Regulacja pracy układu

pokarmowego

Higiena żywienia i żywności

Regulacja i koordynacja

czynności przewodu

pokarmowego

Pobieranie, obróbka mechaniczna, przesuwanie masy

pokarmowej, trawienie i defekacja podlegają kontroli

układu

nerwowego

. Można to wykazać analizując wydzielanie śliny na

widok samego pokarmu, pod wpływem jego zapachu, czy nawet
na myśl o jedzeniu. Pokarm drażniący śluzówkę przewodu
pokarmowego również powoduje wydzielanie soków trawiennych.

Praca układu pokarmowego jest także regulowana przez

specyficzne

hormony żołądkowo – jelitowe

. Żołądek drażniony

mechanicznie przez pokarm wydziela hormony pobudzające
pracę jego własnych gruczołów. Zakwaszona treść żołądka,
przedostająca się do jelita, pobudza go do syntezy hormonów
stymulujących z kolei pracę trzustki, wątroby i jelit oraz
hamujących wydzielanie gruczołowe żołądka.

Hormony żołądkowo - jelitowe

Są wydzielane przez komórki rozsianego układu

wydzielania wewnętrznego, występujące w błonie
śluzowej żołądka i jelit.

• Gastryna

– pobudza wydzielanie soku żołądkowego,

nasila motorykę żołądka i jelit.

• Cholecystokinina

– pobudza wydzielanie głównie soku

trzustkowego, wzmaga perystaltykę jelit, hamuje zaś
perystaltykę żołądka.

• Sekretyna

– pobudza trzustkę do wydzielania soku

trzustkowego oraz wątrobę do wydzielania żółci, hamuje
perystaltykę żołądka i jelit.

Ośrodek głodu i sytości

• Pobieranie pokarmów lub niejedzenie jest regulowane

przez

ośrodek sytości i głodu

w podwzgórzu. Bodźcem

właściwym dla obu tych ośrodków jest

poziom glukozy

we krwi

. Niski poziom glukozy we krwi obwodowej (Y)

„drażni” ośrodek głodu. Gdy po posiłku poziom cukru
wzrośnie (X), jest on bodźcem dla ośrodka sytości , który
doprowadza do wstrzymania pobierania pokarmu. Ten
mechanizm regulacji pobierania pokarmu w naturalnych
warunkach u zwierząt działa niezawodnie. U ludzi często
działa nieprawidłowo, co często prowadzi do

otyłości

.

Higiena żywienia i żywności

Przestrzeganie zasad higieny żywienia i żywności jest

podstawowym warunkiem sprawnego funkcjonowania

całego ustroju i zachowania zdrowia. W zakres higieny

żywienia wchodzą następujące zagadnienia:

• właściwy dobór pokarmów,
• prawidłowy rozkład posiłków,
• właściwy stan higieniczny produktów pokarmowych,
• higieniczne warunki przyrządzania, podawania i

spożywania posiłków.

Skutkiem nieprzestrzegania zasad higieny żywienia i

żywności mogą być liczne zaburzenia i choroby oraz

niedostateczny rozwój organizmu.

Choroby jamy ustnej

Paradontoza

– choroba objawiająca się krwawieniem dziąseł,

rozchwianiem zębów i ich obluzowaniem.Wśród przyczyn

paradontozy wymienia się niedobory witamin C i D, zaburzenia

metaboliczne oraz niestaranne czyszczenie jamy ustnej.

Próchnica

– jest jedną z najszerzej rozpowszechnionych chorób na

świecie. Polega na demineralizacji oraz proteolitycznym

rozpadzie twardych tkanek zęba. Na rozwój próchnicy wpływ

maja cztery główne czynniki:

• bakterie płytki nazębnej, które produkują kwasy uszkadzające

szkliwo,

• cukry obecne w jamie ustnej - stanowią one najlepszy substrat

dla fermentacji bakteryjnej,

• podatność zęba – różne rejony zęba są w różny sposób podatne

na wystąpienie próchnicy,

• czas – próchnica powstaje w czasie.

Próchnica – jak jej zapobiegać ?

• Należy szczotkować zęby co najmniej dwa razy dziennie

i czyścić przestrzenie zębowe nicią dentystyczną.

• Należy regularnie zgłaszać się na wizyty kontrolne do

dentysty – co najmniej raz na pół roku.

• Należy przestrzegać zrównoważonej diety i ograniczać

spożycie produktów bogatych w skrobię i cukry
(słodycze).

• Należy stosować produkty dentystyczne, w tym pasty

do zębów, zawierające fluor. Fluor wzmacnia szkliwo
zębów.

Zatrucia pokarmowe

Są ostrymi, krótkotrwałymi nieżytami żołądkowo – jelitowymi,

występującymi nagle i w krótkim czasie po spożyciu
pokarmów. Zatrucia te mogą być spowodowane przez
drobnoustroje i ich jady (np. jad kiełbasiany), przez spożycie
trujących grzybów, trujących części roślin (np. wilcza jagoda).

Aby uniknąć zatrucia pokarmowego, należy dbać szczególnie o

higienę przygotowywania i spożywania posiłków. Zawsze:

• myj owoce i warzywa,
• nie używaj produktów z nieszczelnych opakowań,
• spożywaj potrawy zaraz po ich przegotowaniu,
• przed kontaktem z żywnością myj ręce,
• przechowuj

produkty

spożywcze

w

odpowiedniej

temperaturze.

Choroby zakaźne szerzące się

drogą pokarmową

Drogą pokarmową szerzy się wiele chorób zakaźnych, do

których należą m.in.

wirusowe zapalenie wątroby

(żółtaczka), czerwonka, dur brzuszny

.

Do zakażenia tymi chorobami może dojść przez:
• bezpośredni kontakt z chorym lub jego wydalinami
• zakażoną wodę i produkty żywnościowe
• nieprzestrzeganie zasad higieny życia codziennego

Choroby pasożytniczne

Glistnica

– wywoływana przez glistę ludzką.

Zakażenie następuje za pośrednictwem
środowiska zewnętrznego (gleba, woda,
jarzyny, owoce).

Owsica

– choroba wywoływana przez

owsiki. Do zakażenia dochodzi wskutek
nieprzestrzegania zasad higieny
osobistej.

Tasiemczyca

– choroba, którą wywołuje

tasiemiec. Do zakażenia dochodzi przez
spożycie surowego mięsa wieprzowego
lub wołowego bogatego w wągry.

Włośnica

– wywoływana jest przez włośnia

krętego, na skutek spożycia mięsa
zawierającego żywe, otorbione larwy.

Badania diagnostyczne układu

pokarmowego

BADANIE PROKTOLOGICZNE, powszechnie zwane badaniem

per rectum, polega na wprowadzeniu przez odbytnicę palca
w gumowej rękawiczce. Badanie to umożliwia ocenę odbytu,
kanału odbytu i odbytnicy. Dzięki badaniu możliwe jest
rozpoznanie obecności krwawienia z dolnego odcinku
przewodu pokarmowego, hemoroidów, guzów odbytnicy,
nieprawidłowości budowy sąsiednich narządów jamy
brzusznej.

Badania diagnostyczne układu

pokarmowego

Endoskopia polega na badaniu wnętrza

przewodu pokarmowego za pomocą

giętkiego przyrządu ze światłowodem

nazywanego

endoskopem

.

Wyróżniamy:

• gastroskopię

- badanie górnego odcinka

przewodu

pokarmowego.

Umożliwia

diagnostykę schorzeń przełyku, żołądka

i dwunastnicy, takich jak wrzody

żołądka i dwunastnicy, nowotwory, a

także

pobieranie

wycinków

błony

śluzowej do badań histopatologicznych i

tamowanie niewielkich krwawień

• kolonoskopię

– badanie jelita grubego,

które umożliwia usunięcie polipów,

powstrzymanie

krwawienia,laserowe

leczenie niektórych zmian,wykonanie

innych zabiegów endoskopowych

Dietetyka

Nauka zajmująca się zasadami

żywienia,

jego

biochemicznymi

podstawami, psychologią żywienia i
technologiami gastronomicznymi. Łączy
wiedzę takich nauk jak: biologia,
biochemia, fizjologia i patofizjologia,
medycyna

kliniczna,

higiena,

profilaktyka

zdrowia,

technologia

żywności

i

techniki

przyrządzania

pożywienia.

Dietetycy opracowują diety żywieniowe

oraz

metody

leczenia

zaburzeń

żywieniowych, nadwagi i niedożywienia.

Każda dieta powinna być dobrana w

zależności od płci, wieku, masy ciała,
rodzaju aktywności fizycznej oraz stanu
zdrowia.

Rodzaje diet

Dieta każdego człowieka powinna być

zrównoważona

i

pełna

.

Oznacza to, że powinna składać się z różnorodnych pokarmów
zawierających odpowiednie ilości cukrów, białek i tłuszczów.
Niezbędne są także odpowiednie ilości witamin i soli
mineralnych. W przypadku chorób istnieje możliwość
zmodyfikowania diety poprzez czasowe wykluczenie lub
ograniczenie:

• chlorku sodu – dieta niskosodowa, zalecana w nadciśnieniu

tętniczym

• cukru – dieta niskocukrowa
• tłuszczu – dieta ubogotłuszczowa, niskocholesterolowa
• glutenu – dieta bezglutenowa, stosowana w w glutenozależnej

chorobie trzewnej i chorobie Duhringa. Dieta bezglutenowa nie
może zawierać przetworów zbożowych z pszenicy, żyta, owsa,
jęczmienia a także przetworów słodowych.

Rodzaje diet

Istnieją także diety, w których zwiększa się

podaż składników pokarmowych lub
mineralnych np. :

• dieta

bogatobiałkowa,

bogatoenergetyczna, bogatopotasowa.

Wegetarianizm

–

rodzaj

diety

charakteryzujący się wyłączeniem z
posiłków

produktów

pochodzenia

mięsnego i ew. jaj lub nabiału z pobudek
moralnych, etycznych bądź zdrowotnych.

Dieta pełno- i

niepełnowartościowa

Białka są dla człowieka ważnym składnikiem

pokarmowym. Istotne jest, iż nasz organizm nie potrafi
samodzielnie syntetyzować wszystkich

aminokwasów

–

czyli podstawowych jednostek, z których są zbudowane
białka. Te, które nasz organizm buduje z dostępnej puli
związków

organicznych

nazywamy

aminokwasami

egzogennymi

. Te zaś, które musi otrzymywać wraz z

pożywieniem –

aminokwasami egzogennymi

. W związku z

tym białka można podzielić na:

• pełnowartościowe – zawierają wszystkie niezbędne

aminokwasy (białka zwierzęce),

• niepełnowartościowe – białka, w których brak pewnych

aminokwasów egzogennych (białka roślinne).

Piramida Zdrowego Żywienia

To praktyczne zalecenia

zestawienia porcji
żywieniowych produktów
spożywczych w codziennej,
zrównoważonej diecie.
Zestawienie przedstawiane
jest w postaci graficznej
piramidy, której poziomy
określają grupy produktów
i ich ilości. Piramida
zdrowego żywienia została
opracowana w Stanach
Zjednoczonych i jest
skrótowym, graficznym
zestawieniem zaleceń
żywieniowych.

Anoreksja

Anoreksja (jadłowstręt psychiczny) jest to zaburzenie, dotykające

zwykle młode kobiety, polegające na tym, że osoba chora

odbiera siebie jako osobą otyłą, gdy w rzeczywistości może

być bardzo szczupła. Anoreksja powoduje wyniszczenie

organizmu, pozostawiające często nieodwracalne zmiany.

Do głównych objawów należą:

• odmowa utrzymania ciężaru ciała równego lub wyższego od

wagi minimalnej dla danego wieku i wzrostu

• paraliżujący lęk przed przybraniem na wadze lub otyłością

mimo niedowagi

• nienormalny sposób postrzegania własnego ciała- jego wagi i

kształtów; to wpływa przede wszystkim na samoocenę; chory

nie bierze pod uwagi faktu, że jego waga może być zbyt niska

• u kobiet dojrzałych następuje zatrzymanie miesiączki(tzn. brak

co najmniej trzech cykli menstruacyjnych)

Anoreksja

Bulimia

Jest chorobą o

podłożu psychicznym

. Choć

osoby chore na bulimię zdają sobie sprawę z
utraty kontroli nad własnym odżywianiem,
często się przejadają, a następnie stosują
sposoby kontrolowania wagi, które mogą być niebezpieczne dla

zdrowia.

Najczęściej są to: radykalne ograniczenie pokarmu, powodowanie

wymiotów

i stosowanie środków przeczyszczających.
Kryteria diagnostyczne:
• powtarzające się przypadki objadania się, zjadanie wielkiej ilości

pożywienia w krótkim czasie,

• poczucie braku kontroli podczas objadania się,
• używanie środków przeczyszczających,
• występowanie, co najmniej dwa razy w tygodniu przez trzy

miesiące sesji objadania się z następującym po nich
przeczyszczaniem,

• trwała, przesadna troska o wagę i wymiary ciała.

Otyłość

Jest schorzeniem ogólnoustojowym charakteryzującym się

nadmiernym rozwojem tkanki tłuszczowej w organizmie.

Otyłość jest przewlekłą chorobą spowodowana nadmierną

podażą energii zawartej w pokarmach w stosunku do

zapotrzebowania

organizmu,

skutkiem

czego

jest

magazynowanie nadmiaru w postaci tkanki tłuszczowej.

Typy otyłości:
• otyłość typu "gruszka" - (udowo-pośladkowa), otyłość

gynoidalna, częściej występuje u kobiet.

• otyłość typu "jabłko" - (inne określenia: otyłość brzuszna,

wisceralna, androidalna- tkanka tłuszczowa zlokalizowana jest

głównie wewnątrz jamy brzusznej) częściej dotyczy mężczyzn.

Literatura:

• Gołda W., Wardas J., 1994. Biologia. Nowa Era, Warszawa
• Lewiński W. i inni, 2006. Biologia 1. Operon, Gdynia
• Stona www - http://www.dietetyka.com.pl/
• Wiśniewski H, 1998. Biologia. Agmen, Warszawa
• Traczyk W. Z., 2005. Fizjologia człowieka w zarysie. PZWL, Warszawa