WYKŁAD 14
HORMONY KORY NADNERCZY
Budowa hormonów kory nadnerczy:
§
hormony kory nadnerczy są związkami steroidowymi
§
wywodzą się z cyklopentano-1,2-perhydrofenantrenu zwanego, czyli 17-węglowefo, acyklicznego
węglowodoru o nazwie steran lub gonan
§
steroidy w większości są pochodnymi 10,13-dimetylosteranu, czyli androstanu o kolejnej numeracji atomów
węgla 18 i 19
steran
androstan
§
kierunek działania farmakologicznego wyznacza srereoizomeria steroidów
§
u wszystkich steroidów pierścienie B/C oraz C/D znajdują się względem siebie w konformacji trans, natomiast
pierścienie A/B mogą znajdować się względem siebie w konfiguracji zarówno cis, jak i trans
§
jeżeli grupa metylowa (-CH
3
) przy C
10
ukierunkowana jest w górę i -H przy C
5
ma tą samą orientacje
zaznaczoną ciągłą linia „-” to jest to stereoizomeria pierścieni A i B cis - jest to tzw. Szereg B – szereg normalny
§
jeżeli grupa CH
3
przy C
10
jest ustawiona do góry, a wodór przy C
5
jest w dół to stereoizomeria pierścienia A i B
jest trans (alfa)
§
hormony męskie i żeńskie z grupy progesteronu są pochodnymi 5α-androstanu, natomiast hormony kory
nadnerczy są pochodnymi 5β(cis)-androstanu
Podział hormonów kory nadnerczy:
§
ze względu na główne kierunki działania na przemianę materii aktywne hormony nadnerczy dzielą się na:
ü
mineralokortykosteroidy – wpływają na przemianę sodowo-potasową i wodną organizmu
§
aldosteron
§
11-dezoksykortykosteron
§
17α-hydroksy-11-dezoksykortykosteron
ü
glikokortykosteroidy – wpływają na przemianę węglowodanową
§
hydrokortyzon
§
kortyzon
§
kortykosteron
§
11-dehydrokortykosteron
§
wszystkie te hormony posiadają:
ü
grupę ketonową w pozycji C
3
ü
podwójne wiązanie miedzy C
4
a C
5
ü
podstawnik hydroksyacerolowy (keralowy) przy C
17
ü
glikokortykosteroidy dodatkowo w pozycji C
11
posiadają grupę ketonową – w przypadku
mineralokortykosteroidów występuje jedynie u aldosteronu, brak podstawnika będzie nasilał działanie
mineralokortykosteroidów
I. Mineralokortykosteroidy
§
mineralokortykosteroidy mają wpływ na gospodarkę mineralną Na
+
i K
+
, a przez to na gospodarkę wodną -
utrzymują prawidłowe stężenie Na
+
i K
+
warunkujące równowagę osmotyczną miedzy komórką, a płynami
pozakomórkowymi
§
niedobór tych hormonów powoduje chorobę Addisona - chorzy wydalają Na
+
w postaci NaCl, co pociąga za
sobą wydalanie H
2
O
§
efektem zaburzonej pracy mineralokortykosteroidów jest wzrost w ustroju stężenia K
+
- hiperkalemia, co
przyczynia się do niewydolności mięśnia sercowego
§
dodatkowo ubytek wody powoduje zagęszczenie krwi i spadek ciśnienia tętniczego
A
B
C
D
2
3
4
5
6
7
8
9
10
1
12
11
13
14
15
16
17
STERAN
CH
3
CH
3
A
B
C
D
2
3
4
5
6
7
8
9
10
1
12
11
13
14
15
16
17
ANDROSTAN
18
19
dezoksykorton, 11-dezoksykortykosteron
jest to lek naturalny, mimo iż po raz pierwszy został
wytworzony syntetycznie
stosowany jest postaci octanu, który działa silniej od
wolnego alkoholu
Decorton, Doco, Dezoxycortonum aceticum
21-octan-11-dezoksykortykosteranu
§
dodatkowo stosowane są:
ü
DERKONEN - Trimetylooctan dezoksykortykortykosteron
ü
CORTENIL = DEPOD- 21-cyklopentylopropionionodezoksy kortykosteronu
Aldosteron:
§
hormon ten posiada nietypową grupę aldehydowa w C
13
, która z rodnikiem hydroksylowym przy C
11
tworzy
cykliczną półacetalową formę cząsteczki - forma ta odpowiada za 20-30 razy silniejsze działanie od
dezoksykortonu
§
nadmiar aldosteronu może doprowadzić do:
ü
zatrzymania wody w organizmie
ü
obrzęków
ü
nadciśnienia tętniczego krwi
dlatego jego stosowanie jako leku jest organiczone – zmusiło to wyprowadzenia syntetycznego
antagonistów aldosteronu
§
antagonistami aldosteronu są:
ü
Spironolakton = Aldacton – działanie leku objawia się dopiero w hiperaldosteronizmie
spowodowanym zaburzeniami krążenia, niewydolnością nerek i wątroby, zmniejsza takie objawy
jak obrzęki i podwyższone ciśnienie krwi
ü
Metynapan18 = Metopiran
§
leki te są inhibitorami hydroksylazy steroidów przy C11 – hamują powstawanie aldosteronu
II. Glikokortykosteroidy
Działanie hlikokortykosteroidów:
§
regulują przemianę węglowodanów
ü
wzmagają magazynowanie glikogenu w wątrobie i mięśniach
ü
ułatwiają spalanie glukozy
ü
pobudzają glukoneogenezę (z białek)
ü
podwyższają stężenie cukrów we krwi
§
hamują syntezę białek
§
utrudniają spalanie tłuszczów
§
wpływają na gospodarkę wodno-mineralną - zatrzymują Na
+
i H
2
O
§
hormony te stosowane są w niedoczynności kory nadnerczy i w związanych z nią chorobach
§
zasadniczym motywem stosowania w lecznictwie glikokortykosteroidów jest ich wielokierunkowa aktywność
farmakologiczna, nie związana bezpośrednio z czynnością hormonalną
§
szczególnie silne jest działanie p/zapalne – wykorzystywane są w leczeniu choroby reumatycznej,ostrego i
przewlekłego gośćca stawowego, zapalenia wątroby oraz zapalnych stanach skóry
§
posiadają również właściwości p/uczuleniowe – używa się hormonów w dychawicy oskrzelowej, dermatozach
uczuleniowych i uczuleniu na leki
§
stosowane są jako antymitotyki w leczeniu ostrej białaczki
§
działanie immunodepresyjne znoszące po przeszczepach tkanek i narządów odczyny immunologiczne
organizmu
§
wykazują również korzystny wpływ na objawy wywołane wstrząsem – odgrywają rolę czynników
przeciwnapięciowych
CH
3
CH
3
C
O
CH
2
OH
O
DEZOKSYKORTON
CH
3
CH
3
O
C
O
CH
2
C
O
CH
3
§
długotrwałe stosowanie glikokortykosteroidów daje działania niepożądane:
ü
obrzęki
ü
nadciśnienie tętnicze
ü
hiperglikemia
ü
zanik mięśni
ü
rozrost tkanki tłuszczowej na twarzy, karku - zespół Cushinga
ü
zaburzenia psychiczne
ü
choroba wrzodowa
§
najbezpieczniej jest stosować glikokortykosteroidy zewnętrznie w postaci kremów i maści
Kortyzon Kortyzol, hydrokortyzon
glikokortykosteroidy naturalne, stosowane są w postaci soli ochronnych
stosowane w stanach pourazowych i polekowych
Glikokortykosteroidy syntetyczne:
Flurokortyzol, Cortineff
fluor wzmaga działanie p/zapalne u p/uczuleniowe
stosowany jest w zapaleniach skóry, dermatozach
alergicznych oraz leczeniu objawów choroby Addisona
Encordon, Prednison
stosowany w postaci 21-estru
Prednisolon, Encortolon
stosowany w postaci soli i estrów: MERORTOLON – trimetylooctan prednisolonu
METICORTOLON – sól sodowa bursztynianu prednisolonu
Zmiany strukturalne w budowie glikokortykosteroidów:
§
zmiany strukturalne dotyczą głównie cząsteczek prednizolonu
§
wprowadza się podstawniki takie jak fluor, chlor, grupy hydroksylowe i metylowe w pozycje 6, 9 i 16
§
dodatkowo modyfikuje się położenie przestrzenne podstawników oraz modyfikuje łańcuch C21
§
doprowadziło to do powstania pochodnych z grupy:
CH
3
O
O
C
O
CH
2
OH
CH
3
OH
KORTYZON
CH
3
O
C
O
CH
2
OH
CH
3
O
H
OH
CH
3
O
C
O
CH
2
O
CH
3
OH
F
O
H
C
O
CH
3
CH
3
O
C
O
CH
2
OH
CH
3
OH
O
CH
3
O
C
O
CH
2
OH
CH
3
OH
O
H
16-hydroksyprednizolonu
Polcortolon Flucinar
16-hydroksymetyloprednizolonu
Dexometazon Lorinden, Locacorten
6-dimetyloprednizolonu
Metyloprednizolon, Urbasan
z solą sodową kwasu bursztynowego tworzy Urbosan Solubre o działaniu p/wstrząsowym i immunosupresyjnym
podczas metylacji pochodne zachowują właściwości p/zapalne i hamują syntezę białek
HORMONY PŁCIOWE
§
hormony męskie i żeńskie wydzielane są przez gruczoły płciowe (gonady) pod pobudzającym wpływem
gonadotropowych hormonów przedniego płata przysadki mózgowej
§
hormony męskie – androgeny wywodzą się od 5α-androstanu, czyli 10,13-dimetylosteranu o konfiguracji
pierścieni A/B trans
§
hormony żeńskie – ginogeny dzielą się na dwie grupy:
ü
luteinizujące – gestageny grupy progesteronu (pochodne 17β-etyloandrostanu)
ü
pęcherzykowego (folikulotropowe) – estrageny wywodzące się od estranu
Hormony męskie – androgeny:
§
hormony męskie są substancjami powodującymi dojrzewanie płciowe
ü
rozwój narządów płciowych
ü
żywotność nasienia
POLCORTOLON
CH
3
O
CH
3
O
H
F
C
O
CH
2
OH
OH
OH
FLUCINAR
CH
3
O
CH
3
O
H
F
C
O
CH
2
OH
O
O
CH
3
CH
3
CH
3
DEXOMETAZON
CH
3
O
CH
3
O
H
F
C
O
CH
2
OH
OH
CH
3
CH
3
LORINDEN, LOCACORTEN
CH
3
O
CH
3
O
H
F
C
O
CH
2
O
OH
CH
3
CH
3
C
O
C
CH
3
CH
3
CH
3
O
O
H
CH
3
CH
3
OH
C
O
CH
2
OH
CH
3
§
dodatkowo decydują o cechach wtórnych:
ü
mutacja głosu
ü
typ owłosienia
ü
wzrost kośćca i mięśni szkieletowych
§
hamują wydalanie związków azotowych uczestniczących w syntezie białek, nasilając tym samym ich syntezę
§
wykazują działanie silnie anaboliczne
Androsteron, androstan-3α-ol-17-on
pierwszy poznany androgen wyodrębniony z męskiego
moczu, jest metabolitem testosteronu i działa silnie
androgennie
Testosteron, 4-androsten-17β-ol-3-on
Testosteron:
§
testosteron jest hormonem wytwarzanym przez komórki miąższowe jąder (komórki Leydiga)
§
jest 7-krotnie silniejszy od androsteronu
§
jako wolny alkohol testosteron wykazuje krótkotrwałą aktywność biologiczną i dlatego w lecznictwie
stosowane są jego dłużej i silniej działające estry propionowe oraz fenylopropionowe
§
testosteron stosowany jest postaci iniekcji w:
ü
impotencji
ü
przeroście gruczołu krokowego
ü
późnym dojrzewaniu
§
u kobiet stosowany jest jako antyestrogen w:
ü
nadmiernej laktacji
ü
zaburzeniach miesiączkowania
ü
raku sutka i jego przerzutach
Pochodne metylowe
§
pochodne 17α-metylowe oraz 1α-metylowe wykazują silniejsze działanie androgenne
§
mogę być stosowane doustnie
Mesteron
17α-metylotestosteron
Mestoran, Mesterdon
1α-metylotestosteron
O
CH
3
CH
3
O
H
O
CH
3
CH
3
OH
TESTOSTERON
O
CH
3
CH
3
OH
CH
3
MESTERON
O
CH
3
OH
CH
3
CH
3
Hormony anaboliczne – pochodne testosteronu
Metandienon, Metanabol, Dianabol
17α-metylo-1-dehydrotestosteron
Metanolon
octan 1α-metylo-1-androsteno-17β-ol-3-onu
Metandriol, Anabol, 17α-metylo-1,5-androsteno-3β,17-diol
Durabolin, pochodna 19-norsteroidu fenylopropionian nandrolanu
ESTROGENY
§
hormony żeńskie – estrogeny – powodują dojrzewanie płciowe, a więc rozwój wtórnych cech kobiety i
wspólnie z gestagenami regulują procesy cyklu miesiączkowego, ciąży i przekwitania
§
estradiol i estron powstają głównie w dojrzewających pęcherzykach Graafa jajników – hormony
folikulotropowe
§
estrogen wytwarzany jest natomiast w łożysku płodowym
§
folikuliny powodują w pierwszej fazie cyklu miesiączkowego szybki podział komórek błony śluzowej macicy,
przygotowując tym samym narząd ten do przyjęcia zapłodnionego jaja
Estradiol
§
właściwy, najsilniej działający hormon estrogeny
§
estradiol podawany jest we wstrzyknięciach w:
ü
schorzeniach jajników
ü
opóźnionym dojrzewaniu
ü
zaburzeniach przekwitania
ü
raku gruczołu krokowego u mężczyzn
§
do estrów estradiolu o przedłużonym działaniu należą:
ü
PROGYNON OVOCYCLIN – benzoesan estradiolu
ü
PROGYNON DEPOT – walerianian estradiolu
ü
ESTRADIOLUM ENANTICUM - Sole emantanowe
O
CH
3
OH
CH
3
CH
3
O
CH
3
CH
3
CH
3
H
O C
O
CH
3
METANOLON
CH
3
CH
3
O
H
OH
CH
3
H
CH
3
O
O C
O
CH
2
CH
2
DURABOLI N
ESTRADI OL
OH
O
H
CH
3
PROGESTERON
O
CH
3
C
CH
3
CH
3
O
Estron
1,3,5-estratrieno-3ol-7-on
Estriol
1,3,5-estatrieno-3,16-α-17-β-triol
Estriol
§
estriol tworzy się w II połowie ciąży
§
pobudza powstawanie nabłonków
§
ze wszystkich 3 hormonów żeńskich wykazuje działanie najsłabsze
§
stosowany jest w leczeniu:
ü
stanów zapalnych miejscowych
ü
nadżerki szyjki macicy
§
preparaty syntetyczne estriolu:
ü
ETYNYLOESTRADIOL = ETICYDIN, MESTRAMOL
ü
DIETYLOSTILBESTROL = STILBESTROL
ü
DIFOSFORAN DIETYLOSTILBESTROLU = FOSTROLIN
Gestageny:
§
gestageny, zwane także hormonami luteinizującymi, wytwarzane są głównie w ciałku żółtym jajnika w drugiej
fazie cyklu miesiączkowego, a więc po uwolnieniu komórki jajowej z dojrzałego już pęcherzyka Graafa
§
w trzecim miesiącu ciąży występują również w łożysku
§
głównym przedstawicielem jest progesteron
Progesteron
§
progesteron umożliwia implantacje zapłodnionego jaja w
błonie śluzowej macicy
§
dodatkowo hamuje dalsze jajeczkowanie i łączenie z
estradiolem, a także przygotowuje gruczoł do laktacji
(progesteron + estradiol)
§
stosowany jest w:
ü
zaburzeniach miesiączkowania
ü
poronieniach
Kaprogest, hydroksyprogesteron
17α-hydroksyprogesteron
Chlormadinon
6-chloro-17α-hydroksypregna-4,6-dieno-3,20-dion
wykazuje silne działanie gestagenne
§
brak podstawnika metylowego przy węglu 6 tworzy nową grupę hormonów tzw. 19-norsteroidów
§
wykazują one znikome działanie androgenne i estrogenne, ale silne działanie gastrogenne
ESTRON
O
O
H
CH
3
ESTRI OL
O
H
CH
3
OH
OH
O
CH
3
C
CH
3
CH
3
O
OH
O
CH
3
C
CH
3
CH
3
O
OH
Cl
Środki antykoncepcyjne
§
w środkach antykoncepcyjnych hormonalnych wykorzystują wpływ progesteronu i estradiolu oraz ich
syntetycznych pochodnych na cykl miesiączkowy kobiety
ü
progesteron hamuje wydzielanie przysadkowego LH, który odpowiedzialny jest za rozwój ciałka
żółtego
ü
estradiol hamuje wydzielanie FSH odpowiedzialnego za wytwarzanie pęcherzyka Graafa
ü
skojarzone działanie progesteronu i estradiolu hamuje owulację
§
środki te są preparatami dwuskładnikowymi o odpowiednio dobranym stosunku estradiolu i progesteronu
§
wśród hormonalnych środków antykoncepcyjnych wyróżnia się pigułki:
ü
jednofazowe – Fernigen, Cilesit, Minisistom, Diana
ü
dwufazowe - Anteowin
ü
trójfazowe – Triguilar, Trisiston
HORMONY TKANKOWE
§
hormony tkankowe są substancjami o silnym działaniu biologicznym wytwarzanymi w wielu tkankach
organizmu i przenoszone przez krew do innych części organizmu, gdzie regulują ważne czynności fizjologiczne
§
do hormonów tkankowych zalicza się:
ü
neurohormony
§
adrenalina
§
noradrenalina
§
acetylocholina
ü
hormony układu krążenia
§
hormony proteinowe – kininy i angiotensyny
§
hormony kwasowe – prostaglandyny
Angiotensyny:
§
we frakcji a-globulinowej osocza występuje polipeptyd angiotensynogen, który ulega rozszczepieniu pod
wpływem reniny – enzymu proteolitycznego wytwarzanego w kłębuszkach nerkowych
§
produkty tej hydrolizy są deka- lub oktapeptydami
§
dekapeptyd, którym jest angiotensyna I jest biologicznie nieczynna, natomiast oktapeptyd - angiotensyna II
ma dużą aktywność, powodują skurcz naczyń.
§
preparatem farmaceutycznym jest Hypertensil
Angiotensynamid = Hypertensin
amid walinowy-5-angiotenyny II o grupie amidowej w położeniu
b
-N-końcowego kwasu asparaginowego
§
preparat ten kurczy naczynia krwionośne, przez co podnosi ciśnienie krwi w ustroju (działanie na ciśnienie
krwi jest nawet silniejsze niż w przypadku noradrenaliny)
§
równoczesne wydzielanie aldosteronu o podobnym działaniu zabezpiecza przed wtórną hipotensją i przedłuża
działanie lecznicze
§
preparat ten stosowany jest:
ü
w przypadku nagłej zapaści
ü
jako środek p/wstrząsowy we wstrząsach anafilaktycznych
Kininy
§
kininy są polipeptydami, które wraz z angiotensyną występują we frakcji α-globulinowej osocza
§
powstają w wyniku enzymatycznego rozszczepiania kininogenu przez kalikreinę (kininogenazę) stosowaną
m.in. w nadciśnieniu i początkowych stanach miażdżycy
§
do najlepiej poznanych kinin należy kalidyna i bradykinina
N
H
2
CH
CH
2
CO
N
H
2
C
O
NH CH
(CH
2
)
3
NH
C
NH
NH
2
C
O
NH CH
.
.
C
O
NH CH
CH
2
OH
C
O
NH CH
.
.
C
O
NH CH C
O
CH
2
N
N
H
N
C
O
NH
CH COOH
H
2
C
Prostaglandyny
§
prostaglandyny występuja we wszystkich rodzajach tkanek, płynach ustrojowych, wydzielinach ssaków,
płazów
§
są to przekaźniki regulujące komórkowe reakcje enzymatyczne
§
podstawowy szkielet tych związków to hipotetyczny 20-węglowy kwas prostanowy
kwas prostanowy
§
poszczególne prostaglandyny różnią się między sobą stopniem uwodornienia lub obecnością grup
ketonowych i hydroksylowych w pierścieniu cyklopentanu
PGE
2
PGF
2
Działanie prostaglandyn:
§
prostaglandyny kurczą mięsnie gładkie jelit i żołądka
§
wzmagają ruch robaczkowy przewodu pokarmowego
§
hamują wydzielanie soku żołądkowego
§
dodatkowo działają spazmolitycznie na obwodzie naczynia tętnicze, w większych dawkach obniżają ciśnienie
krwi
§
wywołują rytmiczne skurcze macicy (niektóre do wywoływania skurczów macicy- Dinoprostol)
§
hamują rozwój ciałka żółtego – działanie luteolityczne
§
tromboksan pobudza agregacje płytek krwi
§
prostacyklina PGJ
2
wykazuje działanie przeciwzakrzepowe i fibrynolityczne, rozszerza naczynia krwionośne
zwłaszcza wieńcowe.
§
niektóre z prostaglandyn wykazują działanie prozapalne (powstawanie obrzęków)
§
prostaglandyny stosowane są w:
ü
chorobach sercowo-naczyniowych
ü
procesach zakrzepowych
ü
stanach zapalnych
Wpływ budowy na działanie farmakologiczne:
§
obecność podwójnego wiązania pomiędzy C
8
i C
12
uniemożliwia dostosowanie przestrzenne i orientacje
cząsteczki z receptorem biologicznym – osłabia działanie na mięśnie gładkie
§
brak grup –OH przy C
11
(OGA i PGB) osłabia działanie hipotensyjne
§
bardzo ważny podstawnik przy C
15
- jego metylacja zwiększa 10-100 razy aktywność
,
COOH
1
20
,
COOH
O
OH
OH
1
20
,
COOH
OH
OH
1
20
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
chemia lekow wyklad1
chemia lekow wyklad2
Chemia Leków Wykłady Z Technologii Środków Leczniczych
chemia lekow wyklad3
chemia lekow wyklad12
chemia lekow wyklad3(1)
wykladowka2, Farmacja, III rok farmacji, Chemia leków
wykladowka3, Farmacja, III rok farmacji, Chemia leków
chemia organiczna wykład 6
Chemia medyczna wykład 1
Chemia fizyczna wykład 11
Cząsteczka (VB), CHEMIA, semestr 1, chemia ogólna, wykłady
pytania leki, Płyta farmacja Poznań, III rok, Chemia leków, egzamin
Narkotyczne leki przeciwbólowe, Farmacja, III rok farmacji, Chemia leków
chemia fizyczna wykłady, sprawozdania, opracowane zagadnienia do egzaminu Sprawozdanie ćw 7 zależ
Chemia ogolna wyklady 5 6 2012 Nieznany
chemia analityczna wyklad 11 i 12
chemia fizyczna I wykład(1)
więcej podobnych podstron