HMS - wykład 1

Pożytki z Historii Myśli Społecznej

Konsolidacja Dyscypliny
Pomoc w komunikacji pomiędzy socjologami

Ułatwia ukierunkowanie pracy socjologów
Pozwala przybliżyć i zrozumieć inne punkty widzenia

Daje możliwość formowania uogólnionych sądów o socjologii
Pozwala poznać zasady ogólne funkcjonowania grup ludzkich i społeczeństw oraz różnice

pomiędzy nimi

Podstawowe pytania socjologii.

Czemu ludzie tworzą społeczeństwo?
Co jest przyczyną zmian społecznych i jak wpływają one na społeczeństwo?

Czy społeczeństwo to zbiór jednostek?
Czemu się ono nie rozpada?

HMS pozwala przewidzieć pewne zjawiska społeczne t.j. to, że każda rewolucja zjada swoje dzieci.

Trzy zakresy historii socjologii

Śledzenie aktywności socjologów
Badanie problemów socjologicznych

Badanie metod, jakimi posługują się socjologowie

Dwa podejścia do socjologii

Mitologiczne - czas nie istnieje, teorie socjologiczne są ponadczasowe
Historyczne - teorie wymagają kontekstu historycznego

Polis.

Kilka tysięcy mężczyzn - obywateli

Udział wszystkich obywateli w rządach
Urzędy zmieniane co rok w drodze losowania

Demokracja bezpośrednia
Życie polityczne toczyło się publiczni

Grecka Filozofia
Pierwsze rozważania socjologiczne - 500r.p.n.e.

"Filozofia" - zamiłowanie do mądrości, bez udziału sił wyższych
Greccy Filozofowie zauważyli dwa porządki - porządek natury oraz prawa obyczajowe, często sprzeczne

z naturalnymi
Odkryli autonomię jednostki - wcale nie taką oczywistą rzecz

Doświadczenia nie odwoływały się tylko do ich państwa

Sofiści

(Vw.p.n.e.) - wygłaszali mowy, nauczali ludzi, promowali ogólne wykształcenie, najwybitniejszy z

nich był Pitagoras.
Odrzucili dogmaty religijne jako część nauki

Twierdzili, że wiara jest względna, nie zawsze obiektywna
Nauka to połączenie wiedzy i umiejętności

Byli relatywistami, nie istniało dla nich dobro absolutne
Bardziej interesowało ich społeczeństwo niż natura

Ustrój, prawo i moralność są efektem umowy społecznej i nie mają wartości samej w sobie.

Nie ma możliwości poznania wszystkiego

Cztery cechy Sofistów:

Sensualizm - polegamy na własnych zmysłach
Relatywizm - każdy ma prawo do własnej prawdy

Praktycyzm - lepsza jest prawda bardziej użyteczna
Konwencjonalizm - prawda jest wynikiem umowy

Protagoras - twierdził, że Boga poznać nie można i "człowiek jest miarą wszechrzeczy" oraz, że "to, jak
widzimy rzeczywistość, zależy od tego, kim jesteśmy"

Sokrates - wystąpił przeciwko relatywizmowi sofistów,

wierzył w dobro ogólne

, łapał ludzi na ulicach i

wykładał im. Uważał, że każdy obywatel powinien być przydatny społeczeństwu.

Platon - uczeń Sokratesa, prekursor socjologii, stworzył teorię państwa idealnego, był przeciwnikiem
demokracji

Przeniósł filozofię idealistyczna na grunt analizy społecznej, filozofię tę podbudował obserwacjami
empirycznymi

Państwo jest instrumentem mającym ludzi doprowadzać do doskonałości
Uważał, że ludzie tworzą państwo, bo chcą być razem

Uważał, że to, co najlepsze, już było a demokracja to rządy motłochu

"Państwo" - Platona.

Obywatel w państwie jest trybikiem w maszynie, mówi się o Platonie jako prekursorze totalitaryzmu,
człowiek nie ma ambicji

Źródło rozkładu państwa widział w nierównościach społecznych, zadaniem prawodawcy będzie
wyrównanie tego stanu, likwidacja własności prywatnej

Elity żyłyby na koszt państwa, lud mógłby się bogacić
Idealne państwo byłoby ascetyczne

Rodzina odciąga od państwa, lepsze urodzenie nie powinno warunkować lepszego startu, dzieci są
zabierane przez państwo i wychowywane jako jednostki anonimowe, sądził ,że wszyscy będą je kochali,

były selekcjonowane do poszczególnych zawodów w odpowiednim wieku
Różnica możliwości, myśli i uczucia ujednolicona, każdy element, który burzy jednolitość jest zły, zmiany

zawsze na gorsze
Tępienie poetów

Pełna uniformizacja jednostek

HMS - wykład 2

13 listopada 2012
19:47

Socjologia Platona
W "Państwie" został zarysowany projekt społeczeństwa idealnego, które miało być najbliższe pierwotnej

idei
Instytucje państwowe gwarantem wyeliminowania szkodliwości społecznych

Prekursor totalitaryzmu
Idealna liczba mieszkańców - 5040, nie lubił morza - państwo odizolowane

Arystoteles

Uczeń Platona
Przyrodnik

Filozofia opozycyjna do Platońskiej
Nauczyciel Aleksandra Wielkiego

HMS - wykład 3

17 października 2012

23:11

Chrześcijańska myśl społeczna:

Wcześni chrześcijanie korzystali z pomysłów stoickich- zwłaszcza idei ogólnoludzkiej wspólnoty
Interesowała ich przede wszystkim wspólnota wartości tworząca społeczeństwo wiernych nie znające

wewnętrznych barier i podziałów
najwybitniejszymi przedstawicielami chrześcijańskiej myśli społecznej byli św. Augustyn i św. Tomasz z

Akwinu
Doktryna moralnego poprawiania świata doczesnego

Nie warto zajmować się problemami świata doczesnego, który upadł z powodu grzechu pierwotnego
Należy doskonalić duszę (wyraz indywidualizmu)

Separacja sfery duchowej od sfery świeckiej.
Nie walczyli ze złem, które dostrzegali, bo wszystko, co się dzieje na ziemi jest planem Bożym

Droga do zbawienia indywidualna

Atrakcyjna dla biedniejszej części społeczeństwa:

- głoszenie haseł etyki miłości
-nawoływanie do skromności

-rzetelność
- nawoływanie do wybaczenia

Św. Paweł z Tarsu 8-67 rok

„

Wszelka władza pochodzi od Boga”

Władza świecka jest sługą bożym
Dzięki państwu Bóg zapewnia porządek społeczny

Zasada równości nie dotyczy stosunków interpersonalnych na ziemi
Przed Bogiem wszyscy ludzie są równi

Wzorowy chrześcijanin: lojalny i posłuszny wobec władcy. Jeżeli cesarz karze coś zrobić przeciwko
religii- nie musi się słuchać.

Państwo jest kruche, ma za zadanie tępić zło
Państwo jest wyrazem boskiej woli

Chrześcijanin ma obowiązek modlić się o władców
Równość po śmierci. Trzeba na ziemi zachować hierarchię stanową, bo tak chce Bóg

Jeżeli ktoś chce awansować- wyraz sprzeciwiania się woli Bożej
Równość jest tylko kategorią ducha. Są równi przed Bogiem

Wolność wewnętrzna powinna być ważniejsza

Św. Augustyn (354-430)

Główny teolog katolicki średniowiecza
Jego doktryna do tej pory stanowi istotny element teologii katolickiej

Stworzył koncepcję uzasadniającą feudalny ład społeczny
Ojciec i doktor kościoła

Ukończył studia, żył w konkubinacie, jako dorosły człowiek przyjął chrzest
Został biskupem

Zmarł poprzez oblężenia miasta przez wandalów
Świadkiem drastycznych zmian- Rzym chyli się ku upadkowi

Dzieło: „O państwie Bożym”
- próba określenia miejsca wspólnoty ludzi jednej wiary w rzeczywistym świecie społecznym

- teocentryczny charakter filozofii- liczy się tylko podział ludzkości ze względu na stosunek do Boga
-wyróżnił dwa porządki: państwo boże (civitas Dei) i państwo ziemskiej (civitas terrena)

Człowiek jest zły, zachłanny, rządny zaszczytów, władzy. Jeśli jest dobry, to dzięki łasce Boga.
Doskonała wspólnota chrześcijan i niedoskonała ludzi pospolitych

Państwo ziemskie:

Państwo ziemskiej – raczej zło konieczne

Musi istnieć, ponieważ natura człowieka jest zła
Nie mogło było zdolne do poprawić ludzkiej natury ale zapobiegało pogrążaniu sięw grzechu

Gwarantem pokoju zewnętrznego i bezpieczeństwa
Podatne na szatańskie pokusy

Niedoskonałe, ponieważ każdy ma na uwadze własne korzyści i pragnienia
Panuje w nim nieustanny konflikt

Uosabia panowanie zła i grzechu na świecie

Państwo Boże:

Państwo Boże to wszyscy ci, którzy zostali obdarzeni bożą łaską, którzy dzięki niej czynią dobrze
Zapanuje tam prawdziwy pokój

Brak zazdrości i rywalizacji
Przeciwieństwo państwa ziemskiego – tamto opiera się na konflikcie, to na zgodzi

Włada

Plany boże są realizowane przez ludzi dobrych i złych

Poprzez tyranię Bóg chce doświadczyć wiernych
Doskonały chrześcijanin powinien być posłuszny

U podstawy państwa- rodzina
Państwo- wspólnota obywateli

Cechy państwa: sprawiedliwość- nie ma, pokój- potencjalny (idealny obraz państwa), porządek
Zwarte, połączone prawem dla wspólnego dobra

Państwo rządzone przez tyrana określane jest w literaturze jako bicz boży, który:
Mityguje (hamuje) grzeszników przed pogrążaniem się w grzechu i czynienia złego w doczesnej

rzeczywistości
Represjonuje heretyków zgodnie z formułą Cogito intrare ( strach jest najlepszym lekarstwem na

kacerzy, czyli heretyków)
Spełnia funkcje instrumentu karającego wszystkich przeciwników chrześcijaństwa

Władza: zbiór obowiązków, nie przywilejów
Władca- powinien troszczyć się o poddanych, służyć, a nie panować

Władca nie może stać poza prawem. Praw wiecznych zmienić się nie da

Jan z Salisbury (ok. 1115 lub 1120- ok 1180)

Angielski filozof, pisarz, uczony i historyk
Sekretarz Thomasa Becketa

Biskup Chartres
Autor „Polycraticus” i „Metalogicon”

Koncepcja Jana…:

Wszystko, co istnieje na ziemi i nas otacza jest tworem Boga, natury i człowieka

Wiedza zbliża człowieka do cnoty i do Boga.
Centralnym problemem doktryny- wzajemny stosunek władzy świeckiej i duchowej

Ostatecznym celem i racją istnienia jest Bóg, jest zatem źródłem władzy
Dwór królewski i urzędnicy: źródło grzechu

Państwo jako organizm

Książę (król)- głowa organizmu politycznego

Doradcy- serce
Sędziowie i zarządcy prowincji- oczy, uszy język

Urzędnicy i żołnierze- ręce
Służący- plecy

Urzędnicy skarbowi i szafarze- żołądek i jelita
Prowadzący własne gospodarstwa(chłopi)- stopy

Kler nie stanowi części organizmu, jest duszą

Król- na podobieństwo Boga, ma służyć swojemu ludowi, odpowiada za lud przed Bogiem

Władca może rządzić opierając się na zasadach Boskich
Wolnośc człowieka- nie ma swawoli. Musi być ograniczona prawem i dobrem wspólnoty

Jeżeli kler uzna (miejscowy), że władca jest tyranem- lud powinien go obalić
Papież nie ma prawa decydować o władzy w innych krajach.

W każdym państwie ograniczyć państwo- zastąpić chrześcijańską moralnością
Chrześcijańska moralność- osądzana przez kler

Sprawiedliwość- wyznacza reguły działania którymi wszyscy muszą się podporządkować
Władza nie działa ponad prawem

Człowiek powinien się rozwijać- uczyć. Wiedza potrzebna do zbawienia
Człowiek nie uczony nie wie co to cnota, więc nie może być człowiekiem cnotliwym

Cel człowieka: Bóg i zbawienie

Dante Aligheri (1265-1321)

Poeta , autor „Boskiej Komedii”
Filozof i polityk, autor „o monarchii”

Dożywotnio wygnany z Florencji ( spory polityczne- nie po tej stronie co trzeba był)
Za niezapłacenie grzywny mógł być spalony na stosie, gdyby wrócił do Florencji

„

O monarchii”

Monarchia uniwersalna, obejmująca cały rodzaj ludzki

Pod przywództwem jednego monarchy zapewnia spokój na ziemi
Dwa cele uniwersalne rodu ludzkiego

- zbawienie (kościół)
-szczęśliwość doczesna (monarchia)

* co jest korzystnego dla ludzi w monarchii- badał. Jeden monarcha- gwarant pokoju, konflikty łagodzone,
może być mediatorem.

Podstawą monarchii- rozum. Monarchia- jedno wielkie społeczeństwo. Jest konieczne. Człowiek znajdzie
szczęście w monarchii.

„

człowiekowi potrzebny jest Drogowskaz”…

Najważniejszy POKÓJ

Porównuje monarchię do rodziny. Monarchia powinna być duża. Dobrobyt na świecie- musi być monarchia.
Dzięki wolności- szczęście. Tylko pod rządami monarchy ludzie istnieją dla siebie samych, a nie aby innych

zadowolić. Monarcha chce by wszyscy byli dobrzy. Konsulowie dla dobra narodu.

Św. Tomas z Akwinu 1225- 1274

Syn hrabiego Akwinu

Dominikanin
Twórca nurtu zwanego tomizmem

Rodzice chcieli by został benedyktyni nem (bogatszy klasztor od dominikanów do których wstapił)
We Włoszech umacniają się miasta

Ludzie się szybko bogacą. Bogactwo staje się ważne. Możliwość awansu społecznego

Socjologia św. Tomasza:

Św. Tomasz odwoływał się do filozofii Arystotelesa. Zgodnie z nią przypominał, że człowiek jest
„zwierzęciem społecznym” (Animals socjale)

Dlatego do życia ( i zbawienia) niezbędne jest mu życie we wspólnocie
Św. Tomasz. łagodził akcentowaną przez św. Augustyna opozycję między niebem a ziemią, gdyż

wspólnota mistyczna wiernych żyje w realiach ziemskich
Oddzielenie wiary od wiedzy

Życie we wspólnocie ludzkiej jest jedną z dróg do zbawienia
Łagodzi opozycję między państwem świeckim i bożym

Twierdził, że wszystkimi bytami na świecie rządzą trzy prawa ulokowane hierarchicznie: wieczyste,
naturalne i ludzkie. Filarem i ośrodkiem tego układu jest Bóg. Wszystkie inne byty są bliższe lub dalsze

Bogu, co przekłada się na naturalną hierarchię wśród nich Dotyczy ona wszystkich bytów i jest
realizowana m. In. W społeczeństwie

Prawo obowiązuje gdy jest zgodne z rozumem
Każde prawo musi być sprawiedliwe i działające

Istotą społeczeństwa było zróżnicowanie władzy i przywilejów łączące się z różnicami w obowiązkach-
organicyzm

Hierarchia społeczna była odbiciem porządku bożego i sprzeciw wobec niej był grzechem
Społeczeństwo stanowiło wspólnotę wspólnot: wielki układ złożony z wielu mniejszych- rodzin parafii,

cechów, zakonów, bractw etc.
Przemiany jakie zachodzą: plan Boski

Źródło hierarchii: istnienie różnych stworzeń

Hierarchię społ. tworzą: ci co się modlą, wojują i pracują

Społeczeństwo:

Składa się z tych którzy się modlą, wojują, pracują

Jest swoistym organizmem ( organicystyczne wyobrażenie społeczeństwa)
Części organizmu wzajemnie się uzupełniają

* kazde z ogniw ma do wypełnienia konkretne zadanie
Musi być posłuszne zwierzchnikowi

Na zbawienie zapracowuje się w tym miejscu społeczeństwa, w którym człowiek się urodził, a nie
szuka się własnego miejsca, nie wyznaczonego przez Boga.

* ta idea doskonała do podtrzymania ustroju feudalnego, stanowego
Ci, którzy są zamożniejsi stają wyżej w hierarchii- na tym polega sprawiedliwość

Podstawy tomizmu: w kwestiach dotyczących społeczeństwa:
Dualizm boga i świata

Empiryzm, przekonanie, e wszelka wiedza pochodzi z doświadczenia,
Uniwersalizm, przekonanie o wyższo się ogółu nad jednostką

Intelektualizm, nauka o pierwszeństwie intelektu w poznaniu i działaniu

HMS - wykład 4

23 października 2012
08:31

Społeczne ramy renesansowej myśli społecznej

Przechodzenie od gospodarki naturalnej do gospodarki opartej na produkcji i handlu

Zmiany struktury społecznej, spadek znaczenia urodzenia - silniejsza rywalizacja o pozycje społeczną,
możliwość awansu

Pozostają różnice społeczne, ale nie są tak utrwalone jak w średniowieczu
Uniezależnienie polityki od religii

Pojawienie się tendencji indywidualistycznych

Przemiany polityczne i społeczne

Rozłam w świecie chrześcijańskim
Osłabienie organizacyjne Kościoła i demoralizacja jego przedstawicieli

XV wieczne sobory nie dokonały reformy
Wojna Stuletnia, Czarna Śmierć, rosnące zagrożenie ze strony Turków

Czołowi przedstawiciele:

Niccolo Machiavelli

(1469-1527) - autor "Księcia", aktywny w czasie istnienia Republiki Florenckiej

Socjologia Machiavellego - zdominowana przez myślenie kategoriami państwowymi. Społeczeństwo nie
istniało dla niego poza państwem. Bez władzy - jedynie zbiorowisko ludzi.

Oddzielał myślenie w kategoriach moralnych (jak powinno być?) od myślenia pragmatycznego (jak jest i
co trzeba z tym robić?). Zerwanie więzi polityki z etyką. Stworzył model władcy bezwzględnego,

działającego bez skrupułów i nie wiążącego sobie rąk zasadami moralności ("cel uświęca środki").
Jednak wszystkie działania miały być podporządkowane dobru państwa i poddanych.

Z zasady ludzie nie są dobrzy. Ludzie są źli, jeżeli coś nie zmusi ich do tego, by byli dobrzy. Sprzeczność
interesów w społeczeństwie nie jest do przezwyciężenia, poddanych trzeba zastraszać, żeby ich do

dobra przymusić. Człowiekiem rządzą - konieczność, okazja, los i moc.
JEŻELI PAŃSTWO CHCE OSIĄGNĄĆ SWOJE CELE, MUSI ZERWAĆ Z ETYKĄ! Polityk musi być podstępny,

uczciwy polityk to żaden polityk. Daleko idące zróżnicowanie etyki pomiędzy etyką poddanych a
władcy.

Był wrogiem religii i interpretacją chrześcijaństwa, jako religii bez siły.
Twierdził, że można przewidzieć reakcje ludzi na działania władcy, poprzez obserwację innych

społeczeństw i ich reakcji. Wiedział, że stagnacja nie istnieje, że wszystko się zmienia i wszystko jest w
ciągłym ruchu.

Tomasz Morus

(1478-1535) - angielski myśliciel, polityk. Święty Kościoła Katolickiego, ponieważ nie

uznał legalności drugiego małżeństwa Henryka VIII.

Jan Bodin

(1530-1596) - francuski prawnik i teoretyk państwa, twórca francuskiego absolutyzmu,

zwolennik monarchii absolutnej, twórca dzieła "Sześć ksiąg o Rzeczypospolitej"

Jego poglądy stały się w późniejszym okresie podstawą teoretyczną monarchii absolutnej we Francji.
Twierdził, że władza suwerena jest niepodzielna i podlega tylko jednej osobie. Suweren ustanawia

prawo i podlega tylko prawu naturalnemu i Boskiemu. Likwiduje się reprezentacje stanową, sejmy i
senaty. Rodzina jest podstawą państwa i dysponuje własnością. Między poddanymi nie istnieje

hierarchia, spłaszczenie struktury społecznej.

Tyran legalny - nie respektuje praw naturalnych, ale respektuje prawa Boskiego.

Tyran nielegalny - rządzi niezgodnie z prawem natury i Boskim

Wg Bodina wojna jest dobra, ma charakter oczyszczający, wychowawczy, sama wojna jest celem.

Pierwszy raz użył pojęcia państwa narodowego.

Jan Atthaus (1557-1638)

Franciszek Bacon
Tomasz Campanella

Michel de Montaigne

(1533 - 1592) - Francuski arystokrata, prawnik, przez jakiś czas aktywny

politycznie, W latach 70. XVI w. wycofał się, podróżował i pisał (m.in.. "Próby"). Stworzył esej jako

formę.

Socjologia M. de Montaigne - Nie da się w żaden sposób udowodnić wyższości jednych obyczajów nad

innymi, stąd postulował jednakowy szacunek dla wszystkich. Nie ma prawd i praw absolutnych.
Interesował się kulturami pozaeuropejskimi, stał się pierwszym antropologiem. Pierwszy nowożytny

relatywizm kulturowy. Nie zajmował się Bogiem i religią, zajmował się ludźmi. Obserwował życie
publiczne, ale nie chciał go zmieniać.

Poglądy oparte na obserwacji i zdrowym rozsądku:

Humanizm

Zainteresowanie sprawami doczesnymi i ludzkimi

Sceptycyzm

Niepotrzebne są niepewne i niewydajne spory teoretyczne

Relatywizm

Prawa i obyczaje są kwestią zwyczaju.

Naturalizm

Przyroda jest wzorem dla przyrody, a człowiek jest jej częścią

Racjonalizm

Ostateczną miarą prawdy jest rozum

Konserwatyzm Nie ma co robić zamieszanie wprowadzając nowe idee

Indywidualizm Każdy ma sam ocenić, co jest prawdą a co nie, bez autorytetów

Kwietyzm

Nie ma co ginąć za idee, bo nie da się udowodnić, że są jedynie słuszne

Renesansowe idee:

Odrodzenie było epoką, w której spopularyzowała się literatura utopijna, opisująca nieistniejące kraje,
w których wyeliminowano bolączki krajów europejskich.

Prekursor - Thomas More (1478 - 1538), który napisał "Utopię" (1516).

Renesansowe utopie, pod przykrywką fikcyjnej fabuły, przedstawiały czytelnikom alternatywne

sposoby urządzenia państwa i społeczeństwa.

"Utopia" - Morusa

Struktura społeczna: książę (1 z 4 kandydatów), elity (30 rodzin), obywatele państwa (10-16
członków w rodzinie). Równouprawnienie matki i ojca w kierowaniu rodziną.

Likwidacja własności prywatnej
Podział pracy zgodny z interesami społecznymi (praca na roli i jedna praca wybrana)

Ograniczony dzień pracy (6 godzin dziennie), czas wolny na naukę i rozrywkę
Przestępcy zostają niewolnikami

Likwidacja pieniądza wewnątrz państwa, złoto jest pogardzane
Wolność wyznania, fanatyzm religijny jest pogardzany, tak jak ateizm.

Monarchia - władca wybrany przez lud w wyborach powszechnych
Darmowe szpitale z możliwością eutanazji, odważne umieranie

Wojna to zło, warto przekupić przeciwników,

"Nowa Atlantyda" - Francis Bacon (1561-1626)

Najważniejszy jest rozum i nauka

Atlantowie swój spokój zawdzięczają elitom, czyli naukowcom
"Dom Salomona" - gromadzi zdobytą wiedzę, pełni także funkcje religijno-państwowe

Celem państwa jest uprzyjemnienie życia przez wynalazki

"Miasto Słońca" - Thomasa Campanella (1568 - 1639)

Państwo-miasto, zamieszkane przez "Solariuszy"
Władze sprawuje dożywotnio najmądrzejszy Wielki Metafizyk

Trzech ministrów - mądrości, zajmujący się wychowaniem; potęgi - obrona państwa; miłości -
mającego pod opieką związki płciowe, urodzenia i poprawę ludzkiej rasy (minister od mówienia:

"Pierdolcie się!")
Urzędnicy strzegą cnót: męstwa, szczerości, dobroci, wdzięczności, pogody, pilności itd…

Zgromadzenie ludowe - dwa razy w miesiącu księżycowym, wypowiadanie się w kwestiach
ważnych dla państwa

Prawo zwięzłe i proste
Zlikwidowana została rodzina - dzieci wychowywało państwo

Likwidacja własności prywatnej
Powszechne nauczanie

Kult nauki i kult pracy
Sądzili przełożeni zawodu

Wspólność żon i państwo zamieszane w małżeństwo, początki eugeniki, prostytucja
kontrolowana przez państwo

Przyczyny REFORMACJI

Osłabienie organizacyjne kościoła, demoralizacja jego przedstawicieli

Niechęć papieży do reformy kościoła i usunięcia nadużyć
Fiskalizm, zbieranie ogromnych sum z tytułu różnorodnych opłat i podatków

Wobec potrzeb finansowych akcja sprzedaży odpustów
Duchownie mianowani przez władzę świecką w imię interesów, a nie duchownych, niewiele zajmowali

się swymi religijnymi obowiązkami

Marcin Luter (1483-1564)

Teolog, mnich augustianin
Niemiecki reformator religijny

Autor 95 tez potępiających praktykę sprzedaży odpustów
Przeczytał Biblię, nie znalazł Czyśca, nie znalazł tego, że dobre uczynki prowadzą do nieba.

Koncepcje Lutra

Miejsce kwestii religijnych jest w niewidzialnym kościele, wspólnocie zbudowanej nie hierarchicznie jak

Kościół Katolicki, ale na zasadzie równości i wolności.
Wszyscy, w tym duchowym królestwie

ssą

współbraćmi i kapłanami

We wspólnocie wiernych wszyscy są równi.
Zwolennik silnej władzy świeckiej, rozdział religii od państwa.

Człowiek żyje także w świecie doczesnym
Rząd nie może pomóc w zbawieniu, jego zadaniem jest zapewnienie spokoju stosując przymus

Władzy należy się podporządkować
Jedynie państwo może powstrzymać rozpowszechnienie się zła i zepsucia będącego następstwem

grzechu

Jan Kalwin (1509-1564)

Francuski reformator religijny

Wspólnota protestantyzmu ewangelicko-reformowanego
Opracował Katechizm Genewski oraz Wyznanie Wiary

Koncepcje Kalwina

Doktryna Predestynacji

Odrzucone zostało przekonanie, że pomnażanie bogactw jest grzeszne
Wartość przypisano cnotom społecznym, takim jak: wstrzemięźliwość, surowość obyczajów,

pracowitość
Człowiek jest predestynowany do życia w danej warstwie społecznej

Nie wolno nawet dyskutować nad legalnością władzy
Opowiadał się za ustrojem republikańskim

Odrzuca podporządkowanie kościoła państwu
Kościół ma wyznaczać ścieżkę polityki państwa

Najważniejsza jest ochrona własności
Jest to ideologia w pełni odpowiadająca interesom burżuazji

Anabaptyści

Smutno, bo nikt ich nie lubił, ani katolicy ani protestanci

Ruch narodzony w 1525r. W Zurychu
Oskarżani o anarchizm, niemoralność, komunizm, wzniecanie rozruchów i różowe kalesony

HMS - wykład 5

6 listopada 2012
08:31

Doktryna prawa naturalnego

Choć koncepcja prawa naturalnego narodziła się w antyku i była nieobca także myślicielom
średniowiecznym, szczególną popularność zdobyła w XVII wieku

Do grona jej zwolenników zaliczali się m.in.. Hugo Grotius, Thomas Hobbes, Baruch Spinoza, John Locke
XVII wieczna wersja tej doktryny różniła się od odmian poprzednich

Była zdecydowanie świecka. Nawet jeżeli jej zwolennicy wierzyli w Boga, byli jednocześnie
przekonani, że podlega on również prawu naturalnemu i nie jest w stanie go zmienić, podobnie

jak praw matematycznych
Była także indywidualistyczna, a nie kolektywistyczna, jaj jej poprzednie wersje

Postrzegała człowieka jako istotę najbardziej fizyczną, abstrahując od rozważań na temat Boga i
duszy

Chętnie korzystała z odkryć ówczesnych nauk przyrodniczych, zwłaszcza fizyki

Dwie różne "socjologie":

Pierwotne społeczeństwo nie istniało, jednostki były całkowicie niezależnymi "atomami", społeczeństwo
wiąże się od podstaw i na podstawie umów. Powstanie społeczeństwa jest jednoznaczne z powstaniem

państwa i władzy politycznej. (Hobbes)
Naturalne jest istnienie wspólnot, problemem są sposoby ich ochrony, najlepszym rozwiązaniem jest

stworzenie społeczeństwa obywatelskiego, czyli państwa. Władza i państwo są zatem wtórne wobec
społeczeństwa (Locke)

Hugon Grotius

(1583-1645)

Holenderski myśliciel

Autor koncepcji praw natury

Mając 18 lat napisał historie stanów niderlandzkich
Czynny polityk

Uważany za twórcę prawa publicznego

Człowiekowi właściwy jest popęd społeczny

Istnieje naturalny porządek, jego zachowanie jest źródłem prawa
Treści prawa naturalnego Bóg nie może zmienić, tak jak praw matematyki

Rozum informuje człowieka, które czyny są dobre, a które złe

Prawo naturalne

jest to nakaz prawego rozumu, który wskazuje, że w każdej czynności, zależnie od

jej zgodności lub niezgodności z rozumną naturą człowieka, tkwi moralna ohyda albo moralna
konieczność i w konsekwencji Bóg, który jest twórcą natury

Należy skoncentrować się na poznaniu społecznej natury człowieka, opierającej się na skłonności
do życia z innymi w sposób zorganizowany i harmonijny

Prawo naturalne wyprzedza wszystkie umowy - towarzyszy człowiekowi zawsze
Osobowość ludzka wyrażą się przez instynkt społeczny wyrażający się we współczuciu i sprawianiu

innym przyjemności
Rozum informuje człowieka, co jest dobra a co złe

Prawa naturalne dyktują, co jest dobre a co złe
Człowiek dąży do życia w dobrym porządku społecznym, który jest wyprowadzony z porządku

świata na zasadzie umowy
Prawo natury jest niezmienne i niezmierzone, uniwersalne i ponadczasowe

CZTERY ZASADY ŻYCIA W SPOŁECZEŃSTWIE

Obowiązek poszanowania czyjejś własności

Obowiązek wynagrodzenia szkód
Obowiązek dotrzymywania umów

Obowiązek ponoszenia kary za popełnione przestępstwo

WOJNY

Sprawiedliwe - w obronie praw natury
Niesprawiedliwe - inne

Wojna powinna być środkiem ostatecznym
Powinna być prowadzona w sposób humanitarny, należy oszczędzać przeciwnika

Humanitaryzm - obowiązująca zasada

Thomas Hobbes

(1588-1679)

Angielski filozof polityczny
Przeżył rewolucję angielską (1642-1651)

Swoje poglądy wyraził najpełniej w traktacie "Lewiatan" w którym sformułował podstawowe założenia
odnośnie stanu natury i prawa naturalnego, oraz powstania społeczeństwa

Wszyscy ludzie z natury są wolni i równi
Stan natury jest wojną wszystkich ze wszystkimi

Stan ten uniemożliwia rozwój cywilizacji, gdyż ludzie troszczą się wyłącznie o własne przeżycie i
zgładzenie wrogów

Prawo natury

"przepis lub reguła ogólna, którą znajduję rozum i która zabrania człowiekowi czynić

to, co jest zagrożeniem dla jego życia lub odbiera mu środki zachowania życia."

NATURA CZŁOWIEKA

Natura ludzka jest w zasadzie niezmienna

Równość ludzi pod względem zdolności, siły i inteligencji
Niewystarczająca ilość zasobów wprowadza rywalizację

Egoizm jednostek
Każdy ma silny instynkt zachowania siebie samego

Jedynym wyjściem z tej sytuacji okazała się umowa zawarta między ludźmi, na podstawie której
zrzekają się swojej nieograniczonej wolności i cedują część swoich praw na wybranego przez

siebie gwaranta - władcę
Odtąd władca, czerpiący siłę z tej umowy ma obowiązek bezwzględnego karania tych, którzy

usiłują się z niej wyłamać

LEWIATAN

Władza suwerena jest nieograniczona i niezbywalna
Może ustanawiać prawa pod warunkiem ,że będzie ich przestrzegał

Władza obejmuje wszystkie dziedziny życia
Władza suwerena jest niepodzielna

Każdy ma robić to, co władca rozkazuje, normy życia zależy od jego woli i rozkazu
Władza zwierzchnia nie może postradać swojej mocy

Nie można obalić suwerena za łamanie umowy, gdyż on żadnej umowy nie zawierał, tylko ludzie
między sobą co do niego

Można odmówić posłuszeństwa suwerenowi - jeśli nieudolnie sprawuje władzę

SUWEREN ZAPEWNIA BEZPIECZEŃSTWO PRZEZ:

Zachowanie spokoju
Dotrzymywanie umów

Obowiązek rezygnowania z prawa do wszystkich rzeczy
Obowiązek przestrzegania zasad współżycia

Benedykt (Baruch) Spinoza

(1632-1671)

Urodzony w Amsterdamie żydowski filozof, z zawodu optyk

Oskarżony o herezje i wykluczony z gminy żydowskiej
Autor: "Zasady filozofii Kartezjusza w porządku geometrycznym" i "Traktatu teologiczno-politycznego"

Zaproponowano mu katedrę filozofii, ale odmówił

Podstawowe cele państwa to zagwarantowanie bezpieczeństwa i podstaw bytowych

społeczeństwa
Ze stanu wrogości w społeczeństwie pierwotnym trzeba pozostawić wolność myśli, swobodę

wyrażania przekonań a demokracja to ustrój idealny

Stworzenie państwa jest wyrazem rozsądku, dążeniem do pokoju

Głównym celem umowy społecznej nie jest ochrona jednostek ale ochrona ich wolności
Wolność to nie swawola, dowolność, tylko umiejętność kierowania się rozumem

Wolność to swoboda postępowania w granicach akceptowanych przez społeczeństwo
Aby zyskać prawdziwą wolność trzeba przesz wszystkim przezwyciężyć to, co rozumowi przeszkadza -

brak porządku w relacjach międzyludzkich, ograniczenia zewnętrzne, własne instynkty, popędy i chęci
(ograniczenia wewnętrzne).

John Locke

(1632-1704)

Angielski filozof i nauczyciel, autor "Dwóch traktatów o rządzie"

Podobnie jak Hobbes, Locke zakładał, że społeczeństwo nie istniało od zarania świata, lecz zostało
stworzone przez ludzi

Stan naturalny nie był wojną wszystkich, ale spontaniczna współpracą międzyludzką
Społeczeństwo narodziło się wtedy, gdy ludzie postanowili stworzyć bardziej stabilne ramy

utrwalające te współpracę (umowa społeczna)
Umowa trwa cały czas, obywatele mogą zmienić władzę, ona jest stale wynikiem ciągłej umowy

Ścisły rozdział kościoła od państwa, ale każda wiara jest lepsza od ateizmu
Obywatele uczestniczą w życiu państwa, maja wolności

PRAWO NATURY
Prawo do życia

Prawo do wolności
Prawo do własności

HMS - wykład 6

13 listopada 2012
08:37

Polskie Odrodzenie

Zawitało do polski w XVw.
Rozwijały się nauki przyrodnicze i filozofia (Kopernik)

Geopolityczne położenie Polski sprawiło, że chcąc być państwem silnym, musiała się reforować
Wiele koncepcji naprawy państwa

Wybrani przedstawiciele:

Paweł Włokowic

Kanonik, prawnik, dyplomata, rektor Akademii Krakowskiej, Uczestniczył w delegacji na sobór w
Konstancji, potępiał Krzyżaków, przedstawiał tezę o możliwości współistnienia państw chrześcijańskich i

pogańskich.

Każdy człowiek, w tym poganin, na podstawie prawa naturalnego ma prawo do niezależności

własnego państwa, wolności i bezpieczeństwa.
I chrześcijanin i poganin mają prawo do wolności sumienia i obrony własnej godności

Jan Ostroróg

Andrzej Frycz Modrzewski

Pisarz, uczony, polityk, autor "O Poprawie Rzeczypospolitej", wizja reform i idealnego kraju, ale nie w
formie utopii, osadzona w realiach polskich, ma służyć reformie

Krytyka obyczajowości szlacheckiej
Wychowanie do życia zgodnego z etyką

Złe obyczaje rujnują społeczeństwa, trzeba szanować dobre obyczaje, a prawo stanie się zbędne
Człowiek nie jest dobry z natury

Rozum jest wartością najważniejszą
Państwo jest Rzeczypospolitą, a "Rzeczypospolita to zgromadzenie i pospólność ludzka, związana

prawem, łącząca wielu sąsiadów, a ku życiu dobremu i szczęśliwemu ustanowiona",
"Rzeczypospolita jest norma i zakłada wędzidło złym żądzom".

Postulował władze wybieraną na zasadzie wykształcenia, a nie urodzenia
----------------------------------------------

Krytykował niesprawiedliwe prawa
Wzywał do równości wobec prawa

O szlachectwie powinny decydować zasługi dla państwa, a nie urodzenie
Wyższość dobrych obyczajów nad prawem

Państwo, oparte na filarach prawa i obyczaju, ma być państwem przedstawicieli wszystkich
stanów, rządzonym przez wybieranego króla, który ma szerokie kompetencje, ale też podlega

prawu

Stanisław Orzechowski

Ksiądz katolicki, kanonik przemyski, pozbawiony godności kapłańskiej, syn córki prawosławnego
księdza, historyk, ideolog sarmatyzmu

Nie był posłuszny kościołowi, ale sądził, że u podstaw państwa powinien znajdować się kościół
Pozycję stanów niższych uzasadniaj arystotelesowską koncepcją niewolnictwa z natury

Prawo ziemskie - prawo stanowione (statuty) i prawo zwyczajowe (zwyczaje). Prawo zwyczajowe
ma pierwszeństwo przed statutem.

Był zwolennikiem równości wszystkich wobec prawa (?) pomimo podziału na stany

Łukasz Górnicki

Piotr Skarga
Jezuita, kaznodzieja nadworny Zygmunta III Wazy, autor "Kazań Sejmowych"

Osoby z tego samego kraju łączy wyznanie, władza, prawo i swoboda obywatelska, które
ukształtowały ich w podobny sposób

W jednoliceniu obywateli pomoże ujednolicenie wiary
Najlepsza jest monarchia, król rządzi przy współudziale rady, poddani mają go słuchać

OŚWIECENIOWA MYŚL SPOŁECZNA W INNYCH PAŃSTWACH

Historyczne podstawy przemian

Historycy nie są zgodni, co spowodowało nagły przełom w myśleniu
Odkrycia geograficzne - Europa dowiaduje się o istnieniu innych kultur i ludów, nie znających

chrześcijaństwa ani islamu
Odsunięcie od władzy szlachty we Francji (Ludwik XIV), wojna domowa w Anglii

Laicyzacja społeczeństwa

Uwaga myślicieli oświecenia koncentrowała się na następujących zagadnieniach:

Przeświadczenie o konieczności posługiwania się rozumem
Pojęcie postępu, jako idea przewodnia

Teza o jednolitej naturze ludzkiej
Poszukiwanie zasad rozumnego, zgodnego z naturą ładu społecznego

Krytyka religijnej nietolerancji, tradycji i autorytetów ograniczających samodzielność myślenia

Teoria postępu

Idea postępu w przeciwieństwie do chrześcijańskiego mitu upadku i wygnania z raju
Idealizacja stanu naturalnego i "dobrego dzikusa"

Odrzucenie przekonania, że doskonały jest stan stabilności
Wiara, że wszystkie dziedziny życia można zmieniać na lepsze

Instytucje społeczne są zmienne
Historia dziejów jako walka "nowego" ze "starym"

Siła napędowa - rozwój wiedzy i oświaty

Oświecenie

- myśl oświeceniowa miała 4 głównych nieprzyjaciół, których zwalczała

Tradycyjne systemy religijne
Autorytety kwestionujące prawo ludzi do sprawdzenia każdego poglądu

Filozoficzną spekulację
Ówczesne systemy polityczne

Oświecenie było nurtem niejednorodnym tym bardziej, że posiadało swoje odmiany narodowe.
Najbardziej znaczące były trzy:

Oświecenie Francuskie
Oświecenie Brytyjskie

Oświecenie Niemieckie

Giambattista Vico (wł.)
Samouk, choć pobierał nauki na uniwersytetach, wykładowca retoryki, współtwórca historyzmu

Badał poszczególnych zjawisk w poszukiwaniu prawidłowości dziejów. Szukał

Powtarzalności

Wewnętrznych prawidłowości
Zaczątków historii ściśle obiektywnej

Badał język, poezję i mity funkcjonujące w społeczeństwach.

Cykliczny rozwój ludzkości:

Epoka Bogów - dominuje religia, surowe prawa, język obrazkowy
Epoka Bohaterów - surowe obyczaje, poezja

Epoka Ludzi - pełna samowiedza, język prozaiczny, historiografia

Oświecenie francuskie

Znaczenie oświecenia francuskiego nie wynika z jego oryginalności, ale szerokiego obszaru
oddziaływania

Przedstawicielami nie są filozofowie, ale publicyści
Ponadto oświecenie francuskie miało najdonioślejsze skutki polityczne spośród wszystkich narodowych

odmian tej myśli

HMS - wykład 7

27 listopada 2012
08:30

Voltaire (Wolter)

Publicysta, zajadły krytyk panujących i religii, ale jego własne idee były mało oryginalne. Jako pisarz

historyczny po raz pierwszy sformułował zalecenia krytycznej analizy źródeł, autor "Kandyda"

Nowa metodologia nauk historycznych

Rozwój krytyki źródeł
Eliminacja nieprawdopodobnych i nie mających oparcia w faktach opowieści

Rozszerzenie zainteresowań historycznych na inne kraje np. Rosję
Wyjaśnienie przyczynowo-skutkowe

Wierzył w Boga, ale odrzucał większość dogmatów religijnych
Wiara ujęta w ramy jest tylko pozorem

Religia rozumu - nie istnieje świat nadprzyrodzony, nie ma cudów i objawień
Religia zaprzecza rozumowi, jest nieracjonalna, zamiast pobudzać ludzi do realizowania zadań

życiowych, skupia ich uwagę na sobie samej
Przeciwnik Kościoła jako instytucji, jego władza opiera się na przesądzie

Miarą prawdy jest rozum
Równość to pojęcie względne, wolność to równość wobec praw

Nie wierzył w popularny wówczas "stan natury" człowieka wolnego i szczęśliwego poza społeczeństwem
Ludzie zawsze pędzili wspólne życie w społeczeństwie

Największe znaczenie w życiu narodów przypisywał ludzkim instynktom, klimatowi, ustrojowi
politycznemu i stanowi opinii

Jego poglądy polityczne i religijne przyczyniły się do wybuchu rewolucji francuskiej w 1789r.
Jego poglądy rozpowszechniły się we Francji

Wyrażał sprzeczne poglądy

Monteskiusz

(1689-1755)

Pierwszy socjolog, autor "O duchu praw" i "Listów perskich"

Swoje obserwacje opierał na obserwacjach empirycznych
Kwestionował słuszność koncepcji prawa naturalnego - uważał życie społeczne za skrajnie różne od

natury
Był przekonany, że wszystkie obyczaje dają się wyjaśnić, nawet jeżeli pozornie wydają się skrajnie

dziwaczne. Ponadto obyczaje są wzajemnie powiązane tworząc system.

Prawo idealne i ustrój idealny nie istnieje

Ludzie żyją w różnych warunkach, w konkretnej kulturze, religii, klimacie i ustroju
Prawa są tworzone dla konkretnego społeczeństwa i bardzo rzadko zdarza się, by były odpowiednie dla

niego
Każde państwo ma specyficzny charakter narodowy

Istotą państwa powinna być polityczna wolność obywateli
Wolność polityczna to nie czynienie tego, co się chce, ale możliwość robienia tego, czego powinno się

chcieć
Polityka i prawo powinno opierać się na umiarkowaniu

Praw nie powinno być za dużo

Systematyzacja ustrojów:

Demokracja - najlepsza, ale nierealna
Arystokracja - władza w rękach wybranych

Despotyzm - rządzi jednostka, ale bez reguł i zobowiązań
Monarchia - najlepszy ustrój. Rządzi jednostka, ale zgodnie ze sztywnymi prawami.

Trójpodział władzy
Podstawowa idea, która przetrwała do dziś i jest praktykowana w krajach demokratycznych

Władza ustawodawcza - legislacyjna
Władza wykonawcza - egzekutywa

Władza sądownicza

Władze te powinny się nawzajem uzupełniać oraz kontrolować

Hobbes

Locke

Monteskiusz

Ludzie są z natury wolni i równi Ludzie są z natury wolni i równi

Ludzie są z natury wolni i równi

Egoizm jednostek

Egoizm jednostek

Egoizm jednostek

Konflikt

Kooperacja

Obojętność

Społeczeństwo jako system nie odpowiada żadnym ideałom, lecz jest wynikiem kilku czynników -
położenia geograficznego, typu gospodarki, gęstości zaludnienia czy idei religijnych. Stanowi to

fundament organizacji politycznych

Jean Jacques Rousseau

(1712-1778)

Uznany przez Durkheima za poprzednika socjologii, ojciec antropologii kulturowej. Autor "Rozprawy o
pochodzeniu (kurwa, cofnij ten pierdzielony slajd!)

Podstawowym problemem byłą opozycja natura - ludzie utożsamiają z opozycją dobro-zło
Człowiek jest z natury dobry, wolny, szczery i prostolinijny. Człowiek społeczny - zakłamany,

zdeformowany psychicznie nieszczęśnik.

Starał się odtworzyć stan natury, choć był świadom, że jest to idea niemożliwa do zrealizowania

Własność prywatna stała się początek zawiści, zamętu, wojen i konfliktu

Powstały organizacje, które muszą bronić słabych przed silnymi
Z czasem władza stała się instrumentem ludzi możnych

Czas gorszy od natury podzielił ludzi na niewolników i panów. Wyjaskrawił nierówności międzyludzkie.

Powrót do stanu natury jest niemożliwy, człowiek uspołeczniony nie potrafiłby w nim żyć

Możliwe jest takie zreorganizowanie życia społecznego, aby pogodzić naturalną rónośći niezależność
jednostek z powiązaniem z innymi ludźmi

Wola powszechna 0 wola jednostkowa roztapia się w woli wszystkich. Każdy oddając swoje prawa
uzyskuje ekwiwalent w postaci praw innych.

Konieczność istnienia władzy państwowej
Nie ma powrotu do pierwotnej równości

Należy poszukać takiego stanu idealnego, idealnej formuły umowy społecznej, która by nikogo nie
krzywdziła

Przeciwnik pluralizmu politycznego
Jeszcze kurwa szybciej te pierdzielone slajdy kurwa

Żaden człowiek nie ma naturalnej władzy nad drugim
Zrzec się wolności ,to zrzec się człowieczeństwa, praw i obowiązków

Prawo pojawia się w konsekwencji umowy społecznej
W stanie natury ludzie postępują w sposób dowolny. Każdy ma prawo i sankcje, więc nic nie ma prawa.

Wola powszechna:
Wola jednostki roztapia się w woli powszechnej

Paul Henry Thiry

(1723-1789)

Społeczeństwo to całość powstałą przez łączenie się rodzin

Stworzone w celu zaspokajania potrzeb i wzajemnej pomocy

Jak społeczeństwo zaspokaja potrzeby?

Zależy to od doboru narzędzi do rozwiązywania zadań wynikających z porządku natury - jeżeli narzędzia
są dobrane dobrze, człowiek żyje w harmonii z tym porządkiem, jeżeli źle - konflikt.

Harmonie może przywrócić wysiłek rozumu.

Teoria postępu:

Nowym pomysłem, jaki narodził się w oświeceniu jest teoria postępu sformułowana przez R. Turgota i
Condorceta

Koncepcja ta zakłada, że zmiany historyczne nie są przypadkowe, lecz wykazują tendencje postępową
Miała ona wynikać z natury ludzkiej, w której tkwi skłonność do uczenia się i zdobywania nowych

doświadczeń
Przebieg postępu da się przewidzieć i można nań wpływać (np.. Wykorzystując metody statystyczne)

Anne Robert Jacques Turgot

(1727-1781)

Główny kontroler finansów za Ludwika XVI

Encyklopedysta
Ważniejszy od ustroju państwa jest stopień mobilności społeczeństwa

Historią rządzi prawo postępu określające ogólny kierunek zmian
Wszystkie narody dążą do tego samego, przechodzą te same etapy rozwoju, tylko w nierównym tempie

Jean Antoine Nicolas de Condorcet

(1743-1794)

Matematyk, filozof, publicysta polityk

Członek Akademii Francuskiej
W pracy "Postęp ducha ludzkiego" sformułował ideę postępu

Dzieje ludzkości podzielił na dziesięć epok
Trzy przyczyny występowania różnic między ludźmi: bogactwo, kondycja fizyczna, wykształcenie.

Jeszcze szerzej te kurewskie okna. Minus na zewnątrz, a wam kurwa za ciepło w Sali. Sali kurwa z małej
litery one note pierdolony.

HMS - wykład 8

4 grudnia 2012
08:47

Oświecenie brytyjskie (szkockie)

Oświecenie brytyjskie rozwijało się na uniwersytetach w Glasgow i Edynburgu. Dlatego nazywane jest
szkockim. Była to szkoła filozoficzna określająca się jako "filozofia moralności" i koncentrująca się na

zamierzonych i niezamierzonych skutkach ludzkich działań. Szkotów nie interesowały natomiast (w
odróżnieniu od Francuzów) idee racjonalnej rekonstrukcji społeczeństwa.

Natura byłą dla Brytyjczyków jedynie zbiorem możliwych , a nie wskazówką normatywną
Charakterystyczne dla oświecenia brytyjskiego było przekonanie o prymacie emocji nad rozumem w

relacjach społecznych. Rozum jest wtórny wobec uczuć i stanowi jedynie ich narzędzie.
Do głównych przedstawicieli należeli:

F. Hutcheson
D. Hume

A. Ferguson
J. Bentham

Ich idee filozoficzne opierały się na przekonaniu, że życie społeczne rządzi się prawami analogicznymi do
fizycznych, zaś doświadczenia historyczne można traktować jako źródło materiału empirycznego.

Teza o potrzebie nauki społecznej opartej na doświadczeniu i korzystającej z przykładu
przyrodoznawstwa

Rozwinięcie koncepcji człowieka jako istoty społecznej
Prawo niezamierzonych rezultatów - cokolwiek zdarza się w świecie społecznym, jest wynikiem działań

człowieka, ale nie wykonaniem jakiegoś planu
Teoria rozwoju, która postępu nie upatruje w rozwoju oświaty

Dawid Hume

Pochodził z rodziny ziemiańskiej, za życia ceniony jako historyk, podsekretarz stanu w MSZ, autor

"Traktatu o naturze ludzkiej"

Polemika z zasadą racjonalizmu - krytyka umowy społecznej

Rozum ludzki działa według pewnych schematów, ale nie jest tego świadomy, myśląc, że działa zupełnie
swobodnie

Rozum ludzki przewiduje związki przyczynowo-skutkowe w oparciu o fałszywą przesłankę, iż jedna
przyczyna powoduje jeden skutek

Impulsem działań człowieka nie jest rozum, a namiętności.

Uznał raczej popęd seksualny za najważniejszy czynnik tłumaczący zrzeszanie się ludzi

Rodzina wytwarza pierwsze schematy życia w zbiorowości, przenoszone potem dalej
Powstaje instytucja własności prywatnej

Musi powstać mechanizm jej obrony

Czyny przez które cierpimy oceniamy jako złe
Empatia powoduje, że te same oceny odnosimy do innych ludzi

Moralność jest wytworem uczucia
Oceny moralne nie są obiektywne - są stwierdzeniem doznań uczuciowych

Hume nie wyszedł poza stwierdzenie o socjologicznych konsekwencjach ludzkich uczuć. Nie starał się
nawet empirycznie uzasadnić swojej tezy

Dokonał tego jego przyjaciel - Adam Smith, uznawany za twórcę ekonomii, choć on sam przywiązywał
do ekonomii mniejsze znaczenie, niż do teorii podstaw życia społecznego

Podstawa władzy - przyzwyczajenia

Adam Smith

Filozof, wykładowca na uniwersytecie w Glasgow, miał opinie najbardziej wykształconego człowieka w
Anglii, na podstawie jego dokonań D Ricardo wyodrębnił nową naukę i nazwał ją "ekonomia"

Wizja społeczeństwa konkurencyjna wobec wizji Hobbesa
Smith popierał rywalizację miedzy ludźmi, uznając ją za motor postępu

Porządek społeczny i gospodarczy ma charakter liberalny u opiera się na swobodnej grze jednostek na
rynku, wedle praw popytu i podarzy.

Brak planowania ludzkich działań, ludzie traktują innych ludzi jako zwierciadła pozwalające im
orientować się w świecie społecznym

Ludzie potrzebują od innych pomocy, sami oferując ja w zamian. Ta wymiana wymaga kooperacji z
innymi i dostosowania się do ich oczekiwań

W ten sposób jednostkowe działania (często motywowane niskimi pobudkami) w konsekwencji
przyczyniają się do powstania społecznego ładu.

Nie można pochwalać lub ganić uczuć, motywów czy postępowania inaczej, niż stawiając się na miejscu
innego naszego człowieka i patrząc na siebie 'z zewnątrz".

Nie istnieje więc zachowanie obiektywnie dobra ani obiektywnie złe
Bezstronny obserwator - Stopniowo tworzymy ogólne reguły dotyczące tego, co słuszne a co niesłuszne,

oparte na doświadczeniu aktów moralnej aprobaty i dezaprobaty

Przeciwstawiał się integracji państwa w życie prywatne, a szczególnie w gospodarkę

Drogą bogacenia się powinien być wolny rynek
Gospodarką kapitalistyczną rządzą obiektywne prawa ekonomiczne

Niewidzialna ręka rynku

Zadania władzy:

Ochrona społeczeństwa przed atakami z zewnątrz
Ochrona każdego obywatela przed niesprawiedliwością oraz ustanowienie dobrego wymiaru

sprawiedliwości
Utrzymanie instytucji publicznych, które nie przynoszą zysków (oświata)

"Najlepszym podatkiem jest ten, którego nie uchwalono"

HMS - wykład 9

11 grudnia 2012
08:31

Antony Ashley

, hrabia Shaftesbury (1671-1713)

Uczeń Lock'a, Członek Izby Lordów, po odejściu z polityki w wieku 30 lat zajął się filozofią.

Naturalna jest troska o własne dobro

Troska o własne dobro nie jest zła, o ile pokrywa się z troską o dobro publiczne - to właśnie jest
moralność

Każdy posiada zmysł moralny, jest w stanie odróżniać cnotę od występku. Zmysł ten może być
zniekształcony przez negatywny wpływ z zewnątrz.

Zmysł moralny jest wrodzony, pojęcia moralne urabiają się na podstawie doświadczenia.

Bernard de Mandeville

(1670-1733)

Syn lekarza urodzony w Holandii

Krytyk filozofii moralnej Shaftesbury'ego

Pogląd, że cnotliwym jest działanie, które ma za cel dobro publiczne, zakłada, że to dobre cechy czynią
człowieka istotą społeczną, i że człowiek w sposób naturalny jest altruistą

Doświadczenie temu zaprzecza, nie da się utrzymać cechy o powszechnym altruizmie
Altruizm nie jest nikomu potrzebny

Prywatne złe postępki, egoizm jednostek, stosunkowo często przynoszą społeczeństwu korzyści
Motywy mogą być naganne, ale czyn - korzystny dla społeczeństwa

Francis Hutcheson

(1694-1746)

Wykładał w Glasgow, w Katedrze Filozofii Moralnej

Kontynuator Shaftesbury'ego, usystematyzował jego myśli
Zmysł moralny, estetyczny, jest częścią zmysłu wewnętrznego człowieka

Za pomocą wrodzonego zmysłu moralnego możemy czerpać przyjemność z cnotliwych działań innych i
jesteśmy zmuszeni kochać autorów tych działań

Adam Ferguson

(1723-1816)

Kapelan wojskowy, odmówił wykonania rozkazu wycofania się, zrezygnował z działalności duchownej,

został bibliotekarzem na uniwersytecie, wykładał też filozofię naturalną.

Trzy okresy rozwoju Fergusona:

Okres dzikości (polowanie i zbieractwo)
Okres barbarzyństwa (rola)

Cywilizacja (handel)

Widział w podziale pracy podstawowy mechanizm nowoczesnego społeczeństwa

Jest czynnikiem głębokiego zróżnicowania społeczeństwa
W społeczeństwie powstają odrębne podkultury

Podział pracy jest czynnikiem zarówno integracji, jak i dezintegracji społecznej, oraz podstawą podziały
społeczeństwa na klasy

OŚWIECENIE NIEMIECKIE
W trakcie oświecenia Niemcy były ekonomicznie opóźnione względem Francji i Wielkiej Brytanii

Ten stan pogłębiało także rozbicie polityczne i brak silnej władzy centralnej.

Immanuel Kant

(1724 - 1804)

Urodzony w Królewcu, studiował matematykę i fizykę, wykładał matematykę, logikę, mechanikę,
filozofię. Nigdy nie opuścił Królewca.

Miał wpływ na socjologów (z Weberem na czele)
Atakował popularne w jego czasach stwierdzenie, że rozum odkrywa ład obecny w przyrodzie. W zamian

głosił, że rozum jest aktywnym twórcą tego ładu nadającym sens jego elementom

Dzięki rozumowi człowiek nie jest biernym podmiotem świata fizycznego, ale jest także w stanie
realizować własną wolę

Kant wyprowadzał moralność z rozumu ludzkiego, któremu niepotrzebne jest ani zewnętrzny nakaz, ani
świadomość skutków

Dobra wola ma wartość samą w sobie
Wszelkie inne wartości mierzy się przez użyteczność

W etyce podstawowe znaczenie ma nie zamiar, ale dobra wola
Czyn moralny powinien być zgodny z obowiązkiem i wykonany z poczucia obowiązku

Wybory moralne człowieka nie należą do świata natury

Imperatyw kategoryczny

Moralność nie potrzebuje społeczeństwa
Człowiek posługuje się własnym rozumem i zdolnością przeddoświadczalnego dobra i zła

"Imperatyw Kategoryczny" - przymus, jaki rozum wywiera na wolę, głos wewnętrzny, który
mówi: "Należy postępować tak, aby to, co robimy, mogło stać się normą dla wszystkich innych ludzi",

"Postępuj tak, abyś traktował ludzkoś, w osobie swojej i bliźniego, zawsze jako cel, nie jako środek"

Państwo

Związek istot rozumnych połączonych wspólnymi prawami
Ideałem jest społeczeństwo, w którym jednostki zapanują nad naturą, a więc własnymi popędami, ale

będą wolne żyjąc w społeczeństwie
Granicą wolności jest wolność innych

Aspołeczna towarzyskość
Jednostka "Dąży do zdobycia sobie pozycji wśród bliźnich, których nie może znieść, ale bez których nie

może się też obyć"
W każdym człowieku i w całych społeczeństwach toczy się walkę pomiędzy altruizmem, miłością do

innych ludzi, a egoizmem i chęcią własnych korzyści
Ten antagonizm pobudza do aktywności i jest motorem postępu

Społeczeństwo
Państwo, które daje najwięcej swobodnym ale zapobiega anarchii i uciskowi, rozwija się najszybciej

Wolność to stosowanie przymusu tylko wobec tych, którzy naruszają prawo
Równość, to równość wobec prawa

Prawo określa obowiązki zewnętrzne, moralność - zarówno zewnętrzne jak i wewnętrzne
Zazwyczaj nie ma sprzeczności między prawem a moralnością, ale czasem to się zdarza

Istnieje stała konieczność wyborów moralnych, a nie tylko podporządkowanie się ogólnie przyjętym
normom i obyczajom. Takie widzenie roli działań jednostki stało w sprzeczności zarówno z tradycją

Europejską i religijną i utylitaryzmem

Johann Gottlieb von Herder

(1744 - 1803)

Niemiecki lingwista i filozof urodzony w Morągu, krytyk oświecenia francuskiego

Kwestionował mechanistyczną wizję świata i zastępował ją organicystyczną

Nie kwestionując koncepcji postępu, ale nie chciał go przeceniać
Podkreślał związek rozumu z emocjami

Stworzył pojęcie narodu, rozumianego jako odwieczna zbiorowość spojona więzami kulturowymi
(językiem)

Władza polityczna była wtórna wobec związków kulturowych, stąd też naród mógł istnieć bez państwa
Ludzkość to wspólnota narodów

Podmiotem historii jest zawsze jednostka w społeczeństwie, człowiek jest zawsze istotą społeczną

Nie może on działać poza społecznością
Społeczeństwo przypomina organizm w etapie rozwoju i nie da się go sprowadzić do jednostek z których

się składa

Naród

Najważniejszą wspólnotą jest naród
Dusza narodu to język i kultura

Język wyznacza sposób, w jaki się myśli
Naród - wspólnota ludzi myślących w ten sam sposób

O kulturze narodu decyduje tradycja, a jej nieodłącznym elementem jest religia
Samoświadomość nie jest cechą konstruktywna pojęcia narodu

Państwo a naród
Podmiotem historii są narody, nie państwa

Naród jest "organizmem naturalnym" a państwo "jednostką sztuczną"
Państwa upadają - narody trwają

Państwo nie powinno opierać się na sile i przemocy, a być "państwem humanitarnym"
Państwo powinno być narodowe. Wielonarodowe imperia są tylko nienaturalnymi "maszynami

państwowymi"

HMS - wykład 10

18 grudnia 2012
08:32

Przyczyny powstania nowych ideologii:
Wielka Rewolucja Francuska

Rewolucja Przemysłowa
Wynikający z tego kryzys stałego ładu

Kongres Wiedeński miał przywrócić ład sprzed rewolucji. Udało się to tylko pozornie.

Porewolucyjne ideologie

Wydarzenia przełomu XVIII i XIX wieku zmieniły Europę
Konserwatyzm, liberalizm, utopijny socjalizm i nacjonalizm

KONSERWATYZM
Konserwatyzm, którego nie należy mylić z tradycjonalizmem, był próbą zrozumienia zmian

zachodzących na przełomie XVIII i XIX wieku i przeciwdziałania im
Konserwatyzm nie sprowadzał się do negowania zmian, ale postulował takie ich przeprowadzenia,

które nie narusza ładu społecznego
Od początku był ideologią różnorodną

Jego podstawową cechą był antyracjonalizm - przekonanie, że mędrkowanie i krytykowanie
istniejącego świata nie doprowadzi do niczego dobrego

Konserwatyści uważali, że racjonalna przebudowa społeczeństwa jest jedynie spekulacją oderwaną od
konkretu

Immanentny - zachowanie ciągłości społecznej
Transcendentny - społeczeństwo podporządkowane idei

Konserwatyści bardzo bronili poglądu, iż człowiek to nie tylko rozum, ale także irracjonalność i
przesądy, na których w istocie opiera się moralność, a więc życie społeczne.

Kwestionowali też mówienie o człowieku "w ogóle". Każdy człowiek jest związany z miejscem i czasem,
czego nie można ignorować.

Człowiek jest człowiekiem tylko w zbiorowości
Rewolucja była rozbiciem więzi społecznych (np. cechy) i stworzeniem społeczeństwa egoistów.

Edmund Burke

- polityki pisarz irlandzkiego pochodzenia, deputowany do Izby Gmin, autor

"Rozważania o rewolucji we Francji", zwany "Ojcem Konserwatyzmu"

Idea człowieka:
Człowiek jest z natury niedoskonały

Mądry i dobry zasługuje na wolność, zły potrzebuje skrępowania ze strony władzy

Idea tradycji:

Pokolenia dbają o utrzymanie więzi kulturowych, aby zapobiec nie zawsze uzasadnionym zmianom,
Kontynuacja, oparta na trwałości, daje przewagę nad społeczeństwem dokonującym rewolucyjnych

zmian
Kontynuacja jest szlachetna, rewolucja - plebejska i nieestetyczna

Idea anty egalitaryzmu:
Naturalne nierówności implikują nierówności społeczne, ekonomiczne i polityczne

Rządzenie powierzyć można ludziom, których charakteryzuje cnota i mądrość. Te cechy nie są
przypisane do jednego stanu, nie są właściwe tylko ludowi

Idea gospodarki:
Własność prywatna tworzy podstawę gospodarki. Konserwatyści odrzucili przymus pracy oraz przymus

ubezpieczeń społecznych.

Idea państwa:

Konserwatyzm uważa demokrację za najgorszą z możliwych form rządzenia, w przeciwieństwie do
monarchii - najlepszej z możliwych.

Celem państwa jest zapewnienie harmonii pomiędzy ludźmi, poprzez powstrzymywanie namiętności
jednostek

Idea zmian:
Myśl konserwatywna odrzuca koncepcje zmian rewolucyjnych na rzecz koncepcji opierającej się na

powolnym dostosowywaniu systemu do wskazanych potrzeb. Społeczeństwa rozwijają się
spontanicznie wraz z właściwymi im instytucjami politycznymi.

Joseph de Maistre

- prawnik, zrujnowany przez Rewolucję Francuską, dyplomata w Rosji, autor

"Wieczorów Petersburskich"

Porządek wszelkich wspólnot politycznych opiera się na szeregu praw naturalnych
Człowiek jest istotą znikomą wobec Woli Bożej, jak i Bożej Wiedzy

Boskie pochodzenie prawa
Powszechność występowania takich zjawisk jak rodzina, własność, społeczeństwo, władza, religia - nie

stworzonych przez ludzi, ale powstały z Woli Boskiej.
Człowiek nie może znać Boskiego Planu

Powinien zaakceptować istniejące, a przez tradycję uprawomocnione instytucje, ze wzglądu na
pozytywne skutki, jakie przynoszą

Społeczeństwo jest rzeczywistością samą w sobie, istniejącą ponad swoimi członkami i niezależnie od
nich

Odrzuca jakiekolwiek "prawa człowieka"
Jest przeciw demokracji, a za monarchią

Społeczeństwa są żyjącymi organizmami, wolność dla jednostki to obłędny egoizm, bunt części przeciw
całości

Nie akceptował wolności słowa i prasy, nie widział żadnych zalet w dyskusjach i posiadaniu odrębnych
poglądów

Instytucje nietrwałe Instytucje trwałe

Konstytucja

Rodzina

Prawo stanowione

Gmina

Przedsiębiorstwa

Kościół

Państwo

Naród

Itp…

Itp….

Sprawiedliwa wspólnota polityczna:
Monarchiczna, hierarchiczna, oparta o katolicką wizję świata

Powolny, organiczny rozwój, oparty o obyczaje i tradycję
Zachowana zasada ciągłości

Destrukcja "pysznej strony natury ludzkiej"

Rozumowi przeciwstawia:

Autorytety, które wskazują co jest, a co nie jest dobre
Przesądy, w których zawiera się ludowa i powszechna mądrość, plon doświadczenia pokoleń

Tradycję

LIBERALIZM

Początki liberalizmu tkwią w myśli Johna Locke'a, choć już we wcześniejszych epokach pojawiały się
liberalne pomysły polityczne związane z konfliktami religijnymi w Europie zachodniej

Kluczowe postulaty XIX - wiecznego liberalizmu (wolność słowa, prawa człowieka) stały się
fundamentalnymi zasadami politycznymi Europy

Wniósł na stałe do myśli socjologicznej przeświadczenie, że istnieje samorzutny ład społeczny,
niezależny od instytucji politycznych