Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Wykład

MAKRO

MAKRO

€

€

KONOMIA

KONOMIA

W prezentacji wykorzystano materiały
Ministerstwa Finansów oraz rysunki
Rafała Zawistowskiego

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

przewidywany na rok przyszły plan
dochodów i wydatków państwa
zatwierdzony przez organ
prawodawczy w formie ustawy.

Budżet państwa – definicja

zasób pieniężny
państwa, z których
finansowane są
potrzeby zbiorowe
społeczeństwa.

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Budżet państwa

Jest jedną z trzech części systemu
finansów publicznych obok:



systemu finansów
samorządowych



funduszy celowych (których jest
11)

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Sektor general government

wg ESA 95 (Europejski System Rachunków Narodowych i
Regionalnych)

Sektor general government składa się z następujących

podsektorów:

1. Centralny (central government) - budżet państwa

oraz pozabudżetowe instytucje szczebla centralnego,

2. Lokalny (local government) - budżety jednostek

samorządu terytorialnego oraz pozabudżetowe
instytucje szczebla lokalnego,

3. Fundusze ubezpieczeń społecznych (social

security funds) - Fundusz Ubezpieczeń Społecznych,
Fundusz Rezerwy Demograficznej, Zakład
Ubezpieczeń Społecznych, KRUS, Fundusz Pracy,
Narodowy Fundusz Zdrowia, otwarte fundusze
emerytalne.

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Sektor finansów publicznych

zgodnie z ustawą o finansach publicznych z dn. 26.11.98
(art. 5)

1.

Organy władzy publicznej, organy administracji rządowej, organy

kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały, a także jednostki
samorządu terytorialnego i ich organy oraz związki,
2.

Jednostki budżetowe, zakłady budżetowe i gospodarstwa

pomocnicze jednostek budżetowych,
3.

Fundusze celowe,

4.

Państwowe szkoły wyższe,

5.

Jednostki badawczo-rozwojowe,

6.

Samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej,

7.

Państwowe lub samorządowe instytucje kultury,

8.

ZUS, KRUS i zarządzane przez nie fundusze,

9.

Narodowy Fundusz Zdrowia,

10. Polską Akademię Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne,
11. Państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na
podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z
wyłączeniem przedsiębiorstw, banków i spółek prawa handlowego.

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Budżet państwa

Trzecią (poza wydatkami gospodarstw

domowych na konsumpcję C i planowanymi

wydatkami prywatnych inwestorów I) częścią

planowanych zagregowanych wydatków są

wydatki państwa G.
Są one finansowane z trzech źródeł:

1.

Podatki pośrednie T

e

, które są ukryte w cenach

(np. akcyza, VAT),

2.

Podatki bezpośrednie netto NT tj. podatki

bezpośrednie T

d

, które obciążają dochody (np.

podatek dochodowy), pomniejszone o transfery

dla gospodarstw domowych, B (T

d

- B = NT)

3.

Dochody państwa z tytułu własności D.

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Budżet państwa

G

o

sp

o

d

a

rk

a

podatki pośrednie
podatki bezpośrednie
dochody z tyt. własności

wydatki +

transfery

P

a

ń

st

w

o

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Budżet państwa

Budżet państwa jest to dotyczący pewnego

okresu (zwykle roku) plan wydatków i

dochodów państwa.

Zmieniając wydatki i wpływy budżetowe,

państwo prowadzi politykę budżetową, czyli

kontroluje wielkość planowanych

zagregowanych wydatków, dążąc do pełnego

wykorzystania zasobów w gospodarce.

Budżet strukturalny to hipotetyczny stan

budżetu w sytuacji, gdy produkcja równa się

produkcji potencjalnej, a budżet cykliczny

stanowi różnicę rzeczywistego stanu budżetu i

budżetu strukturalnego.

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Funkcje budżetu



polityczne – zgoda organów
przedstawicielskich na pobieranie
dochodów i dokonywanie wydatków
przez rząd jest ograniczona do roku i
musi być corocznie powtarzana



ekonomiczne (skarbowe) – celem
budżetu jest zgromadzenie zasobów
pieniężnych niezbędnych do
sfinansowania zadań państwa

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Funkcje budżetu



redystrybucyjne – dokonywanie
zmian w podziale dochodu
narodowego poprzez system
podatkowy i wydatki budżetowe
w formie transferów



stymulacyjne – oddziaływanie
na życie społeczne i gospodarcze

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Zasady budżetowe

1.

Zupełności – budżet powinien swym zasięgiem

obejmować całą działalność państwa

2.

Jedności – ujęcie dochodów i wydatków

państwa w tylko jednym akcie prawnym

(ustawie budżetowej)

3.

Szczegółowości – dochody i wydatki powinny

być ujęte w sposób szczegółowy

4.

Jawności – dochody i wydatki nie powinny być

tajne

5.

Równowagi budżetowej – suma planowanych

i rzeczywiście wydatkowanych środków nie

może być wyższa od sumy przewidywanych i

osiągniętych dochodów budżetowych

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Procedura budżetowa

całokształt określonych zasad postępowania
z budżetem, jego uchwalania, wykonywania,
jak i oceny stopnia jego wykonania.

1.

Projekt budżetu na rok przyszły (do 30 września)

2.

Uchwalenie ustawy budżetowej

3.

Przedłożenie Prezydentowi ustawy do podpisu (w ciągu 4
m-cy od przedłożenia sejmowi projektu ustawy)

4.

Wykonywanie budżetu (pobieranie dochodów i
dokonywanie wydatków na określone cele)

5.

Opracowanie sprawozdania z wykonania budżetu i
przedłożenie go przez rząd parlamentowi do
zatwierdzenia

6.

Udzielenie absolutorium dla rządu

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Cele polityki gospodarczej
Rządu

1.

Uzyskanie wysokiego, długookresowego tempa wzrostu
gospodarczego przy utrzymaniu stabilności
makroekonomicznej (przy poziomie inflacji oraz saldzie
rachunku obrotów bieżących pozwalających zachować
stabilność kursu walutowego)

2.

Zmniejszenie nierównowagi fiskalnej oraz reforma
finansów publicznych

3.

Zmiany strukturalne rynku pracy pozwalające na trwałe
obniżenie poziomu bezrobocia (zawarte m.in. w
programach rozwoju infrastruktury, ochrony środowiska
oraz w branżowych programach przekształceń górnictwa,
energetyki, hutnictwa, kolei). Zmiany struktury regionalnej
i branżowej będą realizowane w oparciu o Narodowy Plan
Rozwoju na lata 2004-2006 z wykorzystaniem funduszy
strukturalnych i Funduszu Spójności.

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

to nadwyżka wydatków
budżetu państwa nad jego
dochodami „nad kreską”.
Utrzymywanie się deficytu
budżetu państwa powoduje
narastanie długu
publicznego.

Deficyt obrotów

bieżących

Zasadniczą częścią deficytu
obrotów bieżących jest
nadwyżka importu nad
eksportem. Powstaje ona, gdy
więcej dóbr i usług
sprowadzamy z zagranicy niż
sprzedajemy do innych krajów.

Deficyt budżetu państwa

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Na deficyt ekonomiczny
sektora finansów
publicznych składa się suma
deficytów budżetu państwa,
samorządów, jednostek
ochrony zdrowia, funduszy
celowych i innych jednostek,
powiększona
o wypłaty rekompensat dla
emerytów i pracowników
sfery budżetowej, a
następnie pomniejszona o
transfery do drugiego filaru
ubezpieczeń społecznych.

Większy deficyt sektora
finansów publicznych
powoduje zmniejszenie
krajowych
oszczędności,
powiększenie deficytu
obrotów bieżących, a
także zwiększa presję
inflacyjną.

Deficyt ekonomiczny sektora
finansów publicznych

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Zobowiązania sektora publicznego
względem podmiotów
gospodarczych i osób prywatnych
oraz zagranicy.

Dług publiczny

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Środki przewidziane
w budżecie, które
mogą zostać
wykorzystane na
pokrycie
nieprzewidzianych
wydatków.

Rezerwa ogólna

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Środki przekazane
z budżetu
państwa na
finansowanie
jednostek
samorządu
terytorialnego bez
wskazania celu na
jaki mają zostać
przeznaczone.

Subwencja

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Dochody budżetowe państwa

1.

Bezzwrotne – np. podatki, opłaty,
cła albo zwrotne – np. obligacje
skarbowe, lokaty budżetowe

2.

Odpłatne – np. opłaty skarbowe,
sądowe albo nieodpłatne – np..
podatki, cła, grzywny

3.

Przymusowe – np. podatki,
opłaty, cła albo dobrowolne – np.
pożyczki czy darowizny

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Podatek

publicznoprawne, nieodpłatne,

przymusowe oraz bezzwrotne

świadczenie pieniężne na rzecz Skarbu

Państwa, wynikające z ustawy

podatkowej
Funkcje podatku:

1.

Fiskalna – dostarczanie budżetowi takich

dochodów, by państwo miało środki na

sfinansowanie potrzeb wspólnych

2.

Niefiskalna – służenie osiąganiu

określonych celów gospodarczych,

społecznych czy politycznych

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Rodzaje podatków

1.

Podatek VAT (Value Added Tax –

podatek od wartości dodanej)

2.

Akcyza

3.

Podatek dochodowy od osób fizycznych

4.

Podatek dochodowy od osób prawnych

5.

Cło:

a.

fiskalne

b.

gospodarcze



reglamentacyjne



protekcyjne



prohibicyjne

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Krzywa Laffera

ilustruje zależność między wpływami do
budżetu państwa z tytułu podatków a
wysokością stopy podatkowej

Przy stopie podatkowej równej 0 i 100% przychody
budżetowe z podatków sa równe 0. Krzywa
wskazuje pożądany kierunek zmian polityki
fiskalnej.

Przychody z podatków

Stopa opodatkowania [w %]

0

100

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Budżet Polski w latach 1991-
2005

w mld PLN

19

91

19

92

19

93

19

94

19

95

19

96

19

97

19

98

19

99

20

00

20

01

20

02

20

03

20

04

20

05

-50

-25

0

25

50

75

100

125

150

175

200

225

-3

-7

-4

-6

-7

-9

-6

-13

-12

-15

-32

-39

-39

-45

-35

21

31

46

63

84

100

120

127

126

136

141

144

152

155

175

24

38

50

69

91

109

126

140

138

151

173

183

189

200

210

Deficyt budżetu
Dochody
Wydatki

w

m

ln

z

ł.

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Dochody budżetowe w latach 1999-2005
w mln PLN

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

100 000

110 000

120 000

130 000

140 000

150 000

160 000

170 000

180 000

Wpłaty do budżetu

państwa z UE
Dochody zagraniczne
Dochody nie-

podatkowe
Dochody podatkowe

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Struktura dochodów budżetu w latach 1999-2005
w mln PLN

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

Wpłaty do budżetu

państwa z UE
Dochody zagraniczne
Dochody nie-

podatkowe
Dochody podatkowe

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Struktura dochodów podatkowych w latach 1999-
2005

w mln PLN

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

Podatek dochodowy

od osób fizycznych
Podatek dochodowy

od osób prawnych
Podatki pośrednie

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Struktura dochodów niepodatkowych w latach
1999-2005

w mln PLN

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

Wpłaty gmin
Pozostałe dochody

niepodatkowe
Dochody jednostek

budżetowych
Cło
Wpłaty z zysku NBP
Dywidenda

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Dochody budżetu państwa w
relacji

do PKB [w %]

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

10%

15%

20%

25%

24%

23%

22%

20%

19%

18%

18%

19%

18%

19%

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Klasyfikacja wydatków
budżetu

1.

Bezzwrotne – np. stypendia,
wynagrodzenia, dotacje dla ZUS czy
przedsiębiorstw i zwrotne – np.
pożyczki

2.

Osobowe – np. wynagrodzenia, zasiłki
i rzeczowe – np. budowa więzienia,
wyposażenia szkoły

3.

Produkcyjne – np. budowa elektrowni
atomowej i nieprodukcyjne – np.
sfinansowanie festiwalu muzycznego

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Wydatki, które budżet państwa musi ponieść

ze względu na obowiązujące prawo, rząd

natomiast nie może dowolnie regulować ich

wysokości, np.:

• subwencje dla jednostek samorządu

terytorialnego

• finansowanie dróg

• koszty obsługi długu publicznego

• dotacje dla FUS, KRUS, Funduszu

Alimentacyjnego i Funduszu Pracy

• składki na ubezpieczenie społeczne za osoby

przebywające na urlopach wychowawczych i
macierzyńskich oraz za osoby niepełnosprawne

• zasiłki rodzinne, pielęgnacyjne i wychowawcze

• wydatki sądów powszechnych itp./

Wydatki zdeterminowane

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Wydatki, których wysokość może być

regulowana przez rząd:

• wynagrodzenia i wydatki rzeczowe

(bieżące jednostek budżetowych

• dotacje dla jednostek samorządu

terytorialnego

• dotacje dla jednostek zaliczanych do

sektora finansów publicznych (dotacje
do szkół wyższych, JBR itp.)

• dotacje do podmiotów gospodarczych i

dotacje do jednostek nie zaliczanych do
sektora finansów publicznych

• wydatki majątkowe

Wydatki elastyczne

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Wydatki budżetowe w latach 2000-05

ceny bieżące w mln PLN

2000

2001

2002

2003

2004

2005

0

25 000

50 000

75 000

100 000

125 000

150 000

175 000

200 000

Środki własne UE
Wydatki majątkowe –

inwestycyjne
Obsługa długu

publicznego
Rozliczenia z

bankami
Wydatki bieżące

jednostek budże-

towych

Świadczenia na rzecz

osób fizycznych
Dotacje i subwencje

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Struktura wydatków budżetowych
w latach 2000-2005

2000

2001

2002

2003

2004

2005

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

Środki własne UE
Wydatki majątkowe –

inwestycyjne
Obsługa długu

publicznego
Rozliczenia z

bankami
Wydatki bieżące

jednostek budże-

towych

Świadczenia na rzecz

osób fizycznych
Dotacje i subwencje

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Struktura wydatków budżetowych według
działów w 2005 roku

4%

6%

20%

4%

3%

13%

5%

5%

Administracja publiczna
Urzędy naczelnych or-

ganów władzy

państwowej, kontroli i
Obrona narodowa
Obowiązkowe

ubezpieczenia
Bezpieczeństwo publicz-

ne i ochrona przeciwpoża-

rowa
Wymiar sprawiedliwości
Obsługa długu publicz-

nego
Oświata i wychowanie
Szkolnictwo wyższe

Ochrona zdrowia
Pomoc społeczna
Inne wydatki

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Wydatki budżetu państwa w relacji
do PKB [w %]

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

10%

15%

20%

25%

22%

21%

23%

23%

23%

23%

23%

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Deficyt w stosunku do PKB

[w %]

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

0,0%

2,0%

4,0%

6,0%

8,0%

10,0%

2,0%

2,1%

4,3%

5,0%

4,8%

5,3%

3,9%

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Dlaczego nasz dług publiczny rośnie?

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Sektor prywatny
i kryteria z Maastricht