Fundusz parabudżetowe

Katedra Finansów Publicznych

Tematyka wykładu

I. Pojęcie funduszu parabudżetowego w

teorii

II. Wady i zalety funduszy celowych
III.Klasyfikacja funduszy celowych
IV.Fundusz celowe w UOFP
V. Zasady gospodarki finansowej

funduszy celowych

VI.Fundusze celowe w ustawie

budżetowej na 2007 rok i 2008 rok

VII.Przykłady funduszy celowych w

rozumieniu UOFP
(Fundusz Ubezpieczeń Społecznych)

Pojęcie funduszu

parabudżetowego w teorii

W literaturze fachowej i języku potocznym,
nazwa fundusze celowe jest czasami
traktowana zamiennie z pojęciem „fundusz
parabudżetowy”.

Fundusze celowe (parabudżetowe) mogą
funkcjonować

w ramach oraz poza

budżetem państwa (fundusze celowe
wewnątrzbudżetowe i pozabudżetowe).

Definicje funduszu

parabudżetowego

Pojęciem fundusze parabudżetowe obejmuje się fundusze typu budżetowego
o charakterze celowym, tworzone w ramach budżetu lub poza budżetem i
stanowiące alternatywne w stosunku do budżetu źródło finansowania zadań
państwa i samorządów terytorialnych.
E. Denek

Funduszem celowym określa się powiązanie wydatków na wskazane cele z
przychodami pochodzącymi ze ściśle określonych źródeł.
T. Dębowska-Romanowska

Fundusz celowy stanowi organizacyjne wyodrębnienie publicznych
środków pieniężnych. Fundusz celowy jest podmiotem publicznej
gospodarki finansowej, niezależnie od tego, czy posiada osobowość prawną,
czy też stanowi jedynie wyodrębnione na rachunku bankowym środki
publiczne, którymi dysponuje organ wskazany w ustawie.
C.Kosikowski

Gospodarka środkami publicznymi może odbywać się przy wykorzystaniu
instytucji budżetu, bądź różnych innych form z nim związanych w sposób
bezpośredni lub pośredni. Niektóre z tych form w literaturze nazywa się
małymi budżetami, a gospodarkę finansową - na gruncie której gromadzone
są dochody i dokonywane wydatki traktuje się jako pozabudżetową.
W.Misiąg

Główne cechy instytucji budżetu i instytucji funduszu celowego

Cecha

Budżet

Fundusz celowy

Przedmiot finansowania

ogólny

ściśle określony

Okres finansowania

roczny

nieokreślony

Ciągłość finansowania

brak

zapewniona

Bezpieczeństwo finansowania zadań

niskie

-konkurencyjność

zadań

wysokie -brak

konkurencyjności

zadań

Arbitralność w alokacji środków

istotna

nieistotna

Możliwość akumulacji środków finansowych po
roku finansowym

nie istnieje

istnieje

Zasady gospodarki finansowej

sztywne

(rygorystyczne)

elastyczne

Możliwości mobilizacji dochodów

minimalne

znaczne

Możliwości kontroli ze strony władz
przedstawicielskich

istotne

ograniczone

Racjonalizacja wydatków

ograniczona

znaczna

Możliwość realokacji środków finansowych
stosownie do zmieniających się warunków
społecznych i politycznych

duża

mała

Możliwość nieracjonalnego wydatkowania
środków w wyniku działania grup nacisku

duża

mała

Możliwość rozbicia gospodarki pieniężnymi
środkami publicznymi

mała

duża

Źródło: S. Owsiak, Finanse publiczne, PWN, Warszawa 1999, s. 136.

Przyczyny (zalety/motywy)

tworzenia funduszów celowych

najczęściej motywem tworzenia funduszy celowych są przesłanki
polityczno-historyczne, a więc żądania określonych środowisk,
grup zawodowych bądź terytorialnych (Fundusz Kościelny, PFRON,
Fundusz Kombatantów),

gwarancja wypłat świadczeń konkretnego rodzaju (realizację
konkretnych zadań),

w teorii gospodarka funduszowa jest bardziej elastyczna, gdyż
nie jest zależna co do zasady od stanu budżetu, ponadto nie
obowiązują w niej niektóre rygory gospodarki budżetowej
(niewykorzystane środki mogą zostać użyte w roku następnym),

dysponent funduszu ma możliwość samodzielnego
prowadzenia gospodarki finansowej,

trudna sytuacja gospodarcza w kraju bądź określonego regionu,
istnienie zaniedbanych dziedzin w gospodarce (np. Fundusz
Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej),

mogą aktywizować społeczność lokalną (np. Narodowy
Fundusz Rewaloryzacji Zabytków Krakowa).

Wady funduszy celowych

Zmniejszają rozmiary budżetu państwa lub JST, co utrudnia
prowadzenie jednolitej polityki finansowej (dekoncentracja finansów
publicznych),

Utrudniają społeczną kontrolę nad wydatkowaniem środków
publicznych oraz ich racjonalizację.

Fundusze celowe łamią zasadę jedności formalnej.

Powołanie funduszu celowego nie oznacza, że zaprzestaje się
finansowania budżetowego danego celu (np. świadczenia zdrowotne),

Fundusze celowe wykazują skłonność do lokowania w bankach
uzyskanych z budżetu środków. Ma to zwiększyć środki funduszu bądź
finansować płace pracowników jego administracji (ZUS). W
konsekwencji finansuje się cele inne niż te, do których realizacji
fundusz powołano.

KLASYFIKACJA FUNDUSZÓW

CELOWYCH

Fundusze celowe nie są jednorodne. Można je podzielić stosując

różnorodne kryteria:
I dysponentów środków;
II celu gromadzenia środków;
III pochodzenia dochodów.

Z punktu widzenia dysponenta



centralne i regionalne lub



samorządowe oraz ponadnarodowe.

Według kryterium celu wyodrębnić można fundusze przeznaczone na:



potrzeby społeczne,



wspomaganie określonej dziedziny społecznie uznane za ważną,



infrastrukturę społeczną,



ochronę środowiska,



określone dziedziny gospodarki.

Według pochodzenia dochodów fundusze celowe można podzielić na:



autonomiczne,



powiązane z budżetem,



wewnątrzbudżetowe.

Według źródła dochodów fundusze dzielą się na te:
- z dominacją dochodów własnych,
- z dominacją dochodów budżetowych.

Wydziela się także fundusze według powiązania z budżetem:
- metodą brutto (fundusze tworzone w ramach budżetu),
- metodą netto (fundusze uzupełniane dotacjami budżetowymi),
- nie powiązane z budżetem.

Według metod finansowania:
- fundusze finansowane metodą budżetową,
- fundusze finansowane metodą kredytową,
- fundusze finansowane metodą mieszaną (budżetowo-
kredytową).

Z punktu widzenia organu administracyjnego:
- fundusze państwowe,
- fundusze samorządowe,
- fundusze społeczne.

Według konieczności wyodrębniania się, tworzenia:
- fundusze obligatoryjne,
- fundusze fakultatywne.

Fundusze celowe wg UOFP

Art. 29 UOFP
Funduszem celowym jest

fundusz

powołany ustawowo,

którego przychody pochodzą ze środków publicznych, a
wydatki są przeznaczone na realizację

wyodrębnionych

zadań

.

FORMA FUNDUSZU CELOWEGO

Zgodnie z UOFP fundusz celowy może działać jako osoba prawna (NiW
FOŚiGW, FGŚP i PFRON) lub stanowić wyodrębniony rachunek bankowy
(

większość

), którym dysponuje organ wskazany w ustawie tworzącej fundusz.

Do funduszy celowych nie zalicza się:

ustawowo tworzonych rachunków bankowych, których ustawa tworząca
nie określiła jako fundusz celowy (np. rachunki funduszy
motywacyjnych);

funduszy, których jedynym źródłem przychodów, z wyłączeniem odsetek
od rachunku bankowego i darowizn, jest dotacja z budżetu (np.
Fundusz Kościelny, Bankowy Fundusz Gwarancyjny, Ubezpieczeniowy
Fundusz Gwarancyjny).

ZASADY GOSPODARKI FINANSOWEJ

FUNDUSZY CELOWYCH W UOFP

Podstawą gospodarki finansowej funduszu celowego jest roczny plan
finansowy.

Ważną cechą funduszy celowych jest zasada, że wydatki funduszu
celowego mogą być dokonywane tylko w ramach posiadanych
środków finansowych obejmujących bieżące przychody.

Wyjątki:

Do przychodów zalicza się dotacje z budżetu państwa (sic.; por.
FER) lub budżetów jednostek samorządu terytorialnego i pozostałości
środków z okresów poprzednich.

Fundusze celowe mogą zaciągać kredyty i pożyczki, o ile ustawa
tworząca fundusz tak stanowi.

Minister nadzorujący państwowy fundusz celowy lub
dysponujący nim, w porozumieniu z Ministrem Finansów
określa, w drodze rozporządzenia, szczegółowe zasady
gospodarki finansowej państwowego funduszu celowego,
w zakresie nieuregulowanym ustawą tworzącą fundusz, z
uwzględnieniem przepisów UOFP i ustawy tworzącej
fundusz (

trzy źródła prawa).

Fundusze celowe mają zakaz obejmowania i nabywania
udziałów lub akcji w spółkach oraz obejmowania lub
nabywania obligacji emitowanych przez inne podmioty
niż Skarb Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego.

UOFP dopuszcza możliwość

innego niż w ustawie

tworzącej fundusz, przeznaczenia środków funduszu
celowego

(por. casus FP i NFZ), o ile nie otrzymuje on

dotacji z budżetu państwa (złamanie zakazu obładowywania
ustawy budżetowej).
W planie finansowym funduszu ujmuje się wtedy wydatki na
cel wskazany w ustawie budżetowej (niewykorzystane są
zwracane).

Państwowe fundusze celowe w Polsce 1999

Nazwa

Data

ustanowien

ia

Forma

organizacyjno-

prawna

Dysponent

1.

Fundusz Alimentacyjny (FA)

1974

bez osobowości

prawnej

ZUS

2. Państwowy Fundusz Kombatantów (PFK)

1991

bez osobowości

prawnej

Kierownik Urzędu do Spraw

Kombatantów i Osób
Represjonowanych

3. Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych (FOGR)

1995

bez osobowości

prawnej

Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi

4. Fundusz Ubezpieczeń Społecznych (FUS)

1998

bez osobowości

prawnej

ZUS

5. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i
Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW)

1980

posiada osobowość

prawną

Minister Ochrony Środowiska

6. Fundusz Gospodarki Zasobami Geodezyjnymi i
Kartograficznymi (FGZGiK)

1989

bez osobowości

prawnej

Główny Geodeta Kraju

7. Fundusz Pracy (FP)

1994

bez osobowości

prawnej

Prezes Krajowego Urzędu Pracy

8. Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób

Niepełnosprawnych (PFRON)

1997

posiada osobowość

prawną

Pełnomocnik ds. Osób

Niepełnosprawnych

9. Fundusz Gwarantowanych Świadczeń

Pracowniczych (FGŚP)

1993

posiada osobowość

prawną

Prezes Krajowego Urzędy Pracy

10. Fundusz Promocji Twórczości (FPT)

1994

bez osobowości

prawnej

Minister Kultury i Dziedzictwa
Narodowego

11. Fundusz Emerytalno-rentowy(FEr)

1992

bez osobowości

prawnej

KRUS

12. Fundusz Prewencji i Rehabilitacji (FPiR)

1992

bez osobowości

prawnej

KRUS

13. Fundusz Administracyjny (FA)

1992

bez osobowości

prawnej

KRUS

14. Fundusz Kościelny (FK)

1950

bez osobowości

prawnej

Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i

Administracji

15. Fundusz likwidacji kopalń (FLK)

1998

bez osobowości

prawnej

Minister Gospodarki

http://biurose.sejm.gov.pl/teksty/i-715.htm#prz1

PAŃSTWOWE

Fundusz Ubezpieczeń Społecznych,

Fundusz Emerytalno - Rentowy KRUS,

Fundusz Prewencji i Rehabilitacji,

Fundusz Administracyjny,

Fundusz Pracy,

Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych,

Państwowy Fundusz Kombatantów,

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki
Wodnej,

Centralny Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych,

Państwowy Fundusz Gospodarki Zasobem Geodezyjnym i
Kartograficznym,

Fundusz Promocji Twórczości,

Fundusz Nauki i Technologii Polskiej,

Fundusz Zajęć Sportowo-Rekreacyjnych dla Uczniów,

Fundusz Rozwoju Kultury Fizycznej,

Fundusz Promocji Kultury,

Fundusz Reprywatyzacji,

Fundusz Restrukturyzacji Przedsiębiorców,

Fundusz Skarbu Państwa,

Fundusz Wsparcia Policji,

Fundusz Modernizacji Bezpieczeństwa Publicznego,

Fundusz – Centralna Ewidencja Pojazdów i Kierowców,

Fundusz Pomocy Postpenitencjarnej,

Fundusz Rozwoju Przywięziennych Zakładów Pracy,

Fundusz Modernizacji Sił Zbrojnych,

Państwowy Fundusz Rehabilitacji i Osób
Niepełnosprawnych.

SAMORZĄDOWE

GMINNE, POWIATOWE,

WOJEWÓDZKIE

oPowiatowe i gminne
Fundusze Ochrony
Środowiska i Gospodarki
Wodnej

oWojewódzkie, powiatowe i
gminne Fundusze
Gospodarki Zasobem
Geodezyjnym i
Kartograficznym,

oNarodowy Fundusz
Rewaloryzacji Zabytków
Krakowa

Rodzaje funduszy celowych wg UOFP

2006

Fundusze celowe w ustawie budżetowej na

2007

25

!

Najwięks

ze

fundusze

celowe

Fundusze celowe w ustawie budżetowej na

2008

25

!

Najwięks

ze

fundusze

celowe

FUNDUSZ UBEZPIECZEŃ

SPOŁECZNYCH

Największy fundusz celowy w Polsce.

Utworzony został w 1999 roku na mocy ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych. Ustawa ta zalicza FUS do
państwowych funduszy celowych.

Dysponentem FUS jest ZUS, który ma statut państwowej
jednostki organizacyjnej posiadającej os. prawną;

 ZUS podlega ministrowi ds. pracy (obecnie Minister
Gospodarki Pracy i Polityki Społecznej).

Głównym źródłem dochodów (przychodów) ZUS są składki
na ubezpieczenie społeczne.

W ramach FUS wyodrębnia się kilka funduszy (art.
55 UOSUS):

emerytalny, z którego finansowane są wypłaty
emerytur,

rentowy, z którego finansowane są wypłaty rent
z tytułu niezdolności do pracy, rent
szkoleniowych, rent rodzinnych, dodatków do
rent rodzinnych dla sierot zupełnych, dodatków
pielęgnacyjnych, zasiłków pogrzebowych oraz
świadczenia zlecone Zakładowi do wypłaty
podlegające finansowaniu z budżetu państwa, a
także wydatki na prewencję rentową,

chorobowy,

wypadkowy,

rezerwowe dla: ubezpieczeń rentowych oraz
chorobowego, ubezpieczenia wypadkowego

.

Struktura FUS

Podstawą wymiaru składki jest wynagrodzenie.

Roczna podstawa nie może być wyższa niż 30-krotność
szacunkowej

wartości

prognozowanego

miesięcznego

wynagrodzenia w gospodarce narodowej na dany rok
kalendarzowy (w 2009 r. około 95 tys. zł), określonego w
ustawie budżetowej, ustawie o prowizorium budżetowym lub
ich projektach.

Od składki ubezpieczonego, płaconej na ubezpieczenie
emerytalne,

7,3%

podstawy wymiaru odprowadzane jest do

otwartego funduszu emerytalnego.

Oprócz składek ubezpieczeniowych FUS zasilają:

dotacje z budżetu ogólne i celowe,

wpłaty innych instytucji przeznaczone na wypłatę
świadczeń,

odsetki od nieterminowo regulowanych zobowiązań,

z oprocentowania środków na rachunków bankowych.

Wysokość składek na ubezpieczenia społeczne,

Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych

Świadczeń Pracowniczych

Składka na Fundusz Pracy od 1 stycznia 1999 r. wynosi 2,45%
podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.

Składka na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń
Pracowniczych od 1 stycznia 2006 r. wynosi 0,10% podstawy
wymiaru.

Składka na ubezpieczenie zdrowotne od 1 stycznia 2007 r.
wynosi 9,00% podstawy wymiaru.

Stopy procentowe składek są jednakowe dla wszystkich
ubezpieczonych i wynoszą:

19,52% (9,76 +9,76) podstawy wymiaru - na ubezpieczenie
emerytalne,


6,00% (4,50 + 1,50) podstawy wymiaru - na ubezpieczenia

rentowe

,

 2,45% podstawy wymiaru - na ubezpieczenie chorobowe
(płaci w całości pracownik),
0,67% - 3,60% podstawy wymiaru w roku na ubezpieczenie
wypadkowe (finansują w całości płatnicy składek).

Ze środków zgromadzonych w FUS finansowane są (art.54 UOSUS):
wypłaty świadczeń z ubezpieczenia emerytalnego, rentowego,
chorobowego oraz wypadkowego takie jak np.,

•emerytury,

•renty (inwalidzkie, rodzinne),

•zasiłki pogrzebowe,

•zasiłki chorobowe,

•zasiłki opiekuńcze, wychowawcze,

•dodatki pielęgnacyjne,

różnego rodzaju jednorazowe odszkodowania,

wydatki na prewencję rentową,

spłaty kredytów i pożyczek wraz z odsetkami, zaciąganych w celu
wypłaty świadczeń z FUS,

odsetki za nieterminowe wypłaty świadczeń,

odpisy stanowiące przychody Zakładu

inne

Kierunki wydatków FUS

Rodzaj składki konto

Z dobrowolnym

ubezpieczeniem

chorobowym

Bez dobrowolnego

ubezpieczenia

chorobowego

Ubezpieczenia społeczne

konto: 83 1010 1023

0000 2613 9510 0000

530,25 zł

486,61 zł

Ubezpieczenie zdrowotne

*

konto: 78 1010 1023

0000 2613 9520 0000

215,35 zł

215,35 zł

Fundusz Pracy

konto: 73 1010 1023

0000 2613 9530 0000

43,64 zł

43,64 zł

Razem

789,24 zł

745,60 zł

Składki za grudzień 2008 r.
* dla prowadzących działalność gospodarczą
Składka na dobrowolne ubezpieczenie zdrowotne dla
nieprowadzących działalności gospodarczej przekazywana za
pośrednictwem ZUS do NFZ za grudzień 2008 r. wynosi miesięcznie

nie mniej niż 287,13 zł.