WYKŁAD 1

PRZESTRZEŃ – TERYTORIUM – REGION

PRZESTRZEŃ W GEOGRAFII I EKONOMII REGIONALNEJ

⇒

PRZESTRZEŃ KONKRETNA

:

o

FIZYCZNA

– długość

X

szerokość

X

wysokość;

o

GEOGRAFICZNA

– obszar, na którym są góry, równiny, doliny, rzeka, jeziora, roślinność,

zwierzęta… ludzie;

⇒

PRZESTRZEŃ ABSTRAKCYJNA

:

o

PRZESTRZEŃ EKONOMICZNA

– relacje rynkowe, dostawcze, przepływy;

o

PRZESTRZEŃ SPOŁECZNA

– relacje rodzinne, grupowe, religijne;

o

PRZESTRZEŃ KULTURY

– relacje twórcze, odbiorcze;

o

PRZESTRZEŃ POLITYCZNA

– relacje władzy;

o

PRZESTRZEŃ

… - relacje dotyczące innych sfer życia;

⇒

PRZESTRZEŃ KOMPLEKSOWA

:

o przestrzeń geograficzna

X

przestrzeń ekonomiczna

X

przestrzeń społeczna;

TERYTORIUM A PRZESTRZEŃ

T

ERYTORIUM JAKO PODMIOTOWE WIDZENIE PRZESTRZENI

.

⇒ przestrzeń jest neutralna – terytorium integruje, zakorzenia, identyfikuje…;
⇒ przestrzeń to miejsce występowania zjawisk, działania mechanizmów – terytorium to miejsce

tworzenia czegoś, budowania, zawiązywania…;

⇒ terytorium wyraża stosunki społeczne między ludźmi a obszarem zamieszkania;
⇒ dla terytorium właściwe są: tożsamość z, zakorzenianie w, przywłaszczanie, odpowiedzialność za…;
⇒ terytorium – przestrzeń życia, miejsce solidarności, współpracy; terytorium jest tworzone;

⇒ przestrzeń jest otwarta, sugeruje wolność, przyszłość;
⇒ terytorium jest zamknięte, zarezerwowane dla „swoich”;

⇒ terytorium to uczłowieczona przestrzeń;

O

D PRZESTRZENI

„

MIEJSCA

”

D

O TERYTORIUM

„

AKTORA

”

POJĘCIE REGIONU

⇒

REGION

– zasadnicza (główna) część jakiegoś systemu terytorialnego;

⇒

REGION

– jednostka administracyjna zajmująca najwyższe miejsce w podziale terytorialnym systemu

państwowego;

⇒

REGION

– jednolity, zwarty obszar występowania danej cechy lub zespołu cech;

⇒

REGION

– realny obiekt, składnik rzeczywistości społecznej wyodrębniony przestrzennie / terytorialnie;

REGION EKONOMICZNY

R

EGION EKONOMICZNY

– obszar zwarty przestrzennie, będący częścią większego systemu terytorialnego, spójny

wewnętrznie i stanowiący kompleks o określonym profilu gospodarczym.

Gospodarka Regionalna

2 |

S t r o n a

⇒

REGION JEDNOLITY

(

HOMOGENICZNY

)

– obszar względnie jednolity w zakresie pewnych cech, skupiający

sąsiadujące tereny o podobnych cechach;

⇒

REGION WĘZŁOWY

(

CIĄŻENIA

) – obszar objęty oddziaływaniem pewnego centrum (węzła), wokół którego

skupione są różne jednostki przestrzenne;

RÓŻNORODNOŚĆ REGIONÓW

Ważna jest przy analizie gospodarki regionalnej.

⇒ regiony funkcjonalne;

⇒ regiony statystyczne;
⇒ regiony administracyjne;

⇒ regiony zarządzania / polityki rozwoju;
⇒ regiony wielkoobszarowe (makroregiony);

⇒ subregiony, mikroregiony;

Gospodarka Regionalna

3 |

S t r o n a

WYKŁAD 2

REGION EKONOMICZNY – STRUKTURY

I POWIĄZANIA GOSPODARCZE

SKŁADOWE REGIONU EKONOMICZNEGO

P

RZESTRZEŃ

,

LUDNOŚĆ

,

ŚRODOWISKO

PRZYRODNICZE I KULTUROWE

KAPITAŁ

/

ZASOBY

SIEĆ OSADNICZA

UKŁADY FUNKCJONALNO

–

PRZESTRZENNE

GOSPODARKI

SYSTEMY INFRATECHNICZNE

STRUKTURY

INSTYTUCJONALNE

PRZESTRZEŃ REGIONU

⇒ powierzchnia (wielkość) regionu,

⇒ krainy geograficzne regionu,
⇒ klimat, sieć wodna, wododziały,

⇒ szata roślinna,
⇒ otoczenie geograficzne regionu;

LUDNOŚĆ – POTENCJAŁ DEMOGRAFICZNY REGIONU

⇒ liczba ludności z podziałem na subregiony,

⇒ przyrost naturalny i migracyjny,
⇒ struktura wiekowa ludności, procesy starzenia się ludności,
⇒ miejsca koncentracji ludności,

⇒ obszary wyludniające się,
⇒ struktura zawodowa, wyróżniające się zawody;

ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE REGIONU

⇒ zasoby naturalne (przyrody) regionu,

⇒ przyrodnicze warunki rozwoju gospodarczego; rolnictwo, turystyka, …,
⇒ przyrodnicze warunki rozwoju osadnictwa,

⇒ obszary systemu „Natura 2000”, parki narodowe i krajobrazowe,
⇒ inne formy (obiekty) środowiska podlegające ochronie,

⇒ stopień antropogenicznego przekształcenia środowiska przyrodniczego;

ŚRODOWISKO KULTUROWE REGIONU

⇒ dziedzictwo kultury materialne regionu; zabytki, zabytkowe układy przestrzenne,
⇒ dziedzictwo kultury przemysłowej,

⇒ historia regionu, region w historii narodowej i powszechnej,
⇒ przekazy pokoleniowe, żywe tradycje kulturowe,
⇒ tradycje zawodowe, historyczne zawody,

⇒ świadomość historyczna regionu;

Gospodarka Regionalna

4 |

S t r o n a

KAPITAŁY / ZASOBY REGIONU

⇒

KAPITAŁ LUDZKI

/

KAPITAŁ INTELEKTUALNY

– poziom intelektualny i moralny mieszkańców, wiedza

i umiejętności,

⇒

KAPITAŁ SPOŁECZNY

– etos, zaufanie, umiejętności kooperacji, poczucie przynależności,

⇒

KAPITAŁ KULTUROWY

– nagromadzone zasoby kultury, dziedzictwo kultury,

⇒

KAPITAŁ ORGANIZACYJNY

– kultura organizacyjna regionu (w regionie),

⇒

KAPITAŁ EKONOMICZNY

, w tym finansowy;

SIEĆ OSADNICZA REGIONU

⇒ policentryczność sieci osadniczej; hierarchia(e) ośrodków miejskich,
⇒ ośrodki rdzeniowe i peryferyjne,
⇒ dynamika aglomeracji miejskich,

⇒ sytuacja małych miast,
⇒ tendencje urbanizacyjne, cechy procesów urbanizacji,

⇒ sytuacja obszarów wiejskich;

UKŁADY FUNKCJONALNO – PRZESTRZENNE REGIONU

⇒ rolnictwo, przemysł i usługi regionu,
⇒ dominujące i wyspecjalizowane funkcje gospodarcze regionu; specjalizacja gospodarcza regionu, baza

ekonomiczna regionu,

⇒ funkcje gospodarcze głównych ośrodków i zespołów miejskich,
⇒ gospodarcze układy strefowe,
⇒ terytorialne formy organizacji produkcji; znaczące przestrzenie gospodarcze;

TERYTORIALNE FORMY ORGANIZACJI PRODUKCJI

⇒

DYSTRYKTY PRZEMYSŁOWE

:

o

DYSTRYKTY MARSHALLOWSKIE

– małe, lokalne firmy, relacje pozarynkowe, lokalne przepływy

informacji, jakość rynku pracy;

o

WŁOSKIE DYSTRYKTY PRZEMYSŁOWE

– firmy rodzinne, wyjścia na rynki poza regionem, w tym

globalne;

⇒

NOWE DYSTRYKTY PRZEMYSŁOWE

:

o

DYSTRYKT PROMIENISTY TYPU

„

KOŁO

” – struktura dystryktu zdominowana przez jedną lub kilka

dużych firm tego samego sektora,

o

DYSTRYKT TYPU

„

PLATFORMA

” – satelita oparty na filiach firm międzynarodowych,

o

DYSTRYKTY WYKREOWANE PRZEZ WŁADZE

, jako efekt polityki regionalnej;

⇒

TECHNOPOLE

(bieguny technologiczne);

⇒

TECHNOPOLIE

(miasta technologiczne);

⇒

SKUPISKA

(

GRONA

)

PRZEMYSŁOWE

;

⇒

TERYTORIALNE SYSTEMY PRODUKCYJNE

:

o brak integracji i terytorializacji,
o integracja bez terytorializacji,
o integracja i terytorializacja,
o terytorializacja bez integracji;

Gospodarka Regionalna

5 |

S t r o n a

SYSTEMY INFRATECHNICZNE

⇒ rozmieszczenie infrastruktury transportowej regionu; drogowa, kolejowa, lotnicza, żeglugowa,
⇒ infrastruktura wodna; magistrale wodociągowe,

⇒ infrastruktura gospodarki odpadami,
⇒ infrastruktura energetyczna regionu,

⇒ infrastruktura społeczeństwa informacyjnego (ICT),
⇒ spójność infrastruktury lokalnej regionu;

STRUKTURY INSTYTUCJONALNE REGIONU

⇒ administracja publiczna na obszarze regionu,

⇒ struktury organizacyjne biznesu – centrale i/lub filie dużych przedsiębiorstw, centra finansowe,

logistyczne. B + R (Badania i Rozwój),

⇒ bogactwo form organizacyjnych sektora III,

⇒ regulacje prawne decentralizacji państwa,
⇒ regulacje prawne dotyczące sfery finansów publicznych,
⇒ instytucjonalne struktury inżynierii finansowej w regionie;

Gospodarka Regionalna

6 |

S t r o n a

WYKŁAD 3

FUNKCJE REGIONÓW.

POLSKIE REGIONY WOJEWÓDZKIE

TYPY REGIONÓW

REGIONY ADMINISTRACYJNE

⇒ są podstawą podziału terytorialnego państwa,

⇒ gospodarkę w regionie organizuje administracja publiczna;

REGIONY O CHARAKTERZE POMOCNICZYM

⇒ regiony statystyczne, okręgi wyborcze, podatkowe,
⇒ regiony planowania i zagospodarowania przestrzennego, skoncentrowanych działań naprawczych lub

rozwojowych;

REGIONY ADMINISTRACYJNE

REGION JAKO ADMINISTRACJA RZĄDOWA

⇒ administracja w regionie jest integralną częścią administracji rządowej,

⇒ pomocnicze gremia samorządowe o charakterze opiniodawczym i opiniotwórczym,
⇒ gospodarka finansowa oparta o preliminarz budżetowy w ramach budżetu państwa (rządowego),

⇒ zarząd mieniem skarbu państwa;

FUNKCJE REGIONÓW JAKO JEDNOSTEK RZĄDOWYCH

⇒ administracyjna – wykonywanie czynności administracyjnych,
⇒ świadczenie usług publicznych gwarantowanych przez państwo (rząd),
⇒ kontrola i nadzór – służby inspekcyjne, monitoring wybranych kwestii, zarządzanie kryzysowe,

⇒ uczestnictwo w polityce regionalnej rządu,
⇒ realizacja polityk rządowych (sektorowych),

⇒ współpraca z samorządem lokalnym;

REGION RZĄDOWO – SAMORZĄDOWY

⇒

ADMINISTRACJA RZĄDOWA

– dominacja funkcji administracyjnych, politycznych i kontrolno – nadzorczych,

⇒

ADMINISTRACJA SAMORZĄDOWA

– dominacja funkcji gospodarczych i zarządczych,

⇒

SYNDROM PODWÓJNEJ ADMINISTRACJI

– pola współpracy i konfliktów;

REGION SAMORZĄDOWY

⇒ wspólnota regionalna i jej wybieralne gremia decyzyjne spełniają wszystkie atrybuty europejskiej

samorządności

o osobowość prawna regionu,
o własne, odrębne mienie,
o „przyzwoity” zakres samodzielności finansowej,

Gospodarka Regionalna

7 |

S t r o n a

o własne, wyspecjalizowane jednostki organizacyjne o charakterze administracyjnym

i gospodarczym oraz jednostki programowania rozwoju i projektowania;

FUNKCJE REGIONÓW SAMORZĄDOWYCH

⇒ administrowanie sprawami publicznymi w zakresie swoich zadań własnych,
⇒ zarząd mieniem komunalnym i nadzór nad jednostkami regionalnymi z różnych dziedzin usług

publicznych,

⇒ funkcje rozwojowe (inwestowanie w rozwój); prowadzenie własnej polityki rozwoju regionu,
⇒ udział w polityce regionalnej państwa,

⇒ funkcje planistyczne,
⇒ współpraca z innymi podmiotami publicznymi i prywatnymi;

FUNKCJE REGIONÓW: ORGANIZACJA I FINANSOWANIE ROZWOJU

⇒ budżet rozwoju obok budżetu finansującego sprawy bieżące lub w ramach budżetu jednolitego,
⇒ dostępne fundusze celowe,

⇒ udział w programach rozwoju finansowanych z środków budżetu państwa i/lub UE,
⇒ możność bycia beneficjentem krajowych i europejskich instrumentów inżynierii finansowej,

⇒ regionalne instrumenty inżynierii finansowej,
⇒ agencje promocji i rozwoju regionu;

REGION AUTONOMII POLITYCZNEJ

⇒ regiony – kraje autonomiczne jako części składowe współtworzące państwo federacyjne lub

konfederacyjne; każdy region ma te same rozszerzone uprawnienia,

⇒ regiony autonomiczne jako obszary o specjalnym statusie w państwie z powodów etnicznych,

językowych, religijnych lub innych czynników historycznych; wybrane regiony mają rozszerzone

uprawnienia,

⇒ rozszerzone uprawnienia dotyczą również spraw ekonomicznych, np. prawa stanowienia niektórych

podatków;

DECENTRALIZACJA FUNKCJI PAŃSTWA

⇒ decentralizacja, niecentralizacja, dewolucja państwa,

⇒

DECENTRALIZACJA

– przekazywanie władztwa (uprawnień, środków ekonomicznych, narzędzi

decyzyjnych) na niższe szczeble władzy publicznej,

⇒ państwa zdecentralizowane (niecentralistyczne) – sprawy istotne dla życia danej zbiorowości

terytorialnej są kompetencyjnie przypisane do tego terytorium,

⇒ sprawy istotne dla państwa są rozwiązywane na szczeblu narodowym i regionalnym,

⇒ w państwie zdecentralizowanym w pełni respektowana jest zasada subsydiarności,
⇒ niezbędnym składnikiem decentralizacji funkcji państwa jest samorząd regionalny,

⇒ funkcji państwa nie można decentralizować na gminy lub inne jednostki samorządu lokalnego,
⇒ państwo zdecentralizowane wymaga relacji partnerskich i współdziałania różnych poziomów władzy

publicznej,

⇒ państwo zdecentralizowane wymaga aktywności zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego;

REGIONALIZACJA

⇒ proces wyodrębniania się regionu(ów), w tym poczucia odrębności regionalnej,
⇒ regionalizacja może wynikać:

Gospodarka Regionalna

8 |

S t r o n a

o z doktryny politycznej państwa; w polityce państwa dominuje przekonanie o możliwości

budowania siły państwa w oparciu o silne regiony,

o z nacisków oddolnych, w tym odśrodkowych, które oczekują przyznania wszystkim lub

wybranym regionom dodatkowych uprawnień administracyjnych i/lub politycznych;

RODZAJE REGIONALIZACJI

⇒

REGIONALIZACJA POLITYCZNA

– decentralizacja całej władzy państwowej, ustawodawczej, wykonawczej

i sądowniczej do regionów, które stają się organizmami państwowymi tworzącymi większe państwo,

⇒

REGIONALIZACJA ADMINISTRACYJNA

– decentralizacja wykonawczej władzy państwa (wykonawczych funkcji

państwa),

⇒ państwo unitarne, federacyjne i konfederacyjne;

REGIONALIZM

⇒

SPOŁECZNY RUCH REGIONALNY

– ruch stowarzyszeniowy nastawiony na:

o budowanie świadomości i umacnianie tożsamości regionalnej,
o rozwijanie lokalnego patriotyzmu adresowanego do Małych Ojczyzn,
o mobilizowanie „swoich” do organizowania się, podnoszenie umiejętności, współzawodnictwa,

otwarcia na świat,

⇒

POLITYCZNY RUCH REGIONALNY

– ruch akcentujący własną odrębność regionu oraz konieczność jej

zachowania i rozwijania;

EWOLUCJA REGIONALIZMU

⇒ od regionalizmu politycznego do regionalizmu społecznego,
⇒ od regionalizmu społecznego do regionalizmu politycznego,

⇒ od regionalizmu do separatyzmu,
⇒ od regionalizmu do integracji,

⇒ od integracji do regionalizmu;

FUNKCJE REGIONÓW WOJEWÓDZKICH (PO REFORMIE

ADMINISTRACYJNEJ Z 1998 ROKU)

⇒ województwo rządowo – samorządowe,

⇒ nacisk na funkcje rozwojowe – programowanie i inicjowanie rozwoju,
⇒ promowanie własnej polityki rozwoju regionu – strategia rozwoju regionu,

⇒ kompetencje w zakresie planowania przestrzennego województwa i obszarów metropolitalnych

w województwie,

⇒ ważne miejsce województwa w polityce regionalnej państwa i zarządzaniem programami

operacyjnymi;

Gospodarka Regionalna

9 |

S t r o n a

WYKŁAD 4

REGIONY UNII EUROPEJSKIEJ

NUTS 1 –

Gospodarka Regionalna

10 |

S t r o n a

WYKŁAD 5

KONWERGENCJA REGIONÓW

PROBLEMY REGIONALNE

⇒ problem zróżnicowań / dysparytetów regionalnych i regionów zapóźnionych w rozwoju (zacofanych),
⇒ problem restrukturyzacji / rekonwersji starych regionów przemysłowych,
⇒ problem dostosowań strukturalnych obszarów wiejskich, w tym wzmacniania ich bazy ekonomicznej

nie związanej z rolnictwem,

⇒ problem kreowania ośrodków innowacji, biegunów technologicznych, wzmacniania regionów uczących

się;

DYSPARYTETY REGIONALNE

Są to zróżnicowania między porównywalnymi regionami wynikające z:

⇒ poziomu i/lub tempa rozwoju gospodarczego,
⇒ charakterystyk społeczno-gospodarczych i przestrzennych odzwierciedlających poziom rozwoju

cywilizacyjnego,

⇒ trwałego zachwiania równowagi między regionami,
⇒ zaawansowanie procesów i działań innowacyjnych, w tym działalności badawczo-rozwojowej;

KONWERGENCJA REGIONÓW – INTERPRETACJE

⇒

KONWERGENCJA

jako proces niwelowania dysparytetów i wyrównywania endogenicznych potencjałów

rozwojowych,

⇒

KONWERGENCJA

jako cel polityki regionalnej prowadzącej do spójności danego systemu przestrzennego

(przykład: polityka spójności UE);

POJĘCIE SPÓJNOŚCI W POLITYCE EUROPEJSKIEJ

⇒

SPÓJNOŚĆ SPOŁECZNA

– brak istotnych zróżnicowań w ważnych sferach życia społecznego i w rozwoju

społecznym, np. w poziomie edukacji, bezrobocia strukturalnego, wykluczenia społecznego,

⇒

SPÓJNOŚĆ EKONOMICZNA

– brak istotnych zróżnicowań w sferze gospodarczej i rozwoju gospodarczym,

np. w poziomie PKB/M, tempie rozwoju gospodarczego,

⇒

SPÓJNOŚĆ TERYTORIALNA

– przejawy:

o dostępność przestrzenna, możliwość łatwych przemieszczeń,
o jednolity system transportowy i telekomunikacyjny (ICT) dla całego systemu przestrzennego,

np. kraju, UE,

o brak barier mentalnych i kulturowych między terytoriami,
o otwartość na inne terytoria w systemie przestrzennym,
o brak barier w dostępie do infrastruktury społeczeństwa informacyjnego;

HIPOTEZY KONWERGENCJI REGIONÓW

⇒

HIPOTEZA KONWERGENCJI ABSOLUTNEJ

– PKB (dochód) na M w regionach zbliża się w długim horyzoncie do

pewnego, identycznego poziomu niezależnie od warunków początkowych,

⇒

HIPOTEZA KONWERGENCJI WARUNKOWEJ

– PKB (dochód) na M w regionach, których charakterystyki są

identyczne zbliża się do pewnego, identycznego poziomu niezależnie od warunków początkowych,

Gospodarka Regionalna

11 |

S t r o n a

⇒

HIPOTEZA KONWERGENCJI KLUBOWEJ

(w oparciu o pojęcie polaryzacji, tworzenia się klastrów itp.) – PKB

(dochód) na M w regionach, których charakterystyki są identyczne zbliża się do pewnego,
identycznego poziomu gdy warunki początkowe w tych regionach są wystarczająco zbliżone;

ZRÓŻNICOWANIE REGIONALNE WG PKB/M

Lp.

Region w 2004 (najsilniejsze)

PKB/M UE(27)=100

1

Londyn (wewnętrzny)

303

2

Luksemburg

251

3

Bruksela (stolica)

248

4

Hamburg

195

5

Wiedeń

160

6

Ile – de – France

175

8

Górna Bawaria

169

9

Sztokholm

166

11

Darmstadt

157

12

Praga

157

15

Płn. – Wsch. Szkocja

154

Lombardia

141,5

Lp.

Region w 2004 (najsłabsze)

PKB/M UE(27)=100

1

Płn. – Wsch. Rumunia

24

2

Płn. – Zach. Bułgaria

26

9

Pd. – Wsch. Rumunia

31

11

Lubelskie

35,2

12

Podkarpackie

35,4

13

Centralna Rumunia

35,5

14

Podlaskie

38

Środkowe Morawy

59,8

Wschodnia Słowacja

42,5

Litwa

51,1

Śląskie

57

STRUKTURA ZATRUDNIENIA W ROLNICTWIE

Lp.

Ranking regionów

% zatrudnienia

1

Kentriki Ellada

37,1

2

Nisia Aigaion

28,5

5

Noroeste (Hiszpania)

18,4

10

Sardegna

12,5

15

Campania

10,3

64

Hessen

1,7

75

Ile – de – France

0,4

STRUKTURA ZATRUDNIENIA W USŁUGACH

Lp.

Ranking regionów

% zatrudnienia

1

Bruksela

83,8

2

Ile – de – France

79,5

4

Hamburg

76,4

8

Luksemburg

74,2

10

Wyspy Kanaryjskie

73,8

12

Walonia

72,6

62

Bawaria

58,9

74

Noroeste (Hiszpania)

53,1

76

Kentriki Ellada

48,9

Gospodarka Regionalna

12 |

S t r o n a

POZIOM BEZROBOCIA I SŁABE WYKSZTAŁCENIE MIESZKAŃCÓW

(25-59 LAT)

Lp.

Regiony 1997 rok

Stopa bezrobocia (strukturalnego)

% słabego wykształcenia

1

Sur (Hiszpania)

30,0

70

2

Campania

26,1

61

9

Noroeste

18,9

67

13

Turyngia

17,6

6

15

Brandenburgia

17,2

7

64

East Anglia

5,5

45

76

Luksemburg

2,5

52

24

Walonia

12,5

39

57

Flandria

6,3

40

NAKŁADY NA DZIAŁALNOŚĆ B+R, REGIONY BELGII

(UE 15 = 100)

Mierniki

Walonia

Flandria

Bruksela

B+R przem./PKB

81

102

99

B+R publ./PKB

70

16

58

B+R szk. wyższe/PKB

109

96

180

B+R ogółem/PKB

75

87

107

B+R przem. /zatrudn.

100

145

108

B+R og./zatrudn.

92

120

116

Produktywność B+R

84

105

67

Produktywność B+R

przemysł

91

124

62

PODSUMOWANIE 1: LISTA CZĄSTKOWYCH MIERNIKÓW

KONWERGENCJI

⇒ mierniki oparte o wskaźnik PKB na mieszkańca – wersja prosta i skorygowana o udział w tworzeniu

PKB dojeżdżających do pracy

⇒ udział regionu w tworzeniu PKB w kraju i jego dynamika w czasie
⇒ mierniki oparte o strukturę zatrudnienia w układzie sektorowym – sektor I, II, III
⇒ mierniki oparte o poziom bezrobocia i/lub poziomie wykształcenia
⇒ mierniki oparte o inwestowanie w B+R i/lub efekty działalności B+R (np. patenty)

ZŁOŻONY (KOMPLEKSOWY) MIERNIK KONWERGENCJI

⇒ jest sumą takich znormalizowanych wielkości jak:

o PKB na mieszkańca, lud

ij

= (X

ij

-Xmin

ij

)/(Xmax

i

-Xmin

j

),

o poziom wykształcenia i stopa bezrobocia, lud

ij

= (X

ij

-Xmax

ij

/(Xmin

i

-Xmax

j

),

o gdzie: i – dana zmienna; j – dany region;

Gospodarka Regionalna

13 |

S t r o n a

WYKŁAD 6

ZRÓŻNICOWANIA REGIONALNE – ANALIZA

POZIOMU KONKURENCYJNOŚCI REGIONÓW

ZASO BNOŚĆ I AKTYWNOŚĆ WOJEWÓ DZTW W LATACH 1989 – 1996

BADANIE POZYCJI KONKURENCYJNOŚCI WOJEWÓDZTWA

WYMIAR ZASOBNOŚCI

POTENCJAŁ INNOWACYJNY

P

OSTAĆ WSKAŹNIKA LICZBOWEGO

:





=









÷









Z

NW

– liczba zatrudnionych w szkolnictwie wyższym i pracach naukowo badawczych w województwie,

Z

W

– liczba zatrudnionych w województwie ogółem,

Z

NK

– liczba zatrudnionych w szkolnictwie wyższym i pracach naukowo badawczych w kraju,

Z

K

– liczba zatrudnionych w kraju ogółem;

POTENCJAŁ LUDZKI

P

OSTAĆ WSKAŹNIKA LICZBOWEGO

(1990):

(

ZATRUDNIENI Z WYKSZTAŁCENIEM WYŻSZYM

)

 

=









÷









Z

LW

– liczba zatrudnionych z wyższym wykształceniem w województwie,

Z

W

– liczba zatrudnionych w województwie ogółem,

Z

LK

– liczba zatrudnionych z wyższym wykształceniem w kraju,

Z

K

– liczba zatrudnionych w kraju ogółem;

P

OSTAĆ WSKAŹNIKA LICZBOWEGO

(1994):

(

ABSOLWENCI SZKÓŁ WYŻSZYCH PODEJMUJĄCY PRACĘ

)

 

=









÷









Z

LW

– liczba zatrudnionych z wyższym wykształceniem w województwie,

Z

W

– liczba zatrudnionych w województwie ogółem,

Z

LK

– liczba zatrudnionych z wyższym wykształceniem w kraju,

Z

K

– liczba zatrudnionych w kraju ogółem;

Gospodarka Regionalna

14 |

S t r o n a

POTENCJAŁ INFRASTRUKTURALNY

P

OSTAĆ WSKAŹNIKA LICZBOWEGO

:

/



= 

/

÷ 

/

T

W/M

– liczba zatrudnionych abonentów telefonicznych w województwie na 1 tysiąc mieszkańców

województwa,

T

K/M

– liczba zatrudnionych abonentów telefonicznych ogółem na 1 tysiąc mieszkańców kraju;

POTENCJAŁ EKOLOGICZNY

P

OSTAĆ WSKAŹNIKA LICZBOWEGO

:





= 



% ÷ 



%

S

(PB)W

% – procentowy udział oczyszczonych ścieków przemysłowych (P) i komunalnych (B) w ściekach

wymagających oczyszczenia w danym województwie,

S

(PB)K

% – procentowy udział oczyszczonych ścieków przemysłowych (P) i komunalnych (B) w ściekach

wymagających oczyszczenia w kraju ogółem;

POTENCJAŁ FINANSOWY

P

OSTAĆ WSKAŹNIKA LICZBOWEGO

:

/



= 

/

÷ 

/

I

W/M

– nakłady inwestycyjne ogółem w województwie na 1 mieszkańca województwa,

I

K/M

– nakłady inwestycyjne ogółem w kraju na 1 mieszkańca kraju;

POTENCJAŁ INSTYTUCJONALNY

P

OSTAĆ WSKAŹNIKA LICZBOWEGO

:



!

=









÷









Z

OW

– liczba zatrudnionych w instytucjach finansowo ubezpieczeniowych w województwie,

Z

W

– liczba zatrudnionych w województwie ogółem,

Z

OK

– liczba zatrudnionych w instytucjach finansowo ubezpieczeniowych w kraju,

Z

K

– liczba zatrudnionych w kraju ogółem;

WYMIAR AKTYWNOŚCI

ZATRUDNIENIE W SEKTORZE USŁUGOWYM

P

OSTAĆ WSKAŹNIKA LICZBOWEGO

:



"



=



"





÷



"





Z

SW

– pracujący w sektorze III – usługi (S) w województwie (W),

Z

W

– pracujący w województwie ogółem,

Z

SK

– pracujący w sektorze III – usługi (S) w kraju (K),

Z

K

– liczba zatrudnionych w kraju ogółem;

Gospodarka Regionalna

15 |

S t r o n a

UDZIAŁ SEKTORA PRYWATNEGO (BEZ ROLNICTWA INDYWIDUALNEGO) W GOSPODARCE





=









÷









Z

PW

– liczba pracujących w sektorze prywatnym w województwie,

Z

W

– liczba pracujących w województwie ogółem,

Z

PK

– liczba pracujących w sektorze prywatnym w kraju,

Z

K

– liczba zatrudnionych w kraju ogółem;

LICZBA SPÓŁEK PRAWA HANDLOWEGO Z UDZIAŁEM KAPITAŁU ZAGRANICZNEGO



"



=

#

"

#



+ #

"

÷

#

"

#



+ #

"

N

SW

– liczba spółek prawa handlowego z udziałem kapitału zagranicznego (S) w województwie (W),

N

W

– liczba spółek prawa handlowego w województwie ogółem,

N

SK

– liczba spółek prawa handlowego z udziałem kapitału zagranicznego (S) w kraju (K),

N

K

– liczba spółek prawa handlowego w kraju ogółem;

ROZWÓJ PRZEDSIĘBIORCZOŚCI



%



=

&

%

'

%

÷

&



'



L

ER

– liczba zakładów osób fizycznych i spółek cywilnych w województwie,

M

R

– liczba mieszkańców w województwie,

L

EK

– liczba zakładów osób fizycznych i spółek cywilnych w kraju,

M

K

– liczba mieszkańców w kraju;

AKTYWNOŚĆ ZAWODOWA LUDNOŚCI







=

&



&



÷

&



&



L

BW

– liczba bezrobotnych w województwie,

L

W

– ludność czynna zawodowo w województwie,

L

BK

– liczba bezrobotnych w kraju,

L

K

– ludność czynna zawodowo w kraju;

Wskaźnik ten ma postać odwróconą tak, aby możliwa była taka sama interpretacja jak przy poprzednich
wskaźnikach – im wyższa wartość wskaźnika tym wyższa pozycja województwa.

SYNTETYCZNY WSKAŹNIK ZASOBNOŚCI I AKTYWNOŚCI

Powstaje jako średnia wskaźników cząstkowych (składników zasobności i aktywności)

⇒ jako średnia arytmetyczna, wszystkim składowym przypisana jest jednakowa waga,
⇒ jako średnia ważona, poszczególnym składowym przypisane są różne wagi;

Gospodarka Regionalna

16 |

S t r o n a

RANKING WOJEWÓDZTW WG SYNTETYCZNEGO WSKAŹNIKA ZASOBNOŚCI – 1989/1990

Lokata

Województwo

Wartość wskaźnika

1

Warszawskie

2,18

2

Krakowskie

1,34

3

Wrocławskie

1,19

…

…

…

14

Katowickie

0,92

…

…

…

48

Kaliskie

0,67

49

Przemyskie

0,65

RANKING WOJEWÓDZTW WG SYNTETYCZNEGO WSKAŹNIKA ZASOBNOŚCI – 1996

Lokata

Województwo

Wartość wskaźnika

1

Warszawskie

2,12

2

Krakowskie

1,63

3

Wrocławskie

1,59

…

…

…

12

Katowickie

0,94

…

…

…

48

Krośnieńskie

0,57

49

Zamojskie

0,56

RANKING WOJEWÓDZTW WG SYNTETYCZNEGO WSKAŹNIKA AKTYWNOŚCI – 1989/1990

Lokata

Województwo

Wartość wskaźnika

1

Poznańskie

1,93

2

Warszawskie

1,85

3

Szczecińskie

1,35

…

…

…

12

Katowickie

1,00

…

…

…

48

Włocławskie

0,66

49

Piotrkowskie

0,61

RANKING WOJEWÓDZTW WG SYNTETYCZNEGO WSKAŹNIKA AKTYWNOŚCI – 1996

Lokata

Województwo

Wartość wskaźnika

1

Warszawskie

1,70

2

Poznańskie

1,38

3

Krakowskie

1,27

…

…

…

13

Katowickie

1,01

…

…

…

48

Ostrołęckie

0,75

49

Tarnobrzeskie

0,75

Gospodarka Regionalna

17 |

S t r o n a

MACIERZ: ZASOBNOŚĆ x AKTYWNOŚĆ – 1989/1990

AKTYWNOŚĆ

wysoka

łomżyńskie

…

warszawskie

krakowskie

średnia

…

wrocławskie

katowickie

…

niska

toruńskie

ostrołęckie

zamojskie

…

…

niska

średnia

wysoka

ZASOBNOŚĆ

MACIERZ: ZASOBNOŚĆ x AKTYWNOŚĆ – 1996

AKTYWNOŚĆ

wysoka

warszawskie

poznańskie

wrocławskie

krakowskie

średnia

…

katowickie

…

…

niska

zamojskie

…

płockie

niska

średnia

wysoka

ZASOBNOŚĆ

WOJEWÓDZTWA O NIEZMIENIONEJ POZYCJI KONKURENCYJNOŚCI 1989 – 1996

AKTYWNOŚĆ

wysoka

warszawskie

krakowskie

średnia

zielonogórskie

częstochowskie

nowosądeckie

kaliskie

wałbrzyskie

siedleckie

tarnowskie

sieradzkie

radomskie

jeleniogórskie

katowickie

koszalińskie

opolskie

bydgoskie

olsztyńskie

niska

włocławskie

zamojskie

ostrołęckie

płockie

niska

średnia

wysoka

ZASOBNOŚĆ

REGIONY UCZĄCE SIĘ W

ROZWOJU REGIONALNEGO

PERSPEKTYWY POSTRZEGA

⇒ region uczący się w perspektywie
⇒ region uczący się w perspektywie kapitałowej (synergia kapitału),
⇒ region uczący się w perspektywie adaptacyjnej (umiejętność współdziałania ze światem zewnętrznym),
⇒ region uczący się w perspektywie przyszłości (zmieniająca się tożsamość regionu)

PERSPEKTYWY REGIONU U

MECHANIZMY PROCESÓW

MECHANIZM WEWNĘTRZNEJ

⇒ drożność informacyjna wewnątrz regionu oraz w relacjach z otoczeniem,
⇒ kontakty międzyludzkie,

i zewnętrznych,

⇒ przekaz i zapamiętywanie tego wszystkiego, co stanowi trwałą wiedzę, doświadczenie i kompetencje

regionu;

KAPITAŁ LUDZKI

ORGANIZACYJNY

SPOŁECZNY

I KULTUROWY

REGIONU

Gospodarka Regionalna

WYKŁAD 7

REGIONY UCZĄCE SIĘ W TEORII I POLITYCE

ROZWOJU REGIONALNEGO

ERSPEKTYWY POSTRZEGANIA RAGIONY UCZĄCEGO

region uczący się w perspektywie spójności,
region uczący się w perspektywie kapitałowej (synergia kapitału),

region uczący się w perspektywie adaptacyjnej (umiejętność współdziałania ze światem zewnętrznym),
region uczący się w perspektywie przyszłości (zmieniająca się tożsamość regionu)

ERSPEKTYWY REGIONU UCZĄCEGO SIĘ

MECHANIZMY PROCESÓW UCZENIA SIĘ REGIONU

ECHANIZM WEWNĘTRZNEJ INTEGRACJI SPOŁECZNEJ, EKONOMICZNEJ I PR

REGIONU

drożność informacyjna wewnątrz regionu oraz w relacjach z otoczeniem,
kontakty międzyludzkie, międzypokoleniowe, międzyorganizacyjne w relacjach wewnątrzregionalnych

przekaz i zapamiętywanie tego wszystkiego, co stanowi trwałą wiedzę, doświadczenie i kompetencje

REGIONY

UCZĄCE SIĘ

-

REGIONY

INTELIGENTNE

PRODUKTYWNA

ADAPTACYJNOŚĆ

REGIONU

POPRZEZ

INNOWACJI

(3)

EWOLUCYJNA

ZMIANA

TOŻSAMOŚCI

REGIONU

(4)

SPÓJNOŚĆ

EKONOMICZNA

,

SPOŁECZNA

I PRZESTRZENNA

REGIONU

(1)

LUDZKI

,

ORGANIZACYJNY

,

SPOŁECZNY

KULTUROWY

(2)

18 |

S t r o n a

TEORII I POLITYCE

ROZWOJU REGIONALNEGO

NIA RAGIONY UCZĄCEGO SIĘ

region uczący się w perspektywie adaptacyjnej (umiejętność współdziałania ze światem zewnętrznym),
region uczący się w perspektywie przyszłości (zmieniająca się tożsamość regionu);

CZĄCEGO SIĘ

UCZENIA SIĘ REGIONU

J, EKONOMICZNEJ I PRZESTRZENNEJ

międzypokoleniowe, międzyorganizacyjne w relacjach wewnątrzregionalnych

przekaz i zapamiętywanie tego wszystkiego, co stanowi trwałą wiedzę, doświadczenie i kompetencje

EWOLUCYJNA

TOŻSAMOŚCI

(4)

Obrazuje umiejętność łącznego
dysponuje i/lub które są w zasięgu regionu.

⇒

KAPITAŁ KULTUROWY

– nagromadzone zasoby kultury materialnej i duchowej, w tym w dziedzinie

edukacji i nauki,

⇒

KAPITAŁ LUDZKI

– poziom int

⇒

KAPITAŁ ORGANIZACYJNY

–

i międzyorganizacyjnym,

⇒

KAPITAŁ SPOŁECZNY

– etos, zaufanie, społeczne reguły współdziałania

integracyjne;

MECHANIZM INTERAKCJI

⇒ występuje otwarcie się regionu na zewnątrz i duża gęstość interakcji z otoczeniem, co w konsekwencji

powoduje dwustronny przepływ wiedzy w relacji region

⇒ region staje się atrakcyjny i „gościnny” dla podmiotów innowacyjnych,
⇒ podmioty funkcjonujące w regionie zdolne są do zawierania aliansów strategicznych wewnątrz regionu

oraz w układach zewnętrznych;

MECHANIZM REGIONALNE

⇒ mechanizmy demokracji lokal
⇒ selekcja przywództwa sprzyja utrwalaniu się zachowań przedsiębiorczych i menedżerskich,
⇒ przywództwo wpływa na wzmacnianie siły liderów zmian w ich konfrontacji z outsiderami zmian

w regionie;

WIELOPOZI

GENERALNYM CELEM POL

WYSOKIEJ JAKOŚCI MIE

⇒ wysoką jakość różnych miejsc pracy osiąga się w regionach, których zachodzi „konwertywność”

kapitałów: ekonomicznego, ludzkiego, organizacyjnego, sp

⇒ wysokiej jakości miejsca pracy są źródłem wysokiego stopnia zatrudnialności i produktywności

gospodarki regionu;

Priorytety tematyczne polityki regionu uczącego się mogą koncentrować się wokół:

⇒ systemów edukacyjnych i badawczych w
⇒ kapitału społecznego regionu,
⇒ regionalnego systemu i środowiska innowacyjnego,
⇒ współrządzenia i współzarządzania regionem;

P

o

zi

o

m

I

Mechanizm

wewnętrznej

integracji społecznej,

ekonomicznej

i przestrzennej

regionu

Regionalny system

przekazywania

wiedzy, doświadczeń

i kompetencji

P

o

zi

o

m

I

I

Gospodarka Regionalna

MECHANIZM SYNERGII KAPITAŁÓW

Obrazuje umiejętność łącznego wykorzystywania w procesie uczenia się wszystkich kapitałów, którymi region
dysponuje i/lub które są w zasięgu regionu.

nagromadzone zasoby kultury materialnej i duchowej, w tym w dziedzinie

poziom intelektualny i moralny ludzi i społeczności, umiejętności współdziałania,

– wiedza i umiejętności oraz kultura organizacyjna w wymiarze wewnątrz

międzyorganizacyjnym,

etos, zaufanie, społeczne reguły współdziałania, wzmacniające procesy

MECHANIZM INTERAKCJI GENERUJĄCYCH INNOWAC

występuje otwarcie się regionu na zewnątrz i duża gęstość interakcji z otoczeniem, co w konsekwencji
powoduje dwustronny przepływ wiedzy w relacji region – otoczenie,

taje się atrakcyjny i „gościnny” dla podmiotów innowacyjnych,

podmioty funkcjonujące w regionie zdolne są do zawierania aliansów strategicznych wewnątrz regionu
oraz w układach zewnętrznych;

MECHANIZM REGIONALNEJ SAMOORGANIZACJI

mechanizmy demokracji lokalnej umożliwiają wyłanianie i weryfikację przywództwa,

selekcja przywództwa sprzyja utrwalaniu się zachowań przedsiębiorczych i menedżerskich,
przywództwo wpływa na wzmacnianie siły liderów zmian w ich konfrontacji z outsiderami zmian

WIELOPOZIOMOWE UCZENIE SIĘ REGIONU

GENERALNYM CELEM POLITYKI REGIONU UCZĄCE

WYSOKIEJ JAKOŚCI MIEJSCA PRACY

wysoką jakość różnych miejsc pracy osiąga się w regionach, których zachodzi „konwertywność”
kapitałów: ekonomicznego, ludzkiego, organizacyjnego, społecznego i kulturowego,
wysokiej jakości miejsca pracy są źródłem wysokiego stopnia zatrudnialności i produktywności

riorytety tematyczne polityki regionu uczącego się mogą koncentrować się wokół:

systemów edukacyjnych i badawczych w regionie,

kapitału społecznego regionu,
regionalnego systemu i środowiska innowacyjnego,
współrządzenia i współzarządzania regionem;

P

o

zi

o

m

I

I

Mechanizm synergii

kapitałów w regionie

Regionalny system

kreowania wiedzy

i kompetencji

P

o

zi

o

m

I

II

Mechanizm interakcji

generujących

innowacje

Regionalny system

generowania

innowacji

19 |

S t r o n a

wykorzystywania w procesie uczenia się wszystkich kapitałów, którymi region

nagromadzone zasoby kultury materialnej i duchowej, w tym w dziedzinie

elektualny i moralny ludzi i społeczności, umiejętności współdziałania,

wiedza i umiejętności oraz kultura organizacyjna w wymiarze wewnątrz

, wzmacniające procesy

GENERUJĄCYCH INNOWACJE

występuje otwarcie się regionu na zewnątrz i duża gęstość interakcji z otoczeniem, co w konsekwencji

podmioty funkcjonujące w regionie zdolne są do zawierania aliansów strategicznych wewnątrz regionu

nej umożliwiają wyłanianie i weryfikację przywództwa,

selekcja przywództwa sprzyja utrwalaniu się zachowań przedsiębiorczych i menedżerskich,
przywództwo wpływa na wzmacnianie siły liderów zmian w ich konfrontacji z outsiderami zmian

GIONU

ITYKI REGIONU UCZĄCEGO SIĘ SĄ

JSCA PRACY

wysoką jakość różnych miejsc pracy osiąga się w regionach, których zachodzi „konwertywność”

ołecznego i kulturowego,

wysokiej jakości miejsca pracy są źródłem wysokiego stopnia zatrudnialności i produktywności

P

o

zi

o

m

I

V

Mechanizm

regionalnej

samoorganizacji

Regionalny system

zrównoważonej

zmiany strategicznej

Gospodarka Regionalna

20 |

S t r o n a

WYKŁAD 8

ŚLĄSKI SYNDROM – UWARUNKOWANIA

I PERSPEKTYWY PRZETRWANIA I ROZWOJU

SYNDROM ŚLĄSKI

Postępujący od początku lat 90-tych XX wieku regres tradycyjnej gospodarki regionu.

ŹRÓDŁA REGRESU

⇒ niedostosowanie do warunków gospodarki rynkowej,
⇒ niska konkurencyjność międzynarodowa,
⇒ słaby postęp procesów prywatyzacyjnych otwierających głęboką, masywną restrukturyzację

gospodarki regionu,

MECHANIZM SYNDROMU ŚLĄSKIEGO

⇒ spóźnione decyzje o dostosowaniu skali produkcji do efektywnego popytu krajowego i zewnętrznego,
⇒ jednostronne prowadzenie zabiegów restrukturyzacyjnych polegające na obniżce kosztów pracy

i redukcji zatrudnienia,

⇒ warunkowanie zmian technologicznych w tradycyjnych sektorach konsensusem gremiów politycznych

i kadr menedżerskich wokół zdolności samofinansowania i pozyskiwania kredytu inwestycyjnego oraz
skali i sposobu udzielania rządowej pomocy publicznej,

⇒ zablokowanie urynkowienia działalności tradycyjnych sektorów poprzez urzędową regulację cen węgla

i energii;

SKUTEK

Wzrost zobowiązań finansowych dużych przedsiębiorstw państwowych wobec podmiotów działających na

warunkach rynkowych oraz władzy publicznej.

EFEKT MNOŻNIKOWY

E

FEKT MNOŻNIKOWY

degradacji ekonomicznej i finansowej tradycyjnych sektorów gospodarczych obejmujące

sferę zaopatrzenia w dobra inwestycyjne, materiałowe i usługi.

⇒ ograniczenie popytu wewnętrznego z rynków krajowych na tradycyjne śląskie produkty jak: węgiel,

stal, energię, koks,

⇒ utrzymywanie się niskiego poziomu internacjonalizacji gospodarki regionu,
⇒ degradacja materialnej infrastruktury tradycyjnego przemysłu;

Gospodarka Regionalna

21 |

S t r o n a

SYMPTOMY REGRESU

⇒ rozpad struktur funkcjonalno-przestrzennych regionu,
⇒ zróżnicowanie przestrzenne natężenia i koncentracji procesów likwidacyjnych,
⇒ zatrzymanie przekształceń systemów infrastrukturalnych,
⇒ nadkoncentracja terenów zdegradowanych wymagających rehabilitacji i terenów poprzemysłowych

wymagających rewitalizacji,

⇒ problem regeneracji społeczno – gospodarczej całych miast, zwłaszcza ośrodków górniczo-hutniczych,

które utraciły tradycyjną bazę ekonomiczną;

SKUTKI SPOŁECZNE

⇒ utrata miejsc pracy,
⇒ bezrobocie strukturalne,
⇒ poszerzanie sie patologii społecznej w przyzakładowych zespołach mieszkaniowych i starych

dzielnicach miast,

⇒ wykluczenia coraz większych grup społecznych,
⇒ lokalne „baseny” bezrobocia,
⇒ odwrócenie kierunku procesów migracyjnych,
⇒ przyspieszenie proces starzenia sie ludności;

SKUTKI EKONOMICZNE

⇒ zadłużanie się na dużą skalę przedsiębiorstw państwowych,
⇒ patologia obrotu mieniem likwidowanych przedsiębiorstw,
⇒ rozszerzenie się zasięgu szarej strefy;

SKUTKI PRZESTRZENNO – URBANISTYCZNE

⇒ degradacja całych dzielnic przemysłowo – składowych,
⇒ substandardowe dzielnice mieszkaniowe,
⇒ rozpad zabudowy starych dzielnic,
⇒ rozpad osiedli z wielkiej płyty,
⇒ „dystrykty” regresu ekonomicznego i społecznego,
⇒ brak dyskontowania możliwości wynikających z przebudowującego się układu transportowo –

komunikacyjnego przez miejskie ośrodki przemysłowe;

SKUTKI PRZYRODNICZO – KULTUROWE

⇒ zmniejszenie presji górnictwa, hutnictwa i energetyki na środowisko przyrodnicze regionu,
⇒ utrzymywanie starych zagrożeń ekologicznych w postaci dużej koncentracji emisji z niskich źródeł oraz

dużej skali odpadów przemysłowych,

⇒ nowe zagrożenia ekologiczne związane z masowym rozwojem komunikacji samochodowej;

TWORZENIE SIĘ NOWEJ GOSPODARKI ŚLĄSKIEJ

⇒ pozytywne zmiany strukturalne w tradycyjnej gospodarce regionu,
⇒ tendencje wzrostowe oparte na wzmacnianiu i wykorzystaniu endogenicznego potencjału

rozwojowego,

⇒ zalążki nowej gospodarki obejmujące nowe produkty i działalności oraz rozwój technologiczny

i transfer innowacji;

Gospodarka Regionalna

22 |

S t r o n a

POZYTYWNE ZMIANY STRUKTURALNE

⇒ racjonalizacja skali produkcji i zatrudnienia w tradycyjnych sektorach (głównie w górnictwie węgla

kamiennego, w sektorze energetycznym oraz w hutnictwie żelaza i metali nieżelaznych),

⇒ wzrost udziału sektorów przetwórczych i dóbr finalnych w tworzeniu wartości dodanej brutto (m.in.

w przemyśle samochodowym, sektorze bankowo – ubezpieczeniowym, sektorze handlu wielko
powierzchniowego, przemyśle spożywczym oraz przemyśle stalowym);

TENDENCJE WZROSTOWE

⇒ wzrost ogólnego poziomu wykształcenia i kwalifikacji zawodowych,
⇒ wzrost potencjału przedsiębiorczości i potencjału innowacyjnego;

ZALĄŻKI NOWEJ GOSPODARKI

⇒ znaczący potencjał innowacyjny skupiony w szkołach wyższych, instytucjach naukowych, jednostkach

badawczo – rozwojowych oraz w sektorze przedsiębiorstw,

⇒ znaczący wzrost produktywności zasobów pracy,
⇒ znaczny udział w wymianie międzynarodowej gospodarki krajowej;

Gospodarka Regionalna

23 |

S t r o n a

W

YKŁAD

1

P

RZESTRZEŃ

–

TERYTORIUM

–

REGION

............................................................................................................... 1

P

RZESTRZEŃ W GEOGRAFII I EKONOMII REGIONALNEJ

....................................................................................................... 1

T

ERYTORIUM A PRZESTRZEŃ

........................................................................................................................................ 1

P

OJĘCIE REGIONU

..................................................................................................................................................... 1

R

EGION EKONOMICZNY

.............................................................................................................................................. 1

R

ÓŻNORODNOŚĆ REGIONÓW

...................................................................................................................................... 2

W

YKŁAD

2

R

EGION EKONOMICZNY

–

STRUKTURY I

POWIĄZANIA GOSPODARCZE

........................................................................ 3

S

KŁADOWE REGIONU EKONOMICZNEGO

......................................................................................................................... 3

P

RZESTRZEŃ REGIONU

................................................................................................................................................ 3

L

UDNOŚĆ

–

POTENCJAŁ DEMOGRAFICZNY REGIONU

......................................................................................................... 3

Ś

RODOWISKO PRZYRODNICZE REGIONU

......................................................................................................................... 3

Ś

RODOWISKO KULTUROWE REGIONU

............................................................................................................................ 3

K

APITAŁY

/

ZASOBY REGIONU

...................................................................................................................................... 4

S

IEĆ OSADNICZA REGIONU

.......................................................................................................................................... 4

U

KŁADY FUNKCJONALNO

–

PRZESTRZENNE REGIONU

........................................................................................................ 4

T

ERYTORIALNE FORMY ORGANIZACJI PRODUKCJI

.............................................................................................................. 4

S

YSTEMY INFRATECHNICZNE

........................................................................................................................................ 5

S

TRUKTURY INSTYTUCJONALNE REGIONU

....................................................................................................................... 5

W

YKŁAD

3

F

UNKCJE REGIONÓW

.

POLSKIE REGIONY WOJEWÓDZKIE

......................................................................................... 6

T

YPY REGIONÓW

....................................................................................................................................................... 6

R

EGIONY ADMINISTRACYJNE

.................................................................................................................................... 6

R

EGIONY O CHARAKTERZE POMOCNICZYM

.................................................................................................................. 6

R

EGIONY ADMINISTRACYJNE

........................................................................................................................................ 6

R

EGION JAKO ADMINISTRACJA RZĄDOWA

................................................................................................................... 6

R

EGION RZĄDOWO

–

SAMORZĄDOWY

....................................................................................................................... 6

R

EGION SAMORZĄDOWY

........................................................................................................................................ 6

R

EGION AUTONOMII POLITYCZNEJ

............................................................................................................................ 7

D

ECENTRALIZACJA FUNKCJI PAŃSTWA

........................................................................................................................... 7

R

EGIONALIZACJA

....................................................................................................................................................... 7

R

ODZAJE REGIONALIZACJI

....................................................................................................................................... 8

R

EGIONALIZM

.......................................................................................................................................................... 8

E

WOLUCJA REGIONALIZMU

..................................................................................................................................... 8

F

UNKCJE REGIONÓW WOJEWÓDZKICH

(

PO REFORMIE ADMINISTRACYJNEJ Z

1998

ROKU

) ........................................................ 8

W

YKŁAD

4

R

EGIONY

U

NII

E

UROPEJSKIEJ

............................................................................................................................ 9

W

YKŁAD

5

K

ONWERGENCJA REGIONÓW

.......................................................................................................................... 10

P

ROBLEMY REGIONALNE

........................................................................................................................................... 10

D

YSPARYTETY REGIONALNE

....................................................................................................................................... 10

K

ONWERGENCJA REGIONÓW

–

INTERPRETACJE

............................................................................................................. 10

P

OJĘCIE SPÓJNOŚCI W POLITYCE EUROPEJSKIEJ

.............................................................................................................. 10

H

IPOTEZY KONWERGENCJI REGIONÓW

........................................................................................................................ 10

Z

RÓŻNICOWANIE REGIONALNE WG

PKB/M ................................................................................................................. 11

S

TRUKTURA ZATRUDNIENIA W ROLNICTWIE

.................................................................................................................. 11

S

TRUKTURA ZATRUDNIENIA W USŁUGACH

.................................................................................................................... 11

P

OZIOM BEZROBOCIA I SŁABE WYKSZTAŁCENIE MIESZKAŃCÓW

(25-59

LAT

)........................................................................ 12

N

AKŁADY NA DZIAŁALNOŚĆ

B+R,

REGIONY

B

ELGII

(UE

15

=

100) ................................................................................... 12

P

ODSUMOWANIE

1:

LISTA CZĄSTKOWYCH MIERNIKÓW KONWERGENCJI

............................................................................. 12

Z

ŁOŻONY

(

KOMPLEKSOWY

)

MIERNIK KONWERGENCJI

..................................................................................................... 12

Gospodarka Regionalna

24 |

S t r o n a

W

YKŁAD

6

Z

RÓŻNICOWANIA REGIONALNE

–

ANALIZA POZIOMU KONKURENCYJNOŚCI REGIONÓW

Z

ASOBNOŚĆ I AKTYWNOŚĆ

WOJEWÓDZTW W

LATACH

1989

–

1996 ........................................................................................................................ 13

B

ADANIE POZYCJI KONKURENCYJNOŚCI WOJEWÓDZTWA

................................................................................................. 13

W

YMIAR ZASOBNOŚCI

.......................................................................................................................................... 13

W

YMIAR AKTYWNOŚCI

......................................................................................................................................... 14

S

YNTETYCZNY WSKAŹNIK ZASOBNOŚCI I AKTYWNOŚCI

..................................................................................................... 15

R

ANKING WOJEWÓDZTW WG SYNTETYCZNEGO WSKAŹNIKA ZASOBNOŚCI

–

1989/1990................................................... 16

R

ANKING WOJEWÓDZTW WG SYNTETYCZNEGO WSKAŹNIKA ZASOBNOŚCI

–

1996 ............................................................ 16

R

ANKING WOJEWÓDZTW WG SYNTETYCZNEGO WSKAŹNIKA AKTYWNOŚCI

–

1989/1990 .................................................. 16

R

ANKING WOJEWÓDZTW WG SYNTETYCZNEGO WSKAŹNIKA

A

KTYWNOŚCI

–

1996 ........................................................... 16

M

ACIERZ

:

ZASOBNOŚĆ X AKTYWNOŚĆ

–

1989/1990 ................................................................................................ 17

M

ACIERZ

:

ZASOBNOŚĆ X AKTYWNOŚĆ

–

1996 .......................................................................................................... 17

W

OJEWÓDZTWA O NIEZMIENIONEJ POZYCJI KONKURENCYJNOŚCI

1989

–

1996 ............................................................. 17

W

YKŁAD

7

R

EGIONY UCZĄCE SIĘ W TEORII I POLITYCE ROZWOJU REGIONALNEGO

..................................................................... 18

P

ERSPEKTYWY POSTRZEGANIA RAGIONY UCZĄCEGO SIĘ

................................................................................................... 18

P

ERSPEKTYWY REGIONU UCZĄCEGO SIĘ

....................................................................................................................... 18

M

ECHANIZMY PROCESÓW UCZENIA SIĘ REGIONU

........................................................................................................... 18

M

ECHANIZM WEWNĘTRZNEJ INTEGRACJI SPOŁECZNEJ

,

EKONOMICZNEJ I PRZESTRZENNEJ REGIONU

...................................... 18

M

ECHANIZM SYNERGII KAPITAŁÓW

......................................................................................................................... 19

M

ECHANIZM INTERAKCJI GENERUJĄCYCH INNOWACJE

................................................................................................ 19

M

ECHANIZM REGIONALNEJ SAMOORGANIZACJI

......................................................................................................... 19

W

IELOPOZIOMOWE UCZENIE SIĘ REGIONU

................................................................................................................... 19

G

ENERALNYM CELEM POLITYKI REGIONU UCZĄCEGO SIĘ SĄ WYSOKIEJ JAKOŚCI MIEJSCA PRACY

................................................ 19

W

YKŁAD

8

Ś

LĄSKI SYNDROM

–

UWARUNKOWANIA I

PERSPEKTYWY PRZETRWANIA I ROZWOJU

................................................... 20

S

YNDROM ŚLĄSKI

.................................................................................................................................................... 20

Ź

RÓDŁA REGRESU

.................................................................................................................................................... 20

M

ECHANIZM SYNDROMU ŚLĄSKIEGO

.......................................................................................................................... 20

S

KUTEK

................................................................................................................................................................. 20

E

FEKT MNOŻNIKOWY

............................................................................................................................................... 20

S

YMPTOMY REGRESU

............................................................................................................................................... 21

S

KUTKI SPOŁECZNE

.................................................................................................................................................. 21

S

KUTKI EKONOMICZNE

............................................................................................................................................. 21

S

KUTKI PRZESTRZENNO

–

URBANISTYCZNE

.................................................................................................................... 21

S

KUTKI PRZYRODNICZO

–

KULTUROWE

........................................................................................................................ 21

T

WORZENIE SIĘ NOWEJ GOSPODARKI ŚLĄSKIEJ

............................................................................................................... 21

P

OZYTYWNE ZMIANY STRUKTURALNE

.......................................................................................................................... 22

T

ENDENCJE WZROSTOWE

.......................................................................................................................................... 22

Z

ALĄŻKI NOWEJ GOSPODARKI

.................................................................................................................................... 22