Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Wykład

MAKRO

MAKRO

€

€

KONOMIA

KONOMIA

W prezentacji wykorzystano materiały
Ministerstwa Finansów oraz rysunki
Rafała Zawistowskiego

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

przewidywany na rok przyszły plan
dochodów i wydatków państwa
zatwierdzony przez organ
prawodawczy w formie ustawy.

Budżet państwa – definicja

zasób pieniężny
państwa, z których
finansowane są
potrzeby zbiorowe
społeczeństwa.

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Budżet państwa

Jest jedną z trzech części systemu
finansów publicznych obok:



systemu finansów
samorządowych



funduszy celowych (których jest
11)

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Budżet państwa

Trzecią (poza wydatkami gospodarstw

domowych na konsumpcję C i planowanymi

wydatkami prywatnych inwestorów I) częścią

planowanych zagregowanych wydatków są

wydatki państwa G.
Są one finansowane z trzech źródeł:

1.

Podatki pośrednie T

e

, które są ukryte w cenach

(np. akcyza, VAT),

2.

Podatki bezpośrednie netto NT tj. podatki

bezpośrednie T

d

, które obciążają dochody (np.

podatek dochodowy), pomniejszone o transfery

dla gospodarstw domowych, B (T

d

- B = NT)

3.

Dochody państwa z tytułu własności D.

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Budżet państwa

G

o

s

p

o

d

a

rk

a

T

e

+ T

d

+ D

G + B

P

a

ń

s

tw

o

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Budżet państwa

Budżet państwa jest to dotyczący pewnego

okresu (zwykle roku) plan wydatków i

dochodów państwa.

Zmieniając wydatki i wpływy budżetowe,

państwo prowadzi politykę budżetową, czyli

kontroluje wielkość planowanych

zagregowanych wydatków, dążąc do pełnego

wykorzystania zasobów w gospodarce.

Budżet strukturalny to hipotetyczny stan

budżetu w sytuacji, gdy produkcja równa się

produkcji potencjalnej, a budżet cykliczny

stanowi różnicę rzeczywistego stanu budżetu i

budżetu strukturalnego.

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Funkcje budżetu



polityczne – zgoda organów
przedstawicielskich na pobieranie
dochodów i dokonywanie wydatków
przez rząd jest ograniczona do roku i
musi być corocznie powtarzana



ekonomiczne (skarbowe) – celem
budżetu jest zgromadzenie zasobów
pieniężnych niezbędnych do
sfinansowania zadań państwa

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Funkcje budżetu



redystrybucyjne – dokonywanie
zmian w podziale dochodu
narodowego poprzez system
podatkowy i wydatki budżetowe
w formie transferów



stymulacyjne – oddziaływanie
na życie społeczne i gospodarcze

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Zasady budżetowe

1.

Zupełności – budżet powinien swym zasięgiem

obejmować całą działalność państwa

2.

Jedności – ujęcie dochodów i wydatków państwa

w tylko jednym akcie prawnym (ustawie

budżetowej)

3.

Szczegółowości – dochody i wydatki powinny

być ujęte w sposób szczegółowy

4.

Jawności – dochody i wydatki nie powinny być

tajne

5.

Równowagi budżetowej – suma planowanych i

rzeczywiście wydatkowanych środków nie może

być wyższa od sumy przewidywanych i

osiągniętych dochodów budżetowych

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Procedura budżetowa

całokształt określonych zasad postępowania
z budżetem, jego uchwalania, wykonywania,
jak i oceny stopnia jego wykonania.

1.

Projekt budżetu na rok przyszły (do 30 września)

2.

Uchwalenie ustawy budżetowej

3.

Przedłożenie Prezydentowi ustawy do podpisu (w ciągu 4
m-cy od przedłożenia sejmowi projektu ustawy)

4.

Wykonywanie budżetu (pobieranie dochodów i
dokonywanie wydatków na określone cele)

5.

Opracowanie sprawozdania z wykonania budżetu i
przedłożenie go przez rząd parlamentowi do
zatwierdzenia

6.

Udzielenie absolutorium dla rządu

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Priorytety budżetu 2003

1.

Inwestycje w kapitał ludzki –
edukację i szeroko rozumianą
kulturę

2.

Walka z bezrobociem

3.

Zapewnienie bezpieczeństwa
wewnętrznego i zewnętrznego
państwa

4.

Integracja z Unią Europejską

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

to nadwyżka wydatków
budżetu państwa nad jego
dochodami „nad kreską”.
Utrzymywanie się deficytu
budżetu państwa powoduje
narastanie długu
publicznego.

Deficyt obrotów

bieżących

Zasadniczą częścią deficytu
obrotów bieżących jest
nadwyżka importu nad
eksportem. Powstaje ona, gdy
więcej dóbr i usług
sprowadzamy z zagranicy niż
sprzedajemy do innych krajów.

Deficyt budżetu państwa

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Na deficyt ekonomiczny
sektora finansów
publicznych składa się suma
deficytów budżetu państwa,
samorządów, jednostek
ochrony zdrowia, funduszy
celowych i innych jednostek,
powiększona
o wypłaty rekompensat dla
emerytów i pracowników
sfery budżetowej, a
następnie pomniejszona o
transfery do drugiego filaru
ubezpieczeń społecznych.

Większy deficyt sektora
finansów publicznych
powoduje zmniejszenie
krajowych
oszczędności,
powiększenie deficytu
obrotów bieżących, a
także zwiększa presję
inflacyjną.

Deficyt ekonomiczny sektora
finansów publicznych

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Zobowiązania sektora publicznego
względem podmiotów
gospodarczych i osób prywatnych
oraz zagranicy.

Dług publiczny

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Środki przewidziane
w budżecie, które
mogą zostać
wykorzystane na
pokrycie
nieprzewidzianych
wydatków.

Rezerwa ogólna

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Środki przekazane
z budżetu
państwa na
finansowanie
jednostek
samorządu
terytorialnego bez
wskazania celu na
jaki mają zostać
przeznaczone.

Subwencja

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Dochody budżetowe państwa

1.

Bezzwrotne – np. podatki, opłaty,
cła albo zwrotne – np. obligacje
skarbowe, lokaty budżetowe

2.

Odpłatne – np. opłaty skarbowe,
sądowe albo nieodpłatne – np..
podatki, cła, grzywny

3.

Przymusowe – np. podatki,
opłaty, cła albo dobrowolne – np.
pożyczki czy darowizny

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Podatek

publicznoprawne, nieodpłatne,

przymusowe oraz bezzwrotne

świadczenie pieniężne na rzecz Skarbu

Państwa, wynikające z ustawy

podatkowej
Funkcje podatku:

1.

Fiskalna – dostarczanie budżetowi takich

dochodów, by państwo miało środki na

sfinansowanie potrzeb wspólnych

2.

Niefiskalna – służenie osiąganiu

określonych celów gospodarczych,

społecznych czy politycznych

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Rodzaje podatków

1.

Podatek VAT (Value Added Tax –

podatek od wartości dodanej)

2.

Akcyza

3.

Podatek dochodowy od osób fizycznych

4.

Podatek dochodowy od osób prawnych

5.

Cło:

a.

fiskalne

b.

gospodarcze



reglamentacyjne



protekcyjne



prohibicyjne

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Krzywa Laffera

ilustruje zależność między wpływami do
budżetu państwa z tytułu podatków a
wysokością stopy podatkowej

Przy stopie podatkowej równej 0 i 100% przychody
budżetowe z podatków sa równe 0. Krzywa
wskazuje pożądany kierunek zmian polityki
fiskalnej.

Przychody z podatków

Stopa opodatkowania [w %]

0

100

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Dochody budżetowe w 2004
roku

ceny bieżące w mld PLN

125,9

135,7

140,5

143,5

152

152,75

100

110

120

130

140

150

160

1999

2000

2001

2002

2003

2004

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Struktura dochodów
budżetowych

w 2004 roku

44%

23%

14%

7%

4% 3%1%2%2%

VAT

Akcyza

PIT

CIT

Doch. j. budżet.

Wpłaty z zysku NBP

Cła

Wpłaty do budżetu z UE

Inne

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Dochody budżetu państwa w
relacji

do PKB [w %]

19

18,7

18,6

18,9

17,7

19,7

22

23,1

23,8

17

19

21

23

25

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Klasyfikacja wydatków
budżetu

1.

Bezzwrotne – np. stypendia,
wynagrodzenia, dotacje dla ZUS czy
przedsiębiorstw i zwrotne – np.
pożyczki

2.

Osobowe – np. wynagrodzenia, zasiłki
i rzeczowe – np. budowa więzienia,
wyposażenia szkoły

3.

Produkcyjne – np. budowa elektrowni
atomowej i nieprodukcyjne – np.
sfinansowanie festiwalu muzycznego

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Wydatki, które budżet państwa musi ponieść
ze względu na obowiązujące prawo, rząd
natomiast nie może dowolnie regulować ich
wysokości, np.:

• subwencje dla jednostek samorządu

terytorialnego

• finansowanie dróg

• koszty obsługi długu publicznego

• dotacje dla FUS, KRUS, Funduszu

Alimentacyjnego i Funduszu Pracy

• składki na ubezpieczenie społeczne za osoby

przebywające na urlopach wychowawczych i
macierzyńskich oraz za osoby niepełnosprawne

• zasiłki rodzinne, pielęgnacyjne i wychowawcze

• wydatki sądów powszechnych itp./

Wydatki zdeterminowane

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Wydatki, których wysokość może być
regulowana przez rząd:

• wynagrodzenia i wydatki rzeczowe

(bieżące jednostek budżetowych

• dotacje dla jednostek samorządu

terytorialnego

• dotacje dla jednostek zaliczanych do

sektora finansów publicznych (dotacje
do szkół wyższych, JBR itp.)

• dotacje do podmiotów gospodarczych i

dotacje do jednostek nie zaliczanych do
sektora finansów publicznych

• wydatki majątkowe

Wydatki elastyczne

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Wydatki budżetowe w 2004 roku

ceny bieżące w mld PLN

138,4

151,1

172,9

182,9

190,7

198,25

100

120

140

160

180

200

1999

2000

2001

2002

2003

2004

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Wydatki budżetu państwa w
relacji

do PKB [w %]

21,6

21,2

23

23,7

23

23,7

17

19

21

23

25

1999

2000

2001

2002

2003

2004

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Struktura wydatków
budżetowych

w 2004 roku

38,30%

61,70%

Wydatki "sztywne"
Wydatki "elastyczne"

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Struktura wydatków
„sztywnych”

w 2004 roku

22%

26%

7%

12%

16%

17%

Subwencje dla samorządów

Koszty obsługi długu publicznego

FUS

KRUS

Świadczenia emerytalno-rentowe żołnierzy, funkcjonariuszy, śedziów i prokuratorów

Pozostałe

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Deficyt budżetu w 2004 roku

ceny bieżące w mld PLN

12,5

15,4

32,4

39,4

38,7

45,5

0

10

20

30

40

50

1999

2000

2001

2002

2003

2004

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

4,8

5,3

5,1

4,3

2,2

2

0

1

2

3

4

5

6

1999

2000

2001

2002

2003

2004

Deficyt w stosunku do PKB

[w %]

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Dlaczego nasz dług publiczny
rośnie?

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Sektor prywatny
i kryteria z Maastricht