1

Izabela Kuchta

Edukacja teatralna dzieci w wieku przedszkolnym

WSTĘP

Wielu współczesnych pedagogów wyraża pogląd, który brzmi, „aby postawa dziecka

mogła być rzeczywiście twórczą konieczne są pewne cechy umysłu, które należy kształtować,
a których nie wolno pozostawić przypadkowi. Dziecko musi doznawać wielu bogatych i
różnorodnych przeżyć pobudzających je zarówno uczuciowo i umysłowo oraz
dostarczających treści, z których może tworzyć nowe doświadczenia.

Z tego względu w edukacji przedszkolnej istnieje potrzeba stosowania takich form i

metod, które aktywizują dziecko, urozmaicają proces dydaktyczny i zmuszają dziecko do
samodzielnego twórczego działania. Wobec tego monotonne metody werbalne nauczania-
uczenia się należy uznać za mało kształcące. Z tego musi sobie zdawać sprawę przede
wszystkim nauczyciel przedszkola. Wiek przedszkolny, to okres w życiu dziecka, w którym
umysły i serca są najbardziej chłonne, żądne wiedzy i wrażeń.

Najodpowiedniejszą, jawi się tu edukacja teatralna, jako jedna z form wychowania

przez sztukę. Nauczanie i wychowanie w ten sposób ludzi twórczą aktywność dziecka,
urozmaica proces dydaktyczno- wychowawczy, rozbudza wszelkie sfery poznania i działania,
przeciwstawiając się monotonii, werbalizmowi i biernej postawie dziecka w stosunku do
edukacji.

Edukacja

teatralna

wychodzi

naprzeciw

różnorodnym

potrzebom

dzieci

przedszkolnych( zabawy, aktywność, twórcza ekspresja, współdziałanie w zespole, sukces,
uznanie) zaspakajając je w bardzo dużym stopniu. Poza tym edukacja teatralna daje
nauczycielowi szeroki wachlarz form i metod umożliwiających realizację celów
poznawczych, kształcących i wychowawczych.

Różne techniki teatralne wywodzą się z gier i zabaw, stąd też są najbliższe dzieciom

na tym etapie rozwoju. Już od najwcześniejszego dzieciństwa przejawia się w działaniu
człowieka „skłonność do bycia aktorem”: dzieci lubią się przebierać i udawać kogoś innego,
wcielają się w postacie z bajek i odkrywają ich role. Należy, bowiem wykorzystywać te
interesujące możliwości rozwoju dzieci w wieku przedszkolnym i stworzyć im dogodne
warunki rozwoju w form i twórczości teatralnej dzieci.

Przy okazji tej działalności realizowany jest w pełni jeden z głównych celów

dydaktyczno- wychowawczych, mianowicie świadome przygotowanie dziecka do odbioru
dzieł sztuki teatralnej, filmowej radiowej.

Edukacja teatralna umożliwia realizację wychowania estetycznego, gdyż wychowuje

późniejszego widza teatralnego, który będzie odczuwał potrzebę kontaktu z teatrem, będzie
reagował na piękne słowo literackie, na precyzję ruchu, barwę światło.

Jedyną skuteczną i praktyczną metodą, rozwijającą indywidualną i grupową kulturę

teatralną, jest utrzymanie żywego kontaktu z teatrem, czyli po prostu oglądanie spektakli, aby
przeszło to w potrzebę, w nawyk. Bez chodzenia do teatru nie ma kultury teatralnej.

Syntezując pojęcia: sztuka teatralna, wychowanie przez sztukę i proces edukacyjny

można wyłonić termin EDUKACJA TEATRALNA, definiując go następująco: „jest to ogół
wpływów dydaktyczno- wychowawczych podejmowanych przez nauczyciela, sprzyjających
zdobywaniu podstawowego zasobu wiedzy o teatrze jako dziedzinie sztuki”.

Jak stwierdza Janina Awgulowa:” droga oddziaływań nauczyciela przez

wykorzystanie wychowawczych walorów inscenizacji skutecznie prowadzi do tzw. edukacji
teatralnej?.

2

Dlaczego „ sztuka”?

Irena Wojna („ Możliwości wychowawcze sztuki. Sztuka dla najmłodszych”.): „Sztuką są
oczywiście dzieła czy utwory artystyczne, ale sztuką jest także działalność ludzka o
charakterze ekspresyjnym lub twórczym”
Maria Tyszkowa ( red. „ Sztuka najmłodszych’): „ Sztuka pozwala zaspokoić potrzebę
kreowania i przeżywania rzeczywistości nowej, wykraczającej poza realny otaczający świat,
będący przedmiotem oddziaływań praktycznych”.

Dlaczego „teatr”?

Teatr należy do sztuk złożonych, czyli inaczej wielotworzywowych.W przeciwieństwie do
sztuk prostych, którym wystarczy jedno tworzywo (np. słowo, dźwięk, barwa, marmur itp.), w
wypadku sztuki teatralnej mamy do czynienia z kilkoma podstawowymi rodzajami tworzywa.
Przedstawienie teatralne stanowi syntezę wszystkich sztuk, jakie istnieją.

Program edukacji teatralnej, zamieszczony w wydanym przez WOM w Rzeszowie w

1994 roku katalogu pod tytułem „Innowacje pedagogiczne” obejmuje następujące działania:
- ćwiczenia ortofoniczne kształcące poprawną artykulację i dykcję,
- inscenizowanie krótkich opowiadań i wierszy z określeniem ról, własnymi słowami,
- gry dramatyczne,
- układanie dialogów- inscenizacje,
- poznawanie tworzywa teatralnego ( słowo, gest, strój, oprawa plastyczna, muzyczna,itp.)
- poznawanie rodzajów widowisk ( żywy aktor, kukiełki, lalki, pacynki, itp.)
- korzystanie ze słuchowisk radiowych, przedstawień Teatru Telewizji dla dzieci, nagrań
video,
- wyjazdy do teatru profesjonalnego,
- nawiązywanie współpracy z teatrem,
- zapraszanie aktorów, prelekcje, pogadanki,
- współpraca z rodzicami.

Realizacja edukacji teatralnej powinna odbywać się na dwa równorzędne sposoby:

bierny ( widz teatralny, odbiorca sztuki teatralnej i czynny ( aktor, organizator przedstawień
kukiełkowych, narrator, scenograf, reżyser, projektant lalek, itp.)

DZIECKO JAKO WIDZ. Percepcja sztuki teatralnej.

Dziecko- widz z ogromną siłą przeżywa oglądanego bohatera i razem z nim przeżywa

fantastyczne przygody. Małe dziecko odczuwa silną potrzebę fikcji i fantastyki, stąd też
tęsknota za bajką, baśnią. Teatr dzięki środkom audiowizualnym, dzięki obrzędowości i
magii, także dzięki integracji w nim różnych sztuk, jest miejscem silnych przeżyć i wzruszeń
oraz miejscem odpoczynku, oderwania się od rzeczywistości.

Każdy kontakt z teatrem daje możliwość, aby kształtować u wychowanków właściwe

postawy moralne, dziecko dostrzega dobro i zło, zajmuje określone stanowisko wobec
oglądanych bohaterów, jedni są aprobowani, inni odrzucani; dobro zwycięża nad złem,
ukazane są pozytywne cechy charakteru.

Józef Wroński („ Teatr szkolny i jego funkcja wychowawcza”) pisze „ Artyści

teatralni są agitatorami serc i umysłów, pobudzają wyobraźnię, wzbudzają uczucia i idee,
zmuszają, aby widz- słuchacz myślał i czuł tak jak bohaterzy, (…) bo teatr kształtuje postawy
wobec życia, z jego możliwością i chłonnością.

Nauczyciel mający na uwadze pełny, wszechstronny rozwój osobowości dziecka nie

może pozbawić przeżyć wynikających z kontakt ze sztuką teatralną, z zaczarowanym światem
baśni, który chociaż nieprawdziwy to jednak związany z życiem codziennym. Należy więc
organizować dzieciom wyjazdy do teatru profesjonalnego. Taki wyjazd jest dla dzieci

3

ogromnym przeżyciem i na długo pozostaje w ich pamięci. Ponadto stwarza to możliwości
głębszego poznania istoty teatru, specyfiki przedstawień teatralnych. Głównym nośnikiem
treści w teatrze jest- słowo. Słowu temu powinna towarzyszyć właściwa informacja, dykcja.
Mali widzowie mają wówczas kontakt z poprawną polszczyzną, która w takich
okolicznościach bardziej do nich trafia, pozwalając kształtować posługiwanie się językiem
ojczystym.

Obejrzany spektakl stanowi doskonały materiał do ćwiczeń w mówieniu, elementy

wizualne mogą znaleźć odbicie w pracach plastycznych; gesty, ruch, muzyka w zajęciach
rytmicznych. Bogate doświadczenie i spostrzeżenia mogą być wykorzystane w twórczej
aktywności dzieci( małe formy teatralne, inscenizacje, gry dramowe, itp.)

Profesjonalne teatry lakowe i teatry młodego widza nie są w stanie objąć

artystycznym, bezpośrednim oddziaływaniem wszystkich dzieci i tutaj widzą dużą rolę
nauczyciela w tworzeniu warunków dla artystycznej twórczości teatralnej dziecka,
poprzedzonej jednak kontaktem ze sztuką teatralną.

AKT TWORZENIA - DZIECKO JAKO AKTOR.

„Największą potencjalną możliwością człowieka jest odpowiedzialność twórcza”.

Projektować, odkrywać, myśleć i planować to największa przyjemność. Jest to potwierdzenie
człowieka jako istoty żywej, uprzedzającej przyszłość”.

Ernest Fischer

Cechą charakterystyczną dzieci w wieku przedszkolnym jest to, że nawiązują one

kontakt najłatwiej w sferze emocjonalnej. Twórczość, działalność artystyczna, które
towarzyszą „zabawie w teatr”, bliskie są emocjom. Ten krąg działalności sprzyja również
wymianie myśli i stwarza możliwości uruchomienia dziecięcej aktywności, a więc działania.
Emocja, myśl, działanie – to części składowe postawy twórczej, które kształtowanie jest tak
ważne w procesie dydaktyczno-wychowawczym.

Janina Awgulowa („Dziecko widzem i aktorem”) zwraca baczną uwagę na cechy

charakteryzujące myślenie dziecka: animizm i antropomorfizm, które powodują, że ucieka się
ono w świat ożywionych przez siebie przedmiotów, które pozwalają mu się stać wielkim
inscenizatorem, reżyserem, aktorem.

W kształceniu teatralnym stwarzajmy warunki do twórczości dzieci np. opowiadanie

wybranego utworu, wyłonienie bohaterów, określenie ich cech; próby gry aktorskiej
własnymi słowami lub wyuczonymi, zwrócenie uwagi na intonację; pantomimiczne odegranie
wybranej sceny, odtwarzanie sytuacji ( z symbolicznymi kostiumami, opaskami na głowę, z
rekwizytami). Nauczyciel może sięgnąć po gry dramatyczne, pozwalające łączyć zabawę i
działanie z procesem uczenia się, wówczas wszystkie dzieci są zaangażowane w symulację
sytuacji dramatycznych, nauczyciel jak gdyby zatraca tutaj swoją tradycyjną funkcję, stając
się dyskretnym animatorem, współdziałającym z dziećmi.

Czy wreszcie przygotowanie inscenizacji: „bycie aktorem” odbywa się z dużym

emocjonalnym zaangażowaniem i wiąże się z niezapomnianym przeżyciem dla dziecka:
zapoznanie się z tekstem, ocena postępowania bohaterów, zajęcie stanowiska wobec postaw
bohaterów. Daje to okazję nauczycielowi do pochwały tego, co dobre a co złe, nie pozwalamy
dzieciom przechodzić obojętnie wobec różnych wartości: moralnych estetycznych i
społecznych w życiu codziennym.

Oprócz kształcenia uczuć i przyswajania właściwych postaw, formy sceniczne

kształcą wrażliwość estetyczną: projektowanie i wykorzystywanie nieskomplikowanych
rekwizytów, elementów dekoracji, scenografii kształci ich smak estetyczny, uwrażliwia na
piękno, harmonię barw i kształtów.

4

Wreszcie sam występ przed zaproszoną publicznością zaspakaja potrzebę akceptacji,

uznania, sukcesu.

Rodzajem twórczości dziecięcej związanej z teatrem może być konkurs plastyczny

zainspirowany oglądanym lub wystawianym przedstawieniem.

Oddział przedszkolny, który ma jakieś doświadczenie związane z teatrem, czy sukcesy

w tej dziedzinie powinien propagować swoją działalność i dzielić się przeżyciami z innymi
dziećmi, rodzicami w formie „Wystawy”, na której mogą się znaleźć: rekwizyty, kostiumy,
czy zdjęcia z przedstawień.

Janina Awgulowa i Wacława Świętek wyodrębniły treści programowe, które można

zrealizować stosując w pracy pedagogicznej twórczość teatralną:
1. Kształcenie mowy:

-ćwiczenia rozwijające mowę wiązaną,
-ćwiczenia pamięci odtwórczej- uczenie się na pamięć tekstu i
umiejętność wygłaszania z zastosowaniem siły głosu, tonu, tempa,
intonacji, pauz,
- kształtowanie umiejętności wyrażania własnego sądu o postaciach i
zdarzeniach,
- układanie opowiadań twórczych i swobodnych tekstów.

2. Wychowanie plastyczne:

- przedstawianie i wyrażanie za pomocą różnych technik plastycznych
zjawisk i zdarzeń realnych i fantastycznych z uwzględnieniem postaci
ludzkich, zwierząt i otoczenia,
- przedstawianie scen i sytuacji uwzględniających nastrój, inspirowanych
przez przeżycia, utwory literackie, muzyczne, filmy.

3. Wychowanie muzyczne:

- akompaniowanie do piosenek i zabaw ruchowych z zastosowaniem
naturalnych efektów akustycznych( tupanie, klaskanie, pstrykanie,
uderzanie o uda, podłogę) oraz instrumentów perkusyjnych,
- rozwijanie podstaw techniki ruchu,
- kształtowanie szybkiej orientacji w przestrzeni oraz rozwijanie procesów
pobudzania i hamowania przez zastosowanie w zabawach różnych
sygnałów muzycznych,
- zabawy ze śpiewem, inscenizacje piosenek oparte na treści,
improwizowanie ruchem,
- opanowanie kilku tańców ludowych( regionalnych),
- tworzenie muzyki, tworzenie rytmu do podanego tekstu,
- percepcja muzyki.

4. Aktywność ruchowa:

- realizacja celów w zakresie kształtowania psychomotoryki; doskonalenie
różnych form aktywności ruchowej, eksponowanie indywidualnych
możliwości, upodobań, zainteresowań ruchowych,
- w zakresie rozwoju psychiki: eksponowanie indywidualnych cech
osobowości, właściwa korelacja pomiędzy rozwojem fizycznym i
umysłowym,
- w zakresie kształtowania cech charakteru i cech społecznych- integracja
z grupą,
- w zakresie estetyki ruchu: poczucie rytmu, ekspresja ruchowa, elegancja
postawy, harmonia i swoboda ruchu.

5

Formy teatralne spełniają wobec dzieci jeszcze inne ważne funkcje: kompensacyjną i

terapeutyczną. Kompensacyjna polega na tym, że w pewnym stopniu stanowią one
wynagrodzenie dziecku braków, czy niedostatków w codziennej rzeczywistości. Widowisko
przenosi dzieci w świat piękniejszy, czarodziejski, w którym wszystko się może zdarzyć. W
każdej grupie znajdzie się dziecko nieśmiałe, czy z wadą wymowy- nawiązanie z nim
kontaktu może być trudne, ale zawsze znajdą się role grupowe, które stanowić będą
zaspokojenie utajonych potrzeb, przeżyć, twórczej aktywności- sprawią dziecku radość i
satysfakcję, Tutaj spełniona zostaje funkcja terapeutyczna przedstawień teatralnych.

Edukacja teatralna niesie ze sobą wiele pozytywnego, dlatego uważam za zasadne

zaangażowanie się nauczycieli poszukujących innowacyjnych rozwiązań. Należy dzieci już
od najmłodszych lat wprowadzać w tajniki sztuki teatralnej i wydobyć największe wartości,
jakie w sobie mieści.

Bibliografia:
1. Awgulowa Janina: „dziecko widzem i aktorem”
2. Awgulowa Janina, Wacława Świętek; „Inscenizacje w klasach
początkowych”
3. Fischer Ernest: „O potrzebie sztuki”
4. Grudzińska H.: „Teatr źródłem inspiracji w twórczym rozwoju
dziecka”