozostawionych do jego dyspozycji
środków w postaci różnego rodzaju sprzętu, urządzeń technicznych, samochodów,
materiałów, telefonów, możliwości samodzielnego wydatkowania określonych środków
finansowych itp. Polskie przepisy wprowadzają szczególny reżim prawny odpowiedzialności
za naruszenie dyscypliny finansów publicznych ponoszonej przed specjalnymi komisjami
orzekającymi. Korzystanie ze środków przeznaczonych na określone rodzaje działań
administracyjnych powinno odbywać się wg. takich zasad jak: celowość, gospodarność,
oszczędność, bez marnotrawienia lub wykorzystywania tych środków w celach prywatnych.

5. Samodoskonalenie zawodowe

Samodoskonalenie zawodowe, przez które rozumie się dążenie urzędnika do rozwoju
zawodowego, podnoszenie kwalifikacji, poszerzanie znajomości problematyki, którą się
zajmuje, a przede wszystkim uaktualnienia swojej wiedzy ze zmieniającymi się realiami.
Chodzi tutaj również o chętne uczestniczenie w różnego rodzaju szkoleniach, czy kursach, a
także formach dokształcania zawodowego. Istotna jest również chęć stosowania tej zdobytej
wiedzy w bieżących działaniach urzędnika.