Mózg – kosmos pełen

tajemnic

Budowa anatomiczna i funkcje mózgowia:

(wykład 2)

E l ż b i e t a S z e l ą g

Pracownia Neuropsychologii, Instytut

Biologii Doświadczalnej im. M.

Nenckiego PAN,

02-093 Warszawa, ul. Pasteura 3

[e-mail]

Słowa kluczowe:

mózgowie, mózg, móżdżek (strefa środkowa, posrednia i

boczna) , pień mózgu, rdzeń kręgowy, “objawy

móżdżkowe”, móżdżkowe korekcje ruchów,

międzymózgowie, wzgórze, podwzgórze, śrómózgowie,

most, rdzeń przedłużony, półkule mózgowe, spoidło

wielkie, komora boczna, kora mózgowa, istota szara,

istota biała, płaty czołowe, ciemieniowe, skroniowe,

potyliczne, wyspa, układ limbiczny, układ naczyniowy

mózgu, udar mózgowy

Anatomia układu nerwowego

makroskopowa

budowa dużych struktur

mikroskopowa

(histologia)

struktura komórki,

włókien nerwowych,

struktur subkomórkowych i synaps

•ośrodkowy układ nerwowy
•obwodowy układ nerwowy
•autonomiczny układ

nerwowy

Podział układu

nerwowego

?

ośrodkowy układ

nerwowy

m ó z g o w
i e

m ó z g

p i e ń m ó z g u

m ó ż d ż e k

rdzeń kręgowy

Wskaźniki wielkości mózgowia

(waga absolutna i względna) u

człowieka i małp człekokształtnych

Gatunek

Waga absolutna

(w gramach)

Waga wzgledna

(waga mózgu:

waga ciała

Człowiek

Szympans

Goryl

Orangutan

Gibbon

1 360

354

420

400

130

1:45

1:61

1:220

1:183

1:73

- wskaźniki czysto ilościowe nie stanowią
dostatecznej
podstawy dla wniosków dotyczących
specyficznych
właściwości mózgu człowieka

• Mysz domowa
1:40

• U dzieci: zabieg hemisferoktomii
lub lobektomii
t.j.usunięcie znacznej masy mózgu nie
wyklucza
przyszłego rozwoju poznawczego i
językowego

A j e d n a k .....

• Karłowatość - osoby dotknięte tym upośledzeniem
osiągają niecały metr wzrostu, a ich mózg waży tyle samo,
co mózg 3-letniego szympansa

A więc

dla zdolności poznawczych

decydujące znaczenie ma nie tyle

wielkość mózgowia, ale specyficzne

cechy jego budowy i

funkcjonalnej organizacji

Ośrodkowy układ nerwowy

- m ó z g o w i e -

• m ó z g
• p i e ń m ó z g u
• m ó ż d ż e k

Skąd móżdżek otrzymuje

informacje ?

• z narządu ruchu - mięśni, stawów,

więzadeł

• ze skóry, narządu wzroku, słuchu,

równowagi, rąk, stóp

(z receptorów)

• z okolicy ruchowej kory mózgu

• z ośrodków ruchowych rdzenia kręgowego

Jakie informacje otrzymuje

móżdzek?

• o stanie narządów ruchu

• o ruchu aktualnie wykonywanym

• o stanie popudzenia ośrodków

ruchowych

• o zakłóceniach równowagi ciała

Pod względem wykonywanej
czynności
rozróżnia się 3 s t r e f y m ó ż
d ż k u

•

strefa

środkowa

• strefa
pośrednia

• strefa
boczna

reprezentacja
poszczególnych
części ciała,

korekta ruchu aktualnie
wykonywanego
(topograficzny
charakter

)

Kontrola ruchu planowanego,

wysyła impulsy przed
zainicjowaniem ruchu
(brak topograficznej organizacji)

F u n k c j e m ó ż d ż k u

• decyduje o płynności i precyzji

ruchów dowolnych (współdziała z
okolicą ruchową kory mózgowej)

• reguluje napięcie mięśniowe

• rola w utrzymaniu równowagi

ciała

Następstwa chorób móżdżku

-

tzw. “objawy móżdżkowe”

• zburzenia równowagi
• obniżenie napięcia

mięśni szkieletowych

• niezborność ruchowa

Rozróżnia się 4 rodzaje

korekcji ruchów przez

móżdżek:

• tłumienie ruchów oscylacyjnych
• korekcja ruchu aktualnie

wykonywanego, (

w ostatniej chwili)

• korekcja ruchu zamierzonego

(planowanego)

• korekcja ruchów szybkich tzw.

balistycznych

A u t y z m ?

ruchy oscylacyjne

tzw. stereotypie

ruchowe

? z

ag

ad

ka

m

ed

ycy

ny

?

Ośrodkowy układ nerwowy

- m ó z g o w i e -

• m ó z g
• p i e ń m ó z g u
• m ó ż d ż e k

P i e ń m ó z g u

M ó z g o w i e

śródmózgowie

most

rdzeń

przedłużony

Część tylna pnia mózgu

wzgórze

podwzgórze

miedzymózgowie

Część przednia (zielona) i tylna (czerwona)
pełnią odmienne funkcje

P i e ń m ó z g u

M ó z g o w i e

Część tylna pnia mózgu

Tworzy funkcjonalną całość
funkcje pod pewnymi względami
podobne do rdzenia kręgowego

Różnorodne funkcje,
współdziałają z innymi
formacjami mózgowia

Zakres funkcji tylnej części pnia

mózgu

(śródmózgowia, mostu, rdzenia

przedłużonego)

• regulacja napięcia mięśniowego
• kontrola stanu snu i czuwania
• regulowanie oddychania
• regulowanie krążenia
• kontrola emocji i popędów

(ośrodki zaliczane do układu
limbicznego)

Zakres funkcji przedniej części pnia

mózgu

(wzgórza i podwzgórza)

• WZGÓRZE - stanowi ważną stację podkorową

dla impulsów biegnących z narządó zmysłów:
wzroku, słuchu, czucia powierzchownego,
smaku. Odgrywa rolę w mechanizmach snu.

• PODWZGÓRZE - reguluje wiele funkcji:

autonomiczny układ nerwowy, termoregulacja,
gospodarka wodna, energetyczna, krążenie, rozród.
Reguluje czynność gruczołów wydzielania
wewnętrznego, steruje popędami i emocjami.

Ośrodkowy układ nerwowy

- m ó z g o w i e -

• m ó z g
• p i e ń m ó z g u
• m ó ż d ż e k

P ó ł k u l e m ó z g u

wewnątrz każdej z półkul
znajduje się
komora
boczna mózgu

w obrębie każdej z półkul
wyróżniamy:

korę (istota szara),

istotę białą,
ciało prążkowane i struktury
węchomózgowia

Największą część mózgu stanowi
kora.

Składa się ona z

10

10

do

10

12

komórek nerwowych ułożonych w 6
różnych warstw.
Grubość kory mózgowej wynosi

zaledwie ok.

2 - 3

mm, ale jej

powierzchnia znacznie przekracza
powierzchnię czaszki ze względu na
bruzdy i zawoje.

Budowa makroskopowa półkul
mózgowych

• wyróżniamy 3 powierzchnie:
górno-boczna
przyśrodkowa
podstawna

• wyróżniamy 5 płatów

Anatomia układu nerwowego

makroskopowa

budowa dużych struktur

mikroskopowa

(histologia)

struktura komórki,

włókien nerwowych,

struktur subkomórkowych i synaps